Informasiyanın dərsdə öyrənilməsi

nformasiyan mxtlif rti iarlrl d tqdim etmk olar. nformasiyan tqdim etmk n istifad olunan rti iarlr sis temin kod deyilir. nformasi yann hr hans kodla gstrilmsi is kodladrma adlanr.

Magistr OL

Misallardan da göründüyü kimi hər bir kəmiyyətin özünə uyğun ölçü vahidi var. Almanın kütləsi kiloqramla, insanın boyunun uzunluğu metrlə, santimetrlə və s. ölçülür. Bu kəmiyyətlər kimi informasiyanın da özünə uyğun ölçü vahidləri var. Siz onlardan bəzilərini tanıyırsınız, hətda istifadə də edirsiz, lakin onların informasiyanın ölçü vahidi olduğunu bilmirsiz.

Məsələn: telefonlarınızın yaddaş kartları 512 meqabaytlıq kart, 2 geqabaytlıq kart. Burdakı Meqabayt və Geqabayt informasiyanın ölçü vahidləridir. Yaxud 3 meqbaytlıq musiqi faylı, 100 Kilobaytlıq şəkil faylı və s.

Uzunluğu ölçmək üçün metrdən istifadə olunur. Lakin məsafə qısa olduqda metr əvəzinə, santimetr, millimetr, məsafə uzun olduqda isə kilometrdən istifadə olunur.

İnformasiya da belədir. Ən kiçik informasiya vahidi bit -dir. bit sözü də iki sözün birləşməsindən əmələ gəlib b inary və d igit. Mənası ikilik rəqəm, ikilik kod deməkdir. Kompyuterin yaddaşındakı bütün informasiya ikilik kodda saxlanılır. Yəni kompyuterin yaddaşındakı bütün informasiya iki rəqəmdən ibarətdir 0 və 1 . İkilik say sistemindəki hər bir 0 və 1 kompyuterin yaddaşında 1 bit yer tutur. Deməli 1 bit ya bir dənə 0 ( sıfır )-dır ya da bir dənə 1. 1 bit informasiyanın ən kiçik, elementar, minimal ölçü vahididir. 1 bit çox kiçik olduğundan informatikada əsas vahid olaraq 1bayt qəbul olunub. 1bayt = 8bit . Bəzən qısa olsun deyə bayt əvəzinə b yazırlar. (qeyd: bəzən tələbələr b yazılanda onun bayt və ya bit olduğunu ayıra bilmirlər. Yadda saxlayın ki bit heç vaxt qısaldılmır həmşə bit yazılır. Əgər b yazılıbsa deməli o bayt-dır.)

İnformatikada bayt-dan daha böyük ölçü vahidləri də var: Kilobayt( Kb ), Meqabayt( Mb ), Geqabayt( Gb ), Terabayt( Tb ), Petabayt( Pb ), Etabayt( Eb ), Zetabayt( Zb ). Aşağıdakı cədvəldə 1 vahiddən digərinə keçidlər göstərilmişdir .

Cədvəli bir dəfəyə əzbərləməyə çalışıb özünüzə zülm etməyin. Çalışın başa düşəsiz o da olmasa zamanla əzbərlənəcək sualları həll etdikcə. Bir dəfəyə olmaz. (Hər bir iş Səbr ilə asan olar, asan olar əmma gec asan olar)

1 bayt = 8 bit
1 Kbayt = 1024 bayt = 2 10 bayt
1 Mbayt = 1024 Kbayt = 2 10 Kbayt = 2 20 bayt
1 Gbayt = 1024 Mbayt = 2 10 Mbayt = 2 20 Kbayt = 2 30 bayt
1 Tbayt = 1024 Gbayt = 2 10 Gbayt = 2 20 Mbayt = 2 30 Kbayt = 2 40 bayt
1 Pbayt = 1024 Tbayt = 2 10 Tbayt = 2 20 Gbayt = 2 30 Mbayt = 2 40 Kbayt = 2 50 bayt
1 Ebayt = 1024 Pbayt = 2 10 Pbayt = 2 20 Tbayt = 2 30 Gbayt = 2 40 Mbayt = 2 50 Kbayt = 2 60 bayt

1 Zbayt = 1024 Ebayt = 2 10 Ebayt = 2 20 Pbayt = 2 30 Tbayt = 2 40 Gbayt = 2 50 Mbayt = 2 60 Kbayt = 2 70 bayt

Qeyd: cədvəldə gördüyünüz 2 10 (iki üstü on oxunur) 2-nin 10 dəfə öz-özünə vurulmasıdır 2 10 =2*2*2*2*2*2*2*2*2*2. 1024=2 10 . 2 20 =2 10 *2 10 . 2 30 =2 20 *2 10 =2 10 *2 10 *2 10 . Vurarkən üstlər toplanır, bölərkən üstlər çıxılır 2 40 /2 10 =2 30 . Ancaq gərək əsaslar eyni olsun. Yazdıqlarımızın hamsının əsası eynidir 2-dir.

b. Simvolların kodlaşdırılması standartları (ASCII və UNICODE).

Yalnız rəqəmlərlə ifadə olunan informasiyaya kodlaşdırılmış informasiya deyilir. Bunun üçün istifadə olunan rəqəmlərə kodlar deyilir. Kompyuterdə informasiya yalnız kodlaşdırılmış şəkildə emal olunur. Kodlaşdırma üçün ikilik say sistemindən – binar koddan(ikilik koddan) istifadə olunur. İkilik kod dedikdə “ 0” və ya “ 1” rəqəmlərindən hansısa biri nəzərdə tutulur. Bir ikilik kod yəni 0 və ya 1 kompyuterin yaddaşında 1 bit yer tutur.

Mətn tipli informasiyanın kodlaşdırılması bir neçə müxtəlif standarta əsaslanır, lakin əsas standart ABŞ-da ANSI Milli insitutunda işlənilmiş ASCII (American Standard Code or Information Interchange) standartı olmuşdur. ASCII-da 256 kod var. Hər bir kod yaddaşda 1 bayt (yəni 8 bit) yer tutur.

ASCII cədvəlindən başqa digər kodlaşdırma sistemləri də mövcuddur. Bunlara misal olaraq Windows 1251, КОИ-8, UTF və s. sistemlərini göstərmək olar. Bu sistemlərdə də ASCII-da olduğu kimi 1 simvolun kodlaşdırılması üçün 8 bit və ya 1 bayt istifadə olunur.

Bu sistemlərdən fərqli olaraq Unicode (Yunikod) sistemində hər bir simvolun kodlaşdırılması üçün 2 bayt istifadə edilir. Sistemdə 65536 kod var. Bu ədəd isə dünyanın bütün əlifbalarını özündə saxlaya bilər. ASCII sistemində “Ə” hərfinə yer yox idi, ona görə də əvvələr “Ə” əvəzinə “A” üstündə iki nöqtə yazırdılar. ((Siz xatırlamarsız o vaxtlar uşaq olmusuz J )) Bu 65536 kodun arasında “Ə”, “ə” hərfi üçün də yer tapıldı. (digər qeyri standart hərflərimizin kodu əvvəldən məlum idi. Fikirləşmiyin ki bizə görə var idi. Xeyr. Məsələn ü hərfi Alman dilində də olduğu üçün onun kodu mövcud idi)

((Bu Kod dastanını unutsaz da olar. Ancaq bir şeyi qətiyyən unutmayın. ASCII-də 1 hərf, 1simvol, 1 nöqtə, 1 vergül, 1 rəqəm, hətda bir boşluq da (probel) 1 bayt yer tutur. Məsələn: “Kitab” sözü yaddaşda 5 bayt yer tutar çünki 5 hərfdən ibarətdir. “Esli ve Kerem” yaddaşda 13 bayt yer tutar. Kerem-5bayt, Esli-4bayt, ve-2bayt ortada 2 dənə boşluq var onlar da hərəsi 1 baytdan 2 bayt, cəmi 13 bayt. UNİCODE sistemində də deyilənlər hamsı qüvvədə qalır. Lakin, 1 fərq var. UNİCODE sistemində hər bir simvol 2 bayt yer tutur. “Kitab” bu sistemdə 10 bayt olacaq.))

Dəxli olmayan Qeyd: tərkibində ə hərfi olan sözlər ancaq UNİCODE sistemi ilə hesablanır. ASCII-da ə hərfi ola bilməz.

informasiyanın dərsdə öyrənilməsi

nformasiya termini mnc latn sz olub, izahetm, rhetm, mlumatverm mnalarn dayan informatio szndn yaranmdr. nformatikada informasiya ilkin v tyin olunmam anlay kimi qbul olunur.nformasiya ifad olunma formasndan asl olmayaraq insanlar, canllar, canszlar, faktlar, hadislr, proseslr v s. haqqnda olan mlumat v biliklrdir. Biliklr is myyn faktlar v onlar arasndak asllqlar klind ifad olunur. nformasiyan yaratmaq, trmk, saxlamaq, emal etmk mmkndr.nformasiya tbitd siqnallar klind trlr v iki tip ayrlr: analoq v rqmli. nsanlar z hissiyyat zvlrin gr analoq, kompyuterlr is rqmli informasiyalarn kmyil faliyyt gstrir., Analoq informasiya deyildiyi kimi tsvir edilir v insann duyu zvlri il qbul edilir. Rqmli informasiya is kompyuterin emal etdiyi informasiyadr v kodlarla ifad olunur.

BCDElmdirHec biriMlumat v biliklrdirYunan szdr

Cavab hans ulduzdadr?

nformasiya tbitd siqnallar kild trlr v 2 nv blnr. analoq v rqmsal Boluqlar tamamlayn!!

nsan informasiyan 5 duyu zv :gz ,qulaq ,burun, dil v dri vasitsi il alr.Hans duyu zv trfindn qbul edilmsindn asl olaraq informasiya virtual, ss, qoxu , dad v taktil informasiyas adlanr

nsanlar informasiya toplamaqla yana, onu saxlayr, dyidirir emal edir, baqalarna trrlr. nformasiya il aparlan bel mliyyatlara, yni onlarn toplanmas, saxlanmas, t rlmsi v emal olunmasna informasiya proseslri deyilir.

nformasiyann trlmsi toplanan informasiyann emal edilmsi n emal vasitlri il trlmni nzrd tutur. Adi halda informasiyann emal insan trfindn, avtomatladrlm halda is kompyuterlr vasitlrl aparlr. nformasiyann trlmsi msafdn asl olaraq mxtlif vasitlrl yerin yetiril bilr. Yaxn msafli trmlrd kabellrdn, uzaq msafli trmlrd is rabit kanallarndan (telefon, teleqraf, peyk rabitsi v s.) istifad edilir. Masir kompyuterlrd informasiyann telefon kanal vasitsil uzaq msafdn qbulu v trlmsi n modem adlanan xsusi qurudan istifad edilir.

formasiyann yazlb saxland vasitlr informasiya dayclar deyilir

nformasiyan mxtlif rti iarlrl d tqdim etmk olar. nformasiyan tqdim etmk n istifad olunan rti iarlr sis temin kod deyilir. nformasi yann hr hans kodla gstrilmsi is kodladrma adlanr.

nformasiyann modelldirilmsiObyektlrin sadl dirilmi bnzri model adlanr. Obyektlrin grnn lamtlrinin ks olunduu bu cr modellr maddi model deyilir. Maddi modellrdn baqa, informasiya modellri d var. gr obyektin maddi modeli onun fiziki oxardrsa, informasiya modeli onun tsviridir. Msln, xrit Yer krsinin informasiya modelidir.

nformasiyann llmsi nformasiyann kmiyytc llmsi n n kiik l vahidi bitdir (ingilis dilind binary digit- ikilik rqm szndn gtrlb). Kompterin daxilind elektrik siqnallar iki vziyytd ola bilr: siqnal var (grginlik var)-1; siqnal yoxdur (grginlik yoxdur)-0. Mhz bu sbbdn d kompter z iind ikilik mntiqdn istifad edir. Masir kompterlrin klaviaturasnda olan simvollarn ikilik kodlarla verilmsi n 7 bit kifayt edir. Bir bit is tsdiq n lav olunur. Mhz bu sbbdn d 8 bit=1 bayt n kiik yadda vahidi kimi qbul edilir. nformasiya yaddada saxlanldndan bayt hm d informasiya l vahididir. Daha byk informasiyal vahidlri aadaklardr:8 bit= 1 Bayt ;1024 Bayt= 1 KiloBayt (KB); 1024KB=1 Meqa Bayt(MB); 1024 MB=1QiqaBayt (QB) v.s

NFORMATKA sz 11 simvoldan (hrfdn) ibart oldu undan kompyuterin yaddanda 11 bayt yer tutur. Bunu bit evirsk, 88 bit alnar: 11 8 bit = 88 bit.

nformasiyann hcminin llmsi ifadsi is 33 bayt, yaxud 264 bit yer tutacaq. nformasiyann llmsin(hcmin) aid nmun

SonHazrlad Zlfiyy Mehdili

I nformasiya anlayışı ölçü vahidlri i nformasiya xasslri

Kompüterin ilk vaxtlar yalnız riyazi hesablamalar üçün nəzərdə tutulmağına baxmayaraq hazırda insan fəaliyyətinin elə bir sahəsini tapmaq olmaz ki, orada bu qurğudan istifadə edilməsin. Halbuki, kompüter yalnız rəqəmlərlə ifadə olunmuş informasiyanı işləyə bilir və kompüterin yaddaşında rəqəmlərdən başqa heç bir digər simvol olmur. Odur ki, istənilən başqa informasiya kompüterə daxil edilərkən standart formaya salınır. Bütün növ informasiyalar çevrilərək kompüterin yaddaşında yalnız iki işarə – 0 və 1 rəqəmləri vasitəsilə ifadə olunmuş formada yazılaraq saxlanılır. Bu rəqəmlər ikilik say sisteminin əsasını təşkil etdiyi üçün informasiyanın belə təsvirinə onun ikilik təsviri deyilir.

Kompüterlərdə informasiyanın ikilik təsvirinin əsas səbəbi kompüterin elektriklə işləyən texniki qurğu olması və onda elektrik cərəyanının yuxarı gərginlikli (1) və aşağı gərginlikli (0) vəziyyətindən istifadə edilməsidir.

Kompüterdə verilənlər ikilik ədədlər şəklində təsvir edildiyindən maşına daxil edilən və ya kompüter vasitəsilə yaradılan istənilən tipli informasiyanın ikilik rəqəmlərdən ibarət xüsusi kodundan istifadə edilir. Bu kodlar müxtəlif standartlarda öz ifadəsini tapıb.

Kodlaşdırılmış informasiya kompüterin yaddaş qurğusunun oyuq (yuva) adlanan yaddaş hissələrində saxlanılır. Yaddaş oyuqlarının hamısı eyni quruluşludur. Oyuqlar hər birində bir dənə ikilik rəqəm yerləşə bilən mərtəbələrdən ibarətdir. Bütün oyuqlardakı mərtəbələrin sayı eynidir. Oyuqdakı mərtəbələrin sayına “maşın sözü uzunluğu” və ya “oyuğun uzunluğu” deyilir. Bir mərtəbədə yerləşə bilən informasiyanın miqdarına bit (ingiliscə binary digit – ikilik rəqəm sözundən) deyilir. Bit informasiyanın ən kiçik (elementar) ölçü vahididir. Yaddaş qurğusuna yazıla bilən informasiyadakı bitlərin sayına informasiyanın həcmi deyilir.

XX əsrin 60-cı illərinin ortalarınadək müxtəlif kompüterlər müxtəlif uzunluqlu “maşın sözü”ndən istifadə edirdilər. 1956-cı ildə Dr.Verner Baçholz IBM-360 kompüterləri ilə təqdim olunan 8-bitlik standart yaddaş ölçüsü üçün Bayt terminini işlətdi. İki bayt birlikdə bir söz adlanır.

1 bayt = 8 bit = 2 3 bit

Böyük həcmli informasiyaların ölçülməsi üçün baytın misil vahidlərindən də istifadə edilir. Hər misil vahidi özündən əvvəlki vahidddən 1024 dəfə böyükdür ki, bunu da ikilik əsasla göstərdikdə 2 10 alınır. Hal-hazırda praktikada əsasən aşağıdakı daha böyük informasiya ölçü vahidləri işlədilir:

Özündən əvvəlki