Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 65 saylı 23. 01. 2001-ci IL tarixli əmri ilə

“Sonra üst Göylərin arasını açaraq oranı müxtəlif mələklərlə doldurdu. Onlardan bir dəstəsi səcdə edərlər, onlar rüku halında deyil, başqa bir dəstə isə rüku edərlər və ayaq üstündə dayana bilməzlər. Başqa bir dəstə dayanmış halda olar və sırada nizamla düzlənərlər. Bir dəstə yorulmadan və xoş ruhiyyə ilə Allaha dua və təsbih edərlər. Onlar nə ayıq olar, nə də yuxu yatarlar; bədənləri heç vaxt süstləşməz, ağılları isə heç nəyi unutmaz” [72].

Qrafik dizaynın əsasları

Sifarişləri Bakıya, Azərbaycanın bölgələrinə və bütün dünya ölkələrinə çatdırırıq!

Bakı üzrə 30 manatdan yuxarı sifarişlərdə çatdırılma pulsuzdur .

Operativ çatdırırıq: 24 saat ərzində * sürətli çatdırılma * poçtla * “Özün götür” xidməti ilə

Ödəniş etmək asandır: onlayn kartla * pos-terminalla * hissə-hissə * kuryerə nəğd * MilliÖn və E-Manat terminalları ilə

Rəsul Həsən 10 ildən çoxdur ki, qrafik dizaynla məşğul olur. O, Azərbaycan qrafik dizaynının tarixilə də maraqlanmaya başlayıb. Ölkədə ilk reklam agentliyi kim olub, ilk qrafik dizayner kimdir, hansı işlər görülüb və s. kimi suallara cavab axtararkən bu sahənin yaşlı nümayəndələrilə söhbət etməyə başlayan Rəsul hər dəfə fərqli cavablar aldığından qrafik sahəsini daha detallı və dərindən araşdırmaq qərarına gəlir. Araşdırmalara 1990-cı illərdən yox, lap əvvəldən, Əkinçi qəzetindən başlayır. Beləliklə “Azərbaycan Qrafik Dizayn Tarixi 1875-1990” kitabı ərsəyə gətirilir. Qrafik dizaynı tariximiz əvvəllər ətraflı araşdırılmamışdır, toplanan bir çox məlumatlar isə toz-torpaq altında qalıb, bu kitabla onlar da gün işığına çıxmış olacaqlar. Məhz buna görə də 400 səhifədən ibarət kitabı ensiklopediya adlandırmaq olar. Kitabda qəzet, jurnal, plakat, müxtəlif qablaşdırmalar, qiymətli kağızlar, loqo dizaynları və s. işlər yer alıb. Kitabın hazırlanmasına sərf edilən 3 ildə ümumilikdə ilkin mərhələdə Azərbaycan, Rusiya, Avropa və Amerika arxivlərindən 3000-dən çox vizual məlumat toplanılıb. Onlardan 2000-ə yaxını kitabda yer almışdır. Bu tədqiqatlar zamanı komandada 50-yə yaxın insan çalışmışdır. Digər mərhələ isə bütün vizual informasiyanın çap üçün yararlı vəziyyətə gətirilməsidir. Vizuallar köhnə olduğundan bir-bir bərpa olunub. Üçüncü mərhələdə bütün materiallar toplanaraq kitab halına salınıb. Yerdə qalan mərhələ isə kitab çap olunmasıdır. Həcmini və keyfiyyətini nəzərə aldıqda Rəsul bu işi maddi baxımdan tək başına həyata keçirməkdə çətinlik yaşasa da, kitabın çapı ilə bağlı bir şirkətlə razılığa gəlinib və yay aylarında kitabın çapı baş tutacaq. Rəsul, həmçinin, kitabın ikinci hissəsi, yəni “Azərbaycan Qrafik Dizayn Tarixi 1990-2020” üzərində də işləməyə başlayıb.

Janr: İncəsənət
Nəşriyyat: Parlaq imzalar
Cild: Yumşaq
Müəllif: Rəsul Həsən
dil: Azərbaycan dili

şərhlər 0

Erix Fromm
Loren Fishman, Carol Ardman
Robin Şarma
Cim Kollins
Mark Avreli
Thomas Piketty
Karen Armstronq
Alain de Botton
Nikolay Berdyayev
Məhsul mövcud deyil
Məhsul mövcud deyil
Xacə Nəsirəddin Tusi
Haqqımızda
Aksiyalar Və Endirimlər

• Möhtəşəm endirimlər
• Pulsuz çatdırılma fürsəti
• Bağda darıxırsan?
• Hədiyyə Sertifikatları
• VISA kartla ödəniş zamanı 7% endirim

Sifariş haqda

• Sifarişi necə etmək?
• Ödənişi necə etmək?
• Promokodu necə istifadə etməli?
• Bölgələrdən sifariş etmək qaydası
• Çatdırılma
• Sərfəli taksit imkanı
• Bir kliklə alış-veriş
• “Özün götür” xidməti nədir?

• Bizimlə əlaqə saxlayın
• Sifarişimi qaytarmaq (dəyişmək) istəyirəm
• Geyimlərin rahat qaytarılması
• Pulsuz dənəmə nədir?
• Evə kitabxana lazımdır?

Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 65 saylı 23. 01. 2001-ci IL tarixli əmri ilə

Azərbaycan Respublikasının orta miqyaslı, zəngin məzmunlu landşaft xəritəsinin tərtibinə imkan verdi.

M.Ə.Suleymanov, İ.S.Əliyevanın «Landşaftşunaslığın əsasları» (Bakı, 1998) dərs vəsaitini bu elmin son

illərinin təqdirəlayiq nailiyyəti hesab etmək olar.

Monoqrafik məzmunda yazılmış bu əsərdə landşaftşunaslığın nəzəri məsələləri, strukturu, dinamikası,

təkamulu, antropogen təsirin altında dəyişməsi və s. ilk dəfə azərbaycan dilində aydın və səlist şəkildə oz əksini

Azərbaycan fiziki coğrafiyasının və landşaftlarının oyrənilməsində prof. Q.K.Gulun, prof. N.K.Kərimovun,

akad. B.Ə.Budaqovun və prof. M.A.Museyibovun boyuk xidmətləri olmuşdur.

6.2.2 Paleocoğrafiya

Olkə paleocoğraflarının qiymətli tədqiqatları nəzəri cəlb edir. Azərbaycan təbiətinin IV dovrdə dinamikası və Xəzər

dənizinin ən yeni geoloji tarixi uzrə bir sıra tədqiqatlar başa catdırılmışdır. Bu tədqiqatların nəticəsində 1978-ci ildə

capdan cıxmış Azərbaycanın dorduncu dovr cokuntuləri xəritəsi Dovlət mukafatına layiq gorulmuşdur. Bundan başqa,

Azərbaycanın IV dovr cokuntuləri, bu dovr cokuntulərinin oyrənilməsinə aid qiymətli tədqiqatlar aparılmışdır.

Dorduncu dovrun tədqiqi ilə yanaşı, Azərbaycan paleocoğrafları ibtidai insanın ekologiyası, Cənubi Qafqaz

ərazisində Pliosenin xronologiyası və təbii şəraiti kimi problemlər uzrə diqqətəlayiq elmi nəticələr əldə etmişdir.

Azıx qədim Daş dovr duşərgəsi sakinlərinin ekologiyasının tədqiqi nəticəsində ən qədim mədəni təbəqələrin mutləq

yaşı muəyyənləşdirilmiş və həmin dovrun təbii şəraiti bərpa edilmişdir.

Paleocoğrafiya sahəsində qazanılmış nailiyyətlərdən biri də Pliosen iqlim optimumu dovrundə Azərbaycan

ərazisində yaranmış təbii şəraitin bərpa edilməsidir. Gozlənilməz qlobal istiləşmənin bu və ya digər olkənin təbii

şəraitinə necə təsir gostərəcəyini qabaqcadan muəyyənləşdirməkdə bu tədqiqatların boyuk əhəmiyyəti vardır.

Azərbaycanın paleolandşaftının yaranması və son 13 mln. ildə onda baş verən dəyişiklikləri M.A.Museyibov ozunun

fundemental tədqiqatlarında ətraflı təhlil etmişdir. (M.A.Museyibov «Azərbaycanın landşaftları», Bakı, 1981, rus dilində).

Nəhayət, paleocoğrafi tədqiqatların ən gorkəmli nailiyyəti 1992-ci ildə iki cildlik «Avrasiya şelfləri Mezozoyda və

Kaynazoyda» adlı paleocoğrafi atlasın nəşr olunmasıdır. Bu atlasda 129 xəritədən 19-u bilavasitə Xəzər dənizinə həsr

olunmuş və respublikamızın paleocoğrafları tərəfindən (Ə.V.Məmmədov, İ.S.Həsənov, B.C.Ələsgərov) tərtib olunmuşdur.

Bu xəritələr Xəzər dənizinin, onun regional və lokal tektonik strukturlarının əmələ gəlməsi və inkişafı məsələlərinin

araşdırılması, Xəzərin perspektivli neft-qaz ehtiyatlarının aşkar edilməsi baxımından muhum əhəmiyyət kəsb edir.

Paleocoğrafiyacı alimlərimizin Fransa alimləri ilə birgə apardıqları «Təbii muhitin ibtidai insan cəmiyyətinin

inkişafında rolu»na, Amerika alimlərilə «Yerin iqliminin inkişaf tarixi» problemlərinə dair tədqiqat işləri

diqqətəlayiqdir və beynəlxalq miqyasda onların tanınmasını gostərir.

Azərbaycanda paleocoğrafi tədqiqatlara respublika Dovlət mukafatı laureatı, prof. Ə.V.Məmmədov rəhbərlik

edir. Onun calışdığı şobə beynəlxalq əhəmiyyətli paleocoğrafiya işlərini davam etdirir.

6.2.3 Geomorfologiya elminin inkişafı

Azərbaycan coğraflarının ən sanballı işləri arasında geomorfoloji tədqiqatlar xususilə fərqlənirlər. Azərbaycan

EA-nın Coğrafiya İnstitutunda və Bakı Dovlət Universitetində uzun illərdir ki, Azərbaycanın geomorfoloji

tədqiqatları aparılmaqdadır. Bu tədqiqatlar nəticəsində: Azərbaycan relyefinin xususiyyətləri; onun mənşəyi və geoloji quruluşla

əlaqəsi; ekzogen proseslərin və zəlzələlərin relyef əmələgətirməsində rolu; aerokosmik metodlarla Boyuk Qafqazın şərq

hissəsinin morfostrukturlarının tədqiqi; paleogeomorfoloji tədqiqatlar əsasında qovşaq zonalarında formalaşan muasir relyefin

yeni tektonik mərhələdə inkişafı; cənubi Xəzərin morfostrukturu və s. oyrənilmişdir. Son dovrlərdə geomorfologiyaya aid cıxan

fundemental əsərlərindən Turkmənistan alimləri ilə muştərək hazırlanın «Cənubi Xəzərin neftli-qazlı vilayətlərinin yeni

tektonikası və inkişaf tarixi», «Azərbaycanın relyefi» (Bakı, 1994) monoqrafiyalarını gostərmək olar. Sonuncu monoqrafiyada

relyefin genetik formaları və ərazidə paylanması qanunauyğunluqları; tektonik hərəkətlərin zaman-məkan daxilində surəti və

təzahur formalarının kəmiyyət gostəricilərinin muəyyən edilməsi və onların əsasında morfostrukturların ayrılması;

geomorfologiyanın nəzəri məsələlərinin həllində və faydalı qazıntılar axtarışında onların rolu gostərilir.

Azərbaycan EA Coğrafiya İnstitutu və Bakı Dovlət Universitetində aparılan geomorfoloji tədqiqatların

nəticəsində respublikanın geomorfoloji xəritəsi tərtib edilmişdir. Azərbaycanın ayrı-ayrı ərazilərinə aid daha dəqiq

iri miqyaslı xəritələr hazırlanır. Belə xəritələrin bilavasitə quruculuq işlərində- şəhərsalma, kənd təsərrufatı,

nəqliyyat, sənaye tikintisi, yer quruluşu və meliorasiya tədbirlərinin həyata kecirilməsində boyuk əhəmiyyəti vardır.

Azərbaycan geomorpfoloqları qonşu respublikaların alimləri ilə sıx əlaqə saxlayaraq, Qafqaz regionunun

geomorfologiyasını oyrənmiş və onun xəritəsini tərtib etmişlər.

Onlar bu sahədə apardıqları tədqiqatları və əldə etdikləri nailiyyətləri ilə dərin məzmunlu məktəb yarada

Uzun illərdən bəri apardığı geniş geomorfoloji tədqiqatlara və xəritələrin tərtibinə gorə Azərbaycan

coğraflarından akad. B.Ə.Budaqov kecmiş SSRİ Coğrafiya Cəmiyyətinin M.P.Prjevalski adına Qızıl medal ilə təltif

Landşaftşunaslığın əsasları

Mələklər varlıq baxımından müxtəlif dərəcə və mərtəbələrə malikdir. Hər bir mələk isə öz dərəcə və mərtəbəsinə uyğun məqama malik olur.

Öncə bir neçə Quran ayəsini nəzərdən keçirək:
Saffat surəsi, 164-cü ayə:

(Cəbrail Peyğəmbər əleyhissəlama belə dedi:) “Bizdən (mələklərdən) elə birisi yoxdur ki, onun (səmada Allaha ibadət üçün) müəyyən bir yeri və məqamı olmasın.

Fatir surəsi, 1-ci ayə:

Göyləri və Yeri yoxdan yaradan, ikiqanadlı, üçqanadlı və dördqanadlı mələkləri (peyğəmbərlərə) elçi edən Allaha həmd olsun! Allah məxluqatda istədiyini artırar. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir!

Birinci ayədə söhbət mələklərin məqam və mərtəbəsindən gedir, sonrakı ayədə isə mələklərin qanadlarının sayı diqqətə çatdırılır. Mələklərin qanada malik olması onların varlıq mərtəbəsinə dəlalət edir.

İkiqanadlı mələklər, üç və ya dördqanadlı mələklərə nisbətən aşağı mərtəbəyə malik olur.

Quşlar öz işlərini və hərəkətlərini qanadları vasitəsilə görürlər – yəni bir yerdən başqa yerə gedir, havada uçur və başqa hərəkətlər edirlər. Qanad isə qüdrət nişanəsidir. Quran ayəsində mələklərin qanadı – onların qüdrət mərtəbəsidir. Qanadlar onlara daha sürətli və daha güclü hərəkət etməyə kömək edir.

Başqa bir ayədə mələklərin Allaha yaxınlıq mərtəbəsinə işarə edilir:
Nisa surəsi, 172-ci ayə:

İsa əl-Məsih də, yaxın mələklər də Allahın qulu olmağı əsla özlərinə ar bilməzlər. Allah Ona ibadət etməyi özünə ar bilənlərin və lovğalıq edənlərin hamısını Öz hüzuruna toplayacaqdır!

Bu ayədə mələklərin Allaha yaxınlıq baxımından mərtəbələri yada salınır. Onlardan bəziləri Allaha daha yaxın olurlar. Növbəti bir neçə ayədə isə Allah mələkləri Cəbrailə müti bilir, deməli, mələklər məqam və mərtəbə baxımından fərqlənirlər.

Təkvir surəsi, 19-21-ci ayələr:
Bu Quran (Allah dərgahında) çox möhtərəm olan bir elçinin (Cəbrailin) gətirdiyi kəlamdır.

Elə bir elçi ki (mələklər arasında) itaət ediləndir, həm də (Allah yanında vəhyə) etibarlı müvəkkildir.

Bu ayələrə görə Qurani-kərim Allahın dərgahında çox ehtiramlı olan Cəbrail vasitəsilə vəhy olunub. Bu elçi Ərşin sahibi yanında çox izzətlidir, mələklər ona mütidir və o, Allahın vəhyinə əmin olandır.

İslam mütəfəkkirləri mələklər barədə müxtəlif təsnifat vermişlər. Əllamə Təbatəbai üçpilləli bir təsnifat vermişdir:

1. Kərubiyyin və ya aliyyin dəstəsinə aid mələklər.

Bu dəstəyə aid olan mələklər Haqqın substansiyasına vurğun olar, Onun calal və camal sifətlərinin seyrinə qərq olarlar. Onlar nə özlərinə, nə də başqalarına diqqət yetirməz, yalnız Allahı anarlar.

İmam Cəfər Sadiq (ə) bu mələklər barəsində belə buyurur:

“Kərubiyyin dəstəsinə aid mələklər Allahın yaratdığı ilkin varlıqlardandır. Onlar Ərşin arxasında yerləşərlər. Bu mələklərdən bircəsinin işığı Yer üzərindəki varlıq aləmi arasında paylanarsa, onların hamısına bəs edər”.

İmam Sadiq (ə) sonra belə davam edir:

“Musa (ə) öz istədiyini Allahdan xahiş etdikdə, Allah bu mələklərdən birinə əmr etdi ki, təcəlli etsin. Həmin mələk Tur dağına təcəlli etdi və dağ parçalandı”.

Bu rəvayət Quran ayəsində Musanın (ə) Tur dağında Allaha müraciətini və təcəlli məqamını izah edir [70].

Əraf surəsi, 143-cü ayə:

Musaya vəd etdiyimiz vaxt gəlib çatanda Rəbbi onunla (arada heç bir vasitə olmadan) danışdı. Musa: “Ey Rəbbim! Özünü (camalını) mənə göstər Sənə baxım!” – dedi. Allah: “Sən məni əsla görə bilməzsən. Lakin (bu) dağa bax. Əgər o yerində dura bilsə, sən də məni görə bilərsən”, – deyə buyurdu. Rəbbi dağa təcəlli etdikdə (Allahın nuru dağa saçıldıqda) onu parça-parça etdi. Musa da bayılıb düşdü. Ayılandan sonra isə: “Sən pak və müqəddəssən! (Bütün eyb və nöqsanlardan uzaqsan!) Sənə (bu işimdən ötrü) tövbə etdim. Mən, (İsrail oğullarından Səni görməyin mümkün olmadığına) iman gətirənlərin birincisiyəm!” – dedi.

Başqa rəvayətdə həmin mələklər haqqında belə deyilir:

“Aliyyin dəstəsindən olan mələklər Allahdan savayı başqa şeylərə diqqət edərlər. Onlar Adəmə səcdə etməyə göndərilməmişlər. Onlar Allahın

Adəmi və dünyanı yaratdığını bilməzlər” [71].
2. İbadət edən və pərəstişkar mələklər.
“Nəhcül-bəlağə”də həmin mələklər barəsində belə deyilir:

“Sonra üst Göylərin arasını açaraq oranı müxtəlif mələklərlə doldurdu. Onlardan bir dəstəsi səcdə edərlər, onlar rüku halında deyil, başqa bir dəstə isə rüku edərlər və ayaq üstündə dayana bilməzlər. Başqa bir dəstə dayanmış halda olar və sırada nizamla düzlənərlər. Bir dəstə yorulmadan və xoş ruhiyyə ilə Allaha dua və təsbih edərlər. Onlar nə ayıq olar, nə də yuxu yatarlar; bədənləri heç vaxt süstləşməz, ağılları isə heç nəyi unutmaz” [72].

3. İşgüzar mələklər.

Bu mələklər aləmin tədbiri ilə məşğul olarlar. Onlar Allahın əmrlərini icra edərlər. Öncə bəhs etdiyimiz Ərş və Kürsünü daşıyan mələklər bu dəstəyə aiddir. Mələklər Allahın vəhyini çatdırar, xilqət aləmindəki tədbirləri həyata keçirərlər [73].

Mələklərin işləri və fəaliyyət çevrəsi genişdir. Onlar Allahın əmrini icra edən, vəhyini çatdıran elçi (rəsul) kimi tanınır.

Bu yığcam bölgüdə mələklərin bəzi dəstələri ilə ümumi tanışlıq verilir. Onların işlərini araşdırmaqla bu sahədəki məlumatlarımızı artıra bilərik.

Mələklərin işləri

Qurani-kərim mələklər üçün öz dərəcə və işinə görə müəyyən vəzifələr irəli sürür və onlar xilqət aləmində öz tapşırıqlarını yerinə yetirirlər. Bu məsələnin araşdırılması mələklərin simasını bizə daha yaxından tanıtdıra bilər.

Mələklər ilahi məmurlar kimi

Qurani-kərim mələkləri ilahi elçilər kimi tanıyır və onlar müxtəlif işləri yerinə yetirir və öz vəzifələrinin icrasında heç vaxt uğursuzluğa düçar olmurlar.

Fatir surəsi, 1-ci ayə:

Göyləri və Yeri yoxdan yaradan, ikiqanadlı, üçqanadlı və dördqanadlı mələkləri (peyğəmbərlərə) elçi edən Allaha həmd olsun! Allah məxluqatda istədiyini artırar. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir!

Həcc surəsi, 75-76-cı ayələr:

Allah mələklərdən də peyğəmbərlər seçər, insanlardan da. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) eşidən və görəndir!

Allah onların nə etdiklərini də, nə edəcəklərini də bilir. Bütün işlər (nəticə etibarilə axirətdə) Allaha qayıdır! (Qiyamət günü bütün məxluqat öz əməlləri ilə birlikdə Allahın hüzurunda duracaqdır).

Mələklər və varlıq aləmindəki işlərin tədbiri

Mələklər aləmdəki işlərə tədbir görəndir – yəni onlar ilahi Ərşdən Allahın verdiyi əmrləri yerinə yetirirlər.

Naziat surəsi, 1-5-ci ayələr:
And olsun (kafirlərin canını) zorla alanlara
And olsun (möminlərin canını) rahatlıqla alanlara;
And olsun sürətlə üzənlərə;
And olsun (bir-birini) ötdükcə ötənlərə;

And olsun işə əncam çəkənlərə (Allahın əmri ilə dünyanın işlərini idarə edən mələklərə) ki, qiyamət haqdır və siz qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün Allahın hüzurunda duracaqsınız!

Yuxarıdakı ayələr mələklərin varlıq aləmindəki işlərini bəyan edir. Onlar ilahi əmrləri yerinə yetirməzdən öncə bir neçə mərhələ keçmiş olurlar:

1. Allahın əmri yetişən kimi sürət və ciddiyyətlə hərəkətə keçirlər.
2. Dayandıqları yerdən hədəfə doğru çıxırlar.
3. Öz yerindən çıxdıqdan sonra əmri yerinə yetirməyə yollanırlar.
4. hədəfi yerinə yetirmək üçün başqa mələklərdən qabağa düşürlər.
5. Nəhayət, varlıq aləmindəki işlərin tədbirinə girişirlər.
Mələklərin işi ilə bağlı daha iki ayəni nəzərdən keçirək.
Zariyat surəsi, 4-cü ayə:
Və ruzi bölən (hərəsi bir işə müvəkkil olan) mələklərə and olsun ki,
Mumin surəsi, 7-ci ayə:

Ərşi daşıyanlar və onun ətrafında olanlar (mələklər) öz Rəbbini həmd-səna ilə təqdis edir. Ona (qəlbən) inanır və möminlərin bağışlanmasını diləyərək belə deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Sənin rəhmin və elmin hər şeyi ehtiva etmişdir. Artıq tövbə edib Sənin yolunla gedənləri bağışla, onları cəhənnəm əzabından qoru!

Bu ayələrə görə mələklər ilahi Ərşin ətrafında yer tutar və oradan verilən ilahi əmrləri icra etməyə hazır olarlar.

Peyğəmbərlərə vəhyin nazil olması

Mələklərin vəzifələrindən biri peyğəmbərlərə vəhy çatdırmaqdan ibarətdir – yəni onlar Allahdan gələn vəhyi peyğəmbərlərin qəlbinə nazil edərlər. Bu onların ən önəmli işlərindən biridir.

Saffat surəsi, 1-3-cü ayələr:
And olsun (Rəbbinə ibadət üçün səmada) cərgə-cərgə duran (mələklərə);

(Buludları) qovduqca qovanlara (yaxud şeytanların pis əməllərinə mane olanlara, insanlar üçün günah işlər görməyi qadağan edənlərə);

Və Quran oxuyanlara

Bu ayələrdə üç dəstə mələkdən bəhs edilir: bir dəstə vəhy yolunda cərgə-cərgə düzlənmişdir. Başqa bir dəstə şeytanların vəhyə maneçilik törətməsinin qarşısını alır; üçüncü dəstə isə vəhyi (zikri) peyğəmbərə (s) oxuyur. Bu üç dəstə mələkləri Cəbrailin yardımçıları adlandırmaq olar. Başqa ayələrdə isə vəhy birbaşa Cəbrail vasitəsilə nazil olur:

Nəhl surəsi, 102-ci ayə:
(Ya Məhəmməd!) De ki, “Ruhül-qüds (Cəbrail) onu

(Quranı) sənin Rəbbindən iman gətirənlərə səbat vermək üçün bir haqq, müsəlmanlar üçün isə bir hidayət və mücdə olaraq nazil etmişdir!”

Şüəra surəsi, 192-194-cü ayələr:
Şübhəsiz ki, bu (Quran) aləmlərin Rəbbi tərəfindən nazil edilmişdir!
Onu Ruhül-əmin (Cəbrail) endirdi.
(Günahkarları Allahın əzabı ilə) qorxudan peyğəmbərlərdən olasan deyə, sənin qəlbinə (nazil etdi);
Bəqərə surəsi, 97-98-ci ayələr:

(Ya Məhəmməd!) Cəbrailə düşmən olan şəxsə söylə ki, həqiqətən o, (Cəbrail) özündən əvvəlkiləri (Tövratı və İncili) təsdiq edən, möminləri doğru yola yönəldən, (onlara) mücdə verən Quranı Allahın izni ilə sənin qəlbinə çatdırmışdır (nazil etmişdir).

Hər kim Allaha, Onun mələklərinə və peyğəmbərlərinə, Cəbrailə və Mikailə düşməndirsə, şübhəsiz, Allah da (belə) kafirlərə düşməndir.

Öncə söylədik ki, Cəbrail ilahi vəhyi peyğəmbərin (s) qəlbinə nazil etmək üçün yardımçılara malikdir. Bu məsələ başqa bir ayədə təsdiq edilir. Həmin ayədə Quranın böyük və kəramətli səfirlər vasitəsilə nazil olmasına işarə edilir.

Əbəsə surəsi, 13-16-cı ayələr:
Bu Quran (Allah dərgahında) çox möhtərəm, mötəbər səhifələrdə –
Qədir-qiyməti yüksək, şanı uca, tərtəmiz səhifələrdir (şeytan onlara toxuna bilməz).

O, (Allahla peyğəmbərlər arasında olan) elçi mələklərin əlləri ilə (lövhi-məhfuzdan) köçürülür (yaxud o, elçi mələklərə etibar edilmişdir).

O mələklər ki (Allah yanında) çox möhtərəm və (Allaha) çox mütidirlər –

Dediyimiz kimi, vəhy mələklərinin başında Cəbrail dayanır. Qurani-kərim onu izzət və ikram ilə yad edir, çünki əsas vəhy mələyi olaraq Cəbrailin məqam və dərəcəsi çox ucadır. Təsadüfi deyildir ki, Cəbrailin sifətləri Qurani-kərimdə qeyd edilir və bu baxımdan aşağıdakı ayələr diqqəti cəlb edir:

Təkvir surəsi, 19-21-ci ayələr:
Bu Quran (Allah dərgahında) çox möhtərəm olan bir elçinin (Cəbrailin) gətirdiyi kəlamdır.
Elə bir elçi ki çox qüvvətlidir, ərşin sahibi (Allah) yanında çox hörmətli, izzətlidir.

Elə bir elçi ki (mələklər arasında) itaət ediləndir, həm də (Allah yanında vəhyə) etibarlı müvəkkildir.

Bu ayələrdə Cəbrailin 6 xüsusiyyətinə işarə edilir:
Əvvələn, bu mələk rəsul-elçi adlanır və Allahın vəhy fərmanını peyğəmbərə nazil edir.

İkincisi, Quran onu kərim adı ilə yad edir və bu isə göstərir ki, Cəbrail Allahın yanında ehtiram və kərəm sahibi kimi dəyərləndirilir.

Üçüncüsü, o, qüvvət və qüdrət sahibidir.
Dördüncüsü, bu mələk ərşin sahibi olan Allahın yanında məqam və rütbəyə malikdir.

Beşincisi, Cəbrail əmin adlanır – yəni o, vəhyin çatdırılmasında ilahi əmanətə xəyanət etməz, mötəbərlik dərəcəsinə malikdir.

Altıncısı isə, o mələklər arasında itaət ediləndir.
Peyğəmbərlərin xətalardan qorunması

Mələklərin başqa bir vəzifəsi peyğəmbərləri xətadan qorumaqdır. Onlar peyğəmbərləri həm vəhy alarkən, həm də onlara nazil olan vəhyi təbliğ edərkən xətadan qoruyurlar. Bu da mələklərin özəl vəzifəsidir. Bu barədə nazil olan ayələrə diqqət yetirək:

Cinn surəsi, 26-28-ci ayələr:
Qeybi bilən ancaq Odur və Öz qeybini heç kəsə əyan etməz;

Bəyənib seçdiyi peyğəmbərdən başqa. (Qeybi nə bir mələk, nə də bir peyğəmbər bilər. Onun açarları ancaq Allahın əlindədir. Lakin Allah istədiyi peyğəmbərə bir möcüzə olaraq vəhy yolu ilə Qeybdən bəzi xəbərlər bildirər). Allah onların önündə və arxasında (mələklərdən ibarət) gözətçilər qoyar ki,

Peyğəmbərlərinin öz Rəbbinin göndərdiklərini (nə cür) təbliğ etdiyini bilsin (bəlli etsin). Allah onlarda olanların hamısını (peyğəmbərlərin əhvalını və bütün əməllərini Öz elmi ilə) ehtiva etmişdir. O, hər şeyin sayını bilir!

İnsanları qorumaq

Mələklərin başqa bir vəzifə və işi insanları qorumaqdan ibarətdir. Onlar Allahın əmri ilə ilahi hökm yetişənə qədər hadisələrdən törənən xətər və təhlükədən qoruyur.

Rəd surəsi, 11-ci ayə:

İnsan üçün onu öndən və arxadan təqib edən mələklər vardır. Onlar insanı Allahın əmri ilə qoruyurlar. Hər hansı bir tayfa öz tövrünü dəyişmədikcə (pozmadıqca), Allah da onun tövrünü dəyişməz. Əgər Allah hər hansı bir qövmə bir pislik yetirmək istəsə, onun qarşısı heç cür alına bilməz və Allahdan başqa onun heç bir hamisi də olmaz.

Ənam surəsi, 61-ci ayə:
Allah Öz bəndələri üzərində hakimi-mütləqdir. O sizə

(yaxşı və pis əməllərinizi yazan, sizi Şeytandan qoruyan) gözətçi mələklər göndərir. Nəhayət, birinizin əcəli

gəlib çatdıqda onun canını (göndərdiyimiz) mələklər alar. Onlar (öz vəzifələrində) heç bir əyər-əskikliyə yol verməzlər!

İnsanların əməllərini yazmaq

Quran baxımından insana müvəkkil olan mələklər vardır və onlar insanın etdikləri əməlləri yazırlar. Mələklər insanların pis və yaxşı əməllərini onların əməl dəftərinə qeyd edərlər. İlahi ədalətin qurulduğu haqq-hesab günü insanlar öz əməl dəftərində yazılanlara uyğun ya cəzalanar, ya da mükafat alarlar. Bu mənada çoxlu ayələr nazil olmuşdur və onlardan bəzilərini yada salmaqla fikrimizi təsdiqləyək.

İnfitar surəsi, 10-14-cü ayələr:
Sizin üstünüzə gözətçi mələklər –
(Əməllərinizi) yazan və (Allah dərgahında) çox hörmətli olan mələklər vardır.
Onlar sizin nə etdiklərinizi bilir.
Həqiqətən, yaxşı əməl və itaət sahibləri (möminlər) Cənnətdə qərar tutacaqlar.
Pis əməl sahibləri (kafirlər) isə Cəhənnəmdə olacaqlar.
Yunis surəsi, 21-ci ayə:

İnsanların başına gələn bir müsibətdən sonra onlara bir asudəlik (mərhəmət) versək, (ayələrimiz barəsində) dərhal hiylə qurmağa girişərlər. De ki: “Allah daha tədbirlidir. Şübhəsiz ki, elçilərimiz (mələklər) qurduğunuz hiylələri (əməl dəftərinizə) yazırlar!”

Qaf surəsi, 17-18-ci ayələr:

Xatırla ki, (insanın) sağında və solunda (onun bütün əməllərini) yazan (qəbul edib qeydə alan) iki mələk oturmuşdur!

Dediyi hər sözü (yazmaq üçün) onun yanında hazır durub gözləyən (iki mələk) vardır!
Zuxruf surəsi, 80-ci ayə:

Yoxsa onlar elə güman edirlər ki, Biz onların pıçıltılarını və xəlvəti danışıqlarını eşitmirik?! Xeyr, yanlarında olan elçilərimiz (onların bütün aşkar və gizli söhbətlərini) yazırlar!

İnsanların ruhunun (canının) alınması

Mələklər eyni zamanda insanların canını (ruhunu) almaq vəzifəsi daşıyırlar. Elə mələklər vardır ki, onların işi yalnız bundan ibarətdir. Həmin mələklərin başında Əzrail və ya Mələkül-mövt dayanır. Əzrail bu işi öz yardımçılarının vasitəsilə həyata keçirir. Bu mənada nazil olan ayələri nəzərdən keçirək:

Səcdə surəsi, 11-ci ayə:

(Ya Məhəmməd!) De ki: “Sizə müvəkkil olan ölüm mələyi (Əzrail) canınızı alacaqdır. Sonra da (qiyamət günü) Rəbbinizin hüzuruna qaytarılacaqsınız!”

Ənam surəsi, 93-cü ayə:

Allaha iftira yaxan, özünə heç bir vəhy olunmadığı halda: “Mənə də vəhy olunmuşdur, mən də Allahın nazil etdiyi (Quran) kimi bir kitab endirəcəyəm”, – deyən şəxsdən daha zalim kim ola bilər? Kaş sən zalimləri ölüm əzabı içində çabalayan, mələklərin də (bu zaman) əllərini uzadıb: “Çıxarın canlarınızı! Siz bu gün Allaha qarşı nahaq sözlər danışdığınıza və Onun ayələrinə təkəbbür göstərdiyinizə görə alçaldıcı bir əzabla cəzalandırılacaqsınız!” – deyəndə görəydin!

Nəhl surəsi, 28-ci ayə:

Mələklər (küfr etməklə, Allaha şərik qoşmaqla) özlərinə zülm edənlərin canlarını aldıqda onlar (ölüm qorxusundan Allahın əmrinə) təslim olub: “Biz heç bir pislik etmirdik!” – deyəcək, mələklər də onlara belə cavab verəcəklər: “Xeyr, (elə deyildir,) Allah sizin nələr etdiyinizi çox yaxşı bilir!”

Nəhl surəsi, 32-ci ayə:

O kəslər ki mələklər onların canlarını pak olduqları halda alıb: “Sizə salam olsun! Etdiyiniz (gözəl) əməllərə görə Cənnətə daxil olun!” – deyərlər.

Övliya və peyğəmbərlərə müjdə yetirmək

Mələklər peyğəmbər və övliyalara müjdə yetirir, onları bəzi işlərdən agah edir. Qurani-kərimdə deyilir ki, mələklər Zəkəriyyə peyğəmbəri (ə) Yəhyanın dünyaya gəlməsi barədə xəbərdar edirlər.

Ali-İmran surəsi, 39-cu ayə:

Zəkəriyyə mehrabda (ibadətgahda) ayaq üstə durub namaz qılarkən mələklər ona müraciət edib dedilər: “Allah sənə Özü tərəfindən gələn kəlməni (İsanı) təsdiq edən, (tayfasının) ağası, nəfsinə hakim və əməlisalehlər zümrəsindən bir peyğəmbər olacaq Yəhyanın dünyaya gələcəyi xəbərini mücdə verir”.

Eyni zamanda, mələklər İshaqın dünyaya gəlməsini və daha sonra isə Yəqubun doğulmasını Həzrəti-İbrahimə (ə) mücdə verirlər.

Hud surəsi, 69-cu ayə:

Həqiqətən, elçilərimiz (mələklər) İbrahimin yanına mücdə (İshaqın anadan olacağı xəbəri) ilə gəlib: “Salam!” – dedilər. İbrahim də: “Salam!” – deyə cavab verdi və dərhal (gedib onlara) qızarmış bir buzov gətirdi.

Hud surəsi, 71-ci ayə:

İbrahimin arvadı (Sara pərdə arxasında) durmuşdu (və ya qonaqlara qulluq edirdi). O (bu sözləri eşidib Lut tayfasının başına gələcək müsibətdən qafil olduğuna sevinərək və ya qoca yaşında oğlu olacağına təəccüblənərək) güldü. Bundan sonra Biz onu İshaqla, İshaqın da ardınca Yəqubla (İshaqın, ondan sonra Yəqubun dünyaya gələcəyi ilə) mücdələdik.

Qurani-kərimdə İsanın (ə) dünyaya gəlməsi də mücdə olaraq mələklər
tərəfindən Məryəmə xəbər verilir.
Ali-İmran surəsi, 45-ci ayə:

Mələklər dedilər: “Ya Məryəm! Həqiqətən, Allah Öz tərəfindən bir kəlmə ilə sənə mücdə verir. Onun adı Məryəm oğlu İsa əl-Məsihdir ki, dünyada və axirətdə şanı uca (şərəfli) və Allaha yaxın olanlardandır.