12 ta tavsiya etilgan bolalar psixologiyasi kitoblari

Uning muallifi Kristina Kortes Vinegra psixolog va psixoterapevt bo’lib, Pamplonadagi Centro de Psicología Vitalizani boshqaradi.

YAŞ ANLAYIŞI VƏ ONUN NÖVLƏRİ

İlk baxışda sadə görünən yaş anlayışı əslində geniş və mürəkkəb məfhumdur. Yaş insanın yaş normasında olmasını, ömür tarixini, inkişaf və yetişməsini, onun bioloji, psixoloji, sosioloji cəhətdən formalaşmasını ifadə edən bir anlayışdır. Bu zaman insanın psixi proses və xüsusiyyətlərində həm kəmiyyət, yəni müəyyən yaşda nəyinsə artması, yaxud azalması (lüğəti, diqqətin həcmi, yadda saxladıqlarının miqdarı, uşaq fantaziyası, davranışda impulsiv hallar), həm də keyfiyyət dəyişiklikləri və yeni xüsusiyyətlərin əmələ gəlməsi baş verir və psixi inkişaf müəyyən dövrlər və mərhələlər keçərək öz xüsusiyyətləri ilə biri digərindən fərqlənir.
İnsanın ömrü mütləq yaş (xronoloji), fərdi inkişafın mərhələləri isə şərti yaş termini ilə ifadə olunur. Müasir psixoloji ədəbiyyatda yaşın dörd növü fərqləndirilir.

1. XRONOLOJİ, yəni pasport yaşı
2. BİOLOJİ və ya funksional yaş
3. SOSİAL, yaxud vətəndaşlıq yaşı
4. PSİXOLOJİ, yaxud psixi yaş

Bu yaş kateqoriyaları həm rəngarəng insan həyatını, həm onun mənalı ömür yolunun fiziki obyektini, həm də bioloji orqanizm olan sosial şəxsiyyətin mənəvi aləminin zənginliklərini əks etdirir. Həmin yaş növləri bir-birilə dialektik vəhdətdə inkişaf edir, biri digəri üçün zəmin rolunu oynayır.

Xronoloji (təqvim) yaşla insanın ömrü aylara, illərə, mərhələlərə ayrılır, onunla ömür yaşı – mütləq yaşı müəyyənləşdirilir. Bu, uşaq anadan olan gündən hesablanır. Elə buna görədir ki, şagirdlərin komplektləşdirilməsi doğum haqqında şəhadətnamədə göstərilən təvəllüd tarixinə əsasən aparılır. Pasport yaşı ilə insanın vətəndaşlıq hüququ, həddi-buluğa çatdığı da təsdiqlənir.
Fərdin inkişaf mərhələləri isə şərti yaş məfhumu ilə xarakterizə olunur. Fərdin yaşının real hüdudlarını mütləq yaşla (xronoloji) təyin etmək mümkün deyil. Çünki çağalığın, körpəliyin, cavanlığın , qocalığın hansı gündə, hansı saatda başlanıb-qurtaracağını dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Ona görə də şəxsiyyətin fərdi inkişafının bioloji, sosial və psixoloji olmaqla üç istiqamətini, yəni yaşın üç əsas növünü -bioloji, sosial və psixoloji yaşı fərqləndirmək elmi cəhətdən daha məqsədəuyğundur.

Bioloji yaşın göstəricisi kimi bədənin böyüməsini, süd dişinin çıxmasını, fizioloji amilləri, cinsi yetişgənliyi, orqanizmin inkişafının daxili ritm və sürətini əsas götürürlər, bəziləri isə ontogenez inkişafa filogenez inkişafın təkrarı kimi baxırlar.
Uşaq və gənclərdə boyun, dərinin sümüyün, əzələ sisteminin, daxili sekresiya vəzilərinin, sinir sisteminin, analizatorların, ümumi somatikanın, cinsiyyətin inkişafının diferensial getməsi, kamillik yaşına kimi müxtəlif variantlarda birinin digərindən fərqli yetişməsi bioloji yaşı səciyyələndirir. Bioloji yaş orqanizmin inkişafı,yetkinləşməsi, qocalması – psixoloji yaşın formalaşması üçün təbii zəmin rolunu oynayır.

Sosial yaş isə insanın cəmiyyətdə tutduğu mövqeyə istinadən fərdin şəxsiyyətə çevrilməsi, başqa sözlə, şəxsiyyətin formalaşması və inkişafını sosial cəhətdən şərtləndirən həyat yolu, insanın qrupdakı mövqeyi, cəmiyyətdəki fəaliyyəti ilə bağlıdır. Həyat yolu ailə və ictimai təcrübədə, insanın cəmiyyətdəki mövqeyində, sinfi statusunda, fəaliyyətin əsas mərhələlərində, tarixi inkişafın gedişində dəyişir, kamilləşir, şəxsiyyətin təşəkkül tarixi olur.

Psixoloji yaş isə digər yaş növlərindən fərqli olaraq, birinci növbədə insanın fəaliyyəti ilə xarakterizə olunub, onun daxili hesablama sistemilə ölçülür. Burada insanın psixoloji yaşını müəyyənləşdirmək üçün onun psixoloji vaxtının fərdi xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır.
İkincisi, insan öz gələcəyinin, gələcəkdə qazanacağı nailiyyətlərin,tutacağı mövqeyin, nüfuzun samballılığı, onların genişlənməsi hesabına, psixoloji baxımdan, mənən cavanlaşa, yaxud əksinə, acınacaqlı keçmiş hesabına daxilən xeyli qocala bilər.
Üçüncüsü, psixoloji yaş bir qədər çoxcəhətli məfhum olduğundan bəzən o, insan həyatının bütün sahələrinə uyğun gəlməyə də bilər. Məsələn, adam ailədə bütün düşünülmüş həyat planlarını tam surətdə yerinə yetirdiyi halda, peşə, sənət, ixtisas sahəsində psixoloji imkanları hələ sərf edilməmiş qala bilər.
Beləliklə, şəxsiyyətin psixoloji yaşı onun psixoloji vaxtının sərf olunması ilə müəyyən edilməklə, bioqrafik miqyasda, şəxsiyyətin psixoloji xarakteristikası ilə, insanın daxili mənəvi inkişaf mənzərəsilə; psixoloji vaxtının səmərəli planlaşdırılması, həmin vaxtdan faydalı istifadəsi, şəxsiyyətin əldə etdiyi yüksəliş, uğurlar və bunların onun həyatında necə iz buraxması ilə müəyyənləşdirilir.

Psixologiyada xronoloji, psixoloji, sosial yaşın keyfiyyəti kimi ağıl yaşı (ingilis dilində Mental Age) anlayışı da işlənir. Ağıl yaşı uşağın həmyaşıdlarının icra etdiyi tapşırıqlara uyğun məsələləri yaş norması çərçivəsində həll edə bilməsi ilə müəyyənləşdirilir. Ağıl yaşı -MA xronoloji yaşa, başqa sözlə, yaş normasına uyğun gəlirsə uşağın (insanın) əqli normal inkişaf etmiş hesab olunur.

Mənbə : Ələddin Qədirov “Yaş Psixologiyası”
Hazırladı : Psixoloq R_M

12 ta tavsiya etilgan bolalar psixologiyasi kitoblari

The bolalar psixologiyasi Bu odatdagi va g’ayritabiiy holatlardan kelib chiqqan holda bolani va uning jismoniy, harakatlantiruvchi, kognitiv, sezgir, ta’sirchan va ijtimoiy rivojlanishini o’rganishga bag’ishlangan psixologiya bo’limi.

Shuning uchun, U turli mavzular bilan shug’ullanadi, masalan: o’rganish, lingvistik rivojlanish yoki psixopatologiya boshqa masalalar qatorida ushbu yoshga xosdir.

To’liq tavsiya etilgan bolalar psixologiyasi kitoblari

Shuning uchun bolalar psixologiyasi nafaqat psixologlarni qiziqtiradi, balki bu bilimlar ota-onalar yoki o’qituvchilar uchun ham foydalidir. Ikkinchisi bolalar atrofida ko’plab soatlarni o’tkazadi va kichkintoylarning onglari qanday ishlashini, ular bilan qanday eng yaxshi aloqa usulini yoki qanday usullarni qo’llash kerakligini bilish juda foydali bo’lishi mumkin. Bolalik – bu o’zgarish davri va hech kim bu borada mutaxassis bo’lib tug’ilmaydi. Shu sababli, tadqiqot va aralashuvning ushbu sohasi eng kichkintoyning aqliy jarayonlari va o’ziga xos xulq-atvor uslublarini bilishga yordam beradi.

Turli xil tekshiruvlarning yillar davomida qo’shgan bilimlarini to’plagan ko’plab kitoblar mavjud. Siz psixolog, o’qituvchi yoki ota-ona bo’lasizmi, ushbu maqolada siz 12 ni topishingiz mumkin sizga juda foydali bo’lgan bolalar psixologiyasi kitoblari.

1. Buzilib ketishdan qo’rqmasdan sevish (Yolanda Gonsales)

Qo’shimchalar nazariyasi bo’yicha mutaxassis, psixolog Yolanda Gonsalesning ushbu kitobi, ota-onalar farzandlarini tarbiyalashda duch keladigan ko’plab muammolarni hal qiladi.

Ayniqsa, onalar uchun mo’ljallangan, homiladorlik, tabiiy tug’ish, emizish va hayotning birinchi yillarining hayotiy holatlari kabi mavzular. Farzandlarimizga qanday qilib yaxshiroq ta’lim berishimiz mumkinligini yaxshiroq tushunish uchun vositalarni taqdim etadigan juda aniq va qiziqarli tarzda yozilgan ajoyib asar.

• Uni shu yerdan sotib oling.

2. Menga qara, meni his et (Kristina Kortes)

Ushbu kitob bolaligiga bog’lanish masalasiga va u bolalarning aqliy rivojlanishiga ham, boshqa odamlar bilan muloqot qilishda o’rganadigan munosabatlar dinamikasiga ham qanday ta’sir qilishiga qaratilgan. Uning sahifalarida ilova kichkintoylar jismoniy va psixologik jihatdan o’sadigan himoya mato sifatida tushuntiriladi va tavsiflanadi erkinlik va himoya o’rtasidagi muvozanatva har doim mehr va muhabbat bilan aloqada.

Uning boblarida biz Enekoning tarixi davomida homiladorlikdan 7 yoshga to’lgunga qadar qanday qilib yaxshi bog’lanish shakllanganligi va psixoterapevtik aralashuv paydo bo’lgan holatlarda qanday yordam berishi mumkinligi haqida hikoya qiluvchi format bilan ishlab chiqilganligini ko’ramiz.

Bu bolalar psixologiyasiga bog’lanishning oqibatlarini tushunishni istaganlar uchun juda yaxshi kitob. kundalik hayotda ham, inqirozlarni terapevtik boshqarishda ham agar bu tegishli choralar ko’rilmasa, buzilishlarga olib kelishi mumkin. Boshqa tomondan, bu EMDR terapiyasining o’ziga xos biriktirma turidagi disfunktsional elementlarni tuzatishga yordam berish usulini tushuntiradi.

Uning muallifi Kristina Kortes Vinegra psixolog va psixoterapevt bo’lib, Pamplonadagi Centro de Psicología Vitalizani boshqaradi.

• Ushbu kitobni sotib olish yoki bu haqda ko’proq bilish uchun bu erni bosing.

3. Qiyinlikda bo’lgan onalar va onalar uchun mini-qo’llanma (Migel Anxel Rizaldos)

Amaliy qo’llaniladigan bolalar psixologiyasi kitoblaridan biri. Bu psixolog Migel Anxel Rizaldos tomonidan yozilgan matnlar to’plami, sizning terapevt va ota-ona sifatida tajribangizning umumiy nuqtai nazari bo’yicha o’ylardim, bu uyda kichkintoylariga g’amxo’rlik qilayotganlarning ko’p takrorlanadigan shubhalariga javob beradi.

Ta’lim va bolalarni parvarish qilish kabi muhim mavzudagi kundalik vaziyatlarga yo’naltirilgan oddiy tushuntirishlarni izlayotganlar uchun juda yaxshi variant.

• Ushbu ish haqida ko’proq bilish uchun bu erni bosing.

4. Ta’lim psixologiyasi qo’llanmasi: Erta bolalik va boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari uchun (Turli mualliflar)

Ushbu ish bolalar bog’chasi va boshlang’ich maktab o’qituvchilari uchun juda mos keladi. Bu bir necha mualliflar tomonidan yozilgan nazariy-amaliy matn bo’lib, o’qituvchilarga maktabga kirishning birinchi yillari psixologiyasida ma’lumot bazasini taqdim etadi.

Matnda turli xil o’zgaruvchilar (kognitiv, metakognitiv, affektiv va boshqalar) va o’rganishga ta’sir qiluvchi omillar ko’rib chiqiladi va o’qitish vaziyatlarini loyihalash uchun turli xil foydali strategiyalar bilan tanishish imkoniyati yaratiladi. Matn shaxsiy, ijtimoiy va madaniy nuqtai nazar atrofida aylanadi.

• Siz uni ushbu havola orqali osongina sotib olishingiz mumkin.

5. Baxtli ota-ona (Rosa Jové)

Roza Xove bu ro’yxatdagi eng amaliy kitobni yozishga muvaffaq bo’lgan psixolog. Shubhasiz, o’quvchining ko’ngil ochishi uchun yozilgan, hikmatga to’la tavsiya etilgan kitob va bolani shaxs sifatida qadrlash, uni hurmat qilish, talablarini anglash va hayotining dastlabki bosqichlarida unga hamrohlik qilish kabi mavzularda suhbatlashadi.

Bu ota-onalarning ongini ochadigan matn va uning tarkibida g’azablanish, rashk yoki ota-onalarning munosabat uslublari kabi qiziqarli mavzularni topish mumkin. Bolalar ijobiy nuqtai nazardan qaraladi va unchalik zolim emas.

• Uni shu yerdan sotib oling.

6. Farzandlaringiz sizni tinglashi uchun qanday gapirish kerak va farzandlaringiz siz bilan gaplashishi uchun qanday tinglash kerak (Adele Faber va Elaine Mazlish)

Ushbu asar haqiqiy eng ko’p sotilgan va katta muvaffaqiyati tufayli ko’p narsalar haqida gapirib berdi. Odamlar odatda biz boshqalarni tinglaymiz deb o’ylashadi, lekin ko’p marta bizning ehtiyojlarimiz boshqalardan ustun turadi.

Ushbu kitob har doim ota-ona va bola munosabatlaridan nafaqat tinglashni, balki chindan ham tinglashga yordam beradi. Matnda mualliflar bizning faol tinglash ishimizni engillashtirish uchun maslahat va vositalarni bizga qoldiradilar.

• Siz uni shu yerdan sotib olishingiz mumkin.

7. Daraxtdan uzoqda: bir-birlarini sevishni o’rgangan ota-onalar va bolalar haqidagi hikoyalar (Endryu Sulaymon)

Shubhasiz, ko’pchilikdan farqli va mazmuni bilan ta’sirchan kitob. Bu ilhomlantiruvchi matn va hayot uchun haqiqiy saboq bo’lib, unda ota-onalarning nogiron bolaga bo’lgan munosabati kabi nozik masalani yoritadi.

O’zining o’nta bobida muallif Down sindromi, eshitish etishmovchiligi, autizm spektri buzilishi yoki shizofreniya kabi mavzularni ko’rib chiqadi. Uni yozish uchun muallif ushbu xususiyatlarga ega 300 dan ortiq oilalarni diqqat bilan kuzatib borgan. Siz sog’inib bo’lmaydigan qimmatbaho kitob.

• Uni shu yerdan sotib oling.

8. Bolalar va yoshlarning hissiy intellekti: bolalar va yoshlarda ichki kuchni tarbiyalash mashqlari (Linda Lantieri)

Hissiy intellekt (EI) bizning farovonligimizning kalitidir, shuning uchun bu kontseptsiya so’nggi yillarda juda mashhur bo’lib qoldi. EI bo’lgan bolalarni yoshligidan tarbiyalash, ularga his-tuyg’ularini to’g’ri boshqarishda yordam berish, ulardan qo’rqmaslik va boshqa odamlar bilan yaxshi munosabatda bo’lish zarur.

Hozirgi vaqtda hissiy jihatdan ta’lim berish bizning farzandlarimiz uchun yaxshi kelajakni anglatadi. Bu borada ota-onalar uchun uy vazifalarini bajarishni osonlashtiradigan amaliy qo’llanma, shuningdek, kitobda ushbu kontseptsiyani ommalashtirgan shaxs Daniel Goleman tomonidan tayyorlangan va unda siz turli xil foydali mashqlarni tinglashingiz va mashq qilishingiz mumkin bo’lgan audio qo’llanma mavjud.

• Uni shu yerdan sotib oling.

9. Bolalar va o’smirlarning klinik psixologiyasi bo’yicha qo’llanma: Umumiy buzilishlar (turli mualliflar)

Ushbu matn turli xil psixopatologiyalar haqida ko’proq bilmoqchi bo’lgan klinik psixologlar uchun mo’ljallangan bolalar ushbu yoshlarda taqdim etishi mumkin. Va shuning uchun bolalik va o’spirinlik davridagi psixologik muammolar o’ta muhim ahamiyatga ega, garchi tarixiy jihatdan ular etakchi rol o’ynamagan.

So’nggi paytlarda psixologiya fanida bu borada katta yutuqlarga erishildi va ushbu matnda ushbu ma’lumotlarning katta qismini topish mumkin. Ushbu ish ushbu sohada bir necha xalqaro miqyosda taniqli tadqiqotchilarning ishlarini har doim hozirgi nuqtai nazardan birlashtiradi.

• Uni shu yerdan sotib oling.

10. Ta’lim olishni o’rganing (Naomi Aldort)

Ushbu matn ota-onalarning farzandlarining rivojlanishiga ta’siri haqidava qanday qilib ular to’g’ri rivojlanishni qo’llab-quvvatlashi yoki aksincha, to’sqinlik qilishi mumkin, masalan, o’zlarining qadr-qimmatini yo’q qilish.

Ota-onalar o’rnak bo’ladigan va shuningdek, bola hayotidagi eng muhim odamlardir. Bilim yordamida yaxshiroq ta’lim berish va bolalarning baxtli va sog’lom rivojlanishiga yordam berish mumkin. Bu erda siz buni amalga oshirishning yo’lini topasiz.

• Uni ushbu havoladan sotib oling.

11. O’zingizning manfaatingiz uchun (Elis Miller)

“O’z manfaating uchun” – bu muvaffaqiyatli psixoterapevt Elis Miller tomonidan yozilgan kitob. Bu bolalarni suiiste’mol qilishga bag’ishlangan kitob, munozarali masala, buning uchun ozgina psixologlar ovozini ko’targan yoki ushbu mavzuni chuqur o’rganmagan va bu xatti-harakatlar bolalarga ta’sirida.

Bolalar bu harakatlardan qochish yoki o’zini himoya qilish imkoniga ega emaslar va ular kelajakda kuchli hissiy oqimlar ko’rinishida paydo bo’lishi mumkin bo’lgan his-tuyg’ulari va azoblarini bostirishi va bostirishi kerak. Qattiq kitob, ammo zarur.

• Uni shu yerdan sotib oling.

12. Bolaning miyasi (Daniel J. Sigel va Tinja Peyn)

Juda uzoq bo’lmaganiga qaramay, ajablanarli darajada to’liq bo’lgan kitob. Bunda bolalarning ongi qanday mantiq asosida harakat qilishini tushunish uchun o’zlashtirilishi kerak bo’lgan ko’plab tushunchalar va bu umuman ota-onalarning g’amxo’rligi yoki ta’limida nimani anglatishini tushuntiradi.

• Agar sizni qiziqtirgan bo’lsangiz, uni shu erdan olishingiz mumkin.

kurrikulum ve tehsil

Yaş psixologiyasının tərkib hissəsi olan uşaq psixologiyası uşağın psixi inkişafının xüsusiyyətlərini öyrənir.Uşaqlıq dövrü insanın şəxsiyyət kimi təşəkkülünün, sosial dəyərləri mənimsənilməsinin məhsuldar dövrüdür.Dilindən, dinindən, irqindən və milli etnik xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq, bütün uşaqlarda eyni qanunauyğunluqlar əsasında inkişaf edir.Bütün uşaqlar öz inkişafında çağalıq, körpəlik, məktəbəqədər uşaqlıq, kiçik məktəb yaşı, yeniyetməlik və erkən gənclik kimi mərhələrdən keçir: onların hamısında inkişaf böhranlı və sabit olmaqla 2 əsas cəhətlə xarakterizə olunur.
Psixologiya elmi XXI əsrin elmi kimi səciyyələndirilən geniş, şaxələnmiş biliklər sisteminə çevrilmişdir.Bu elmin 100-ə yaxın sahəsi mövcuddur və müstəqil bilik sahəsinə çevrilməkdədir.Yaş psixologiyasının tərkibində insanın ontonogenizdə psixi inkişafının dinamikasını və qanunauyğunluqları öyrənən bir sıra bölməlidir: uşaq psixologiyası, yeniyetmənin psixologiyası, gəncliyin psixologiyası, yaşlı adamın psixologiyası və qocalıq dövrünün psixologiyası xüsusi olaraq fərqəndirilir.

Yaş psixologiyasının xüsusi sahələrindən biri kimi uşaq psixologiyası ontogenezdə uşağın psixi inkişafının faktlarını, qanunauyğunluqlarını, dinamikasını və spesifik xüsusiyyətlərini öyrənir.Uşaq psixologiyasının tədqiqat obyektini uşaqlar təşkil edir.
Uşağın orqanizmini özünün fiziki, fizioloji və morfoloji əlamətlərinə görə yaşlı adamın orqanizmindən fərqləndiyi kimi, onun psixası da yaşlıların pxikasından köklü surətdə

fərqlənir. Uşağın fiziki inkişafı kimi, onun psixi inkişafının faktları və təzahürləri də yaşlıların diqqət mərkəzində olmaqla onlarda böyük sevinc və maraq doğurur.

Uşağın fəallığı yeni olan hər şeyə marağı, rəftar və davranışındakı təkrarsızlıqlar, müstəqillik meyli, müşahidəçiliyi, nitqə yiyələnməsi, yaşlılarla qarşılıqlı əlaqə üsulları, hissi, hərəki və emosional həyatında günbəgün müşahidə olunan dəyişikliklər onun psixi inkişafına aid edilən faktlardır.Uşağın ən məxsusi xüsusiyyəti bioloji varlıq, fərd səviyyəsindən sosial varlıq şəxsiyyət səviyyəsinə doğru inkişaf edir.
Fərdin inkişafının irsiyyət və mühitlə, təbiət və ya cəmiyyətlə, təlim və ya tərbiyə ilə nə dərəcə də şərtlənməsi uzun illərdir ki, elmi ədəbiyyatlar da mübahisə predmeti olmuşdur və bu günədək özünün 1 qiymətli həllini tapmamışdır.Məlumdur ki, uşağın fiziki inkişafı kimi, onun psixi inkişafı da həyat təcrübəsi və orqanizmin yetişməsi prosesinin birgə təsirindən asılıdır.Belə ki, digər canlıların balalandan fərqli olaraq, insan övladı doğularkən potensial nitq imkanlarına malik olur.Normal inkişaf nəticəsində bu imkan həyatın 1-2 ilində reallaşır.İntensiv təlim bu prosesi müəyyən qədər sürətləndirə bilsə də, inkişafın müvafiq mərhələsi üçün uyğun olan sərhədləri kəskin şəkildə dəyişdirə bilməz, 1 yaşdan əvvəl uşağa sərbəst danışa bilməz. Ontonogezdə ( yunanca-mənşə) uşağın psixi inkişafını faktlarını qanunauyğunluqlarını, hərəkətverici qüvvələrini, şərtlərini araşdıran psixologiyası uşağın psixikasının inkişafı prosesini izləyir.Psixologiyada ontogenez uşaqlıq dövründən başlayaraq fərdin psixikasının ə əsas strukturlarının formalaşması prosesini nəzərdən keçirir.Müasir elmi-psixoloji təsəvvürlərə görə ontogenezin əsas məzmunu uşağın əşyavi fəaliyyəti, ünsiyyəti, xüsusilə yaşlılarla birgə ünsiyyəti təşkil edir.Həyatın ilkin dövrlərində uşaq fəaliyyətin sosial, işarə-simvolik strukturlarını, ünsiyyəti mənimsəyir və bu amillər onun şüurunun və şəxsiyyətinin formalaşmasında güclü stimul rolunda çıxış edir.Bu prosesdə uşağın təlabatlar sisteminin formalaşmaqda olan motivlərinin, həyat şəraitinin coğrafi iqlim amillərinin, yaşlıların, cəmiyyətin məqsədəyönlü, fəal təsirinin həlledici rolu vardır. Uşaq artıq 3-4 yaşlarında öz milli mədəniyyətinin əsas sterotiplərini emosional səviyyədə mənimsəmiş olur.Uşaq təlabatlarının məzmunu müxtəlif mədəniyyətdə fərqli olur.Sosial əhəmiyyəti və mahiyyəti uşağın sosial mövqeyinin formalaşmasında, mədəni dəyərlərə sahib olmasında, sosial yönəlişində təsirsiz qalmır.Uşaq şəxsiyyətinin inkişafında əxlaqi milli və dini prinsiplər, miflər, onun fərdiləşmə meyllərini gücləndirir, passivlik, sosial təsirlərə etinasız münasibət yaradır.

Uşaqlıq insan həyatında daha sürətli və intensiv inkişaf mərhələsidir. Bu məqsədlə yaş dövrlərinin təsnifatında insan həyatının ilk 6 ilində 1 sıra dövrlər-Çağalıq, körpəlik, erkən uşaqlıq və məktəbəqədər yaş dövrləri xüsusi olaraq fərqləndirilir.
Uşaq psixologiyası uşağın psixi həyatını, uşaq yaşı dövründə psixi inkişafın xüsusiyyətlərini öyrənir.Ailə nəzarətindən kənarda qalan uşaq küçə icmaları kimi qurumlar yaradır, avtonom əxlaq normaları ilə yaşayaraq əhatə olunduqları sosial mikromühitdə zorakılıq , təcavüzkarlıq, oğurluq və rekertçiliyə qurşanırlar.Uşaq şəxsiyyətinin formalaşmasında güclü, təsiredici amillərdən 1 sosial mühitdir.İnsanın doğulub boya0başa çatdığı sosial gerçəkliyin fəal təsiredici rolu danılmaz 1 fakt kimi uzun yüzilliklər boyu, dünyanın mütərəqqi alim, filosof və maarifçilərinin diqqət mərkəzində olmuşdur.Sosial mühiti sağlamlaşdırmadan sağlam şəxsiyyət – vətəndaş tərbiyə etmək qeyri mümkündür.1 fərd kimi dünyaya gələn uşağın sosial keyfiyyətlərə, insani dəyərlərə yiyələnməsində yaşlılar, onların mühitilə yanaşı, uşağın şəxsi fəallığının da böyük rolu vardır.İlk gündən irəliyə doğru hərəkəti, sadə reaksiyadan mürəkkəb, məzmunlu əməliyyatlara keçid, nitqi mənimsəməsi, müstəqilliyinin ilk təzahürlərinin üzə çıxması psixi inkişafı səciyyələndirən başlıca faktdır.

Psixoloqların şəxsiyyət inkişafı və formalaşmasında 2 başlıca mərhələni məktəbəqədər və məktəb yaşı dövrlərini xüsusi olaraq fərqləndi rirlər.

Uşaq psixologiyası uşaqlıq dövründə uşağın psixasının necə formalaşması, davranışçının müxtəlif təzahürləri arasındakı səbəb-nəticə əlaqəsinin tədqiq edərək, tərbiyə üçün proqram xarakterli istiqamətləri müəyyənləşdirir.

Ailədə uşağın doğulması valideynlər və digər ailə üzvləri üçün fərəh mənbəyi, yeni 1 həyatın başlanğıcıdır.Bundan sonra aildədə mühit dəyişir, ailədaxili münasibətlərdə övlad mərkəzi mövqedə durmaqla, ailə münasibətlərinin möhkəmlənməsi, qarşılıqlı məsuliyyətin yüksəlməsinin şərtləndirir və ailənin yeni qayğıları meydana çıxır.Gənc ailədə ilk uşağın doğulması ərlə arvadın adət edilmiş maraq və vərdişlərinə təsir göstərir, ailənin həyat stili kəskin şəkildə dəyişir-ərlə-arva d çətin və sehrli valideynlik-ata-ana-rolunun ifaçısına çevrilir.

Ailədaxili münasibətlərdə mülayimlik, səmimiyyət, sevgi, qayğı, qarşılıqlı məsuliyyət yeni doğulmuş körpənin fiziki və psixi inkişafı baxımından sağlam, normal inkişafı üçün əsas şərtdir.Uşaq psixologiyasını öyrənməklə onun psixi aləminin möcüzələrinə, sirli-sehrli uşaq dünyasına bələd olmaq olar.Ailədə və tərbiyə müəssisələrində uşağın düzgün tərbiyə edilməsi üçün uşaq psixologiyasını bilmək çox vacibdir.Çünki dünyaya gəldikdən sonra uşaq fiziki cəhətdən olduğu kimi, psixi imkanların dinamik inkişafı və genişlənməsi baxımımndan hər gün dəyişir.Onun hərəki, hissi, emosional, manipulyativ, yaşlılarla qarşılıqlı fəaliyyət üsullarında günbəgün dəyişiklik müşahidə olunur.Bütün bu yeniləşmə və inkişaf mənbəyində uşağın psixikasının hərəkər verici qüvvələri olan daxili və xarici ziddiyətlər dayanır.Uşaq psixikasının öyrənilməsində formalaşan psixi xüsusiyyət, keyfiyyət və tələbatların nəzərə alınması zəruridir.Uşağın aktual yaş dövrü ərzində yaşlıların köməyi ilə əldə etdyi psixi imkanlar sonradan inkişaf edərək onun müstəqillik imkanlarının artmasına imkan verir, yeni inkişaf mərhələsində psixi funksiya, xassələri genişlənir, keyfiyyətcə zənginləşir.Təlim tərbiyə uşağın inkişafında həlledici qüvvədir.

Uşaq psixologiyası pedoqoji psixologiya, pedaqogika və praktik psixologiya fəlsəfə, dialektik materializmdir.Fəlsəfi ideyalar psixoloji nəzəriyəyə, konsepsiyaların yaranmasına təkan verir, psixologiyanın metodoloji əsasını təşkil edir.Fəlsəfə insanın cəmiyyətdə rolunu onun dünya ilə qarşılıqlı münasibətlərini aşkara çıxarır.

Uşaq psixologiyası ümumi psixologiya ilə əlaqədardır. Ümumi psixologiyanın əldə etdiyi elmi-nəzəri müddəalar uşaq psixologiyasının tədqiqat istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə, şəxsiyyətin psixoloji strukturunu açmağa imkan verir.

Psixologiya elminin sahələrindən biri olan yaş psixologiyası insan psixikasının inkişafının yaş dinamikasını izləyir, 1 yaş dövründən digərinə keçidin qanuna uyğunluqlarını, psixi proseslərin, biliklərin mənimsənilməsinin, şəxsiyyətin təşəkkülünün yaş amilindən asılılıqlarını öyrənir.Bu cəhət yaş psixologiyasilə, uşaq psixologiyasl ilə əlaqəli gedir.Uşaq psixologiyası uşaqların təlim-tərbiyəsi və inkişafının məqsədi, məzmunu, səmərəli yollarından bəhs edən pedoqogika elmi ilə sıx əlaqəyə malikdir.Pedoqogika şəxsiyyətinin formalaşması, onun təlimi və tərbiyəsində yaş və fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınmasını mühüm prinsip kimi qəbul edir.

Uşaq psixologiyası anatomiya, fiziologiya, fəlsəfə, məntiq və digər elmlərlə birlikdə bütöv şəxsiyyət tərbiyəsi ilə məşğuldur.Uşaq psixologiyasının sıx əlaqələrə malik olduğu elmlərdən biri uşaq anatomiyası və fiziologiyasıdır.Psixikanın anatomik fizioloji əsaslarının və mexanizmlərinin, uşaq orqanizminin xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi baxımından bu elmlərin uşaq psixologiyası üçün böyük əhəmiyyəti vardır.Uşaq psixologiyasının fiziologiya ilə əlaqəsi uşağın ayrı-ayrı yaş dövrlərində orqanizmdə baş verən fizioloji dəyişmələrin uşaqların psixi aləminə təsirinin aydınlaşdırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.