Kompyuter tarixi: Kompyuterlarning avlodlari tasnifi

Bu vakuum naychalari o’rniga tranzistorlardan foydalanadigan kompyuterlar edi. Ko’rinib turgan kichik o’lchamlari, tezligi va arzonligi sababli ular ko’p jihatdan oldingilaridan yaxshiroq edilar.

Kompüterdə yaddaş formaları…

Kompüter yaddaşı bir insan beyninə bənzəyir. Dataları saxlamaq üçün istifadə olunur. Kompüter yaddaşı məlumatların emal ediləcəyi və emal üçün tələb olunan təlimatların saxlanıldığı saxlama yeridir. Yaddaş , hesablama sisteminin ən vacib elementidir, çünki onsuz kompüter sadə tapşırıqları yerinə yetirə bilmir.Yaddaş transistor adlanan çox sayda kiçik hissəyə bölünür. Hər bir yerin unikal bir ünvanı var. Məsələn, kompüterdə 64kb söz varsa, bu yaddaş bölməsində 64 * 1024 = 65536 yaddaş yeri var. Bu yerlərin ünvanı 0 ilə 65535 arasında dəyişir.Kompüterdə yaddaşın üç əsas növü var — Keş yaddaşı (Cache Memory), İlkin yaddaş-Primary memory (RAM və ROM) və İkinci yaddaş-Secondary memory (sabit disk, CD və s.).

Cache

Cache yaddaşı CPU nu sürətləndirə bilən çox yüksək sürətli yarımkeçirici bir yaddaşdır. CPU ilə əsas yaddaş arasında bir növ körpü rolunu oynayır. CPU tərəfindən ən çox istifadə olunan məlumatları və proqramın hissələrini saxlamaq üçün istifadə olunur. Məlumatların və proqramların hissələri, CPU-nun əldə edə biləcəyi(access) yerdən, əməliyyat sistemi(OS) tərəfindən diskdən cache yaddaşa köçürülür.

Primary Memory

Təsadüfi giriş yaddaşı, əməli yaddaş da deyilir — (RAM) dəyişkən yaddaşdır(primary-volatile memory) . Yalnız oxumaq yaddaşı (ROM) qeyri-dəyişkən yaddaşdır(primary-non-volatile memory).Qısa dildə desək RAM kompüter işə düşdükdə yaddaşa yazır söndükdə isə hər şeyi silir (ECC RAM istisna https://bit.ly/2Xm3SQm ) ROM isə kompüter sönülü halda belə yaddaşda saxlayır.

1. Random Access Memory (RAM)

Bu əsas yaddaş kimi adlanır.Bir proqramın icrası zamanı CPU-nun tələb etdiyi proqramlar və məlumatlar bu yaddaşda saxlanılır.Komputeri söndürdükdə məlumatlar itirildiyi üçün uçucu bir yaddaşdır.

RAM daha da iki növə bölünür — SRAM (Statik Random Access Memory) və DRAM (Dynamic Random Access Memory).

DRAM: DRAM Dinamik RAM deməkdir və kompüterlərdə istifadə olunan ən çox yayılmış RAM növüdür. Ən qədim növü tək məlumat sürəti (SDR) DRAM kimi tanınır, lakin daha yeni kompüterlər daha sürətli ikili məlumat sürəti (DDR) DRAM istifadə edirlər. DDR daha yaxşı performans təklif edən və DDR-dən daha çox enerji qənaət edən DDR2, DDR3 və DDR4 daxil olmaqla bir neçə versiyada gəlir. Fərqli versiyaların slotları bir birinə uyğun deyil, buna görə DDR2-ni DDR3 DRAM ilə kompüter sistemində qarışdırmaq mümkün deyil. DRAM hər bir nüvədə bir tranzistordan və bir kondensatordan ibarətdir.

SRAM: SRAM Statik RAM deməkdir və DRAM-dan daha sürətli, lakin daha bahalı və qabarıq, hər nüvədə altı tranzistor olan xüsusi bir RAM növüdür. Bu səbəblərə görə SRAM ümumiyyətlə yalnız bir CPU içərisində məlumat cache olaraq və ya çox yüksək səviyyəli server sistemlərində RAM olaraq istifadə olunur. Ən çox ehtiyac duyulan məlumatların kiçik bir SRAM keşi bir sistemdə sürət yaxşılaşmasına səbəb ola bilər.

SRAM ve DRAM fərqləri

DRAM və SRAM arasındakı əsas fərqlər SRAM-ın DRAM-dan daha sürətli olmasıdır.Bəlkə də iki-üç qat daha sürətli,lakin daha bahalı və qabarıqdır. SRAM ümumiyyətlə meqabaytla, DRAM isə gigabaytla ölçülür.DRAM SRAM-dan daha çox enerji istifadə edir, çünki məlumat bütövlüyünü qorumaq üçün daim yenilənməlidir, SRAM isə dəyişkən olsa da, gücləndikdə daim yenilənməyə ehtiyac yoxdur.

2.Read Only Memory (ROM)

ROM yalnız oxuna bilən yaddaşdır.Sistemin işləməsi üçün vacib olan məlumatları saxlayır.Dəyişkən deyil.Həmişə məlumatlarını saxlayır.Quraşdırılmış sistemlərdə və ya proqramlaşdırmanın dəyişməyə ehtiyac olmadığı yerlərdə istifadə olunur.Kalkulyator və periferik cihazlarda istifadə olunur.

ROM daha 3 növə ayrılır — PROM, EPROM və EEPROM.

PROM (oxumaq üçün proqramlaşdırıla bilən yaddaş) — İstifadəçi tərəfindən proqramlaşdırıla bilər. Proqramlaşdırıldıqdan sonra, verilənlər və təlimatlar dəyişdirilə bilməz.

PROM

EPROM (silmək üçün proqramlaşdırıla bilən yaddaş) — Yenidən proqramlaşdırıla bilər. Ondan məlumatları silmək üçün, ultra bənövşəyi işığa məruz qoymaq kifayətdir. Yenidən proqramlaşdırmaq üçün əvvəlki bütün məlumatları silmək lazımdır.

EPROM

EEPROM (elektriklə silinə bilən yaddaş) — məlumatları elektrik sahəsi tətbiq etməklə silmək olar, ultrabənövşəyi işığa ehtiyac yoxdur. Çipin yalnız hissələrini silə bilərik.

EEPROM

Əlavə olaraq qeyd etməyim yerinə düşər ki ferroelektrik yaddaş (FRAM), faza təsadüfi giriş yaddaşı (PRAM), maqnetik təsadüfi giriş yaddaşı (MRAM) və rezistiv təsadüfi giriş yaddaşı (RRAM) da var.

Qeyd: NAND flash yaddaş (USB yaddaş və SSD disklərində olanlar) EEPROM tipidir.

Secondary memory

İkinci dərəcəli yaddaş birbaşa kompüter sisteminə əlavə edilə bilən bir çox fərqli saxlama qurğularından ibarətdir. Bunlara daxildir:

Hard disk drives (HDD — novbeti məqalədə ətraflı məlumat verəcəm)

Solid state drives (SSD — novbeti məqalədə ətraflı məlumat verəcəm)

Optical (CD or DVD) drives(novbeti məqalədə ətraflı məlumat verəcəm)

Tape drives(novbeti məqalədə ətraflı məlumat verəcəm)

3D NAND flash — Storage area network-SAN

Şəbəkə ilə paylanan yaddaş formaları(NAS ve s — novbeti məqalədə ətraflı məlumat verəcəm)

Şübhəsiz ki bulud yaddaşı da (cloud server) ikinci dərəcəli yaddaş da adlandırmaq olar.

Primary Memory və Secondary memory arasında hansı texnologiya mövcuddur?

Son bir ildə 3D XPoint adlı yeni bir yaddaş , primary və secondary yaddaş arasında olan xüsusiyyətlərə sahib olan qurğu hazırlanmışdır.

3D XPoint daha bahalı, lakin secondary yaddaşdan daha sürətlidir .Ayrıca uçucu olmayan bir yaddaş növüdür.Bu xüsusiyyətlər, RAM istifadə etmək üçün çox bahalı olan (ECC server RAM lari elektrikden asılı olmur və qiyməti olduqca bahadır) çox sayda RAM tələb edən serverlerde RAM-a alternativ olaraq istifadə edilə biləcəyini bildirir. 3D XPoint dəyişkən olmadığından sistem yaddaşı üçün 3D XPoint istifadə edən sistemlər, elektrik enerjisinin kəsilməsi və ya digər fasilələrdən sonra çox sürətli şəkildə bütün məlumatların sistem yaddaşına təkrar yaddaşdan geri oxunmasına ehtiyac qalmadan yenidən işə düşə bilir.

Kompyuter tarixi: Kompyuterlarning avlodlari tasnifi

Kompyuterlarning avlodlari rivojlanayotgan texnologiyalar asosida o’zgarishlarni ko’rdilar. Har bir yangi avlod bilan kompyuterlarning elektron sxemalari, o’lchamlari va qismlari miniatyuraga aylantirildi, ishlov berish va tezligi ikki baravar oshdi, xotira hajmi oshdi va foydalanish qulayligi va ishonchliligi yaxshilandi.

E’tibor bering, har bir avlod uchun belgilangan muddat taxminiy va aniq emas.Avlodlar aslida ma’lum bir vaqt oralig’iga emas, balki rivojlanayotgan chip texnologiyasiga asoslangan.

Kompyuterlarning besh avlodi quyida keltirilgan qayta ishlash mexanizmlari orqali o’tadigan elektr toki bilan tavsiflanadi:

• Vakuum naychalari ichidagi birinchi
• Transistorlar ichida ikkinchi
• Uchinchisi integral mikrosxemalar ichida
• Mikroprotsessor chiplari ichida to’rtinchisi
• Beshinchi sun’iy aqlga qodir bo’lgan aqlli qurilmalar namoyish etildi

Kompyuterlarning birinchi avlodi: 1940-1950-yillar: (vakuumli quvurlar va plaginlar)

Birinchi avlod kompyuterlari aslida birinchi umumiy maqsad va haqiqiy raqamli kompyuterlar edi. Ular o’z vaqtida berilgan vazifalar uchun juda sust bo’lgan elektromexanik tizimlarni almashtirish uchun o’z vaqtida kelishdi.

Vazifalardan biri AQSh armiyasi tomonidan artilleriya o’q otish jadvallarini tezkor ravishda hisoblash imkoniyatiga ega bo’lgan mashinalarga ega bo’lish zarurati edi. Mavjudlari deyarli ikki kun davom etdi. Tugallangandan so’ng, yangi mashinalar ushbu jadval ma’lumotlarini bir necha soniyada hisoblab chiqdilar. Yaxshiyamki yoki afsuski, ular 1946 yilda Ikkinchi Jahon urushi tugagandan keyingina mavjud bo’ldi.

Birinchi avlod kompyuterlari kuchaytirish va almashtirish maqsadida vakuumli naychalardan foydalangan. Naychalar muhrlangan shisha lampalardan yasalgan, o’lchamlari lampochkalarning kattaligi. Muhrlangan shisha tokni iplardan metall plitalarga simsiz oqishini ta’minladi. Tizimda hech qanday harakatlanuvchi qismlar bo’lmaganligi sababli, oqim kompyuterga berilgan vazifalarni boshqarish imkoniyatini berish uchun kuchaytirildi. Vakuum naychalari, shuningdek, yoqilganda yoki o’chirilganda yoqish va o’chirish orqali elektronni ishga tushirdi va tugatdi.

Ushbu kompyuterlar minglab rezistorlar va kondensatorlar bilan maqtanishdan tashqari, 17000 dan ortiq vakuumli naychalardan foydalanishi mumkin edi, bu esa butun xonalarni qamrab olgan kompyuterlar demakdir!

Kirish va chiqarish shtamp kartalari, magnit barabanlar, yozuv mashinkalari va shtamp kartalarini o’qish moslamalari yordamida amalga oshirildi. Dastlab, texnik xodimlar kartalari teshiklari bilan qo’lda teshilgan. Keyinchalik bu kompyuterlar yordamida amalga oshirildi.

Birinchi gen tizimlari bilan interfeys plaginlar va mashina tili yordamida amalga oshirildi. Texniklar ko’plab kabellarni elektr plitalariga ulab, elektr zanjirlarini uladilar.

Keyin ular belgilangan shtamp kartalarini ichkariga kiritishdi va minglab vakuumli naychalarning har biri masofa uzoqlashishiga umid qilib soatlab kutishdi. Ular yana protseduradan o’tmasliklari uchun.

Ushbu mashinalar past darajadagi operatsiyalar uchun mo’ljallangan edi va shuning uchun dasturlash faqat 0 va 1 sonli ikkilik raqamlar yordamida amalga oshirildi. Tizimlar bir vaqtning o’zida faqat bitta muammoni hal qilishlari mumkin edi. Assambleya tili va operatsion tizim dasturlari mavjud emas edi.

Bu davrdagi eng ko’zga ko’ringan kompyuterlardan biri ENIAC (Elektron raqamli integral va kompyuter), u Pensilvaniya Universitetining muhandislari Jon V. Mauchli va J. Presper Ekert tomonidan ishlab chiqilgan va qurilgan. Uning yig’ilishini ellik kishilik guruh amalga oshirdi.

Bu avvalgi elektromexanik kompyuterlarga qaraganda 1000 baravar tezroq edi, lekin qayta dasturlash to’g’risida gap ketganda biroz sust edi.

ENIAC ko’pgina narsalar qatorida termo-yadro qurolini, ballistik artilleriya va dvigatelning termal olovini otishni o’rganish va boshqa joylarda ob-havoni taxmin qilish uchun ishlatilgan.

Ushbu tizimlar juda katta hajmga ega va ko’plab elektr energiyasidan foydalangan holda butun xonalarni egallagan. Bu ularni chidab bo’lmas issiqlik hosil qilishiga olib keldi.

Birinchi avlodning mashhur kompyuterlari ro’yxati:

• ENIAC (1946)
• EDSAC (1949)
• EDVAC (1950)
• UNIVAC I (1951)

Hali ham muhandislar Jon V. Mauchli va J. Presper Ekkert tomonidan ishlab chiqarilgan UNIVAC (Universal Automatic Computer) o’sha davrda birinchi bo’lib harbiy maqsadlarda emas, balki tijorat maqsadlarida ishlab chiqarilgan. U alifbo va raqamlarni juda yaxshi boshqargan va AQSh aholini ro’yxatga olish byurosi tomonidan aholining umumiy sonini hisoblash uchun foydalanilgan. Keyinchalik bu ish haqi, yozuvlar, kompaniyalar savdosi va hatto 1952 yilgi prezident saylovlari natijalarini boshqarish uchun ishlatilgan.

ENIACdagi 17000 dan ortiq vakuumli naychalardan farqli o’laroq, UNIVAC men 5000 dan ortiq vakuumli naychalardan foydalanganman. Bundan tashqari, u avvalgisining yarmiga teng edi va 46 donadan ko’proq sotildi.

1-avlod kompyuterlarining xususiyatlari

• O’chirish uchun ishlatilgan vakuumli quvurlar
• Vakuum naychalarida metall chiqaradigan elektron osonlikcha yonib ketdi
• Xotira uchun ishlatilgan magnit barabanlar
• Ulkan, sekin, qimmat va ko’p marta o’zgarmas edi
• Ishlash qimmat edi
• Quvvat och edi
• Ularni noto’g’ri ishlashiga olib keladigan juda ko’p issiqlik hosil qildi
• Bir vaqtning o’zida bitta muammo hal qilindi
• Perforatorlar asosida ishlatilgan yozuv
• Ularning chiqishi bosma nashrlarda ko’rsatilgandir
• Ishlatilgan magnit lentalar
• Ishlatilgan mashina tili
• Birlamchi xotirasi cheklangan edi
• Dasturlash faqat mashina tilida bo’lgan

Kompyuterlarning ikkinchi avlodi: 1950-1960 yillar: (Transistorlar va ommaviy fayllarni taqdim etish)

Bu vakuum naychalari o’rniga tranzistorlardan foydalanadigan kompyuterlar edi. Ko’rinib turgan kichik o’lchamlari, tezligi va arzonligi sababli ular ko’p jihatdan oldingilaridan yaxshiroq edilar.

Transistorlar u yoki bu mikrosxemalarning qurilish bloklari bo’lib, ular yanada ishonchli, energiyani tejaydigan va elektr energiyasini tezroq va yaxshiroq o’tkazishga qodir.

Vakuum naychalari singari, tranzistorlar ham tokni kuchaytirish yoki boshqarish yoki elektr signallarini yoqish va o’chirish uchun ishlatiladigan kalit yoki elektron eshiklardir. Ular yarimo’tkazgichlar deb ataladi, chunki ular tarkibida o’tkazgichlar va izolyatorlar o’rtasida joylashgan elementlar mavjud.

Transistorli yarimo’tkazgichlar 1947 yilda Bell Laboratories-da olimlar Uilyam Shokli, Jon Bardin va Valter Bratteyn tomonidan ixtiro qilingan, ammo 1950 yillarning o’rtalariga qadar yorug’lik kunini ko’rmagan.

Ikkinchi avlod kompyuterlari ma’lumotlarni kiritish va chiqarish protseduralarida o’sishga erishdilar. Dastlab, bu jarayonlar 1-avlod kompyuterlarining so’nggi modellariga o’xshash edi. Ular zerikarli edilar, chunki ular xonadan xonaga zımbala kartalarini olib yuradigan bir nechta xodimlarni jalb qilishdi.

Jarayoni tezlashtirish uchun ommaviy tizim konjektorlashtirildi va amalga oshirildi. Bunda bir nechta ma’lumotlar ishlarini bir nechta zımbalama kartalarida to’plash va ularni juda kichik va arzon tizim yordamida bitta magnit lentalarga boqish kerak edi. IBM-1401 ana shunday kompyuterlardan biri edi. Boshqa tomondan, ishlov berish IBM 7094 kabi yanada kuchli tizim yordamida amalga oshirildi.

Ma’lumotlarni manipulyatsiyasi tugagandan so’ng, fayllar magnit lentaga qaytarildi. Buni samarali bajarish uchun IBM-ning IBM-7094 tizimi va Fortran Monitor System uchun operatsion tizimi ishlatilgan. Bular operatsion tizim dasturlarining xabarchilari edi.

Yana kichikroq tizimdan foydalanib, masalan, IBM-1401, ma’lumotlar chiqish sifatida bir nechta punch kartalarga chop etildi.

Operatsion tizimlarning dasturiy ta’minotini ishlab chiqishdan tashqari, boshqa savdo dasturlar ham “javonlarga” tushmoqda. Buning sababi, cheklovli ikkilikka asoslangan mashina kodidan ramziy va alfasayısal kodlashni to’liq qo’llab-quvvatlaydigan tillarga umumiy yangilanish bo’lishi mumkin. Dasturchilar endi 1964 yilda FORTRAN, COBOL, SNOWBALL va BASIC kabi assambleyerlarda va yuqori darajadagi tillarda yozishlari mumkin edi.

Ikkinchi avlod kompyuterlarining xususiyatlari

• Amaldagi tranzistorlar
• Birinchi avlod tizimlariga qaraganda tezroq va ishonchli
• Biroz kichikroq, arzonroq va tezroq bo’lgan
• Biroz kamroq bo’lsa-da, issiqlik hosil bo’ldi
• Kirish / chiqarish uchun hanuzgacha shtamp kartalari va bosma nashrlarga tayanganmiz
• Ruxsat etilgan yig’ilish va yuqori darajadagi tillar
• Magnit muhitda saqlanadigan ma’lumotlar
• Hali ham qimmatga tushdi
• Kerakli konditsioner
• Assambleya tili va operatsion tizim dasturlari taqdim etildi

Dastlabki asosiy kompyuterlar va superkompyuterlar tranzistorlardan foydalangan ba’zi bir mashinalar edi. Sperry Rand (1960) va IBM-7030 Stretch superkompyuterlari (1961) dan olingan UNIVAC LARC meynfreymi va CDC 6600 meynframmasi (1963) ushbu tizimlarga misol bo’la oldi.

Ikkinchi avlod kompyuterlarining boshqa misollari:

• IBM-7000
• CDC 3000 seriyali
• UNIVAC 1107
• IBM-7094
• MARK III
• Honeywell 400

Uchinchi avlod kompyuterlari: 1960-1970 yillar (integral mikrosxemalar va ko’p dasturlash)

Uchinchi avlod kompyuterlari tranzistorlar o’rniga integral mikrosxema (IC) dan foydalanganlar. Yarimo’tkazgichli IC juda ko’p miqdordagi tranzistorlar, kondansatkichlar, diodlar va rektifikatorlarni bitta germaniya yoki kremniyga joylashtirdi. Keyinchalik ular bosilgan elektron plataning alohida qismlariga bosilgan.

Ushbu kompyuterlarni tatbiq etish ham Mur qonuni (1965) ga muvofiq edi, unda tranzistorlar hajmi shunchalik kichrayayotgani, ularning soni ikki yil ichida har ikki yilda 10 yil davomida yangi mikrosxemalarga to’g’ri kelishi kuzatilgan edi.

U o’n yildan keyin 1975 yilda har besh yilda bir marta o’sib boradigan bu yuqori o’sishni qayta tikladi.

IC tranzistorlar sxemasini loyihalashga kirishgan noqulay protseduralarni hal qilishga intildi. Transistorlardagi kondensatorlar, diodlar va rektifikatorlarning qo’lda o’zaro bog’lanishi ko’p vaqt talab qildi va to’liq ishonchli emas edi.

Texas Instruments-dan Jek Kilbi va Fairchild Corporation-dan Robert Noys, mos ravishda 1958 va 1959 yillarda integral mikrosxemalarning afzalliklarini aniqladilar. Kilbi o’zining germini germaniyga, Noys esa silikon chipiga qurdi.

ICni ishlatadigan birinchi tizimlar IBM 360 bo’lib, u tijorat va ilmiy topshiriqlarni bajarish uchun mushak bilan to’ldirilgan edi.

Narxlarning pasayishi bilan bir qatorda, bitta chipga bir nechta tranzistorlar joylashtirilgandan so’ng, har qanday kompyuterning tezligi va ishlashi juda oshdi. O’zining ixtiro qilinganidan beri IC tezligi har ikki yilda ikki baravar ko’payib, kompyuterlarning hajmini va narxini yanada pasaytirdi.

Bugungi kunda deyarli barcha elektron qurilmalar bosilgan elektron platalarga joylashtirilgan ba’zi bir integral mikrosxemalardan foydalanadilar.

IC sxemasi bir chetga surilib, kompyuterlar bilan o’zaro aloqalar yaxshilandi. Vizual displey birliklari orqali chiqish uchun ko’rsatiladigan ma’lumotlarni kiritish uchun perforatorlarning o’rniga bosma nashrlar, klaviaturalar va yaxshi qo’shimcha qurilmalar ishlatilgan.

Endi kompyuterlar operatsion tizim dasturlaridan kompyuter texnikasi va resurslarini boshqarish uchun foydalangan. Bu tizimlarga bir vaqtning o’zida turli xil dasturlarni ishlashga imkon berdi. Bunga xotira taqsimotini nazorat qiluvchi markazlashtirilgan dasturlar sabab bo’lgan.

Kompyuterlar keng auditoriya uchun kattalik va adolatli xarajatlar tufayli foydalanish imkoniyatiga ega bo’ldi.

Ushbu avlod, shuningdek, “kompyuterlar oilasi” kontseptsiyasini ochdi, bu ishlab chiqaruvchilarni boshqa tizimlarga mos keladigan kompyuter komponentlarini ishlab chiqarishga undadi.

Uchinchi avlod kompyuterlarining xususiyatlari

• Ishlatilgan IClar
• Parallel ishlov berish ishlatilgan
• Biroz kichikroq, arzonroq va tezroq bo’lgan
• Ishlatilgan anakartlar
• Ma’lumotlar klaviatura yordamida kiritilgan
• Chiqarish monitorlarda ingl
• Ishlatilgan operatsion tizimlar, shu bilan ko’p vazifalarni bajarishga ruxsat beradi
• Soddalashtirilgan dasturlash tillari ya’ni ASOSIY

Keyingi avlod meynframlar va superkompyuterlar integral mikrosxemalardan (IC) foydalangan. Ilmiy ma’lumotlar tizimlari Sigma 7 (1966) va IBM-360 (1964) va CDC 8600 superkompyuterlari (1969) ushbu tizimlarga misol bo’ldi.

Uchinchi avlod kompyuterlarining boshqa misollari:

• IBM-360
• Shaxsiy ma’lumotlar protsessori (PDP)
• IBM-370

Kompyuterlarning to’rtinchi avlodi: 1970-yillardan to hozirgi kungacha (Mikroprotsessor, OS va GUI)

Mikroprotsessorning tug’ilishi bir vaqtning o’zida mikrokompyuterning tug’ilishi edi. Shuningdek, Mur qonunini bajarish, 1965 yildan boshlab tranzistorlar va mikrochiplarning ekspansional o’sishini bashorat qilgan edi. Ushbu avlod turli xil qurilmalarni birlashtirishda muhim rol o’ynaydi. 1971 yilda boshlangan 2-avlod kompyuterlari bugungi kunda foydalanilmoqda.

Intel o’zining muhandislari Ted Hoff, Federiko Faggin va Sten Mazor orqali 1971 yil noyabr oyida dunyodagi birinchi yagona mikroprotsessor Intel 4004 ni taqdim etdi. U 2300 tranzistor bilan maqtandi va 1/8 “1/16” ga o’lchandi.

Birinchi avlodda butun xonani to’ldirgan narsa endi kaftga o’rnatilishi mumkin edi.

O’z-o’zidan yangi mikrochip 1946 yildan beri ENIAC kompyuteri kabi kuchli edi. Shuningdek, u kompyuterni zaryadlovchi funktsiyalarning ko’pini birlashtirdi, markaziy protsessor, xotira, kirish va chiqishni boshqarish vositalari.

Tez orada ishlab chiqaruvchilar ushbu mikrochiplarni yangi kompyuterlariga qo’shishni boshladilar.

1973 yilda PARC-dan Xerox Alto kompyuteri jimgina chiqarildi. Bu haqiqiy shaxsiy kompyuter bo’lib, uning ichida birinchi bo’lib chekilgan port, sichqoncha va bit-xaritalangan grafik foydalanuvchi interfeysi mavjud edi.

Oxirgi xususiyat Apple kompyuterlarini turlaridan birini yaratishga undash edi. Xerox Alto Texas Instruments kompaniyasining 16bitli TI SN74S181N ALU chipi bilan jihozlangan.

Xerox Alto tomonidan da’vogar bo’lgan jiddiy xodimlar 1974 yilda Intel 8808 nomli umumiy maqsadli 8 bitli mikroprotsessorni ishlab chiqqandan so’ng boshladilar. U qidirib topdi va maslahatchi Gari Kildalldan yangi chaqalog’i uchun operatsion tizim yozishni so’radi. Bu mikrokompyuterlarni boshqarish dasturi (CPM) deb nomlanuvchi diskka asoslangan operatsion tizim dasturiga olib keldi.

1981 yilda International Business Machine 4004 protsessor bilan ishlaydigan uy uchun o’zining birinchi kompyuterini taqdim etdi. Bu shaxsiy kompyuter uchun kompyuter bilan IBM PC deb nomlangan. Ular Sietl Kompyuter Mahsulotidan Disk Operatsion Tizimini sotib olgan va IBMning yangi kompyuterlari bilan tarqatgan Bill Geyts bilan hamkorlik qildilar.

IBM PC arxitekturasi boshqa kompyuter ishlab chiqaruvchilari taqlid qilgan de-fakto bozor standart modeliga aylandi.

Apple kompaniyasi Stiv ishi ostida 1984 yilda Xerox PARC-dan o’rgangan interfeys g’oyasidan foydalangan holda yaxshilangan GUI (Grafikli interfeys interfeysi) bilan Apple Macintosh kompyuterini chiqarganda dasturiy ta’minot o’yinini o’zgartirdi.

Shuni esda tutingki, Mikrokompyuterlarni boshqarish dasturi va Diskdagi operatsion tizim buyruq satriga asoslangan operatsion tizim bo’lib, foydalanuvchi klaviatura yordamida kompyuter bilan interfeys o’rnatadi.

Apple GUI muvaffaqiyatidan so’ng, Microsoft ham Windows-ning qobiq versiyasini 1985 yildagi DOS versiyasiga qo’shib qo’ydi. Windows keyingi 10 yil ichida Windows 95 sifatida qayta tiklanmaguncha shunday ishlatilgan. Bu hamma bilan to’liq ishlaydigan operatsion tizim dasturiy ta’minoti edi. to’g’ri kommunal xizmatlar.

Dasturiy ta’minot odatiy tusga kirgan va korporatsiyalar buning uchun pul olishni boshlagan bo’lsa, 1991 yilda dasturchilarning yangi harakati Linuxni boshladi. Linux Torvalds boshchiligida ular Linux deb nomlangan bepul ochiq kodli operatsion tizim loyihasini ishlab chiqdilar.

Linuxdan tashqari, boshqa ochiq kodli operatsion tizimlar va bepul dasturiy ta’minot ofis, tarmoq va uy kompyuterlari uchun tarqatildi.

Ochiq manbali va bepul dasturiy ta’minotga misollar:

• Ubuntu OS
• Mozilla Firefox brauzeri
• Ofisni oching
• MySQL
• VLC media pleer

1980 va 2000 yillarda shaxsiy kompyuterlar va ayniqsa, ish stoli odatiy holga aylandi. Ular arzon va ofislarga, maktablarga va uylarga o’rnatildi. Ushbu kompyuterlarda ishlaydigan dasturlar ham ozgina pul evaziga yoki bepul foydalanish imkoniyatiga ega bo’ldi.

Mashhur shaxsiy kompyuter toifalariga misollar:

• Ish stollari
• Hammasi bitta
• Noutbuklar
• Ish stantsiyalari
• Nettops
• Tabletkalar
• Smartfonlar

Ko’p o’tmay, mikroprotsessorlar statsionar kompyuterlar zaxirasidan korxonalar va uylardagi boshqa platformalarga ko’chib o’tdilar. Birinchidan, noutbuk, so’ngra planshetlar va smartfonlar, konsollar, o’rnatilgan tizimlar va smart-kartalar. Ushbu qurilmalar harakat paytida Internetdan foydalanishga bo’lgan ehtiyojni oshirdi.

Tez orada mobil hisoblash moslamasining tarqalishi ish stoli ustunligiga qarshi kurashdi. ComScore-ning Mobile-ning 2017 yil mart oyidagi ehtiyojlar iyerarxiyasi ma’lumotlariga ko’ra, mobil telefonlar butun dunyo bo’ylab raqamli daqiqalarning 60 foizini tashkil qildi.

4-avlod kompyuterlarining xususiyatlari

• Minglab tranzistorlarni o’z ichiga olgan CPU ishlatilgan
• Juda kichikroq edi va ish stoliga, tizzalariga va kaftlariga o’rnatildi
• Sichqoncha ishlatilgan
• Tarmoqlarda ishlatilgan
• Arzon edi
• GUI bor edi
• Juda tez edi
• 19 milliarddan ortiq tranzistorlarni yuqori darajadagi mikroprotsessorlarda ro’yxatdan o’tkazing (Intel 4004 da 2300 bilan taqqoslang)

Asosiy va superkompyuterlarning to’rtinchi avlodi kuchli tizimlarga aylandi:

• IBM z9 (2005), z10 (2008) va z13 (2015) meynframlarning namunalari.
• Cray 1 (1975), Fugitsu K (2011), Titan (2013), Sunway TaihuLight (2016) superkompyuterlarning namunalari.

Kompyuterlarning beshinchi avlodi: hozirgi va kelajak

Beshinchi avlod hisoblashlari oldingi kompyuter avlodlarida erishilgan texnologik yutuqlar asosida qurilgan. Bu 4-sanoat inqilobining sarlavhasi (4IR) uchun mo’ljallangan.

Ushbu dastur inson aqlini ishga solish va raqamli asrning boshidan buyon to’plangan katta ma’lumotlardan foydalanish orqali odamlar va mashinalarning o’zaro ta’sirini yaxshilashga mo’ljallangan.

U kiber-fizik tizim sifatida qaraladi va sun’iy intellekt (AI) va mashinada o’rganish (ML) nazariyasi, kontseptsiyasi va amalga oshirilishidan kelib chiqadi. AI va ML bir xil bo’lmasligi mumkin, lekin odamlar, boshqa kompyuterlar, atrof-muhit va dasturlar bilan o’zaro aloqada bo’lish uchun yetarli darajada aqlli bo’lgan asboblar va dasturlarni ishlab chiqish fanlari ma’nosini anglatadi.

Hisoblash moslamalarining ko’payishi, ular tajriba va atrof-muhitga asoslangan holda o’z-o’zini o’rganish, javob berish va o’zaro ta’sir qilishlari mumkin bo’lgan, ehtimol turli xil yo’llar bilan, narsalar “Internet” (IoT) tushunchasiga ham turtki berdi.

O’zining eng yuqori cho’qqisida va to’g’ri algoritmlar yordamida kompyuterlar, ehtimol, odamlar ham o’rganishi mumkin bo’lgan yuqori darajadagi chuqur o’rganishni namoyish etadi va qayta ishlaydi.

Ko’pgina sun’iy intellekt loyihalari allaqachon amalga oshirilmoqda, boshqalari esa rivojlanish bosqichida. AIni tezlashtirish bo’yicha kashshoflarga Google, Amazon, Microsoft, Apple, Facebook va Tesla kiradi.

Dastlabki tadbiqotlar endi uydagi ishlarni avtomatlashtirish va birlashtirishga mo’ljallangan aqlli uy qurilmalarida ko’rinadi, lekin audio / vizual qurilmalar va yo’llarni bezab turgan o’z-o’zini boshqarish mashinalari.

AIda katta maqsadlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Tabiiy tilni tushunish
• Inson nutqini tanib oling
• Dunyoni uch o’lchovli nuqtai nazardan ko’ring
• Interfaol o’yinlarni o’ynang
• Tibbiy va boshqa murakkab sohalarda mutaxassislarning takliflarini amalga oshirish
• Evristik tasniflash tahlilini mashq qiling
• Neyron tarmoqlarini amalga oshirish

AIni amalga oshirishga yo’naltirilgan boshqa yo’nalishlar quyidagilar:

• Kvant hisoblash
• Parallel ishlov berish

Amaldagi sun’iy intellekt loyihalari:

• Virtual shaxsiy yordamchilar, masalan. Siri, Google Now va Braina.
• Aqlli mashinalar, masalan. Teslaning avtopilot mashinalari va Google-ning o’zini o’zi boshqaradigan mashinalari.
• Wordsmith kabi yangiliklar yaratish vositalari Yahoo va Fox tomonidan yangiliklar parchalarini yaratish uchun ishlatiladi.
• Saratonni aniqlash uchun kompyuter yordamida tashxis qo’yish.

Ushbu maqola aniq va muallifning eng yaxshi bilimlariga mos keladi. Tarkib faqat axborot yoki ko’ngilochar maqsadlar uchun mo’ljallangan va biznes, moliyaviy, yuridik yoki texnik masalalarda shaxsiy maslahat yoki professional maslahat o’rnini bosmaydi.

Obyektin informasiya modelinin təsvir formaları.

. konulu sunumlar: “Obyektin informasiya modelinin təsvir formaları.”— Sunum transkripti:

1 Obyektin informasiya modelinin təsvir formaları.
Shehla Qeribova

2 Bu şəkilləri ümumilikdə necə adlandırmaq olar?
Ətrafımızda olan canlı və cansız varlıqlar necə adlanır? İkinci şəkil kollajında gördükləriniz birinci şəkil kollajındakılarla nə ilə fərqlənir?

3 Tədqiqat sualı: Obyektləri öyrənmək üçün onları necə təsvir etmək olar
Tədqiqat sualı: Obyektləri öyrənmək üçün onları necə təsvir etmək olar? Obyektin modeli dedikdə biz nəyi başa düşürük?

5 İş vərəqi Kompüter qrupu
Qrup üzvlərinin adları______________________ Tarix________________ 1.Təsvirləri verilən obyektlərin modelin hansı növünə aid olduğunu qeyd edin. Maddi model Informasiya modeli 2.“Arzuladığımız ev” obyektinin informasiya modelini müxtəlif formalardan istifade ederek qurun (məs: söz,resm,simvol) ______________________________________

6 İş vərəqi Təyyarə qrupu
Qrup üzvlərinin adları______________________ Tarix________________ 1.Fərz edək ki, siz başqa şəhərə getməlisiniz və həmin şəhərdə tanımadığınız bir obyektə getmək istəyirsiniz. Sizə aşağıdakı obyektlərdən hansının lazım ola biləcəyini seçin və işarələyin. Həmin obyekt modelin hansı növünə aiddir? Fikrinizi əsaslandrıb yazın _________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 2. «Həftə ərzində keçiriləcək dərslər» obyekti haqqında informasiya modelini cədvəl şəklində qurun.

7 İş vərəqi Maşın qrupu Qrup üzvlərinin adları______________________
Tarix________________ 1.Verilən xassələrin modelin hansı növünə aid olduğunu müəyyənləşdirin və cədvəldə qeyd edin. Maddi model Informasiya modeli 2.«Evimizin yerləşdiyi küçə» obyektinin müxtəlif formalardan istifadə edərək informasiya modelini qurun. ______________________________________________ ______________________________________________

8 Nəticə Obyektin sadələşdirilmiş bənzəri model adlanır.
Obyektlərin görünən əlamətlərinin əks olunduğu bu cür modellərə maddi model deyilir. Obyekti öyrənmək üçün maddi model yaratmaq vacib deyil. Maddi modellərdən savayı informasiya modelləridə var.

9 Maddi modellər obyektlərin həndəsi,fiziki və başqa xassələrini maddi olaraq əks etdirir.(qlobus,binaların maketləri və s.) İnformasiya modelləri obyekt və prosesləri yalnız informasiya əsasında təsvir edir.Başqa sözlə informasiya modelinə əl ilə toxunmaq və ya gözlə görmək olmur. Informasiya modelləri özləri də 1 neçə növə bölünür.Məsələn,təsviri informasiya modellərinin yaradılmasında təbii dillərdən və şəkillərdən istifadə olunur.Formal dillərin köməyilə formal informasiya modelləri qurulur.Ən geniş istifadə olunanı riyazi dildir.Bura həmçinin cəbri dil,məntiq cəbri daxildir.Formal dillər vasitəsilə qurulan informasiya modeli prosesinə formallaşdırma deyilir.

10 QİYMƏTLƏNDİRMƏ N Meyarlar
Yaxşı Orta Zəif 1. Obyektin informasiya modelinin təsvir formalarını sadalama 2. İnformasiya modelinin təsvir formalarını nümunələrlə şərh etmə 3. Eyni obyektləri informasiya modelinin müxtəlif təsvir üsulları ilə təsvir etmə 4. İnformasiya modelinin təsvirfomalarını fərqləndirmə

11 Refleksiya: Müəllim şagirdləri dairəyə düzür. Ətrafımızda olan informasiya modellərini sayın

12 Ev tapşırığı: Ən çox sevdiyiniz şəhərin tarixi yerleri haqqında informasiya modelini müxtəlif üsullarla tertib edin (mes. Sözlə,şekillerle)

13 Diqqətinizə görə çox saq olun!