Kərimov informatika

MAZMUNY.
I ВАР. ALGORITMLEME ESASLARY.
1-nji ders. Meseleleri kompýuterde çözmegiň basgançaklary.
2-nji ders. Model we onuň görnüşleri.
3-nji ders. Meseleleri kompýuterde çözmegiň basgançaklary we modeliň gömüşleri temalaryny gaýtalamak.
4-nji ders. Algoritm düşünjesi.
5-nji ders. Algoritmiň esasy häsiýetleri.
6-njy ders. Algoritm düşünjesi we algoritmiň esasy häsiýetleri temalaryny gaýtalamak dersi.
7-nji ders. Algoritmi şekillendirmegiň usullary.
8-nji ders. Algoritmi şekillendirmegiň usullary temasyna degişli amaly sapak.
9-njy ders. Algoritmiň esasy gömüşleri.
10-njy ders. Algoritmiň esas gurluşlaryna degişli amaly ýumuş.
11-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
II ВАР. PROGRAMMIRLEME ESASLARY.
12-nji ders. Maksatnama we programmirleme dilleri.
13-nji ders. Turbo Pascal 7.0 integrallaşan gurşawy.
14-nji ders. Paskal programmirleme diliniň elipbiýi we gurluşy.
15-nji ders. Hemişelik we üýtgäp durýan mukdarlar.
16-njy ders. Hemişelik we üýtgäp durýan mukdarlar temasyny gaýtalamak.
17-nji ders. Jedwel görnüşindäki mukdarlar.
18-nji ders. Jedwel gömüşindäki mukdarlar temasyny gaýtalamak.
19-njy ders. Standart funksiýalar we proseduralar, algebraik aňlatmalar.
20-nji ders. Standart funksiýalar we proseduralar, algebraik aňlatmalar temasyny gaýtalamak.
21-nji ders. Özleşdiriji we maglumatlary ekrana çykaryjy operatorlar.
22-nji ders. Özleşdiriji we maglumatlary ekrana çykaryjy operatorlar temasyny gaýtalamak.
23-nji ders. Maglumatlary ýada gepleşik usulynda giriziji operator.
24-nji ders. Maglumatlary ýadagepleşik usulynda giriziji operator temasyny gaýtalamak.
25-nji ders. Tekst ýagdaýynda ekran bilen işlemek.
26-njy ders. Tekst ýagdaýynda ekran bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
27-nji ders. Çyzykly maksatnamalary düzmek.
28-nji ders. Çyzykly maksatnamalary düzmek temasyny gaýtalamak.
29-njy ders. Geçiş we şahalanma operatorlary.
30-njy ders. Geçiş we şahalanma operatorlary temasyny gaýtalamak.
31-nji ders. Şahalanýan gurluşly maksatnamalary düzmek.
32-nji ders. Şahalanýan gurluşly maksatnamalary düzmek temasyny gaýtalamak.
33-nji ders. Parametrli gaýtalamak operatory.
34-nji ders. Parametrli gaýtalamak operatory temasyny gaýtalamak.
35-nji ders. Şert boýunça gaýtalamak operatorlary.
36-njy ders. Şert boýunça gaýtalamak operatorlary temasyny gaýtalamak.
37-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
38-nji ders. Belgili we setirli mukdarlar bilen işlemek.
39-njy ders. Belgili we setirli mukdarlar bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
40-njy ders. Paskalda ekrany grafiki ýagdaýa geçirmek.
41-nji ders. Paskalda ekrany grafiki ýagdaýa geçirmek temasyny gaýtalamak.
42-nji ders. Paskal dilinde şekil çyzmagyň mümkinçilikleri.
43-nji ders. Paskal dilinde şekil çyzmagyň mümkinçilikleri temasyny gaýtalamak.
44-nji ders. Faýllarbilen işlemek.
45-nji ders. Faýllar bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
46-njy ders. Prosedura we funksiýalar.
47-nji ders. Prosedura we funksiýalar temasyny gaýtalamak.
48—49-njy ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
III ВАР. WEB-SAHYPA TAÝÝARLAMAK.
50-nji ders. HTML hakynda düşünje.
51-nji ders. Web-sahypa tekst girizmek.
52-nji ders. Web-sahypa tekst girizmek temasyny gaýtalamak.
53-nji ders. Şriftiň ölçegi, reňki we web-sahypanyň fony.
54-nji ders. Şriftiň ölçegi, reňki we web-sahypanyň fony temasyny gaýtalamak.
55-nji ders. Web-sahypada grafika.
56-57-nji ders. Web-sahypada grafika temasyny gaýtalamak.
58-nji ders. Web-sahypa sanaw ýerleşdirmek.
59-njy ders. Web-sahypa jedwel ýerleşdirmek.
60-njy ders. Web-sahypa sanaw we jedwel ýerleşdirmek temasyny gaýtalamak.
61-nji ders. Web-sahypada «geçiş» (giperýüzlenme).
62-nji ders. Formalar.
63-nji ders. Web-sahypada «geçiş» we formalar temasyny gaýtalamak.
64-nji ders. Interaktiw web-sahypalar.
65-66-njy ders. Özbaşdak işlemäge degişli ýumuşlar.
67-68-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
Peýdalanylan esasy çeşmeler.

İnformatika nədir?

İnformatikanın predmeti və vəzifələri

İnformatika – verişənlərin yaradılması, saxlanılması, əks etdirilməsi, canlandırılması, emalı və ötürülməsi qaydalarını hesablama texnikasının vasitələri ilə sistemləşdirən, həmçinin bu vasitələrin və onların idarə etdiyi metodların fəaliyyət prinsiplərini sistemləşdirən bir elmdir. Bu tərifdən görünür ki, informatika texnologiyaya çox yaxındır. Ona görə də onun predmetini çox vaxt informasiya texnologiyaları adlandırırlar.
Texnologiya (yunan sözü techne– məharət, ustalıq, bacarıq, peşə, sənət, vərdiş, sənətkarlıq, qabiliyyət və yunan sözü logos– söz, fikir, qərar, hökm, öyrənmə, nəzəriyyə, elm sözlərinin birləşməsindən yaradılmışdır) – məhsulun istehsalı prosesində istifadə olunan xammalın, materialın və ya yarımfabrikatın formasını, xassələrini, vəziyyətini dəyişdirmək, emal etmək, hazırlamaq metodlarının yığınıdır, məcmusudur.
Maddi texnologiyaların əsas komponentləri bunlardır: xammalın və materialın hazırlanması, maddi məhsulun istehsalı, istehlakçılara istehsal olunmuş məhsulun satışı.
İnformasiya texnologiyasında ilkin material kimi informasiya çıxış edir. Son məhsul kimi də həmçinin informasiya çıxış edir, lakin bu, obyektin, prosesin və ya hadisənin vəziyyəti haqqında kefiyyətcə yeni informasiya olur. Bununla bərabər informasiya texnologiyalarının əsas komponentləri bunlardır: verilənlərin toplanması (ilkin informasiya), verilənlərin emalı, yekun informasiyaların əldə olunması və onun istehlakçıya göndərilməsi.
İnformasiya texnologiyalarının aşağıdakı bir necə nəslini ayırd edirlər:

• Ən qədim nəsli- «qaya üzərində və ağac qabığında yazılar» adlanır;
• Çap qurğusunun ixtirası ilə əlaqədar olan «kağızlı» nəsil (XV əsrin ortaları);
• EHM-in meydana gəlməsi ilə yaranmış «kağızsız» və ya «elektronlu» nəsil (XX əsrin ortaları);
• Fərdi EHM-lərin və telekommunikasiya vasitələrinin tətbiqləri ilə bağlı olan «yeni informasiya texnologiyası» nəsli (1980-ci ilin ortalarından başlayaraq).

Yeni informasiya texnologiyası (kompyuterli informasiya texnologiyası)– fərdi kompüterlərin və telekommunikasiya vasitələrinin istifadəsinə əsaslanan texnologiyadır.
İnformatikanın predmetini aşağıdakı anlayışlar təşkil edir:

• Hesablama texnikasının aparat təminatı;
• Hesablama texnikasının proqram təminatı;
• Aparat və proqram təminatlarının qarşılıqlı əlaqə vasitəsi;
• İnsanın aparat və proqram vasitələrilə qarşılıqlı fəaliyyət vasitəsi.

Bu siyahıdan görünür ki, informatikada qarşılıqlı əlaqə məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Bunun üçün hətta xüsusi anlayış – interfeys adlanan anlayış da vardır. İnsanın aparat və proqram vasitələrilə qarşılıqlı əlaqə metodları və vasitələri istifadəçi interfeysi adlanır. Uyğun olaraq aparat interfeysi, proqram interfeysi və aparat-proqram interfeysləri də vardır.
İnformatikanın əsas məsələsi hesablama texnikasının aparat və proqram vasitələri ilə işləmək qaydalarının və metodlarının sistemləşdirilməsindən ibarətdir. Sistemləşdirilmənin məqsədi qabaqcıl, daha effektiv texnologiyaları seçməkdən, onları tətbiq etməkdən və inkişaf etdirməkdən, verilənlərlə işləməyin mərhələlərini avtomatlaşdırmaqdan, həmçinin yeni tədqiqatların metodiki təminatından ibarətdir.
İnformatika praktik elmdir. Onun nailiyyətləri gərək praktikada təsdiqdən keçsin. Əldə edilən nailiyyətlər o halda qəbul olunur ki, onlar yüksək effektivlik kriteriyasına uyğun gəlsinlər. Bu gün informatikanın əsas məsələlərinin tərkibində, praktik tətbiqlər üçün aşağıdakı istiqamətləri qeyd etmək olar:

• Hesablama texnikalarının arxitekturası (verilənlərin avtomatik emalı üçün nəzərdə tutulan sistemin qurulması üsulları və metodları);
• Hesablama texnikalarının interfeysləri (aparat və proqram təminatlarının idarə edilməsinin üsul və metodları);
• Proqramlaşdırma (kompüter proqramlarının hazırlanması vasitələri, üsulları və metodları);
• Verilənlərin çevrilməsi (verilənlərin strukturunun çevrilməsi üsulları və metodları);
• İnformasiyanın müdafiəsi (verilənlərin müdafiəsi vasitələrinin, metodlarının işlənib hazırlanması və qaydaların, üsulların ümumiləşməsi);
• Avtomatlaşma (insanın iştirakı olmadan proqram- aparat vasitələrinin fəaliyyət göstərməsi);
• Standartlaşma (aparat və proqram vasitələri arasında, həmçinin müxtəlif hesablama sistemlərinin tiplərinə aid olan verilənlərin təqdimatı formatları arasında uyuşmanın təminatı).

İnformatika üçün informasiya proseslərinin texniki təminatlarının bütün mərhələlərində acar anlayış effektivlikdir. Aparat vasitələri üçün effektivlik dedikdə, qurğunun məhsuldarlığının, onun dəyərinə (təchizat və xidmət dəyərliliyi nəzərə alınmaqla) münasibəti başa düşülür.
Proqram təminatı üçün effektivlik dedikdə, onunla işləyən şəxsin (istifadəçinin) məhsuldarlığı, səmərəliliyi başa düşülür. Proqramlaşdırmada effektivlik dedikdə, proqramlaşdırıcıların zaman vahidində yaratdığı proqram kodunun həcmi başa düşülür.
İnformatikada hər şey qəti olaraq effektivliyə istiqamətlənmişdir. İnformatikada bu və ya digər əməliyyatı necə etmək məsələsi vacib sayılır, lakin əsas da deyil. Əsas isə verilmiş əməliyyatı necə effektiv etmək olar məsələsidir.

İnformatikanın mənbələri və ilkin yaranma səbəbləri

İnformatika sözü Informacion (informasiya) və Automatique (avtomatika) terminlərinin birləşməsi nəticəsində yaranmış fransız sözü olan Informatique sözündən əmələ gəlmişdir. Hansı ki, onun mahiyyəti, informasiyanın avtomatik emalı haqqında elm kimi ifadə olunur. Fransadan başqa informatika termini bir sıra Şərqi Avropa ölkələrində də istifadə olunur. Eyni zamanda Qərbi Avropa ölkələrinin əksəriyyətində və ABŞ-da başqa bir termin – Computer Science (hesablama texnikasının vasitələri haqqında elm) termini işlədilir.
İnformatikanın mənbələri kimi, adətən iki elm sayılır: Dokumentalistika və kibernetika.
Dokumentolistika XIX əsrin sonunda istehsal münasibətlərinin surətli inkişafı ilə əlaqədar formalaşmışdır. Onun çiçəklənməsi XX əsrin 20-30-cu illərində baş vermişdir. Əsas predmeti isə sənəd mübadiləsinin effektivliyinin yüksəldilməsi üçün səmərəli vasitə və metodların öyrənilməsi olmuşdur.
İnformatikaya yaxın olan kibernetika texniki elminin əsasları, amerikan riyaziyyatçısı Nobert Vinerin 1948-ci ildə dərc olunmuş riyazi məntiq üzrə əsərlərində qoyulmuşdur. Adın özü isə yunan sözü olan Kyberneticos – idarəetmədə bacarıqlı (usta, mahir) sözçündəndir.
Elmə ilk dəfə kibernetika terminini, XIX əsrin birinci yarısında fransız fiziki Andre Mari Amper daxil etmişdir. O bütün elmlərin vahid təsnifat sistemlərinin işlənib hazırlanması ilə məşğul olmuş, bu termin ilə idarəetmə haqqında o zaman mövcud olmayan hipotetik (fərziyyəyə əsaslanan) elmi ifadə etmiş, fərziyyə kimi belə bir elmin olacağını söyləmişdir.
Bu gün kibernetikanın predmeti avtomatik idarəetmə sistemlərinin qurulması prinsiplərindən və fəaliyyətindən ibarətdir, əsas məsələləri isə qərar qəbuletmə proseslərinin modelləşdirilməsi metodları, insan psixologiyası ilə riyazi məntiq arasında əlaqə, ayrıca individumun (fərdin) informasiya prosesləri və cəmiyyətdəki informasiya prosesləri arasında əlaqə, süni intellektin prinsip və metodlarının işlənib hazırlanmasıdır. Praktikada kibernetika bir çox hallarda hesablama texnikasının, informatikanın əsaslandığı eyni proqram və aparat vasitələrinə əsaslanır, informatika isə öz növbəsində kibernetikadan bu vasitələrin inkişafı üçün riyazi və məntiqi bazanı götürür.

İnformatika

Təqdim olunan dərslik 2002-ci ildə müəlliflərin nəşr etdikləri “İnfor­matika” dərsliyinin təkimilləşdiriimiş və genişləndirilmiş variantıdır. Baxı­lan dərslik İnformatika fənninin müasir problemlərinin hamısını əhatə edir. Burada informatikanın əsas anlayışları, müasir kompüter texnikasının əsas­ları, fərdi kompüterlər, alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın əsasları, kompüterin proqram təminatı, o cümlədən, sistem və tətbiqi proqram təminatı, müasir fərdi kompüterlər üçün geniş tətbiq olunan mətn, cədvəl, qrafik və riyazi proqram paketləri, verilənlər bazaları və onlarla işləmək üçün proqram paketləri, informasiya təhlükəsizliyi, kompüter şəbəkələri, o cümlədən, İnternet şəbəkəsi şərh olunur. Dərsliyin materialının asan mənimsənilməsi üçün mövzular kifayət sayda illüstrasiyalarla və misallarla müşayiət olunur.

Kitab ali məktəblər üçün dərslik kimi nəzərdə tutulub. Kitabdan magistrantlar, aspirantlar, müəllimlər və müasir kompüter texnologiyasını öyrənmək istəyənlər də istifadə edə bilərlər.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Informatika we hasaplaýyş tehnikasynyň esaslary, 9 synp, Baltaýew B., 2015

Informatika we hasaplaýyş tehnikasynyň esaslary, 9 synp, Baltaýew B., 2015.

Учебник по информатике для 9 класса на туркменском языке.

Фрагмент из книги:
Adam özüniň amaly işinde örän köp meseleleri çözmeli bolýar. Meseleleriň käbirleri aňsat, käbirleri çylşyrymly hasap-hesip bilen bagly bolýar. Käbir meseleler çözülende haýsy-da bolsa bir amallar topary bolsa müňlerçe gezek ýerine ýetirilmegi zerur bolmagy mümkin. Şonuň üçin biminnet we gaty çalt işleýän kömekçimiz bolan kompýuter bu işimizde kömek berip bilermi, eger kömek berip bilse, onda meseleleri kompýuterde çözmek nähili guralýar, diýen sorag tebigydyr.
Bu soraga jogap bermezden öň birnäçe meselelere we olaryň çözülişine garaýarys.

Algoritmiň maksatnama şeklinde aňladylyşy.
Mälim bolşy ýaly, kompýuter maksatnamalar esasynda işleýär we dolandyrylýar. Siz häzire çenli MS Word, MS Paint we MS Excel ýaly amaly maksatnamalar bilen işlediňiz. Her bir amaly mak-satnama hem örän uly we çylşyrymly algoritmiň bir görnüşidir. Diýmek, şeýle algoritmleriň ýerine ýetirilmegi üçin algoritm ýerine ýetirijisine, ýagny kompýutere düşnükli bolmaly.

Adatda, algoritmiň kompýuter düşünýän dilde ýazylyşy maksatnama diýip atlandyrylýar. Kompýuter düşünýän dil bolsa programmirleme dili diýip atlandyrylýar. Dünýäde müňlerçe program-mirleme dilleri bar we ýene ösüp barýar. Häzirki wagtda BASIC, Pascal, VBA, Delphi, C, C++ programmirleme dilleri giň ýaýran we öwrenmek üçin amatly.

MAZMUNY.
I ВАР. ALGORITMLEME ESASLARY.
1-nji ders. Meseleleri kompýuterde çözmegiň basgançaklary.
2-nji ders. Model we onuň görnüşleri.
3-nji ders. Meseleleri kompýuterde çözmegiň basgançaklary we modeliň gömüşleri temalaryny gaýtalamak.
4-nji ders. Algoritm düşünjesi.
5-nji ders. Algoritmiň esasy häsiýetleri.
6-njy ders. Algoritm düşünjesi we algoritmiň esasy häsiýetleri temalaryny gaýtalamak dersi.
7-nji ders. Algoritmi şekillendirmegiň usullary.
8-nji ders. Algoritmi şekillendirmegiň usullary temasyna degişli amaly sapak.
9-njy ders. Algoritmiň esasy gömüşleri.
10-njy ders. Algoritmiň esas gurluşlaryna degişli amaly ýumuş.
11-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
II ВАР. PROGRAMMIRLEME ESASLARY.
12-nji ders. Maksatnama we programmirleme dilleri.
13-nji ders. Turbo Pascal 7.0 integrallaşan gurşawy.
14-nji ders. Paskal programmirleme diliniň elipbiýi we gurluşy.
15-nji ders. Hemişelik we üýtgäp durýan mukdarlar.
16-njy ders. Hemişelik we üýtgäp durýan mukdarlar temasyny gaýtalamak.
17-nji ders. Jedwel görnüşindäki mukdarlar.
18-nji ders. Jedwel gömüşindäki mukdarlar temasyny gaýtalamak.
19-njy ders. Standart funksiýalar we proseduralar, algebraik aňlatmalar.
20-nji ders. Standart funksiýalar we proseduralar, algebraik aňlatmalar temasyny gaýtalamak.
21-nji ders. Özleşdiriji we maglumatlary ekrana çykaryjy operatorlar.
22-nji ders. Özleşdiriji we maglumatlary ekrana çykaryjy operatorlar temasyny gaýtalamak.
23-nji ders. Maglumatlary ýada gepleşik usulynda giriziji operator.
24-nji ders. Maglumatlary ýadagepleşik usulynda giriziji operator temasyny gaýtalamak.
25-nji ders. Tekst ýagdaýynda ekran bilen işlemek.
26-njy ders. Tekst ýagdaýynda ekran bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
27-nji ders. Çyzykly maksatnamalary düzmek.
28-nji ders. Çyzykly maksatnamalary düzmek temasyny gaýtalamak.
29-njy ders. Geçiş we şahalanma operatorlary.
30-njy ders. Geçiş we şahalanma operatorlary temasyny gaýtalamak.
31-nji ders. Şahalanýan gurluşly maksatnamalary düzmek.
32-nji ders. Şahalanýan gurluşly maksatnamalary düzmek temasyny gaýtalamak.
33-nji ders. Parametrli gaýtalamak operatory.
34-nji ders. Parametrli gaýtalamak operatory temasyny gaýtalamak.
35-nji ders. Şert boýunça gaýtalamak operatorlary.
36-njy ders. Şert boýunça gaýtalamak operatorlary temasyny gaýtalamak.
37-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
38-nji ders. Belgili we setirli mukdarlar bilen işlemek.
39-njy ders. Belgili we setirli mukdarlar bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
40-njy ders. Paskalda ekrany grafiki ýagdaýa geçirmek.
41-nji ders. Paskalda ekrany grafiki ýagdaýa geçirmek temasyny gaýtalamak.
42-nji ders. Paskal dilinde şekil çyzmagyň mümkinçilikleri.
43-nji ders. Paskal dilinde şekil çyzmagyň mümkinçilikleri temasyny gaýtalamak.
44-nji ders. Faýllarbilen işlemek.
45-nji ders. Faýllar bilen işlemek temasyny gaýtalamak.
46-njy ders. Prosedura we funksiýalar.
47-nji ders. Prosedura we funksiýalar temasyny gaýtalamak.
48—49-njy ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
III ВАР. WEB-SAHYPA TAÝÝARLAMAK.
50-nji ders. HTML hakynda düşünje.
51-nji ders. Web-sahypa tekst girizmek.
52-nji ders. Web-sahypa tekst girizmek temasyny gaýtalamak.
53-nji ders. Şriftiň ölçegi, reňki we web-sahypanyň fony.
54-nji ders. Şriftiň ölçegi, reňki we web-sahypanyň fony temasyny gaýtalamak.
55-nji ders. Web-sahypada grafika.
56-57-nji ders. Web-sahypada grafika temasyny gaýtalamak.
58-nji ders. Web-sahypa sanaw ýerleşdirmek.
59-njy ders. Web-sahypa jedwel ýerleşdirmek.
60-njy ders. Web-sahypa sanaw we jedwel ýerleşdirmek temasyny gaýtalamak.
61-nji ders. Web-sahypada «geçiş» (giperýüzlenme).
62-nji ders. Formalar.
63-nji ders. Web-sahypada «geçiş» we formalar temasyny gaýtalamak.
64-nji ders. Interaktiw web-sahypalar.
65-66-njy ders. Özbaşdak işlemäge degişli ýumuşlar.
67-68-nji ders. Gaýtalamaga degişli ýumuşlar.
Peýdalanylan esasy çeşmeler.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Informatika we hasaplaýyş tehnikasynyň esaslary, 9 synp, Baltaýew B., 2015 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу