Etnoqrafiya Mərkəzi Dritvik

1. İlk baxışda birinci problemin araşdırılması adama çox asan görünür. Məs. biz deyirik ki, İtaliyada italyanlar, Koreyada koreyalılar yaşayırlar. Əslində isə bu məsələ göründüyündən qat-qat çətindir. Çünki hər bir ölkədə əsas millətdən başqa, bir çox digər xalqların nümayəndələri də, yəni azlıqda qalan qeyri-əsas xalqlar da yaşayır. Çox vaxt bu milli azlıqların sayını müəyyən etmək o qədər də asan olmur. Çünki, belə bir sual meydana çıxır ki, biz əhalinin hansı qrupunu müstəqil xalq, hansını isə əsas millətin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirməliyik? Məhz, buna görə də etnoqraflar adətən etnik və etnoqrafik qrupları həmçinin milli azlıqları həm əsas xalqdan, həm də bir-birindən fərqləndirməyə çalışırlar.
2. Xalqların etnik tarixi və etnogenezi problemi, hər bir xalqın sistematik tədqiqinə başlanılan zaman, tədqiqatçının qarşıya qoyduğu əvvəlinci məsələlərdən biridir. Bu məsələ eyni dərəcədə həm tarixçini, həm arxeoloqu, həm antropoloqu, həm də dilşünası maraqlandırır. Bu problemin həll edilməsi üçün bütün adları çəkilən elmlərin məlumatından istifadə olunmalıdır. Başqa sözlə desək, hər hansı bir xalq arasında üstünlük təşkil edən irqi tiplər haqqındakı məlumatları (antropologiya); onun dili haqqındakı məlumatı (dilşünaslıq); öyrənilən xalqın əcdadlarının qədim maddi izləri haqqındakı məlumatları (arxeologiya); habelə yazılı mənbələrin və xalqın özünün folklor materiallarını mütləq nəzərə almaq lazımdır. Məlum olduğu kimi xalqın mənşəi uzun sürən, mürəkkəb tarixi-etnik prosesdir. Xalqın etnik tarixi, onun həm ictimai-iqtisadi, həm siyasi, həm də mədəni tarixi ilə əlaqədardır. Bu tarixi inkişaf gedişində, bəzən xalqın dili də dəyişikliyə məruz qalır. Etnik inkişaf prosesində müəyyən vaxt ərzində insanların sosial birliklərinin tipləri də dəyişilir. Qəbilələrdən qəbilə ittifaqları yaranır ki, bunlar da sonralar xalqlara, axırıncılar isə öz növbəsində, kapitalist münasibətlərinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq, etnik birliyin yeni tipi olan millətlərə çevrilirlər.
3.Nəsli qəbilə quruluşunu, yəni sinifsiz cəmiyyəti qismən arxeoloji məlumatlar əsasında öyrənmək mümkündür. Lakin məlum olduğu kimi arxeoloji materiallar cansız, dilsiz materiallardır. Onların əsasında biz yalnız ibtidai insanların əmək alətlərini, incəsənəti, qismən təsərrüfat formalarını və maddi mədəniyyətin digər sahələrini öyrənə bilərik. İbtidai insanların ictimai quruluşunun bir çox cəhətləri (ana nəsli qaydaları, ailə və nigahın ilkin formaları, yaşa və cinsə görə bölgü, hakimiyyətin təşkili) indiyədək arxaik qaydaların nisbətən hökm sürdüyü Avstraliya, Amerika və Afrikanın yerli əhalisinin öyrənilməsi prosesində mümkün olmuşdur.
4.Tarixən formalaşmış milli mədəni ənənələrin öyrənilməsi də mühüm problemlərdəndir. Mütərəqqi alimlər göstərirlər ki, hər bir xalq öz böyüklüyündən və kiçikliyindən asılı olmayaraq dünya mədəniyyəti xəzinəsinə müəyyən əvəzedilməz incilər bəxş edir. Beynəlmiləl mədəniyyətin yaranmasında hər bir xalqın mədəni nailiyyətinin səviyyəsini bilmək lazımdır. Burada maddi mədəniyyət abidələri, tikintinin tipləri və formaları, sənətkarlıq texnikası, bədii sənətkarlıq, xalq musiqisi, xalq təbabəti və s.dən söhbət gedir. Milli mədəniyyətlərin öyrənilməsi, onlarda olan müsbət və mənfi cəhətlərin hərtərəfli müəyyən edilməsi ona görə vacibdir ki, bu beynəlmiləl tərbiyəyə və bizə pis adətlərdən xilas olmaqda kömək edir. Eyni zamanda əməyə, hər bir xalqın yaradıcılığına hörmətlə yanaşmağı öyrədir.
5.Müasir məişətin öyrənilməsi problemi yalnız son zamanlarda qarşıya qoyulmuşdur. Buna görə də hələlik o, zəif öyrənilən sahələrdən sayılır. Etnoqraflar çoxdan öyrənilmiş məişət və mədəniyyət formalarını tədqiq etməyə adət etdiklərindən yeniliyi müşahidə etməkdə çətinlik çəkirlər. Müasir məişətimizi öyrənmək üçün daha çox müşahidə aparmaq, tədqiq etmək, mədəni-məişət formalarının dəyişilməsi prosesini, yeni etnik ənənələrin formalaşmasını izləmək lazımdır.
6.Müasir etnik proseslərin öyrənilməsi problemi dünya etnoqrafiyası qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biridir. Müasir dünyada baş verən böyük ictimai-iqtisadi və siyasi dəyişikliklər öz təsirini xalqların etnik inkişafında da göstərir. Millətlərin qovuşması, etnik birliklərin böyüməsi və yeni millətlərin formalaşması prosesi müasir dövrün əsas proseslərindəndir. Bu hər şeydən əvvəl o ölkələrdə daha çox nəzərə çarpır ki, orada etnik rəngarənglik daha çoxdur. Məsələn, Qafqazda, Tacikistanda, Hindistanda, İndoneziyada və bir sıra Afrika ölkələrində vəziyyət belədir. Hazırda etnik inkişaf prosesində pərakəndəlik aradan qalxır, əhali daha iri etnik qruplarda birləşirlər. Bəzi ölkələrdə bu proses həyat səviyyəsinin iqtisadi və mədəni cəhətdən yüksəlməsi ilə, keçmiş müstəməkələrdə və asılı ölkələrdə isə azadlıq hərəkatı ilə bağlıdır.

Etnoqrafiya

Etnoqrafiya — yunan sözü olub, “etnos” xalq, “qrafis” isə təsvir etmək deməkdir. Deməli etnoqrafiya xalqı öyrənən, təsvir edən, xalqa daha yaxın olan, onun adət-ənənələri, məişətinə, istək və arzularına daha çox bələd olan elmdir. Etnoqrafiya elminin başlıca vəzifəsi xalqı öyrənmək, tarixini tədqiq etmək və daha da zənginləşdirməkdən ibarətdir. Etnoqrafiya tarix elminin tərkib hissəsidir. Əgər arxeologiya tarix elminin ixtiraçısı hesab olunursa, etnoqrafiya isə onun bərpaçısı funksiyasını daşıyır. Ona görə də hər bir tədqiqatçı tarixin tədqiqi zamanı arxeoloji və etnoqrafik mənbələrə üstünlük verməlidir.

Mündəricat

1 Etnoqrafiya elm kimi
2 Etnoqrafik məktəblər
3 Etnoqrafiya və аeminizm
4 Etnoqrafik terminlər
5 Ədəbiyyat
6 Mənbə
7 Xarici keçidlər
8 Həmçinin bax

Etnoqrafiya elm kimi Redaktə

Xalqın məişəti ilə yanaşı, etnoqrafiya bir elm kimi həm də onun mədəniyyətini tədqiq edir. Etnoqrafiya elmi müxtəlif xalqların məişət və mədəniyyətində olan müxtəlifliyi öyrənməklə yanaşı onların oxşar cəhətlərini də nəzərdən qaçırmır, yalnız müasir xalqları deyil həmçinin, hazırda siyasi fəaliyyət səhnəsindən çıxmış, yox olmuş xalqları da öyrənir. Bununla etnoqrafiyanın xüsusi bir sahəsi olan tarixi etnoqrafiya məşğul olur.

“Etnoqrafiya – əsas tədqiqat obyekti bilavasitə etnos və ya etnik birliklərin digər tipləri olan tarix elmidir”.

1968-ci ildə nəşr olunan “Etnoqrafiyanın əsasları” adlanan kitabında S.Tokaryev etnoqrafiyaya ümumiləşdirilmiş tərif verərək yazır: “Etnoqrafiya dünya xalqlarının məişət və mədəniyyətini öyrənən tarix elmidir”. Y.V.Bromley isə 1973-cü ildə nəşr edilən “Etnos və etnoqrafiya” əsərində, habelə 1981-ci ildə çap olunan “Etnoqrafiyanın müasir problemləri” adlanan kitabında etnoqrafiyanı “etnik birliklər haqqında elm” adlandırır.

S.Tokaryevin həmin ümumiləşdirilmiş tərifini nəzərə alan Sankt-Peterburqlu alim R.İts etnoqrafiyaya aşağıdakı kimi tərif verir: “Etnoqrafiya xalqların məişətindən və etnik tarixindən, dünya mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi onların məişət və mədəniyyətindəki spesifik cəhətlərin formalaşmasından bəhs edən tarix elmidir”. İngilis etnoqrafı Toms etnoqrafiyanın folklor (ingiliscə folk-xalq, lar-bilik) adlandırmağı təklif edirdi.

Bu deyilənlərdən aydın görünür ki, etnoqrafiya elminin əsas tədqiqat obuekti bilavasitə etnosdur, xalqın özüdür. Məhz xalq anlayışı etnoqrafiyanın əsas və başlıca anlayışıdır, çünki xalq anlayışı çox vaxt etnosla eyniləşdirilir. Qədim yunan termini olan “etnos” etimoloji cəhətdən “xalq”, “qəbilə”, “insan qrupu” anlayışlarına uyğun gəlir. Y.Poplinskinin göstərdiyi kimi qədim yunanlar özlərini başqalarından fərqləndirmək üçün qeyri-yunanları “etnos” adlandırmışlar.

İlk etnoqrafik biliklər tarixin qədim və orta əsrlər dövründə əldə edilmişdir. Etnoqrafik məktəblərin yaranmasında isə filosof, maarifçi və ensiklopediyaçıların baxışları mühüm rol oynamışdır. Utopik sosiolist J.Russonun “Bərabərsizliyin mənşəyi və əsasları haqqında mühakimə” (1755) və “İctimai saziş və ya siyasi hüquqların prinsipləri” (1762), ingilis iqtisadçısı A.Smitin “Xalqların təbiəti və sərvət toplamaq səbəbləri” (1776) adlı əsərlərində xüsusi mülkiyyət əsas götürülmüşdür.

S.Dejnyov və V.Atlasovun Uraldan şərqdə yaşayan aborigen xalqlar -koryaklar və itelmenlər haqqında məlumatları böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Rusiyanın 1675-1677-ci illərdə Çində olmuş səfiri A.Spafarinin “Çin dövlətinin təsviri” və “Amurun təsviri”, Q.Novitskinin “Ostyak xalqları haqqında qısa təsvir” (1715), rus səyyahı S.Kraşeninikovun 1737-1741-ci ildə yazdığı, “Kamçatka torpağının təsviri”, M.Lomonosovun “Rusiyanın qədim tarixi” və “Şəcərənin qısa səlnaməsi” əsərlərinin də xüsusi yeri vardır.

M.Lomonosov, Lepjoxin, P.Pallas və S.Qmelinin ekspedisiyalarının materialları əsasında 1776-1788-ci illərdə “Rusiya dövlətində yaşayan xalqların təsviri” adlı olduqca maraqlı bir kitab nəşr olunmuşdur. Moskva Universitetinin professoru S.Denitski “Ailənin və xüsusi mülkiyyətin mənşəyi” (1775) əsərində ailəyə və xüsusi mülkiyyətə cəmiyyətin tarixi inkişafı ilə sıx əlaqəli, dəyişən və inkişaf edən bir hadisə kimi baxmışdır. XVIII əsr tarixşünaslığında A.N.Radişevin rolu böyükdür. Onun fərdilik prinsiplərini izah edərək təklikdə yaşamağın ölümlə nəticələnəcəyini yəqin etməsi və kollektivçilik haqqında fikirləri də maraq doğurur.

XVII-XVIII əsrlərdə istər qərbdə, istərsə də Rusiyada ibtidai icma tarixinin öyrənilməsi sahəsində etnoqrafik və tarixi materialların toplanmasında mühüm nailiyyətlər qazanılmışdı. Bununla belə qeyd olunan dövrdə etnoqrafiya bir elm kimi hələ formalaşmamışdı. Bu elm müstəqil bir sahə kimi yalnız XIX əsrin ortalarında Qərbi Avropa və Amerika ölkələrində təşəkkül tapmağa başlamış, XIX əsrin 60-70-ci illərində isə müxtəlif ölkələrdə etnoqrafik təşkilat və cəmiyyətlər yaranmışdır. İngilis etnoqrafı Toms etnoqrafiyanı folklor adlandırmışdır (folk-xalq, lor-bilik deməkdir).

Etnoqrafiya elminin inkişafında 1607-ci ildə yazıçı İ.Zommerin Maqdeburq şəhərində nəşr etdirdiyi “Etnoqrafik məcmuə”, 1791-ci il Nürenburq şəhərində dərc olunan “Etnoqrafik albom”, 1820-ci il macar “Etnoqrafiya” albomu, 1826-cı il İtaliya coğrafiyaçısı Adriano Balbinin “Etnoqrafik atlas”ı, fransız fiziki Jan-Jak Amperin 1830-cu ildə təklif etdiyi antropoloji elmlərin təsnifatı və etnologiyanın yeri və 1839-cu ildə fəaliyyətə başlamış Paris “Etnologiya cəmiyyəti”nin böyük əhəmiyyəti olmuşdur.

1842-ci ildə Nyu-Yorkda “Amerika etnologiyacəmiyyəti” fəaliyyətə başlamışdır. 1843-cü ildə İngiltərə “Etnologiya cəmiyyəti”, 1869-cu ildə Almaniya və 1871-ci ildə İtaliya “Antropologiya və etnologiya cəmiyyəti”, 1845-ci ildə isə “Rus coğrafi cəmiyyəti” nəzdində “Etnoqrafiya” bölməsi fəaliyyətə başlamışdır. Bu sahədə akademik Berin və Nadejdinin fəaliyyəti diqqətəlayiqdir.

Rus etnoqrafiyası XIX əsrin ortalarında B.Boqoroz, V.İexelson, S.Şternberq, N.Mikluxo-Maklay və D.Anuçinin kompleks tədqiqat metodu əsaslandırılmışdır. Cənub-şərqi Asiya xalqlarının etnoqrafik baxımından öyrənilməsində N.Mikluxo-Maklayın rolu böyükdür. M.Kovalevski, Y.Petri, S.Şternberq, F.Kol, N.Ziber və başqaları isə təmayülçülər idilər.

1851-ci ildə “Rus coğrafiya cəmiyyəti”nin Qafqaz şöbəsi yaradılmış və 1852-ci il Zapiski “KORQO”, 1872-ci ildə isə Izvestiya “KORQO” jurnallarının nəşrinə başlanılmışdır.

“Alman ideologiyası” (1883) əsərində K.Marks və F.Engelsin maddi mədəniyyət, xüsusi mülkiyyət və onun qalıqları haqqında mülahizələri şərh olunur.

F.Engelsin “Ailənin xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” (1884) adlı əsərinin etnoqrafiya elmində, 1896-cı ildə yazmış olduğu “Meymunun insana çevrilməsində əməyin rolu” adlı əsərinin isə antropogenez problemində yeri böyükdür.

K.Marks və F.Engelsin davamçıları Avqust Bebel, Pol Lafarq, Karl Kautski, Roza Lüksemburqun əsərlərində və baxışlarında da etnoqrafik istiqamətlər özünəməxsus yer tutur.

Cəmiyyətin iqtisadi və siyasi inkişafı XIX əsrin 80-90-cı illərində – Taylor, Lebbok, Mak-Lennan, Morqan, Spenser, Lippert və s. kimi görkəmli etnoqraf alimlərin yetişməsinə səbəb oldu.

Budapeşt muzeyi (1872), Stokholm (1874), Paris (Insan muzeyi 1877), Rotterdam (1883), Varşava (1888), Skansendə açıq səma altında ilk muzey (Stokralm, 1891), Sv. Martin muzeyi (Slovakiya, 1893), Sofiya (1893), Brüssel (1897), Krakov (1910), Arnhemdə açıq səma altında muzey (Niderland, 1972) və digər muzeylər yaradıldı. İngiltərədə “Folklor” (1890) və “Mən” (1901), Almaniyada “Etnoqrafiya” (1909), Avstiya-Macarıstanda “Antropos” (1906), Amerikada “Beynəlxalq Etnoqrafiya arxivi” (1888) “Amerika antropologiyası” (1899) və s. məcmuələr nəşr olunmağa başlandı, XIX əsrin 60-70-ci illərindən həmçinin çöl tədqiqat işlərinə start verildi. Amerika etnoqrafı Frans Boas 1897-1902-ci illərdə Şimal-Qərbi Amerika və Şimal-Şərqi Asiyaya səfər etdi. 1880-ci ildə Amazonkanın cənub hissəsində – Şinqa çayı sahillərində yaşayan bakairi tayfaları, habelə Mato, Qrosso vilayətində yaşayan borora hinduları öyrənildi.

Alman etnoqrafı Henri Şursun “İnkişaf edən siniflər və kişi ittifaqları” əsərində insanların iqtisadi münasibətlərinin erkən formaları və yeni problem məsələləri əksini tapdı. Eduard Han, Karl Blyuxer, Feliks Şomlo animist nəzəriyyəni tənqid edərək, pramoxoteizmi, Taylor isə “Dinin parçalanması” (1898) əsərində preanimizmi əsaslandırdı.

Etnoqrafik məktəblər Redaktə

Etnoqrafiya dünya xalqlarının həyat və məişətindən bəhs edən elmdir. Etnoqrafiya antropologiya, arxeologiya, dilçilik, folklorşünaslıq, coğrafiya və digər elmlərlə əlaqəlidir. İlk etnoqrafik biliklər tarixin qədim və orta əsrlər dövründə əldə edilmişdir.

Etnoqrafik məktəblərin yaranmasında isə filosof, maarifçi və ensiklopediyaçıların baxışları mühüm rol oynamışdır. Utopik sosiolist Jan Jak Russonun “Bərabərsizliyin mənşəyi və əsasları haqqında mühakimə” (1755) və “İctimai saziş və ya siyasi hüquqların prinsipləri” (1762), ingilis iqtisadçısı Adam Smitin “Xalqların təbiəti və sərvət toplamaq səbəbləri” (1776) adlı əsərlərində xüsusi mülkiyyət əsas götürülmüşdür.

S.Dejnyov və V.Atlasovun Uraldan şərqdə yaşayan aborigen xalqlar -koryaklar və itelmenlər haqqında məlumatları böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Rusiyanın 1675-1677-ci illərdə Çində olmuş səfiri A.Spafarinin “Çin dövlətinin təsviri” və “Amurun təsviri”, Q.Novitskinin “Ostyak xalqları haqqında qısa təsvir” (1715), rus səyyahı S.Kraşeninikovun 1737-1741-ci ildə yazdığı, “Kamçatka torpağının təsviri”, Mixail Lomonosovun “Rusiyanın qədim tarixi” və “Şəcərənin qısa səlnaməsi” əsərlərinin də xüsusi yeri vardır.

1842-ci ildə Nyuyorkda “Amerika etnologiya cəmiyyəti” fəaliyyətə başlamışdır. 1843-cü ildə İngiltərə “Etnologiya cəmiyyəti”, 1869-cu ildə Almaniya və 1871-ci ildə İtaliya “Antropologiya və etnologiya cəmiyyəti”, 1845-ci ildə isə “Rus coğrafi cəmiyyəti” nəzdində “Etnoqrafiya” bölməsi fəaliyyətə başlamışdır. Bu sahədə akademik Berin və Nadejdinin fəaliyyəti diqqətəlayiqdir.

Azərbaycanda isə etnoqrafik məlumatlar XIX əsrdən etibarən elmi şəkildə toplanılmağa başlanılmışdır. Lakin etnoqrafik biliklərin əldə edilməsinin başlanqıcı qədim və orta əsrlər dövrünə aiddir. H.A.Həvilov “Azərbaycan etnoqrafiyası” kitabında qeyd edir ki, hələ antik müəlliflərin-Strabon, Böyük Plini, Klavdi Elianın əsərlərində Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalar, onların təsərrüfat məşğuliyyəti. Maddi və mənəvi mədəniyyəti haqqında məlumatlara rast gəlinir. Orta əsrlər dövründə xalqımızın böyük mütəfəkkir oğulları tərəfindən yaradılan ədəbi-bədii əsərlərdə, qəhrəmanlıq və məhəbbət dastanlarında Azərbaycan xalqının etnoqrafiyasına dair müfəssəl məlumatlar vardır. Azərbaycanda olmuş bir çox Yaxın Şərq və Avropa ölkələri səyyahları, habelə rus müəllifləri yerli əhalinin həyat tərzi ilə yaxından tanış olaraq, onların təsərrüfatı, maddi və mənəvi mədəniyyəti, adətənənələri, ailə-nigah münasibətləri barədə maraqlı materiallar toplamışdılar.

L.M.Morqanın “Qədim cəmiyyət” (1877) əsərinin surətini də etnoqrafiya elmində yeri böyükdür. Sosial-iqtisadi formasiyaların etnoqrafik tədqiqində K.Marks və F.Engelsin əsərlərinin xüsusi rolu vardır. F.Engelsin “Kapitalizməqədərki istehsal formaları” məqaləsi (1883) və K.Marksın “Kapital” (1867) əsərində “Ovçu xalqlar”, “Vəhşilər” haqqında, həmçinin Hindistan, digər şərq xalqları ilə Dunay knyazlığının milli hərəkat problemləri əsas yer tutur. F.Engelsin 1878-ci ildə yazdığı “Anti Durinq” əsərində qədim insan birlikləri, habelə Hindistan, slavyan, kelt və german xalqları, həmçinin dinin tarixi haqqında məlumatlar vardır. “Alman ideologiyası” (1883) əsərində K.Marks və F.Engelsin maddi mədəniyyət, xüsusi mülkiyyət və onun qalıqları haqqında mülahizələri şərh olunur. F.Engelsin “Ailənin xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” (1884) adlı əsərinin etnoqrafiya elmində, 1896-cı ildə yazmış olduğu “Meymunun insana çevrilməsində əməyin rolu” adlı əsərinin isə antropogenez problemində yeri böyükdür. K.Marks və F.Engelsin davamçıları Avqust Bebel, Pol Lafarq, Karl Kautski, Roza Lüksemburqun əsərlərində və baxışlarında da etnoqrafik istiqamətlər özünəməxsus yer tutur. Cəmiyyətin iqtisadi və siyasi inkişafı XIX əsrin 80- 90-cı illərində – Taylor, Lebbok, Mak-Lennan, Morqan, Spenser, Lippert və s. kimi görkəmli etnoqraf alimlərin yetişməsinə səbəb oldu.

Budapeşt muzeyi (1872), Stokholm (1874), Paris (Insan muzeyi 1877), Rotterdam (1883), Varşava (1888), Skansendə açıq səma altında ilk muzey (Stokralm, 1891), Sv. Martin muzeyi (Slovakiya, 1893), Sofiya (1893), Brüssel (1897), Krakov (1910), Arnhemdə açıq səma altında muzey (Niderland, 1972) və digər muzeylər yaradıldı. İngiltərədə “Folklor” (1890) və “Mən” (1901), Almaniyada “Etnoqrafiya” (1909), Avstiya-Macarıstanda “Antropos” (1906), Amerikada “Beynəlxalq Etnoqrafiya arxivi” (1888) “Amerika antropologiyası” (1899) və s. məcmuələr nəşr olunmağa başlandı, XIX əsrin 60-70-ci illərindən həmçinin çöl tədqiqat işlərinə start verildi. Amerika etnoqrafı Frans Boas 1897-1902-ci illərdə Şimal-Qərbi Amerika və Şimal-Şərqi Asiyaya səfər etdi. 1880- ci ildə Amazonkanın cənub hissəsində – Şinqa çayı sahillərində yaşayan bakairi tayfaları, habelə Mato, Qrosso vilayətində yaşayan borora hinduları öyrənildi.

Konrad Starkenin “İlkin ailə, onun təşəkkülü və inkişafı” (1888) əsəri, ingilis Eduard Vestermarkın (mənşəcə fin) (1862-1939) “İnsani nikahın tarixi” (1891), Henri Kunun (1862-1936) “Avstraliya zəncilərinin qohumluq ittifaqları” (1894) və “Nikah və ailənin başlanğıcı (1912-1913)” adlı əsərlərini yazdı. Alman etnoqrafı Ernst Qrossun “Ailənin və təsərrüfatın formaları” (1896) mövzusunda kitabı çap olundu. Alman etnoqrafı Henri Şursun “İnkişaf edən siniflər və kişi ittifaqları” əsərində insanların iqtisadi münasibətlərinin erkən formaları və yeni problem məsələləri əksini tapdı. Eduard Han, Karl Blyuxer, Feliks Şomlo animist nəzəriyyəni tənqid edərək, pramoxoteizmi, Taylor isə “Dinin parçalanması” (1898) əsərində preanimizmi əsaslandırdı.

Etnoqrafiya və аeminizm Redaktə

Feminist etnoqrafiya – sosial antropologiya və sosiologiya üzrə empirik tədqiqatlar praktikasıdır. Feminist etnoqrafiya ənənəvi etnoqrafiyadan fərqli olaraq, yad cəmiyyətə daxil olmaq işlərinin nəticələrinin ifadəsini təsvir etmək üsullardan istifadə etmək, uzunmüddətli iştiraklı müşahidələr aparmaqla yanaşı, həm də alimlərin antidiskriminasiyon meyilli işlərini də nəzərdə tutur. Feminist etnoqrafiya çox vaxt sosial məlumatların toplanmasına və analizinin pozitivist sxemlərinə əsaslanmış elmi analizdə təkrarlanan sosial, o cümlədən gender və irsi bərabərsizliyin aradan qaldırılmasına istiqamətlənib. Genderə etnoqrafik mətnlərin təhlili kateqoriyası kimi maraq ilk dəfə XIX əsrin əvvələrində yaranıb. Bu dövrə F.Raytın 1821-ci ildə nəşr olunmuş “Bü ölkədən İngiltərədəki dostlara göndərilmiş məktublarda Amerika cəmiyyətinə və adətlərinə baxış (1818, 1819, 1920-ci illər)” əsəri və Amerika cəmiyyətinin X.Martinin “Amerika cəmiyyəti” (1837) əsərində həyata keçirilmiş, etnoqrafik dəlillərə əsaslanmış feminist analizi aid edilir. XIX-cu əsrin 80-ci illərində Siu hindli tayfasına yalnız baş çəkməklə qalmamış, həm də kifayət qədər uzun zaman onların arasında və onların adətləri üzrə yaşamış antropoloq A.Fletçerin işləri geniş məşhurluq qazandı. Bundan əvvəl antropoloqlar heç zaman “başqa” mədəni mühitdə uzun müddət yaşamamışdılar və bu cür tədqiqatlar XX əsrdə sosial elmlərin inkişafında dönüş nöqtəsi oldu. Amerikanın kiçik Middltaun şəhərinin 1924-cü ildə nəşr olunmuş məşhur etnoqrafik tədqiqatlarında gender aspektinin kifayət qədər geniş təqdimi ilə ilk genişmiqyaslı etnoqrafik layihənin əsası qoyuldu. Britaniyada feminist etnoqrafiya XX əsrin 50-ci illərində Mançester layihəsinin tətbiqi ilə inkişaf etdi. Feminist etnoqrafiyadan danışarkən, Ş.Reynxarts tədqiqat məqsədlərinə görə fərqlənən üç istiqaməti ayırır:

a) qadınların həyat və fəaliyyətinin sənədlərlə əsaslandırılması; b) qadın təcrübəsinin onların öz nöqteyi-nəzərdən dərk edilməsi (bu istiqamət Q.Zimmelin işlərinə aiddir); c) sosial konteksti ifadə edən qadın davranışlarının konseptuallaşdırılması.

Qadınların həyat və fəaliyyətlərinin sənədlərlə əsaslandırılması ənənəvi oppozisiya kimi və feminist sosioloqların fikrincə əksər hallarda androsentrik meylli sosial tədqiqatlarına qarşı oppozisiya kimi meydana çıxır. Məsələn, belə tədqiqatlar yoxsul qaradərili qadınlara və irlandiyalı yaşlı işçilərə münasibətlərin təhlilində həyata keçirilib. Tədqiq olunan qrupların həyatını özləri üçün daha “real” etmək məqsədilə tədqiqatçılar dərin müşahidə praktikasını onların gündəlik həyatında intensiv iştirakla birləşdirdilər. Qadınların, öz maraqları baxımından özlərinin dərk edilməsi qadın fəaliyyətinin və düşüncə tərzinin bəsit olması haqqında (kişilərin qadınlar barədə adi düşüncələri) qeyri-feminist müşahidənin əsas qüsurunu korreksiya edir. Qadınların sosial konteksdə dərk olunması kimi məlum olan üçüncü istiqamətdə feminist etnoqraflar qadın davranışını sosial kontekstdə nəzərdən keçirməyə cəhd göstərirlər və bu kontekstə anatomiya, mədəniyyət və sinif anlayışlarından ayrılıqda baxılmasından ehtiyat edirlər. Feminist etnoqrafiyanın, əsasən, qadınların öyrənilməsi işinə yönəldilməsinə baxmayaraq, genderin insan davranışına təsirinin düzgün başa düşülməsi üçün hər iki cins ilə bağlı tədqiqatlar da aparılır. Məsələn, N.Çarlz və M.Kerr iki valideynli ailələrdə istehlak quruluşlarındakı fərqləri müəyyən ediblər. Bundan başqa, müasir etnoqrafiyada məskulinliyin müxtəlif aspektlərinin öyrənilməsi istiqamətində də tədqiqatlar aparılır. “İştiraklı müşahidə” etnoqrafiyanın əsas metodudur. İstənilən halda iştiraklı müşahidənin strategiyasını müəyyən edən mühakimələr bir çox cəhətdən etnoqrafik tədqiqatların gedişatını müəyyən edir. A.Hohişldin fikrincə, qadınlar tərəfindən həyata keçirilmiş etnoqrafik müşahidələr (onların feminist olub-olmamalarından asılı olmayaraq) mahiyyətinə ğörə kişilərin yaratdığı etnoqrafiyadan fərqlənir. Etnoqrafik məlumatların təhlilini aparmaq üçün çoxlu sayda analiz vasitələri mövcuddur. Bu vasitələr “çöl” materiallarının müxtəlif formalarını və onlarla iş strategiyalarını nəzərdə tutur. Bu, qadın dilinin analizi, mətnlərlə, o cümlədən, tərcümeyi-hal və bədii mətnlər kimi spesifik olanlarla iş ola bilər. Bir çox feminist etnoqraflar feminist nəzəriyyəni zənginləşdirir, digərləri isə, müəyyən nəzəri yanaşmaları yoxlamağa və ya tətbiq etməyə cəhd göstərirlər.

Etnoqrafik terminlər Redaktə

Etnoqrafik terminlər başlıca olaraq ictimai quruluşu,ailə-nikah münasibətlərini, maddi və mənəvi mədəniyyəti hər tərəfli əhatə edir. Bəzi terminlər isə ümumi, elmi əhəmiyyət kəsb edir.

Ümumi terminlər

Etnoqraf tədqiqatçılar bir çox elm sahələrindən- tarix, fəlsəfə, coğrafiya, linqvistika, antropologiya, arxeologiya və s. ixtisas sahələrindən çoxlu terminlər mənimsəyib istifadə edirlər.

İrq –Tarixən konkret bir ərazidə qərarlaşan, nəsildən-nəslə keçən fiziki əlamətlər kompleksinə görə bir-birindən fərqlənən böyük insan qruplarına irq deyilir. İrqlər ümumi, oxşar xarici fiziki əlamətlərinə görə bir-birindən seçilirlər. İrqlərin ətraf mühitə uyğunlaşması nəticəsində elə xarici fiziki əlamətlər kompleksi yaranmışdır ki, bu əlamətlərə görə dünya xalqalrına əvvəllər “ağ”, “qara” və “sarı” rənglərə və üç əsas irqə ayırırdılar: avropoid,ekvatorial (neqroid) və monqoloid. Son vaxtlarda monqoloid irqindən amerikanoid, ekvatorial irqindən avstraloid irqinin ayrılması tövsiyə olunur.
Mədəniyyət-Etnoqrafiyada geniş istifadə olunan anlayışlardan biri də mədəniyyət terminidir. Bu anlayış öz tətbiq sahəsindən asılı olaraq müxtəlif mənalarda işlədilir.Fəlsəfi mənada mədəniyyət dedikdə təbiət tərəfindən deyil, yalnız insan tərəfindən yaradılan bütün şeylər başa düşülür. Latın dilindən götürülən “kultura” anlayışı “hazırlanmış”, “emal edilmiş” sözlərinə uyğun gəlir. Ümumi fəlsəfi anlayış olan “mədəniyyət” anlayışı etnoqrafiyada bir xalqı başqasından fərqləndirən maddi və mənəvi həyat amillərinin xüsusiyyətləri şəklində izah edilir.
Genezis – yunan sözü olub mənşə, mənbə, yaranma mənalarında işlədilir. Bu termin etnoqrafiyada müəyyən bir xalqın, etnik birliyin mənşəyini öyrənən zaman qarşıya çıxır.
Dil ailəsi-Linqvistikadan etnoqrafiyaya dil ailəsi termini keçmişdir. Dillərin qohumluğu onların mənşəyinə görə öyrənilir. Etnoqrafiayada avtoxton anlayışından da istifadə olunur. Avtoxton (yunan sözü olub “autos”-özü, “xtones”-torpaq) mənşə etibarilə yerli olan deməkdir. Yunan avtoxtonuna qədim Roma termini olan aborigen termini uyğun gəlir ki, bu da “müəyyən bir ölkənin yerli əhalisi” deməkdir.
Oykumena. Etnoqrafiyada istifadə olunan bir çox terminlər biologiya və sosiologiyadan mənimsənilmədir. Məsələn, oykumena – yunan sözü olub yaşamaq sözündən götürülmüşdür. Başqa sözlə bu termin yer kürəsinin insanlar tərəfindən məskunlaşmış hissəsi deməkdir. Çox vaxt etnik ərazi dövlət sərhədləri ilə uyğun gəlmir. Məs: Azərbaycanlıların 30 milyona qədəri İranada, 2 milyondan artığı RFR ərazisində yaşayır.
İnteqrasiya. Etnik proseslərin xarakterini müəyyənləşdirmək üçün əksər hallarda inteqrasiya, konsolidasiya və assimilyasiya kimi latın terminlərindən istifadə olunur. İnteqrasiya hərfi mənada ayrı-ayrı hissələrin vahid bir tamda birləşməsi deməkdir. Bu müxtəlif etnik mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi zəmnində mədəniyyətlərin yaxınlaşmasına aiddir. Müstəqil xalqların və ya onların böyük qruplarının böyük etnoslar şəklində birləşməsinə konsolidasiya deyilir. Adətən bu cür birləşmələrin vahid dili və mədəniyyəti olur. Assimilyasiya isə artıq formalaşmış etnosların qarşılıqlı təsiredici əlaqə prosesidir. Bu cür etnoslar əksər hallarda mənşə, dil və mədəniyyət cəhətcə müxtəlif olurlar.
Adaptasiya – insanların yeni etnik mühitə uyğunlaşmasına deyilir. Adaptasiya və ya akkomodasiya ən çox biologiyada işlədilir.
Akkulturasiya – mədəniyyətlərin qarşılıqlı nüfuzu deməkdir. Bu halda müstəqil mədəniyyətlərin öz əvvəlki modelləri dəyişikliyə məruz qalır.
Urbanizasiya – etnoqrafiya terminlərinə Qərbi Avropa sosiologiyası və etnoqrafiyasından daxil edilmişdir (latınca“Urbanus”-şəhər sayağı deməkdir). Urbanizasiya sənayenin və əhalinin iri şəhərlərdə toplanmasına deyilir. Etnoqrafik ədəbiyyatda bu anlayış belə məna kəsb edir ki, şəhər mədəniyyətinin standart tiplərinin yayılmasıilə kəndlə şəhər arasındakı mədəni fərqlər aradan qalxır.
Traybalizm – Müasir siyasi mətbuatdan etnoqrafiyaya traybalizm termini də keçmişdir (ingiliscə“trayb”-qəbilə deməkdir). Traybalizm gənc Asiya və Afrika dövlətlərində müasir dövrdə qəbilə xüsusiyyətlərinin saxlanılmasına deyilir ki, bu qalıqlar qəbilələr arasındakı münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Siyasi ədəbiyyatda traybalizm millətçiliyin sinonimi kimi işlədilir.
Stereotip – Sosial psixologiyadan stereotip anlayışı da qəbul edilmişdir (yunanca “stereos”-möhkəm, “tipos”-iz,şəkil). Bu anlayış etnoqrafiyada, etnik birlik daxilində nəsildən-nəslə keçirilərək saxlanılan, gündəlik həyat təcrübəsi ilə möhkəmləndirilən davranış normalarını xarakterizə edərkən işlədilir.
Adət – müəyyən etnik birlik daxilində qəbul edilmiş davranış qaydalarıdır.
Mərasim – etnosun müəyyən sosial, ailə və mənəvi həyatı ilə bağlı olan reqlamentli hadisələrdir. Adətlə fərqləndirmək üçün onlar aşağıdakı söz birləşmələri şəklində işlədilir: dəfn mərasimi, toy mərasimi, qonqpərvərlik adəti, oğulluğa götürmə adəti və s.
Qalıq – ictimaivə mənəvi həyatın müasir vəziyyətinə yabançı olan, keçmiş mədəni mərhələlərdən bu günə qədər gəlib çatan və etnik birliyin üzvləri tərəfindən bir vərdiş kimi icra edilən mədəni amildir.
Ənənə – (latınca “traditsiya”- ötürülən, keçirilən deməkdir) etnosun həyatını qoruyub saxlamaq üçün maddi və mənəvi mədəniyyətin, ailə və ictimai həyatın elə bir amilidir ki, cəmiyyətin üzvləri onu nəsildən-nəslə keçirirlər.

İctimai həyat terminləri

Nəsil– Sosial həyatın ən mühüm anlayışlarında biridir .Nəsil öz mənşəyini vahid bir əcdaddan götürən qan qohumlarının ittifaqıdır. Antik dünyada nəsil sözünə “gens” anlayışı uyğun gəlir.
Ana nəsli – ana xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır.
Ata nəsli – isə ata xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır. Qərbi Avropa ədəbiyyatında “klan” termini ata nəsli termini ilə sinonim sayılır.
Matriarxat – (latınca “mater”-ana, yunanca “arxe”- hakimiyyət) hərfi mənada ananın hakimiyyəti deməkdir.Ananın hökmüranlığı bəşəriyyət tarixinin o dövrünə aiddir ki, bu vaxt qadınlar sosial quruluşun yüksək pilləsində dururdular.
Patriarxat – (yunanca “patriarxe”-nəslin başçısı) kişilərin hakimiyyəti mənasında işlədilir. Etnoqrafiyada bu quruluş sinifsiz cəmiyyətdən sinifli cəmiyyətə keçid dövrü kimi xarakterizə olunur. Burada qohumluq ata xətti ilə müəyyənləşdirilir. Bununla belə ana nəsli qalıqları güclü olur.
Ekzoqamiya (yunanca “ekzo”-xarici, “qamos”-nigah) – hərfi mənada kənardan nikah olmaqla nəslin mühüm əlaməti sayılır. Ekzoqamiya prinsipinə əməl edilməsi nəslin üzvlərinin təsərrüfat və ailə-nikah münasibətlərində böyük rol oynayırdı.
Endoqamiya (yunanca “endoi”-daxili, “qamos”-nikah) –hərfi mənada daxili nikah deməkdir. Endoqamiya, bir etnik birlik kimi qəbilənin çox mühüm əlaməti olmuşdur.
Fratriya
Patronimiya
İnitsiyasiya. Sinfi quruluşa qədərki cəmiyyətin həyatında initsiyasiyalar (təqdis adətləri) böyük rol oynayırdı (latınca “initsiare”-başlamaq). Bu yeniyetmələrin böyüklər cərgəsinə keçirilməsi qaydası idi. Kasta – (portuqaliya dilində nəsil deməkdir) qapalı endoqam ictimai qrupdur. Onun öz xüsusi davranış qaydaları vardır.

Ailə-nigah terminləri

Nikah – adət hüququ və qanunla rəsmiləşdirilən kişilərin və qadınların cinsi yaxınlığını əks etdirən sinfi cəmiyyətdə yaranmış aktdır. Nikah dövründə ər və arvadın qarşılıqlı hüquq və vəzifələri meydana çıxır.
Ailə – ər və arvaddan, onların övladlarından ibarət olan ictimai-iqtisadi hüceyrədir. Sinfi cəmiyyətdə onun ən geniş yayılan forması monoqamiyadır.Qızların qaçırılması – bu qızların və onların valideynlərinin razılığı və ya qeyri razılığı zamanı qaçırma yolu ilə bağlanan nikah formasıdır. Ödəncli nigah – (kalım) – Adaxlının gəlinin əvəzində qızın ailəsinə ödənc verməsidir. Gəzmə nikah – nikahın elə bir formasıdır ki, bu zaman ər-arvad ayrı-ayrı nəsillərdə yaşayır və yaxud ər arvadın evində deyil, kişilər üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi evlərdə yaşamasıdır. Sinifsiz cəmiyyətin bütün dövrlərində ən geniş yayılan qrup nikahı forması idi. Bu vaxt bir qrup kişilər və qadınlar müvəqqəti və ya daimi olaraq bir-birinin ərləri və arvadları hesab olunurdular.
Heterizm – (yunanca “ketayra”-məşuqə) də qrup nikahının qalığıdır. Nikah yolu ilə bir kişiyə bağlı olan qadın başqa bir kişi ilə cinsi əlaqəyə girərsə bu heterizmdir. Başqa sözlə, qadın onunla nikah əlaqəsinə girə biləcək bütün kişilərə mənsub idi.
Gənclər evi – Cənub-Şərqi Asiyanın bir çox xalqlarında müşahidə olunan tikintilərdir. Burada müxtəlif nəsillərdən olan gənclər hədd buluğa çatana qədər görüşür və azad nikah əlaqəsində olurlar. Bir qayda olaraq sinifli cəmiyyət üçün monoqam nikahlar xarakterikdir. Bu tək nigahlılıq deməkdir. Bununla belə poliqamiyaya da təsadüf olunur ki, bu da çoxarvadlılıq deməkdir. Etnoqrafiyada poliandriya termininə də təsadüf olunur ki, bu ən çox Tibetdə yayılan adətdir. Ortakuzen (ortos — yunanca “bilavasitə”, kuzen — fransızca “əmioğlu”) əmioğlu ilə əmiqızı arasındakı nikah əlaqəsinə deyilir. Kroskuzen nigah isə dayıoğlu ilə bibiqızı arasında bağlanan nigahdır; sororat (soror — latınca “bacı”) eyni vaxtda bir neçə bacı ilə bağlanan nigaha deyilir; levirat (levir — latınca “qayın”) qardaş arvadı ilə olan nigahdır.
Promiskuitet. XIX əsr klassik etnoqrafik ədəbiyyatında promiskuitet anlayışına tez-tez rast gəlinir. Bu nizamsız cinsi əlaqələr deməkdir. Nigahın bu ibtidai forması insanlığın ilk çağına-ibtidai sürü dövrünə aiddir.
Travestizm – (fransızca-“travesti”-paltar dəyişmə)adətinin icrası zamanı kişilər arvad paltarı geyinir, öz cinsindən uzaqlaşır, qadın sayağı işlər görür.
Avunkulat – (latınca “avankulus”-dayı) – dayı ilə bacı uşaqları arasındakı qarşılıqlı hüquq və vəzifələrdir.
Atalıq – avankulatın xüsusi bir növü kimi, uşaqların kənar ailədə tərbiyə edilməsidir. Qardaşlaşma – qanların qarışdırılması yolu ilə və yaxud eyni bir qadınla yaşamaq yolu ilə müxtəlif mənşəli kişilərin qohumlaşması. Matrilineynıy – ana xətti; patrilineynıy – ata xətti; matrolokal – ərin nikah zamanı arvad nəslinə keçməsi; patrilokal – arvadın ərin nəslinə keçməsi; bilokal – növbə ilə gah ərin, gah da arvadın nəslində yaşamaq; neolokal – ər və arvad valideynlərindən ayrı yaşayır; dislokalər və arvad ayrıayrılıqda,hərə öz mənsub olduğu nəsildə yaşayır.

Azərbaycan etnoqrafiyası. I cild. Bakı, Elm. 1989.
Azərbaycan etnoqrafiyası, 3 cilddə: I cildArxivləşdirilib 2012-07-25 at the Wayback Machine, II cildArxivləşdirilib 2012-10-15 at the Wayback Machine. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2007-2008.
Azərbaycan Sovet ensiklopediyası. I-X cild. ASE. Bakı, 1976-1987.
Həvilov H. Dünya xalqlarının etnoqrafiyası. Bakı, 1999.
Həvilov H. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 1991.
Sadıxov A. Həvilov H. Etnoqrafiya əsasları. Bakı, 1974.
Lev Qumilov Etnogenez və yerin biosferi. Bakı, 2005.
Nərgiz Quliyeva, Etnoqrafiya və etnologiya (dərs vəsaiti), Bakı, 2009, 157 səh.
Итс Р. Ф. Введение в этнографию: Учебное пособие.- Л.: Издательство Ленинградского университета, 1991
Н. Н. Чебоксаров, И. А. Чебоксарова. Народы, расы, культуры. М.: Наука 1971
Токарев С. А. История русской этнографии. М.: Наука, 1966.
Токарев С. А. Истоки этнографической науки. М.: Наука, 1978.
Токарев С. А. История зарубежной этнографии. М.: Высшая школа, 1978.
Токарев С.А. Этнография народов СССР. Исторические основы быта и культуры. М.: МГУ 1952
Бромлей Ю. В. Этнос и этнография. М.: 1973
Пименов В.В. Основы этнографии: программа дисциплины. М.: МГУ 1988.
Пименов В.В. Основы этнологии: Учебное пособиеArxivləşdirilib 2010-11-20 at the Wayback Machine. М., МГУ 2007.
Этнография. Ю.В. Юромлей, Г.Е. Марков. М, МГУ 1982
Громов Г. Г. Методика этнографических экспедиций. — М. 1966.
Тишков В.А. Реквием по этносу: исследования по социально-культурной антропологии . М.: Наука 2003.
Каракашлы К. Материальная культура азербайджанцев. Баку, 1964.
Джавадов Г. Народная земледельческая техника Азербайджана, Баку, 1989.

Quliyeva N.Etnoqrafiya və etnologiya (dərs vəsaiti). Bakı, 2009.

Xarici keçidlər Redaktə

Российский этнографический музей в Санкт-Петербурге
Музей этнографии и антропологии им. Петра Великого
Методы использованные при исследование этнокультурыArxivləşdirilib 2009-06-20 at the Wayback Machine
Этно-журнал
Этнография народов России (Публикации по этнографии)
Юрий Семёнов “Предмет этнографии (этнологии) и основные составляющие ее научные дисциплины”
Комиссия этнографии Московского центра Русского географического обществаArxivləşdirilib 2010-11-02 at the Wayback Machine
Статьи по этнографии
Этнографические экспедиции
Этнографический музей
Музей этнографии в МогилевеArxivləşdirilib 2010-11-23 at the Wayback Machine

Etnoqrafiya Mərkəzi Dritvik

İslandiya turist səyahətini inanılmaz dərəcədə cazibədar edən çoxlu turistik yerləri ilə məşhurdur. Bunlardan biri də Dritvik etnoqrafik mərkəzidir.

Etnoqrafik Mərkəz Drivrik – tarix

XVI əsrdə, Snaifeldsnes yarımadasının qərb ucunun ərazisində, indiki İslandiya ərazisində, Dritvikin balıqçılıq kəndləri qurulmuşdur. Nəsildən-nəslə ötürülən məlumatlara görə, balıqçılıq qəsəbəsi daha çox satış üçün balıqçılıq edən 400-dən çox əhaliyə sahibdir. Tarixçilərə görə, Dritvik kəndinin balıqçıları onların təxminən 50 böyük qayıqla təchiz etdilər və onlarla uzun məsafələr üzmək olardı, burada daha çox balıq var idi.

Sahildəki Trödlakirkia adlı bir sərbəst qaya və ya bir tramvay kilsəsi var. Ayağına yaxın olan 1948-ci ildə qəzaya uğrayan İngilis gəmisinin Epine-in paslı qalıqları var. Bura tarixi əhəmiyyət kəsb edir, çünki köhnə günlərdə dənizçilər üçün sınaq keçirildi. Marimanlara namizəd dörd daşdan ən az üçini artırmağı tapşırdı. Bununla yanaşı, onların ən yüngülləri 23 kq, çəkisi isə 154 kq.

Drivyc etnografik mərkəzi haqqında nə maraqlıdır?

İndi keçmişin xarabalıqları yerinə bir böyük kəndə bir dəfə etnik mərkəzi Drivvik yerləşir. Bu ziyarətə gələn turist, yalnız İsland adasında ticarətin necə başlandığı ilə bağlı bir çox yeni şeyləri öyrənir. Mərkəzdə arxeoloji materialların böyük bir kolleksiyası toplanmışdır. Bunlar ispan arxeoloqlarının uzun illərdən işlənmişdir. Həmçinin bir etnoqrafik mərkəzə gəzən səyahət, bir zamanlar yenilməz Vikinqlərin boyunduruğu altında olan İslandiya dövlətinin inkişaf tarixini öyrənəcəkdir.

Kənd kənarında İslandiyada ən məşhur daş labirentlərdən biri var. Quruluş miqyası ilə vuruşur, doqquz növbədədir. Bundan əlavə, labirintdən giriş və çıxış dəqiqliklə şimala və cənuba aiddir. Labirintin mərkəzi və girişi bildirilmir. Yeri gəlmişkən, qara daş labirentinə giriş Qrinland adasının qarşısında yerləşir. Belə bir sxem başqa yerdə tapıla bilməz.

Təbii xüsusiyyətlər

Sürücüyə daxil olan hər hansı bir səyyah bu yerin təbiətinin müxtəlifliyi ilə təəccüblənəcəkdir. Qəsəbənin özü ən azı bir növ flora ilə öyünə bilərsə, onun sahilləri cansızdır. Batı təpənin dalğaları altında qalacaq çox sayda riflərə heyranlıqla böyük təəssürat yarada bilər. Görünür, qayıqla getmək ümumiyyətlə mümkün deyil, lakin qədim ispan balıqçıları uğur qazanmışdılar. Koyun sahilində qara volkan qumu örtülür.

Bu dövrdə iqlim yarımadanın sahilində turizm turizmi üçün olduqca əlverişli olduğundan, Avqust ayında ən yaxşı Avstriya Etnik Mərkəzi Drivrikə müraciət etmək üçün İslandiyaya bilet sifariş edin.

Harada qalmaq?

Müasir qəsəbənin çox kiçik olduğunu nəzərə alsaq da, turistlər, gecəni harada keçirəcəyini tapa biləcəklər, çünki olduqca layiqli olan Drivwik küçəsində bir otel var. Həddindən artıq hallarda, əhalinin yerli sakinləri ilə bir gecə yataqlıq istəyə bilərsiniz, bu, sevinclə ehtiyacı olan hər kəsə sığınacaq verəcəkdir.

Dritvik ilk növbədə bir balıqçılıq kəndidir, balıq yeməklərini mükəmməl hazırlayır. Belə ki, Drivwik’i ziyarət etdikdən sonra, dərhal İslandiyada balıqları sınamağa dəyər.

Drivwick Etnoqrafik Mərkəzinə necə getmək olar?

“Drivrik” etnoqrafik mərkəzi Snefiedlsnes yarımadasının qərbində yerləşir . 579 nömrəli yol boyunca yol var.

Etnoqrafiya elminin predmeti və vəzifələri

Etnoqrafiya dünya xalqlarının həyat və məişətindən bəhs edən tarix elmidir. O, yunan sözü olan «etnos» və «qrafo» sözlərindən əmələ gəlməklə «xalqın təsviri» mənasını verir. Bu elmi bəzən etnologiya da adlandırırlar. Məişət dedikdə fərdi və ictimai həyatda bərqərar olunmuş ənənəvi formalar başa düşülür. Hər bir xalqın özünəməxsus məişət forması vardır ki, ayrı-ayrı xalqlarda bunlar çox vaxt bir-birindən köklü surətdə fərqlənir. Xalqın məişəti ilə yanaşı etnoqrafiya bir elm kimi xalqın mədəniyyətini də öyrənir. Bir qayda olaraq dünya xalqlarının mədəniyyəti iki sahəyə ayrılır: maddi mədəniyyət və mənəvi mədəniyyət. Maddi mədəniyyət anlayışına insan əli ilə yaradılan bütün maddi nemətlər və əşyalar daxildir. Məs: yaşayış məskənləri və evlər, geyimlər və nəqliyyat vasitələri, yeməklər və içkilər, əmək alətləri, silahlar və bəzəklər; Mənəvi mədəniyyət anlayışına isə insan zəkasının yaratdığı bütün mənəvi məhsullar daxildir: ədəbiyyat, incəsənət, elm, din, fəlsəfə, əxlaq, musiqi, adət -ənənələr və i. a.

Təbiidir ki, dünyanın hər bir xalqının özünəməxsus mədəniyyəti vardır. Lakin müxtəlif xalqlarda mədəniyyətin inkişaf səviyyəsi eyni deyildir; həm də hər bir xalqın mədəniyyətində keyfiyyət özünəməxsusluğu vardır. Bu keyfiyyət özünəməxsusluğu hər bir xalqın etnik və ya milli ənənəsini təşkil edir. Lakin etnoqrafiya elmi müxtəlif xalqların məişət və mədəniyyətində olan müxtəlifliyi öyrənməklə kifayətlənmir. O, eyni zamanda xalqların məişət və mədəniyyətində nəzərə çarpan oxşar cəhətləri də öyrənir. Maddi və mənəvi-mədəniyyətdə, ictimai və ailə məişətində mövcud olan ümumi qanunauyğunluqları müəyyən etməyə kömək göstərən həmin oxşar və fərqli xüsusiyyətlər bəşəriyyətin inkişaf dialektikasını dərk etməyə imkan yaradır.
Tarixi inkişafın müəyyən mərhələlərində bəşər mədəniyyəti müxtəlif olmuşdur. Belə ki, ibtidai icma dövründə insanların ilk sosial birliyi olan qəbilənin az-çox dərəcədə yekcins mədəniyyəti vardır. İndiyədək ibtidai icma quruluşu şəraitində yaşayan bütün qəbilələrdə də bu cür vəziyyət müşahidə olunur. Lakin sinfi cəmiyyətdə hakim siniflərin məişət və mədəniyyəti, istismar olunan siniflərin məişət və mədəniyyətindən fərqlənir.
Etnoqrafiya elmi yalnız müasir xalqları öyrənmir; o, həmçinin hazırda siyasi fəaliyyət səhnəsindən çıxmış, yox olmuş xalqları da öyrənir. Bununla etnoqrafiyanın xüsusi bir sahəsi-tarixi etnoqrafiya məşgul olur.

Rus alimlərindən S.P.Tolstov etnoqrafiyanın predmetindən danışaraq yazırdı ki, bu elm dünyanın müxtəlif xalqlarının məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətləri bilavasitə öyrənən, müşahidə edən tarix elmidir. Bu elm xalqın məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətlərin tarixi dəyişkənliyini və inkişafını, xalqların etnogenezini, etnik coğrafiyasını, onların qarşılıqlı mədəni-tarixi əlaqələrini tədqiq etməklə məşğul olur. Y.V.Bromley və S.A.Tokaryev etnoqrafiyanın tədqiqat obyektindən, predmet və metodlarından danışaraq yazırlar; «Etnoqrafiya — əsas tədqiqat obyekti bilavasitə etnos və ya etnik birliklərin digər tipləri olan tarix elmidir». 1968-ci ildə nəşr olunan «Etnoqrafiyanın əsasları» adlanan kitabında S.Tokaryev etnoqrafiyaya ümumiləşdirilmiş tərif verərək yazır: «Etnoqrafiya dünya xalqlarının məişət və mədəniyyətini öyrənən tarix elmidir». Y.Bromley isə 1973-cü ildə nəşr edilən «Etnos və etnoqrafiya» əsərində, habelə 1981-ci ildə çap olunan «Etnoqrafiyanın müasir problemləri» adlanan kitabında etnoqrafiyanı «etnik birliklər haqqında elm» adlandırır. S.Tokaryevin həmin ümumiləşdirilmiş tərifini nəzərə alan Sankt-Peterburqlu alim R.İts etnoqrafiyaya aşağıdakı kimi tərif verir: «Etnoqrafiya xalqların məişətindən və etnik tarixindən, dünya mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi onların məişət və mədəniyyətindəki spesifik cəhətlərin formalaşmasından bəhs edən tarix elmidir.» Bu deyilənlərdən aydın görünür ki, etnoqrafiya elminin əsas tədqaqat obyekti, bilavasitə etnosdur, xalqın özüdür. Məhz xalq anlayışı etnoqrafiyanın əsas və başlıca anlayışıdır, çünki xalq anlayışı çox vaxt etnosla eyniləşdirilir. Qədim yunan termini olan etnos etimoloji cəhətdən «xalq», «qəbilə», «insan qrupu» anlayışlarına uyğun gəlir. Y.Poplinskinin göstərdiyi kimi qədim yunanlar özlərini başqalarından fərqləndirməkdən ötrü, qeyri-yunanları «etnos» adlandırmışdılar. Bununla da qeyri-yunanların yunanlardan fərqli olan real mədəni-məişət fərqlərini aşkara çıxarırdılar. Beləliklə, etnosun əsas ekvivalenti bizim dildə xalq anlayışına uyğun gəlir. Bununla belə XX əsrin 60-70-ci illərində etnoqrafiyanın əsas tədqiqat obyekti olan etnos mətbuat səhifələrində diskussiya mənbəyinə çevrilmişdi. Bromley etnosun mənşə birliyi məsələsini adətən tarixi-sosial planda verirdi. Digər sovet alimi L.Qumilyov etnosa bioloji cəhətdən yanaşaraq onu fərdiləşdirirdi. Lakin L.Qumilyov 1990-cı ildə nəşr edilmiş «Etnosun coğrafiyası» kitabında etnosa mücərrəd anlayış baxımından yanaşmır, ona bir tərəfdən tarixi prosesin təmsilçisi kimi baxır, digər tərəfdən də onu (etnosu) tarixi inkişafın təkan vericisi, onun hərəkət verici qüvvəsi kimi qəbul edirdi.
L.Qumilyova görə etnos bu və ya başqa dərəcədə sosial pərdəyə bürünmüş biofiziki varlıq olduğundan, hansının birinci və əsas olması barədə aparılan diskussiya mənasız bir şeydir. Çünki bunlar bir-birini o dərəcədə şərtləndirir ki, bunlardan biri olmadan, o biri mümkün deyildir. Bu diskussiya yumurta-cücə əhvalatını xatırladır.
Mütərəqqi elm xadimlərinin böyük əksəriyyəti etnosa sosial-tarixi mahiyyət verərək, onun alçaq mənşəli etnosdan yüksək formalı etnosa qədər dialektik inkişaf yolunu göstərmişlər.
Hər bir etnik birliyin beş əlaməti vardır ki, bunlardan bəziləri əsas, başlıca əlamətdir, digərləri isə ikinci dərəcəli əlamətlərdir. Belə ki, hər bir etnik birliyin vahid dili, vahid etnik ərazisi, məişət- mədəniyyət ümumiliyi və mənşə birliyi mövcuddur; bununla belə hər bir etnik birliyin öz-özünü dərk etmək, öz-özünü anlamaq xüsusiyyəti vardır. Hər bir xalqın müxtəlif tarixi inkişaf dövründə onun etnoqrafik xarakteristikasında, göstərilən əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi ön plana çıxa bilər.

DİL. Yer kürəsində yaşayan xalqların əksəriyyəti öz milli dillərində danışır. Lakin çox vaxt müxtəlif xalqlar eyni bir dildə danışırlar. Məs. bütün Latın Amerikası ölkələrində — ispan dilində, Avstriya, Almaniya, İsveçrə və b. ölkələrdə alman dilində danışırlar. Eyni zamanda biz, bir xalq arasında iki və ya daha artıq dillərin yayılmasını da müşahidə edirik. Məs: irlandiyalılar həm irland, həm də ingilis dilində, hindistanlılar həm hindi, həm də ingilis dilində, Rusiya xalqları həm rus, həm də öz milli ana dillərində danışırlar. Buradan belə nəticə çıxır ki, dil bir xalqı başqalarından fərqləndirən yeganə əlamət hesab edilə bilməz.

ETNİK ƏRAZİ. Etnik ərazi, yəni müəyyən xalqın yerləşdiyi vilayət onu başqa xalqlardan fərqləndirən mühüm əlamətlərdən biridir. Hər bir xalq adətən müəyyən bir ərazidə formalaşır. Lakin, bəzən tarixi inkişaf prosesində bir xalq başqa bir xalqla ərazi cəhətdən qarışıq yaşamağa məcbur olur. Belə bir vəziyyətdə parçalanmış etnik ərazi yaranmış olur: çünki xalqın müxtəlif hissələri arasındakı əlaqələr sarsımış vəziyyətdə olur. Buna misal olaraq Rusiyada yaşayan başqırdları, azərbaycanlıları, tatarları, karelləri, buryatları və s. göstərmək olar. Belə bir şəraitdə xalqın daxili birləşmə qüvvəsi zəifləyir, hətta azlıqda qalan kiçik hissələri böyük xalqlarla qaynayıb qarışır. Lakin elmə belə bir hal da məlumdur ki, xalq öz ərazi birliyinin pozulmasına baxmayaraq, vahid bir birlik kimi öz inkişafını davam etdirir.

MƏİŞƏT VƏ MƏDƏNİYYƏT ÜMUMİLİYİ. Oxşar təbii şəraitdə, bir-birilə ünsiyyətdə yaşayan insanlar bir qayda olaraq maddi və mənəvi mədə-niyyət sahəsində oxşar mədəni ünsürlər yaradırlar. Məs: çox vaxt yaşayış məskənləri, evlər, geyim tipləri ayrı-ayrı nəqliyyat növləri bir-birinə bənzəyir. Bütün bu ünsürlər etnik əlamətlər sayıla bilər. Lakin bunlar ikinci dərəcəli əlamətlərdir; çünki mədəniyyətin oxşar əlamətlərinin yayılma sahəsi çox vaxt etnik əlamətlərlə uyğun gəlmir. Məs. karellər və vepslər maddi mədəniyyətin bütün xüsusiyyətinə görə şimali ruslara çox yaxındırlar; moldavanların maddi mədəniyyəti ukraynalılarınkı ilə, latışlarınkı isə estonlarla çox uyğunluq təşkil edir.
MƏNŞƏ BİRLİYİ. Bu cəhət yalnız nadir hallarda bir xalqı başqalarından ayırmaq üçün fərqləndirici əlamət sayıla bilər. Lakin xalqları fərqləndirərkən onu da mütləq nəzərə almaq lazımdır. Məs. müxtəlif ölkələrdə yaşayan qaraçılar, yəhudilər, zəncilər və s. mənşə etibarilə ayrıca qrup təşkil edirlər.
ETNİK ÖZ-ÖZÜNÜ ANLAMA. Etnik birlik əlamətlərindən birini də etnik öz-özünü anlama təşkil edir. Bəzi alimlər bu aləməti hətta əsas, həlledici əlamət kimi qəbul edirlər. Qarışıq mənşəli insanlar adətən özlərini istədiyi etnosa aid edə bilərlər.

ETNOQRAFİYANIN MƏNBƏLƏRİ VƏ TƏDQİQAT ÜSULLARI

Etnoqafiya elminin əsas mənbəsini tədqaqatçının çöl müşahidələri təşkil edir. Etnoqrafın çöl müşahidələri müxtəlif formalarda aparılır:

Bilavasitə müşahidə,
Etnoqrafın yerli əhalinin işində fəal iştirakı,
İnformatorlarla müsahibə.

Bu üsullarla toplanılan materiallar etnoqraf tərəfindən çöl gündəliyinə daxil edilir. Eyni zamanda tədqiqatçı müxtəlif rəsmlər çəkir, məlumatçıların söhbətlərini maqnitofon lentinə yazır. İmkan olduqda o, həm də maddi mədəniyyət əşyaları toplayır və bu yolla muzey fondlarını zənginləşdirir. Bir qayda olaraq çöl işlərinin aparılmasının iki başlıca metodu vardır: 1) Ekspedisiya üsulu və 2) Stasionar üsul. Birinci üsula görə etnoqraf tək və ya bir neçə nəfər mütəxəssislə birlikdə onu maraqlandıran obyektə gedir. Orada yaşayan əhalinin məişət və mədəniyyətini müşahidə edir. Bir qayda olaraq ekspedisiya qısa müddət üçün (10 gündən 3 aya qədər) nəzərdə tutulur. Bu müddət qısa olsa da, geniş ərazidə etnoqrafik material toplanılır. Stasionar iş üsuluna görə etnoqraf uzun müddət (bəzən 10-15 il) müəyyən bir kəndin və ya şəhərin əhalisi içərisində qalır, onun sakinlərinin məişət və mədəniyyətini öyrənir. Hər iki iş üsulunun həm müsbət və həm də mənfi cəhətləri vardır. Məs. Ekspedisiya zamanı etnoqraf eyni zamanda bir çox kəndləri öyrənir və burada topladığı materiallar əsasında müqayisələr və ümumiləşdirmələr etmək imkanına malik olur. Digər tərəfdən müşahidəçi həmin kəndlərin hər birində qısa müddət ərzində qaldığından (bəzən cəmi 1-2 gün və ya 1-2 saat) o, həmin kənd sakinlərini hərtərəfli və bütünlüklə öyrənə bilmir, onları yalnız səthi tədqiq edir. Stasionar iş üsulu zamanı etnoqraf müəyyyən bir kəndin, rayonun və ya zonanın əhalisini dərindən və hərtərəfli öyrənsə də o, müqayisələr və ümumiləşdirmələr edə bilmir. Buna görə də etnoqrafik çöl tədqiqatları ilə məşğul olarkən, hər iki iş üsulunu əlaqələndirmək lazımdır.

ETNOQRAFİYA BİR ELM kimi digər humanitar və təbiət elmləri ilə sıx surətdə əlaqədardır. Onun antropologiya, arxeologiya, linqvistika, folkloristika və çoğrafiya ilə sıx əlaqəsi mövcuddur. Antropologiyanın irqlərin yaranmasına dair olan bölməsi, insan irqlərinin ərazi cəhətcə yayılması, tarixi-sosial əlaqələr zəminində insanın fiziki simasının dəyişməsini öyrənən sahələri etnik antropologiya adlanır. Arxeoloji materiallar üzrə mədəni-məişət xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi qədim etnik qrupları bir-birindən ayırmağa imkan verir. Arxeologiyada son vaxtlarda meydana çıxan bu xətt paleoetnoqrafiya adlanır. Etnik antropologiyanın və paleoetnoqrafiyanın verdiyi materiallar xalqın etnik tarixinin ilk mərhələlərini öyrənməyə imkan verir. Yuxarıda dediyimiz kimi etnoqrafiyanın dilşünaslıqla, ədəbiyyatşünaslıq və folklorşünaslıqla da tematik və problem yaxınlığı vardır ki, bunlar xalqların mənəvi mədəniyyətlərinin spesifik cəhətlərini anlamağa imkan yaradır. Hər bir dilin daxili inkişaf qanunauyğunluğu mövcuddur ki, bu bilavasitə həmin dilin daşıyıcıları ilə sıx surətdə əlaqədardır. Odur ki, dilşünaslıqda xüsusi bir bölmə-etnolinqvistika bölməsi vardır. Elmin bu sahəsi dilin mənşəyini, onun başqa dillərlə qohumlugunu və yaxınlığını öyrənməklə məşgul olur. Elmlərin etnososiologiya və etnopsixologiya sahələrinə də bu mövqedən yanaşmaq lazımdır. Etnoqrafiyanı öz ağuşunda böyüdən coğrafiya əhalini, onun yerləşməsini, ətraf mühitə insanların təsirini öyrənməklə yanaşı bu elmlə də öz sıx əlaqəsini saxlayır. Etnoqrafiya ilə əlaqəsi olan coğrafiyanın həmin sahələri demoqrafiya, statistika, etnocoğrafiya, etnokartoqrafiya, etnostatistika və s. dir. Etnobotanika və etnozoologiya elmləri də etnik birliklərin qədim inkişaf tarixini izləməyə imkan verir.

Elmin müstəqil bir sahəsi kimi etnoqrafiya XIX əsrin ortalarında Qərbi Avropa və Amerika ölkələrində təşəkkül tapmağa başlamışdır. XIX əsrin 60-70-ci illərində müxtəlif ölkələrdə etnoqrafik təşkilatlar və cəmiyyətlər meydana çıxmışdır. Lakin «Etnoqrafiya» sözünü bundan əvvəlki tarixi dövrlərdə də işlətmişdilər. Ancaq o vaxtlar bu söz elmi məna daşımırdı. Hələ 1607-ci ildə yazıçı İohan Zommer Maqdeburq şəhərində «Etnoqrafik məcmuə» nəşr etməyə başlamışdı. 1791-ci ildə isə Nyurenberq şəhərində «Etnoqrafik albom» dərc edilmişdir. 1820-ci ildə macar xalq geyim kompleksini əks etdirən albom dərc olundu ki, bu albomun üstünə «Etnoqrafiya» sözü yazılmışdı. 1826-cı ildə İtaliya coğrafı Adriano Balbi «Etnoqrafik atlas» çap etdirmişdi.

Hazırda müasir etnoqrafiyanın qarşısında çox mühüm vəzifələr durur ki, bunları da başlıca olaraq 6 qrupa ayırmaq mümkündür:
1) Ayrı-ayrı ölkələrin, həmçinin bütün dünya əhalisinin etnik tərkibinin öyrənilməsi;
2) Xalqların etnik tarixi və etnogenezi problemi.
3) Nəsli qəbilə quruluşunun, yəni sinifsiz cəmiyyətin öyrənilməsi.
4) Tarixən formalaşan milli-mədəni ənənələrin öyrənilməsi.
5) Müasir məişətin öyrənilməsi.
6) Müasir etnik proseslərin öyrənilməsi.

1. İlk baxışda birinci problemin araşdırılması adama çox asan görünür. Məs. biz deyirik ki, İtaliyada italyanlar, Koreyada koreyalılar yaşayırlar. Əslində isə bu məsələ göründüyündən qat-qat çətindir. Çünki hər bir ölkədə əsas millətdən başqa, bir çox digər xalqların nümayəndələri də, yəni azlıqda qalan qeyri-əsas xalqlar da yaşayır. Çox vaxt bu milli azlıqların sayını müəyyən etmək o qədər də asan olmur. Çünki, belə bir sual meydana çıxır ki, biz əhalinin hansı qrupunu müstəqil xalq, hansını isə əsas millətin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirməliyik? Məhz, buna görə də etnoqraflar adətən etnik və etnoqrafik qrupları həmçinin milli azlıqları həm əsas xalqdan, həm də bir-birindən fərqləndirməyə çalışırlar.
2. Xalqların etnik tarixi və etnogenezi problemi, hər bir xalqın sistematik tədqiqinə başlanılan zaman, tədqiqatçının qarşıya qoyduğu əvvəlinci məsələlərdən biridir. Bu məsələ eyni dərəcədə həm tarixçini, həm arxeoloqu, həm antropoloqu, həm də dilşünası maraqlandırır. Bu problemin həll edilməsi üçün bütün adları çəkilən elmlərin məlumatından istifadə olunmalıdır. Başqa sözlə desək, hər hansı bir xalq arasında üstünlük təşkil edən irqi tiplər haqqındakı məlumatları (antropologiya); onun dili haqqındakı məlumatı (dilşünaslıq); öyrənilən xalqın əcdadlarının qədim maddi izləri haqqındakı məlumatları (arxeologiya); habelə yazılı mənbələrin və xalqın özünün folklor materiallarını mütləq nəzərə almaq lazımdır. Məlum olduğu kimi xalqın mənşəi uzun sürən, mürəkkəb tarixi-etnik prosesdir. Xalqın etnik tarixi, onun həm ictimai-iqtisadi, həm siyasi, həm də mədəni tarixi ilə əlaqədardır. Bu tarixi inkişaf gedişində, bəzən xalqın dili də dəyişikliyə məruz qalır. Etnik inkişaf prosesində müəyyən vaxt ərzində insanların sosial birliklərinin tipləri də dəyişilir. Qəbilələrdən qəbilə ittifaqları yaranır ki, bunlar da sonralar xalqlara, axırıncılar isə öz növbəsində, kapitalist münasibətlərinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq, etnik birliyin yeni tipi olan millətlərə çevrilirlər.
3.Nəsli qəbilə quruluşunu, yəni sinifsiz cəmiyyəti qismən arxeoloji məlumatlar əsasında öyrənmək mümkündür. Lakin məlum olduğu kimi arxeoloji materiallar cansız, dilsiz materiallardır. Onların əsasında biz yalnız ibtidai insanların əmək alətlərini, incəsənəti, qismən təsərrüfat formalarını və maddi mədəniyyətin digər sahələrini öyrənə bilərik. İbtidai insanların ictimai quruluşunun bir çox cəhətləri (ana nəsli qaydaları, ailə və nigahın ilkin formaları, yaşa və cinsə görə bölgü, hakimiyyətin təşkili) indiyədək arxaik qaydaların nisbətən hökm sürdüyü Avstraliya, Amerika və Afrikanın yerli əhalisinin öyrənilməsi prosesində mümkün olmuşdur.
4.Tarixən formalaşmış milli mədəni ənənələrin öyrənilməsi də mühüm problemlərdəndir. Mütərəqqi alimlər göstərirlər ki, hər bir xalq öz böyüklüyündən və kiçikliyindən asılı olmayaraq dünya mədəniyyəti xəzinəsinə müəyyən əvəzedilməz incilər bəxş edir. Beynəlmiləl mədəniyyətin yaranmasında hər bir xalqın mədəni nailiyyətinin səviyyəsini bilmək lazımdır. Burada maddi mədəniyyət abidələri, tikintinin tipləri və formaları, sənətkarlıq texnikası, bədii sənətkarlıq, xalq musiqisi, xalq təbabəti və s.dən söhbət gedir. Milli mədəniyyətlərin öyrənilməsi, onlarda olan müsbət və mənfi cəhətlərin hərtərəfli müəyyən edilməsi ona görə vacibdir ki, bu beynəlmiləl tərbiyəyə və bizə pis adətlərdən xilas olmaqda kömək edir. Eyni zamanda əməyə, hər bir xalqın yaradıcılığına hörmətlə yanaşmağı öyrədir.
5.Müasir məişətin öyrənilməsi problemi yalnız son zamanlarda qarşıya qoyulmuşdur. Buna görə də hələlik o, zəif öyrənilən sahələrdən sayılır. Etnoqraflar çoxdan öyrənilmiş məişət və mədəniyyət formalarını tədqiq etməyə adət etdiklərindən yeniliyi müşahidə etməkdə çətinlik çəkirlər. Müasir məişətimizi öyrənmək üçün daha çox müşahidə aparmaq, tədqiq etmək, mədəni-məişət formalarının dəyişilməsi prosesini, yeni etnik ənənələrin formalaşmasını izləmək lazımdır.
6.Müasir etnik proseslərin öyrənilməsi problemi dünya etnoqrafiyası qarşısında duran ən mühüm problemlərdən biridir. Müasir dünyada baş verən böyük ictimai-iqtisadi və siyasi dəyişikliklər öz təsirini xalqların etnik inkişafında da göstərir. Millətlərin qovuşması, etnik birliklərin böyüməsi və yeni millətlərin formalaşması prosesi müasir dövrün əsas proseslərindəndir. Bu hər şeydən əvvəl o ölkələrdə daha çox nəzərə çarpır ki, orada etnik rəngarənglik daha çoxdur. Məsələn, Qafqazda, Tacikistanda, Hindistanda, İndoneziyada və bir sıra Afrika ölkələrində vəziyyət belədir. Hazırda etnik inkişaf prosesində pərakəndəlik aradan qalxır, əhali daha iri etnik qruplarda birləşirlər. Bəzi ölkələrdə bu proses həyat səviyyəsinin iqtisadi və mədəni cəhətdən yüksəlməsi ilə, keçmiş müstəməkələrdə və asılı ölkələrdə isə azadlıq hərəkatı ilə bağlıdır.

Müəllif: Həvilova Fəxriyyə Həvil qızı
Mənbə: Şərq mədəniyyəti və etnoqrafiyası

Etnoqrafiya Mərkəzi Dritvik

Etnoqrafiya

Mündəricat

Etnoqrafiya Mərkəzi Dritvik

Etnoqrafiya elminin predmeti və vəzifələri

Related posts: