Elementlərin dövri cədvəli: tarixi, quruluşu, elementləri

Otaq temperaturunda bütün metallar gümüşü boz rəngli (mis və qızıl istisna olmaqla) qatı maddələrdir (maye olan civə istisna olmaqla). Ayrıca, sərt və parlaq olma meylinə sahibdirlər; blok s olanlar yumşaq və kövrək olmasına baxmayaraq. Bu elementlər elektronları itirmək və kationlar M meydana gətirmək asanlığı ilə xarakterizə olunur + .

Mendeleyev cədvəlində yenilik (FOTO)

Kimyəvi elementlərin dövri cədvəli kimi tanınan, Mendeleyev cədvəlinə daha 4 element əlavə edilib.

ANS PRESS-in məlumatına görə, bu 4 element bir il bundan əvvəl tapılıb. Lakin ekspertlərə müəyyən yoxlamalar aparmaq üçün vaxt tələb olunurdu. Hal-hazırda bu cədvəlin 7-ci sırası tamamilə dolub.

Yeni 113, 115, 117, 118 nömrəli elementlərin hələlik daimi adı yoxdur. 115, 117 və 118 elementləri rusiyalı və amerikalı beynəlxalaq tətqiqat qrupu tərəfindən tapılıb.

Həmin qrup 113 nömrəli elementi də ixtira etdiyini iddia etsə də, yaponiyalı alimlərin kəşfi tısdiqlənib.
2011-ci ildə Mendeleyev cədvəlində baş verən son dəyişiklik zamanı 114, 116 elementləri əlavə edilib.

Dmitri Mendeleyev kimyaçı

Bu cədvəli ilk dəfə 1869-cu ildə məşhur rus kimyaçısı Dmitri Mendeleyev qurub. Mendeleyev elementlərin kimyəvi xassələrinin dövr üzrə dəyişməsini əsas tutub bu cədvəli yaratmağa müyəssər oldu.

Cədvəl zaman keçdikcə təzələnərək, yeni elementlər kəşf olunub və cədvələ əlavə edilib. Müasir standart cədvəl 117 elementdən ibarətdir. O, 16 oktyabr 2006-cı ildə təsdiq edilib. Lakin 116-cı elementdən sonra 118-ci element tapılıb. 117-ci elementin yeri boş qalıb.

Standart dövri cədvəldə 18 qrup var. Elelementlərin qruplarda yerləşmələrinin müasir izahı onların xarici energetik səviyyələrində eyni sayda atomun olmasıdır.

Elementlərin dövri cədvəli: tarixi, quruluşu, elementləri

The elementlərin dövri cədvəli indiyə qədər bilinən 118 elementin kimyəvi xüsusiyyətlərinə baxmağa imkan verən bir vasitədir. Stokiyometrik hesablamalar apararkən, bir elementin fiziki xüsusiyyətlərini proqnozlaşdırarkən, təsnif etdikdə və hamısı arasında dövri xüsusiyyətlərini taparkən vacibdir.

Nüvələri proton və neytron əlavə etdikdə atomlar ağırlaşır, bunlara da yeni elektronlar da gətirilməlidir; əks halda, elektron neytrallıq mümkün olmayacaqdır. Beləliklə, bəzi atomlar hidrogen kimi çox yüngül, bəziləri isə oganeson kimi olduqca ağırdır.

Kimya belə bir ürək kimə borcludur? 1869-cu ildə (təxminən 150 il əvvəl) nəşr etdirən alim Dmitri Mendeleevə, on illik nəzəri tədqiqatlardan və təcrübələrdən sonra, o dövrdə bilinən 62 elementi təşkil etmək üçün ilk dövri cədvəli verdi.

Bunu etmək üçün Mendeleev kimyəvi xüsusiyyətlərə güvənirdi, Lothar Meyer isə elementlərin fiziki xüsusiyyətlərinə görə təşkil edilmiş başqa bir dövri cədvəl nəşr etdi.

Əvvəlcə cədvəldə elementləri o illərdə bilinməyən “boş yerlər” var idi. Bununla birlikdə, Mendeleev bir sıra xüsusiyyətlərini nəzərəçarpan dəqiqliklə proqnozlaşdırmağı bacardı. Bu elementlərdən bəziləri bunlardı: germanium (bunu eka-silikon adlandırdı) və qallium (eka-alüminium).

İlk dövri cədvəllər elementləri atom kütlələrinə görə sıralayırdı. Bu sifariş, elementlərin kimyəvi xüsusiyyətlərində bəzi dövriyyəni (təkrarlama və oxşarlıq) aşkar etdi; Bununla yanaşı, keçid elementləri də bu nizamla razılaşmadılar və nəcib qazlar da razılaşmadı.

Bu səbəbdən atom kütləsi əvəzinə atom sayını (proton sayını) nəzərə alan elementlərə sifariş vermək lazım idi. Buradan, bir çox müəllifin zəhməti və töhfələri ilə yanaşı, Mendeleyevin dövri cədvəli təmizlənmiş və tamamlanmışdır.

Dövri cədvəlin tarixi

Elementlər

Ətraf mühiti (daha doğrusu təbiəti) təsvir etmək üçün əsas kimi elementlərdən istifadə qədim dövrlərdən bəri istifadə edilmişdir. Ancaq o dövrdə bunlara maddənin orta əsrlərdən bəhs edildiyi şəkildə deyil, mərhələlər və hallar deyilirdi.

Qədim yunanlar yaşadığımız planetin dörd təməl elementdən ibarət olduğuna inanırdılar: atəş, torpaq, su və hava.

Digər tərəfdən, qədim Çində elementlərin sayı beş idi və yunanlardan fərqli olaraq bunlar havanı xaric etdi və metal və taxta daxil idi.

İlk elmi kəşf 1669-cu ildə fosfor kəşf edən Alman Henning Brand tərəfindən edildi; həmin tarixdən etibarən sonrakı bütün maddələr qeyd edildi.

Qızıl və mis kimi bəzi elementlərin fosfordan əvvəl məlum olduğunu aydınlaşdırmağa dəyər; fərq heç vaxt qeydiyyatdan keçməmələridir.

Simbologiya

Kimyogarlar (günümüzdəki kimyaçıların qabaqcılları) bürclər, kəşf edənlər və aşkarlandıqları yerlərlə əlaqəli olaraq elementlərə adlar verdilər.

1808-ci ildə Dalton elementləri təmsil etmək üçün bir sıra rəsmlər (simvollar) təklif etdi. Daha sonra, bu qeyd sistemi Jhon Berzelius ilə əvəz olundu (bu günə qədər istifadə olunur), çünki Daltonun modeli yeni elementlər ortaya çıxdıqca daha da mürəkkəbləşdi.

Sxem təkamülü

Kimyəvi elementlərin məlumatlarını təşkil edən bir xəritə yaratmaq üçün ilk cəhdlər 19-cu əsrdə Döbereiner Üçlüyü ilə baş verdi (1817).

İllər ərzində yeni elementlər tapıldı və hazırda istifadə olunan modelə çatana qədər yeni təşkilati modellərə səbəb oldu.

Chancourtoisin telurik vidası (1862)

Alexandré-Émile Béguyer de Chancourtois spiral qrafiki (tellur vida) göstərən bir kağız sarmal hazırladı.

Bu sistemdə elementlər atom çəkilərinə görə artan qaydada sıralanır. Oxşar maddələr şaquli şəkildə hizalanır.

Newlands Oktavları (1865)

Döbereinerin işinə davam edən İngilis John Alexander Reina Newlands, kimyəvi elementləri atom ağırlıqlarına görə artan qaydada düzəldərək hər yeddi elementin xüsusiyyətlərində oxşarlıq olduğunu qeyd etdi (hidrogen daxil deyil).

Mendeleyev Cədvəli (1869)

Mendeleyev kimyəvi elementləri atom çəkisinə görə artan qaydada düzəldərək xüsusiyyətləri eyni olanları eyni sütuna yerləşdirdi. Dövri cədvəl modelində gələcəkdə yeni elementlərin meydana çıxmasını gözləyən dəliklər buraxdı (malik olması lazım olan xüsusiyyətləri proqnozlaşdırmaqla yanaşı).

Soylu qazlar Mendeleev cədvəlində görünmür, çünki hələ kəşf olunmamışdı. Bundan əlavə, Mendeleyv hidrogen hesab etmirdi.

Moseley’in dövri cədvəli (cari dövri cədvəl) – 1913

Henry Gwyn Jeffreys Moseley dövri cədvəlin kimyəvi elementlərinin atom nömrələrinə görə sıralanmasını təklif etdi; yəni proton sayına görə.

Moseley 1913-cü ildə “Dövri Qanun” u açıqladı: “Elementlər atom saylarına görə düzüldükdə, fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri dövri tendensiyaları göstərir.”

Beləliklə, hər bir üfüqi sətir və ya dövr bir münasibət növünü, hər sütun və ya qrup digərini göstərir.

Necə təşkil olunur? (Struktur və təşkilat)

Dövri cədvəlin pastelinin bir neçə rəngə sahib olduğu görülür. Hər rəng elementləri oxşar kimyəvi xüsusiyyətlərə bağlayır. Narıncı, sarı, mavi, bənövşəyi sütunlar var; yaşıl kvadratlar və bir alma yaşıl diaqonal.

Diqqət yetirin ki, orta sütundakı hüceyrələr boz rənglidir, buna görə bütün bu elementlərin ortaq bir cəhəti olmalıdır, yəni yarı dolu d orbitallı keçid metallarıdır.

Eyni şəkildə, bənövşəyi kvadratların elementləri qazlı maddələrdən, qırmızı rəngli bir mayedən və hətta qatı qara bənövşəyi (yod) və bozumtul gümüşə (astatin) keçməsinə baxmayaraq, onları konjenə edən kimyəvi xüsusiyyətlərdir. Bu xüsusiyyətlər atomlarının elektron quruluşları tərəfindən idarə olunur.

Dövri cədvəlin təşkili və quruluşu ixtiyari deyil, elementlər üçün müəyyən edilmiş bir sıra dövri xassələrə və dəyər nümunələrinə tabedir. Məsələn, metal xarakter cədvəldən soldan sağa azalırsa, yuxarı sağ küncdə metal element gözləmək olmaz.

Dövrlər

Elementlər orbitallarının enerji səviyyəsindən asılı olaraq cərgə və ya dövr şəklində düzülür. 4-cü dövrdən əvvəl, elementlərin atom kütləsinin artması qaydasında bir-birinin ardınca getdiyi zaman, bunların hər səkkizində kimyəvi xüsusiyyətlərin təkrarlandığı aşkar edildi (John Newlands-ın oktavalar qanunu).

Keçid metalları kükürd və fosfor kimi digər qeyri-metal elementlərlə tökülmüşdür. Bu səbəbdən kvant fizikasının və elektron konfiqurasiyasının daxil olması müasir dövri cədvəllərin anlaşılması üçün həyati əhəmiyyət daşıyırdı.

Enerji qabığının orbitalları dövr keçdikcə elektronlarla (və proton və neytronların nüvələrini) doldurur. Bu enerji qatı ölçüsü və ya atom radiusu ilə əl-ələ verir; bu səbəbdən yuxarı dövrlərdəki maddələr aşağıdakilərdən daha kiçikdir.

H və O birinci (dövr) enerji səviyyəsindədir; dördüncü dövrdə, boz rəngli kvadratların ilk sırası; altıncı dövrdə isə narıncı kvadratlar sırası. Qeyd edək ki, sonuncunun guya doqquzuncu dövrdə olduğu görünsə də, Ba-nın sarı qutusundan dərhal sonra altıncıya aiddir.

Qruplar

Bir dövr keçərək kütlənin, proton və elektron sayının artdığı məlum olur. Eyni sütunda və ya qrupda, kütlə və protonlar dəyişsə də, sayı valent qabıq elektronları eyni.

Məsələn, birinci sütunda və ya qrupda H 1s orbitalında tək bir elektron var 1 , Li kimi (2s.) 1 ), natrium (3s 1 ), kalium (4s 1 ) və s franciuma qədər (7s.) 1 ). Bu 1 rəqəmi, bu elementlərin bir valent elektrona sahib olmadığını və buna görə də 1 qrupa (IA) aid olduğunu bildirir. Hər bir maddə fərqli dövrlərdədir.

Yaşıl qutulu hidrogen sayılmasa, altındakı elementlər narıncı qutudur və qələvi metal adlanır. Hər hansı bir dövrdə sağda daha bir qutu, qrup və ya sütun 2; yəni elementlərinin iki valent elektronu var.

Ancaq orbitalların xəbəri olmadan bir addım sağa irəlilədikdə, bor qrupuna (B) və ya qrup 13-ə (IIIA) çatır; qrup 3 (IIIB) və ya skandium (Sc) yerinə. D orbitalların doldurulmasını nəzərə alaraq, boz rəngli kvadratların dövrlərindən keçməyə başlayır: keçid metalları.

Proton nömrələri və valentlik elektronları

Dövri cədvəl öyrənilərkən atom nömrəsi Z və ya nüvədəki cəmi protonların sayı ilə valentlik elektronlarının sayı arasında qarışıqlıq yarana bilər. Məsələn, karbonun Z = 6, yəni altı protona və bu səbəbdən altı elektrona sahibdir (əks halda neytral yüklənmiş atom ola bilməz).

Ancaq bu altı elektrondan dördü valensiyadan. Bu səbəbdən onun elektron konfiqurasiyası [He] 2s-dir 2 2 S. 2 . [O] iki 1s elektronu bildirir 2 qapalı təbəqədən və nəzəri olaraq kimyəvi əlaqələrin meydana gəlməsində iştirak etmir.

Ayrıca, karbonun dörd valent elektronu olduğu üçün dövri cədvəlin 14-cü qrupunda (IVA) “əlverişlidir”.

Karbonun altındakı elementlər (Si, Ge, Sn, Pb və Fl) daha yüksək atom nömrələrinə (və atom kütlələrinə) malikdir; lakin hamısının ortaq dörd valent elektronu var. Bu, bir maddənin başqa bir qrupa aid olmasının səbəbini anlamaq üçün açardır.

Dövri cədvəlin elementləri

Blok s

Yeni izah edildiyi kimi, 1 və 2 qrupları s orbitallarında bir və ya iki elektronun olması ilə xarakterizə olunur. Bu orbitallar sferik həndəsədir və bu qruplardan hər hansı birinə enərkən elementlər atomlarının ölçüsünü artıran təbəqələr əldə edirlər.

Kimyəvi xassələrində və reaksiya göstərmə yollarında güclü meyllər göstərdikləri üçün bu elementlər s bloku kimi təşkil edilir. Bu səbəbdən qələvi metallar və qələvi torpaq metalları bu bloka aiddir. Bu blokun elementlərinin elektron konfiqurasiyası ns-dir (1s, 2s və s.).

Helium elementi cədvəlin yuxarı sağ küncündə olmasına baxmayaraq, elektron konfiqurasiyası 1s-dir 2 və buna görə də bu bloka aiddir.

Blok s

S blokundan fərqli olaraq, bu blokun elementləri s orbitallarını tamamilə doldurmuş, p orbitalları isə elektronlarla doldurulmağa davam edir. Bu bloka aid elementlərin elektron konfiqurasiyaları ns tiplidir 2 np 1-6 (p orbitalların doldurulması üçün bir və ya altı elektron ola bilər).

Bəs bu blok dövri cədvəldə harada yerləşir? Sağda: yaşıl, bənövşəyi və mavi kvadratlar; yəni qeyri-metal elementlər və bizmut (Bi) və qurğuşun (Pb) kimi ağır metallar.

Bordan başlayaraq, elektron konfiqurasiya ilə 2 np 1 , sağdakı karbon başqa bir elektron əlavə edir: 2s 2 2 S. 2 . Bundan sonra p blokunun 2-ci dövrünün digər elementlərinin elektron konfiqurasiyaları bunlardır: 2s 2 2 S. 3 (azot), 2s 2 2 S. 4 (oksigen), 2s 2 2 S. 5 (flor) və 2s 2 2 S. 6 (neon).

Aşağı dövrlərə ensəniz, enerji səviyyəsi 3: 3s olacaqdır 2 3p 1-6 və s. blokunun sonuna qədər.

Qeyd edək ki, bu blokla əlaqəli ən vacib şey, 4-cü dövrdən etibarən elementlərinin d orbitalları (sağdakı mavi qutular) tamamilə doldurmasıdır. Qısaca: blok s dövri cədvəlin solunda, blok isə sağda.

Təmsil elementləri

Nümayəndə elementləri hansılardır? Bunlar, bir tərəfdən elektronları asanlıqla itirənlər və ya digər tərəfdən valentlik səkkizliyini tamamlamaq üçün onları qazananlardır. Başqa sözlə: bunlar s və p bloklarının elementləridir.

Qrupları sonda A hərfi ilə digərlərindən fərqləndilər. Beləliklə, səkkiz qrup var idi: IA-dan VIIIA-ya. Ancaq hal-hazırda, müasir dövri cədvəllərdə istifadə olunan saylama sistemi, keçid metalları da daxil olmaqla 1-dən 18-ə qədər olan ərəb dilidir.

Bu səbəbdən bor qrupu IIIA və ya 13 (3 + 10) ola bilər; karbon qrupu, ƏDV və ya 14; və nəcib qazlar, masanın sağındakı sonuncusu, VIIIA və ya 18.

Keçid metalları

Keçid metalları bütün boz rəngli kvadratların elementləridir. Dövrləri boyu beşi olan və bu səbəbdən on elektrona sahib ola bilən d orbitalları doldurulur. Bu orbitalları doldurmaq üçün on elektron olmalı olduqları üçün on qrup və ya sütun olmalıdır.

Köhnə nömrələmə sistemindəki bu qrupların hər biri Roma rəqəmləri və sonunda B hərfi ilə təyin edilmişdir. Birinci qrup, skandium, IIIB (3), dəmir, kobalt və nikel VIIIB çox oxşar reaktivliklərə (8, 9 və 10) və sink IIB’ye (12).

Göründüyü kimi, qrupları ərəb rəqəmləri ilə tanımaq, Roma rəqəmlərindən istifadə etməkdən daha asandır.

Daxili keçid metalları

Dövri cədvəlin 6-cı dövründən etibarən f orbitalları enerjili olaraq mövcud olur. Bunlar əvvəlcə d orbitallardan doldurulmalıdır; və bu səbəbdən də cədvəlin çox uzun olmaması üçün elementləri ümumiyyətlə bir-birindən ayrılır.

Son iki dövr, narıncı və boz, lantanidlər (nadir torpaqlar) və aktinidlər də deyilən daxili keçid metallarıdır. Doldurması üçün on dörd elektrona ehtiyacı olan yeddi f orbital var və bu səbəbdən on dörd qrup olmalıdır.

Bu qruplar dövri cədvələ əlavə edilərsə, ümumilikdə 32 (18 + 14) olacaq və “uzun” bir versiya olacaqdır:

Açıq çəhrayı sıra lantanoidlərə, tünd çəhrayı sıra aktinoidlərə uyğundur. Lanthanum, Z = 57 ilə aktinyum, Z = 89 ilə Ac və bütün f bloku skandiumla eyni qrupa aiddir. Niyə? Çünki skandium ikinci bir orbitala malikdir 1 lantanoid və aktinoidlərin qalan hissəsində mövcuddur.

La və Ac 5d valentlik parametrlərinə malikdir 1 6s 2 və 6d 1 7s 2 . Hər iki cərgədən sağa doğru irəlilədikdə, 4f və 5f orbitallar doldurulmağa başlayır. Dolduqdan sonra lutetium, Lu və laurencio, Lr elementlərinə çatırsınız.

Metallar və qeyri-metal

Dövri cədvəlin tortunu geridə qoyaraq, uzanan şəklində olsa da yuxarıdakı şəkilə müraciət etmək daha rahatdır. Bu anda qeyd olunan elementlərin böyük əksəriyyəti metaldır.

Otaq temperaturunda bütün metallar gümüşü boz rəngli (mis və qızıl istisna olmaqla) qatı maddələrdir (maye olan civə istisna olmaqla). Ayrıca, sərt və parlaq olma meylinə sahibdirlər; blok s olanlar yumşaq və kövrək olmasına baxmayaraq. Bu elementlər elektronları itirmək və kationlar M meydana gətirmək asanlığı ilə xarakterizə olunur + .

Lantanoidlərdə üç 5d elektronu itirirlər 1 6s 2 üçvalentli kationlara çevrilmək üçün M 3+ (onun kimi 3+ ). Seriyum, öz növbəsində, dörd elektron itirməyə qadirdir (Ce 4+ ).

Digər tərəfdən, qeyri-metal elementlər dövri cədvəlin ən az hissəsini təşkil edir. Bunlar kovalent şəkildə əlaqəli atomları olan qazlar və ya qatı maddələrdir (məsələn, kükürd və fosfor). Hamısı blok p-da yerləşir; daha doğrusu, yuxarı hissəsində aşağı dövrlərə enmək metal xarakteri artırdığından (Bi, Pb, Po).

Ayrıca, elektronları itirmək əvəzinə qeyri-metal, onları qazanırsınız. Beləliklə, X anionları meydana gətirirlər – fərqli mənfi yüklərlə: halogenlər üçün -1 (qrup 17) və kalkogenlər üçün -2 (qrup 16, oksigen).

Metalik ailələr

Metalların içərisində onları bir-birindən fərqləndirmək üçün daxili bir təsnifat mövcuddur:

-Qrup 1-in metalları qələvidir

-Qrup 2, qələvi torpaq metalları (cənab Becambara)

-Qrup 3 (IIIB) skandium ailəsi. Bu ailə qrupun başçısı olan skandiyum, itriyum Y, lantan, aktinium və bütün lantanoidlərdən və aktinoidlərdən ibarətdir.

-Qrup 4 (IVB), titan ailəsi: Ti, Zr (zirkonyum), Hf (hafnium) və Rf (ruterfordium). Neçə valent elektronu var? Cavab qrupunuzdadır.

-Qrup 5 (VB), vanadium ailəsi. Qrup 6 (VIB), xrom ailəsi. Və buna görə sink ailəsinə, qrup 12 (IIB) qədər.

Metalloidlər

Metal xarakter sağdan sola və yuxarıdan aşağıya doğru artır. Bəs bu iki növ kimyəvi element arasındakı sərhəd nədir? Bu sərhəd həm metal, həm də qeyri-metal xüsusiyyətlərinə sahib olan metalloidlər kimi tanınan elementlərdən ibarətdir.

Boru ilə başlayan və radioaktiv astatin elementi ilə bitən “nərdivan” da metalloidlər dövri cədvəldə görülə bilər. Bu elementlər:

Bu yeddi elementin hər biri kimyəvi mühitə və ya istiliyə görə dəyişən ara xüsusiyyətlər nümayiş etdirir. Bu xüsusiyyətlərdən biri də yarımkeçiricidir, yəni metalloidlər yarımkeçiricilərdir.

Qazlar

Quru şəraitdə qaz elementləri azot, oksigen və florin kimi yüngül metaldır. Ayrıca, xlor, hidrogen və nəcib qazlar bu təsnifata aiddir. Hamısından ən emblematik, az reaksiya və sərbəst atom kimi davranma meylləri səbəbiylə nəcib qazlardır.

Sonuncular dövri cədvəlin 18-ci qrupunda mövcuddur və bunlar:

-Və ən son, sintetik nəcib qaz oganeson, Og.

Bütün nəcib qazların ümumi valentlik konfiqurasiyası var 2 np 6 ; yəni bütün valentlik oktetinə sahibdirlər.

Elementlərin digər temperaturlarda birləşmə vəziyyətləri

Elementlər temperaturdan və qarşılıqlı təsirlərinin gücündən asılı olaraq qatı, maye və ya qaz halındadır. Yerin temperaturu mütləq sıfır (0K) civarına qədər soyusaydı, bütün elementlər donacaqdı; Yığınlaşacaq helium xaricində.

Bu həddən artıq temperaturda qazların qalan hissəsi buz şəklində olardı.

Digər tərəfdən, temperatur təxminən 6000K olsaydı, “bütün” elementlər qaz halında olardı. Bu şərtlərdə sözün əsl mənasında qızıl, gümüş, qurğuşun və digər metal buludları müşahidə edilə bilər.

İstifadə və tətbiqetmələr

Dövri cədvəl öz-özlüyündə hər zaman elementlərin simvollarına, atom kütlələrinə, quruluşlarına və digər xüsusiyyətlərinə müraciət etmək üçün bir vasitə olmuşdur və olacaqdır. Laboratoriya daxilində və xaricində bir çox işdə günün qaydası olan stokiyometrik hesablamalar apararkən son dərəcə faydalıdır.

Yalnız bu deyil, eyni zamanda dövri cədvəl eyni qrupun və ya dövrün elementlərini müqayisə etməyə imkan verir. Beləliklə, elementlərin müəyyən birləşmələrinin necə olacağını proqnozlaşdırmaq olar.

Oksid formullarının proqnozlaşdırılması

Məsələn, qələvi metal oksidləri üçün tək bir valentlik elektronu olduqlarına və bu səbəbdən +1 bir valentliyinə sahib olduqları üçün oksidlərinin düsturunun M tipli olacağı gözlənilir₂O. Bu hidrogen oksidi, su, H ilə yoxlanılır₂O. Ayrıca natrium oksidləri ilə, Na₂O və kalium, K₂Və ya.

Digər qruplar üçün oksidləri ümumi formul M olmalıdır₂Və ya_n, burada n qrup nömrəsinə bərabərdir (element p blokundandırsa, n-10 hesablanır). Beləliklə, qrup 14-ə aid olan karbon CO meydana gətirir₂ (C₂Və ya₄/ 2); kükürd, qrup 16, SO₃ (S₂Və ya₆/ 2); və azot, qrup 15, N₂Və ya₅.

Lakin bu, keçid metallarına aid deyil. Çünki dəmir, 8-ci qrupa aid olmasına baxmayaraq, 8 elektron yox, 2 və ya 3-ü itirə bilməz. Bu səbəbdən düsturları əzbərləmək əvəzinə hər elementin valentliklərinə diqqət yetirmək daha vacibdir.

Elementlərin dəyərləri

Dövri cədvəllər (bəziləri) hər bir element üçün mümkün valentlikləri göstərir. Bunları bilməklə bir birləşmənin nomenklaturası və kimyəvi formulu əvvəlcədən qiymətləndirilə bilər. Valensiyalar, daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, qrup nömrəsi ilə əlaqədardır; bütün qruplara aid olmasa da.

Valensiyalar daha çox atomların elektron quruluşundan və hansı elektronları həqiqətən itirə və qazana biləcəyindən asılıdır.

Valentlik elektronlarının sayını bilməklə, bu məlumatdan bir birləşmənin Lewis quruluşundan da başlaya bilərsiniz. Buna görə də dövri cədvəl tələbələrə və mütəxəssislərə strukturların eskizlərini çəkməyə və mümkün həndəsələrin və molekulyar quruluşların araşdırılmasına imkan verir.

Rəqəmsal dövri cədvəllər

Bu gün texnologiya dövri cədvəllərin daha çox yönlü olmasına və hər kəs üçün daha çox məlumat təmin etməsinə imkan verdi. Onlardan bir neçəsi hər bir elementin təəccüblü illüstrasiyalarını və əsas istifadəsinin qısa xülasəsini gətirir.

Onlarla ünsiyyət qurma tərzi onların başa düşülməsini və öyrənilməsini sürətləndirir. Dövri cədvəl göz oxşayan, araşdırması asan bir vasitə olmalıdır və kimyəvi elementləri bilməyin ən təsirli üsulu dövrlərdən qruplara keçməkdir.

Dövri cədvəlin əhəmiyyəti

Bu gün dövri cədvəl elementlərinin təfərrüatlı əlaqələrinə görə kimya elmində ən vacib təşkiledici vasitədir. İstifadəsi həm tələbələr, həm müəllimlər, həm də tədqiqatçılar və kimya və mühəndislik sahəsinə həsr olunmuş bir çox mütəxəssis üçün vacibdir.

Yalnız dövri cədvələ baxaraq, çox sayda və məlumatı tez və səmərəli əldə edirsiniz, məsələn:

– Litium (Li), berilyum (Be) və bor (B) elektrik keçirir.

– Lityum qələvi metaldır, berilyum qələvi torpaq metaldır, bor isə qeyri-metaldır.

– Lityum adları çəkilən üçün ən yaxşı dirijorudur, ardından berilyum və sonda bor (yarımkeçirici).

Beləliklə, bu elementləri dövri cədvəldə yerləşdirərək, onların elektrik keçiriciliyinə meylini dərhal bağlamaq olar.

İstinadlar

Scerri, E. (2007).Dövri cədvəl: hekayəsi və əhəmiyyəti. Oxford New York: Oxford University Press.
Scerri, E. (2011).Dövri cədvəl: çox qısa bir giriş. Oxford New York: Oxford University Press.
Moore, J. (2003).Mantika üçün kimya. New York, NY: Wiley Pub.
Venable, F.P .. (1896). Dövri Qanunun İnkişafı. Easton, Pennsylvania: Chemical Publishing Company.
Ball, P. (2002).Tərkibi: elementlərin ekskursiyası. Oxford New York: Oxford University Press.
Whitten, Davis, Peck & Stanley. Kimya (8-ci nəşr). CENGAGE Öyrənmə.
Kral Kimya Cəmiyyəti. (2018). Dövri Cədvəl. Rsc.org saytından bərpa edildi
Richard C. Banks. (Yanvar 2001). Dövri cədvəl. Kimya.boisestate.edu-dan bərpa edildi
Fizika 2000. (s.f.). Dövri Cədvəlin Mənşəyi. Qurtarıldı: physics.bk.psu.edu
King K. & Nazarewicz W. (7 iyun 2018). Dövri cədvəlin sonu varmı? Buradan bərpa edildi: msutoday.msu.edu
Dr. Doug Stewart. (2018). Dövri cədvəl. Chemicool.com saytından bərpa edildi
Mendez A. (16.04.2010). Mendeleyevin dövri cədvəli. Qurtarıldı: quimica.laguia2000.com

Kimyəvi elementlərin dövri sistemi

Kimyəvi elementlərin dövri sistemi — elmə məlum olan bütün elementləri müəyyən bir nizama görə təsnifləşdirən və araşdırmağı asanlaşdıran bir sistemdir. İlk olaraq 1867-ci ildə Con Nyuland elementləri artan atom kütlələrinə görə sıralamış və bir elementin özündən sonrakı səkkizinci elementlə bənzər xüsusiyyətlərə malik olduğunu göstərən Oktavalar qanununu ortaya qoymuşdu.

Daha sonra 1869-cu ildə Dmitri İvanoviç Mendeleyev, bənzər xüsusiyyətlər daşıyan elementləri arxa-arxaya düzdüyündə, atom kütləsinə dayanan bir cədvəl əldə etmiş və o zamanlar bilinməyən bəzi elementlərin (skandium, qallium və germanium kimi) varlığını, hətta xüsusiyyətlərini təxmin edə bilmişdi.

Lotar Meyer adlı tədqiqatçı da, 1886-cı ildə, Mendeleyevdən müstəqil olaraq, atom kütlələrinə görə bir dövri cədvəl meydana gətirmiş və valentlik anlayışını ortaya atmışdı. İndiki vaxtda istifadə etdiyimiz cədvəl, yeni elementlərin də yerləşdirilə bilməsinə imkan tanıyan Mendeleyevin Kimyəvi elementlərin dövri cədvəlidir. Ancaq ilk halından fərqli olaraq, elementlər atom kütləsinə deyil, atom nömrəsinə görə sıralanmışdır. Buna görə dövri cədvəldə, soldan sağa və yuxarıdan aşağıya doğru atom nömrəsi artır. Sıxlıqla, buna paralel olaraq nisbi atom kütləsi də artım göstərir. Cədvəldəki üfüqi sıralar dövri cədvəl olaraq adlandırılır. Bir elementin dövri cədvəl nömrəsi, o elementin sahib olduğu elektronların olduğu ən yüksək enerji səviyyəsini göstərir.

Dövri cədvəl indi kimya elminin (təbiət elmləri də demək olar) hüdudlarında hər yerdə işlədilir. Müasir standart cədvəl 117 elementdən ibarətdir (16 oktyabr 2006-cı ildə təsdiq edilmişdir). Lakin 116-cı elementdən sonra 118-ci element tapılmışdır. 117-ci elementin yeri boş qalıb. Kimyəvi elementlərin dövri cədvəlindən istifadə edərək, hər element haqqında müəyyən məlumatlar əldə edə bilərik. Məsələn, 1 kiloqramlıq bir karbon blokunda neçə karbon atomu olduğunu təyin etmək üçün, karbon atomunun nisbi atom kütləsini istifadə etməmiz kifayətdir.

Nisbi Atom Kütləsi: Bir elementin atom kütlə vahidi (Atomic Mass Units: amu) cinsindən ortalama kütləsini ifadə edir. Bu rəqəm, sıxlıqla elementin izotopların da ortalama kütləsini ifadə etdiyi üçün, onluqlu bir sayıdır. Bir elementin nisbi atom kütləsindən atom nömrəsinin (proton sayının) çıxarılması ilə, o elementin neytron sayı tapıla bilər.

Atom Nömrəsi: Bir atomda olan proton sayı, elementi müəyyənləşdirir və atom nömrəsi olaraq adlandırılar. Atomda olan proton sayı eyni zamanda, elementin kimyəvi xarakteri haqqında da məlumat verir.

Elektron Düzülüşü: Xəbərdar edilməmiş bir atomdakı elektronların mövqelərini göstərir. Kimyaçılar, təməl fizika məlumatlarına əsaslanaraq, atomların elektron düzülüşlərinə görə necə hərəkət edə biləcəkləri mövzusunda fikir söyləyə bilərlər. Elektron düzülüşü, bir atomun dayanıqlılıq, qaynama nöqtəsi və keçiricilik kimi xüsusiyyətləri haqqında məlumat verir. Atomların son enerji səviyyələrinə (ən xarici orbitlərinə) “valentlik səviyyəsi”, burada olan elektronlara da “valent elektronlar” adı verilir. Kimyəvi reaksiyalarda birinci dərəcədə əhəmiyyət daşıyan elektronlar, valent elektronlardır.

Bir elementin dövri cədvəldəki yerinə baxaraq, o elementin elektron düzülüşü də müəyyən oluna bilər. Eyni qrupda (şaquli sırada) olan elementlərin elektron düzülüşləri böyük bənzərlik göstərir və bu səbəblə də kimyəvi reaksiyalarda bənzər şəkildə davranırlar.

Mündəricat

1 Dövri sistemin təqdimetmə üsulları

1.1 Metallar və qeyri metallar

2.1 Dövrlər və qruplar

2.2 Misallar

2.2.1 Təsirsiz qazlar
2.2.2 Halogenlər

Dövri sistemin təqdimetmə üsulları

Metallar və qeyri metallar

Qrup

Dövr

1
H

2
He

3
Li

4
Be

5
B

6
C

7
N

8
O

9
F

10
Ne

11
Na

12
Mg

13
Al

14
Si

15
P

16
S

17
Cl

18
Ar

19
K

20
Ca

21
Sc

22
Ti

23
V

24
Cr

25
Mn

26
Fe

27
Co

28
Ni

29
Cu

30
Zn

31
Ga

32
Ge

33
As

34
Se

35
Br

36
Kr

37
Rb

38
Sr

39
Y

40
Zr

41
Nb

42
Mo

43
Tc

44
Ru

45
Rh

46
Pd

47
Ag

48
Cd

49
In

50
Sn

51
Sb

52
Te

53
I

54
Xe

55
Cs

56
Ba

57
La

72
Hf

73
Ta

74
W

75
Re

76
Os

77
Ir

78
Pt

79
Au

80
Hg

81
Tl

82
Pb

83
Bi

84
Po

85
At

86
Rn

87
Fr

88
Ra

89
Ac

104
Rf

105
Db

106
Sg

107
Bh

108
Hs

109
Mt

110
Ds

111
Rg

112
Cn

113
Nh

114
Fl

115
Mc

116
Lv

117
Ts

118
Og

58
Ce

59
Pr

60
Nd

61
Pm

62
Sm

63
Eu

64
Gd

65
Tb

66
Dy

67
Ho

68
Er

69
Tm

70
Yb

71
Lu

90
Th

91
Pa

92
U

93
Np

94
Pu

95
Am

96
Cm

97
Bk

98
Cf

99
Es

100
Fm

101
Md

102
No

103
Lr

Açar

Metallar

Metalloidlər

Qeyri-metallar

Təsirsiz qazlar

Lantanoidlər və Aktinoidlər

Yerləşdirmə

Kimyəvi elementlərin qohumluğunu göstərmək üçün atılmış ilk cəhdlər elementlərin atom kütləsi sırası ilə düzülməsinə görə qəlizləşdirilmişdir. Mendeleyevin uzaqgörənliyi elementlərin kimyəvi xassələrinin dəyişməsini tapmaqda oldu və o, bundan istifadə edib elementləri kimyəvi xassələrinə görə düzüb ilk sadə cədvəli yaratdı. Burada bəzi hallarda atom kütlələrinin artması sırası pozulmuşdu. Mendeleyev kimyəvi xassələrinə görə elementlərin dövri cədvəlini yaradanda bir çox elementlər məlum deyildi. Buna görə də o, tapılmayan elementlər üçün boş yer də buraxmışdı. Sonradan bu elementlər tapılmış və dövri sistemdə öz yerini tutmuşdur. Henri Mozli atom quruluşu haqqındakı nəzəriyyəsini inkişaf etdirməklə Mendeleyevin elementləri atom kütləsinin artması sırası ilə də düzdüyünü aşkar etmişdir.

Mendeleyev öz cədvəlində dövrlər və qruplar yaratmaqla cədvəlin istifadəsini asanlaşdırdı. Kvant mexanikasının inkişafı dövrlərdə elektronların artması və energetik səviyyələrin ardıcıl dolmasını üzə çıxartdı. Mendeleyevin öz cədvəlində hər dövr eyni uzunluqda idi. Lakin müasir cədvəllərdə elementlər həmçinin s-, p-, d- və f-qruplarına görə qruplaşdırılmışdır. Ona görə dövrlər müxtəlif uzunluqda olur.

Dövri cədvəl adətən elementin simvolu və atom kütləsi nömrəsi informasiyaları özündə əks etdirir. Lakin indi bunlarla yanaşı elementin atom kütləsi, elektron konfiqurasiyası və valentliyi yazılır. Elementlərin 117-dən 90-ı Yerdə təbii halda tapılıb (əksərən birləşmə şəklində), qalanları isə süni üsullarla alınıb. Lakin onların arasında Yerdə az da olsa olan elementlər də var.

== Kimyəvi xassələrin dövriliyi Dövri cədvəlin əsas üstünlüyü elementin yerləşməsinə görə onun xassələrinin təyin edliməsidir. Qeyd olunmalıdır ki, xassələr dövrlər və qruplar üzrə hərəkət etdikcə dəyişir.

Dövrlər və qruplar

Qrup elementlərin şaquli sütunda yerləşməsidir. Qruplar elementlərin sistemləşdirilməsində çox böyük rol oynayır. Bir çox qruplarda elementlərin oxşar xassələri var. Qruplara qeyri-elmi adlar da verilib; qələvi metallar, qələvi-torpaq metallar, hallogenlər, xalkogenlər, təsirsiz qazlar.

Standart dövri cədvəldə 18 qrup var.

Elelementlərin qruplarda yerləşmələrinin müasir izahı onların xarici energetik səviyyələrində eyni sayda atomun olmasıdır. Qrupların nömrələnməsində ərəb və rum rəqəmlərindən istifadə edirlər.

Dövri cədvəlin qrupları aşağıdakılardır:

Qrup 1-Qələvi metallar və ya Litium ailəsi
Qrup 2-Qələvi torpaq metallar və ya Berillium ailəsi
Qrup 3-Skandium ailəsi
Qrup 4-Titan ailəs
Qrup 5-Vanadium ailəsi
Qrup 6-Xrom ailəsi
Qrup 7-Manqan ailəsi
Qrup 8-Dəmir ailəsi
Qrup 9-Kobalt ailəsi
Qrup 10-Nikel ailəsi
Qrup 11-Mis ailəsi
Qrup 12-Sink ailəsi
Qrup 13-Bor ailəsi
Qrup 14-Karbon ailəsi
Qrup 15-Azot ailəsi
Qrup 16-Xalkogenlər və ya Oksigen ailəsi
Qrup 17-Hallogenlər və ya Ftor ailəsi
Qrup 18-Təsirsiz qazlar və ya Neon ailəsi

Dövr elementlərin üfüqi istiqamətdə dövri sistemdə yerləşməsidir.

Dövrü cədvəldə eyni dövrdə soldan sağa doğru getdikcə elementlərin əsasən;

Atomun nömrəsi artar
Kütlü nömrəsi ve atom kütləsi artar
Valent elektronlarının sayı artar
Qeyri metallıq artar
Elektron alma qabiliyyəti (elektromənfiliyi) artar
Elektrona hərislik artar
İonlaşma enerjisi artar
Metalların ərimə,qaynama nöqtələri və sərtlikləri artar
Oksidlərinin turşuluq xassəsi artar
Oksidlərinin əsaslıq xassəsi azalır
Metallıq özelliği azalır
İstilik və elektrik keçiriciliyi azalır
Elektron vermə (elektropozitifliği) azalır
Atom ölçüsü ve həcmi kiçilir
Energetik səviyyələrin sayı dəyişmir

Dövrü cədvəldə eyni qrupda yuxarıdan aşağıya doğru enildikcə elementlərin əsasən;

Atom nömrəsi artar
Kütlə nömrəsi ve atom kütləsi artar
Metallıq xüsusiyyəti yaradır
Elektropozitifliyi artar
Energetik səviyyənin sayı artar
Atom ölçüsü və həcmi böyüyər
Qeyri metalların ərimə və qaynama temperaturu artar
Oksidlərinin əsaslığı artar
Oksidlərinin turşuluğu azalar
Elektromənfiliyi azalar
Elektrona hərislik azalar
İyonlaşma enerjiləri azalar
Metalların ərimə ve qaynama temperaturu enər
Valent elektron sayıları dəyişməz

Baxmayaraq ki, qrup – elementləri sistemləşdirməyin ən yaxşı üsuludur, bəzi hallarda dövrlərdə sistemləşdirmə də istifadə oluna bilər; xüsusilə d-, f- qrup elementlərin və aktinoid və lantanoidlərin sistemləşdirilməsində istifadə olunur.

Misallar

Təsirsiz qazlar

VIII qrup elementləri təsirsiz qaz adlanır. Bu o deməkdir ki, onlar digər elementlərlə energetik səviyyələrini elektronla doldurmaq üçün reaksiyaya girmirlər. Buna görə də onlar digər qruplara nibətən daha zəifdirlər. Helium təsirsiz qazlara misal göstərilə bilər.

Halogenlər

VII qrup elementləri (energetik səviyyələrini doldurmaq üçün 1 elektronları çatmayanlar) halogenlər adlanır. Buna görə də onlar reaksiya zamanı daha çox elektron alırlar. Bu xassə daha çox ftora aiddir.

Dövri cədvəlin strukturu

Elementin kimyəvi xassələrinin əsas təyinedicisi onun elektron konfiqurasiyasıdır (əsasən valent elektronları). Misal üçün, istənilən 4 valent elektronu olan atomun kimyəvi xassələri digər p- elementlərin kimyəvi xassələrinə müəyyən qədər oxşayacaq. Energetik səviyyələrin sayı elementin mənsub olduğu qrupun nömrəsini göstərir.

Hər energetik səviyyə atom kütlələri artdıqca aşağıdakı kimi dolan yarımsəviyyələrə bölünür:

Yarımsəviyyə:	S	G	F	D	P
Dövr
1	1s
2	2s	2p
3	3s	3p
4	4s	3d	4p
5	5s	4d	5p
6	6s	4f	5d	6p
7	7s	5f	6d	7p
8	8s	5g	6f	7d	8p

Xarici energetik səviyyədə olan elektronların sayının elementin kimyəvi xassələrini təyin etdiyi kəşf edildikdən sonra eyni elektron sayına (xarici energetik səviyyədə) malik olan elementləri qruplaşdırmağa başladılar. Elementlərin belə qruplaşması s-, p-, d-, f- qruplarını yaratdı.

Dövri cədvəlin tarixi

Qədim Yunanıstanda əsas 4 elementin mövcudluğuna inam var idi: hava, od, torpaq, su. Bütün elementlər isə bu 4 elementin birləşməsindən yaranır; məsələn, torpaq və od birləşib lavanı əmələ gətirir. Lakin bu inam ilk kimyəvi elementlərin kəşfindən sonra itdi.

Artıq XVI-XVIII əsrlərdə əksər elementlər tapılmışdı. Buna görə də elementlərlə işləməni sadələşdirmək üçün cədvələ ehtiyac var idi. Belə cədvəllər Kvant fizikasının inkişafı, atomun quruluşunun izahından sonra yaradılmağa başladı. 1829-cu ildə alman alimi İohan Volfanq Dobereyner triadalardan (üçlüklərdən) təşkil olunmuş dövri cədvəli qurdu.

Bəzi üçlüklər aşağıdakı kimidir:

Bəzi triadalar

Element	Molyar kütlə (q/mol)	Sıxlığı (g/cm³)	Quotient (cm³/mol)
Xlor	35.453	0.0032	11100
Brom	79.904	3.1028	25.8
Yod	126.90447	4.933	25.7
Kalsium	40.078	1.55	26.0
Stronsium	87.62	2.54	33.2
Barium	137.327	3.594	38.2

Bu cədvələ əsasən Dobereyner triadalar qanununu təklif etdi: Triadanın ortasında yerləşən elementin atom kütləsi digər iki elementin atom kütlələrinin cəminin yarısına bərabərdir.

Bu qanun təkmilləşdirən ingilis kimyaçısı Con Nyuland 1865-ci ildə oktavalar qanununu kəşf etdi.

Nəhayət, 1869-cu ildə rus kimyaçısı Dmitri İvanoviç Mendeleyev və ondan 4 ay sonra Yulius Lotar Meyer elementlırin dövri cədvəlini qurdular. Bu cədvəldəki qanunauyğunluqlara əsasən, gələcəkdə tapılacaq elementlərin atom kütlələrini, elektronların sayını və s. parametrlərini tapmaq olar.

Xarici keçidlər

Azərbaycan dilində İnteraktiv Mendeleyev Cədvəli (Android əlavə)
Periyodik Cetvel (türkcə)
Periyodik Tabloyu Kim Buldu? (türkcə)
Elementlərin kəşf edilmə xronologiyası (rus)

Həmçinin bax

Avqust 20, 2021
Ən son məqalələr

Vladimir Voronov

Vladimir Voroşilov

Vladimir Veynşal

Vladimir Vısotski

Vladimir Yelpatyevski

Vladimir Zayets

Vladimir Zelenski

Vladimir Zvariç

Vladimir vilayəti

Vladimir İliç Lenin

Ən çox oxunan

Cənubi

Cənubi-Ural qoruğu

Cənubi Çexiya diyarı

Cənubi Çin Texnologiya Universiteti

Cənubi Çin dənizi

kimyəvi, elementlərin, dövri, sistemi, elmə, məlum, olan, bütün, elementləri, müəyyən, nizama, görə, təsnifləşdirən, araşdırmağı, asanlaşdıran, sistemdir, olaraq, 1867, ildə, nyuland, elementləri, artan, atom, kütlələrinə, görə, sıralamış, elementin, özündən, . Kimyevi elementlerin dovri sistemi elme melum olan butun elementleri mueyyen bir nizama gore tesniflesdiren ve arasdirmagi asanlasdiran bir sistemdir Ilk olaraq 1867 ci ilde Con Nyuland elementleri artan atom kutlelerine gore siralamis ve bir elementin ozunden sonraki sekkizinci elementle benzer xususiyyetlere malik oldugunu gosteren Oktavalar qanununu ortaya qoymusdu Dmitri Ivanovic Mendeleyev Daha sonra 1869 cu ilde Dmitri Ivanovic Mendeleyev benzer xususiyyetler dasiyan elementleri arxa arxaya duzduyunde atom kutlesine dayanan bir cedvel elde etmis ve o zamanlar bilinmeyen bezi elementlerin skandium qallium ve germanium kimi varligini hetta xususiyyetlerini texmin ede bilmisdi Lotar Meyer adli tedqiqatci da 1886 ci ilde Mendeleyevden musteqil olaraq atom kutlelerine gore bir dovri cedvel meydana getirmis ve valentlik anlayisini ortaya atmisdi Indiki vaxtda istifade etdiyimiz cedvel yeni elementlerin de yerlesdirile bilmesine imkan taniyan Mendeleyevin Kimyevi elementlerin dovri cedvelidir Ancaq ilk halindan ferqli olaraq elementler atom kutlesine deyil atom nomresine gore siralanmisdir Buna gore dovri cedvelde soldan saga ve yuxaridan asagiya dogru atom nomresi artir Sixliqla buna paralel olaraq nisbi atom kutlesi de artim gosterir Cedveldeki ufuqi siralar dovri cedvel olaraq adlandirilir Bir elementin dovri cedvel nomresi o elementin sahib oldugu elektronlarin oldugu en yuksek enerji seviyyesini gosterir Dovri cedvel indi kimya elminin tebiet elmleri de demek olar hududlarinda her yerde isledilir Muasir standart cedvel 117 elementden ibaretdir 16 oktyabr 2006 ci ilde tesdiq edilmisdir Lakin 116 ci elementden sonra 118 ci element tapilmisdir 117 ci elementin yeri bos qalib Kimyevi elementlerin dovri cedvelinden istifade ederek her element haqqinda mueyyen melumatlar elde ede bilerik Meselen 1 kiloqramliq bir karbon blokunda nece karbon atomu oldugunu teyin etmek ucun karbon atomunun nisbi atom kutlesini istifade etmemiz kifayetdir Nisbi Atom Kutlesi Bir elementin atom kutle vahidi Atomic Mass Units amu cinsinden ortalama kutlesini ifade edir Bu reqem sixliqla elementin izotoplarin da ortalama kutlesini ifade etdiyi ucun onluqlu bir sayidir Bir elementin nisbi atom kutlesinden atom nomresinin proton sayinin cixarilmasi ile o elementin neytron sayi tapila biler Atom Nomresi Bir atomda olan proton sayi elementi mueyyenlesdirir ve atom nomresi olaraq adlandirilar Atomda olan proton sayi eyni zamanda elementin kimyevi xarakteri haqqinda da melumat verir Elektron Duzulusu Xeberdar edilmemis bir atomdaki elektronlarin movqelerini gosterir Kimyacilar temel fizika melumatlarina esaslanaraq atomlarin elektron duzuluslerine gore nece hereket ede bilecekleri movzusunda fikir soyleye bilerler Elektron duzulusu bir atomun dayaniqliliq qaynama noqtesi ve keciricilik kimi xususiyyetleri haqqinda melumat verir Atomlarin son enerji seviyyelerine en xarici orbitlerine valentlik seviyyesi burada olan elektronlara da valent elektronlar adi verilir Kimyevi reaksiyalarda birinci derecede ehemiyyet dasiyan elektronlar valent elektronlardir Bir elementin dovri cedveldeki yerine baxaraq o elementin elektron duzulusu de mueyyen oluna biler Eyni qrupda saquli sirada olan elementlerin elektron duzulusleri boyuk benzerlik gosterir ve bu sebeble de kimyevi reaksiyalarda benzer sekilde davranirlar Mundericat 1 Dovri sistemin teqdimetme usullari 1 1 Metallar ve qeyri metallar 2 Yerlesdirme 2 1 Dovrler ve qruplar 2 2 Misallar 2 2 1 Tesirsiz qazlar 2 2 2 Halogenler 3 Dovri cedvelin strukturu 4 Dovri cedvelin tarixi 5 Xarici kecidler 6 Hemcinin baxDovri sistemin teqdimetme usullari RedakteMetallar ve qeyri metallar Redakte Qrup 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Dovr 1 1H 2He 2 3Li 4Be 5B 6C 7N 😯 9F 10Ne 3 11Na 12Mg 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar 4 19K 20Ca 21Sc 22Ti 23V 24Cr 25Mn 26Fe 27Co 28Ni 29Cu 30Zn 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Kr 5 37Rb 38Sr 39Y 40Zr 41Nb 42Mo 43Tc 44Ru 45Rh 46Pd 47Ag 48Cd 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe 6 55Cs 56Ba 57La 72Hf 73Ta 74W 75Re 76Os 77Ir 78Pt 79Au 80Hg 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn7 87 Fr 88Ra 89Ac 104Rf 105Db 106Sg 107Bh 108Hs 109Mt 110Ds 111Rg 112Cn 113Nh 114Fl 115Mc 116Lv 117Ts 118Og 58Ce 59Pr 60Nd 61Pm 62Sm 63Eu 64Gd 65Tb 66Dy 67Ho 68Er 69Tm 70Yb 71Lu 90Th 91Pa 92U 93Np 94Pu 95Am 96Cm 97Bk 98Cf 99Es 100Fm 101Md 102No 103LrAcar Metallar Metalloidler Qeyri metallar Tesirsiz qazlar Lantanoidler ve AktinoidlerYerlesdirme RedakteKimyevi elementlerin qohumlugunu gostermek ucun atilmis ilk cehdler elementlerin atom kutlesi sirasi ile duzulmesine gore qelizlesdirilmisdir Mendeleyevin uzaqgorenliyi elementlerin kimyevi xasselerinin deyismesini tapmaqda oldu ve o bundan istifade edib elementleri kimyevi xasselerine gore duzub ilk sade cedveli yaratdi Burada bezi hallarda atom kutlelerinin artmasi sirasi pozulmusdu Mendeleyev kimyevi xasselerine gore elementlerin dovri cedvelini yaradanda bir cox elementler melum deyildi Buna gore de o tapilmayan elementler ucun bos yer de buraxmisdi Sonradan bu elementler tapilmis ve dovri sistemde oz yerini tutmusdur Henri Mozli atom qurulusu haqqindaki nezeriyyesini inkisaf etdirmekle Mendeleyevin elementleri atom kutlesinin artmasi sirasi ile de duzduyunu askar etmisdir Mendeleyev oz cedvelinde dovrler ve qruplar yaratmaqla cedvelin istifadesini asanlasdirdi Kvant mexanikasinin inkisafi dovrlerde elektronlarin artmasi ve energetik seviyyelerin ardicil dolmasini uze cixartdi Mendeleyevin oz cedvelinde her dovr eyni uzunluqda idi Lakin muasir cedvellerde elementler hemcinin s p d ve f qruplarina gore qruplasdirilmisdir Ona gore dovrler muxtelif uzunluqda olur Dovri cedvel adeten elementin simvolu ve atom kutlesi nomresi informasiyalari ozunde eks etdirir Lakin indi bunlarla yanasi elementin atom kutlesi elektron konfiqurasiyasi ve valentliyi yazilir Elementlerin 117 den 90 i Yerde tebii halda tapilib ekseren birlesme seklinde qalanlari ise suni usullarla alinib Lakin onlarin arasinda Yerde az da olsa olan elementler de var Kimyevi xasselerin dovriliyi Dovri cedvelin esas ustunluyu elementin yerlesmesine gore onun xasselerinin teyin edlimesidir Qeyd olunmalidir ki xasseler dovrler ve qruplar uzre hereket etdikce deyisir Dovrler ve qruplar Redakte Qrup elementlerin saquli sutunda yerlesmesidir Qruplar elementlerin sistemlesdirilmesinde cox boyuk rol oynayir Bir cox qruplarda elementlerin oxsar xasseleri var Qruplara qeyri elmi adlar da verilib qelevi metallar qelevi torpaq metallar hallogenler xalkogenler tesirsiz qazlar Standart dovri cedvelde 18 qrup var Elelementlerin qruplarda yerlesmelerinin muasir izahi onlarin xarici energetik seviyyelerinde eyni sayda atomun olmasidir Qruplarin nomrelenmesinde ereb ve rum reqemlerinden istifade edirler Dovri cedvelin qruplari asagidakilardir Qrup 1 Qelevi metallar ve ya Litium ailesi Qrup 2 Qelevi torpaq metallar ve ya Berillium ailesi Qrup 3 Skandium ailesi Qrup 4 Titan ailes Qrup 5 Vanadium ailesi Qrup 6 Xrom ailesi Qrup 7 Manqan ailesi Qrup 8 Demir ailesi Qrup 9 Kobalt ailesi Qrup 10 Nikel ailesi Qrup 11 Mis ailesi Qrup 12 Sink ailesi Qrup 13 Bor ailesi Qrup 14 Karbon ailesi Qrup 15 Azot ailesi Qrup 16 Xalkogenler ve ya Oksigen ailesi Qrup 17 Hallogenler ve ya Ftor ailesi Qrup 18 Tesirsiz qazlar ve ya Neon ailesiDovr elementlerin ufuqi istiqametde dovri sistemde yerlesmesidir Dovru cedvelde eyni dovrde soldan saga dogru getdikce elementlerin esasen Atomun nomresi artar Kutlu nomresi ve atom kutlesi artar Valent elektronlarinin sayi artar Qeyri metalliq artar Elektron alma qabiliyyeti elektromenfiliyi artar Elektrona herislik artar Ionlasma enerjisi artar Metallarin erime qaynama noqteleri ve sertlikleri artar Oksidlerinin tursuluq xassesi artar Oksidlerinin esasliq xassesi azalir Metalliq ozelligi azalir Istilik ve elektrik keciriciliyi azalir Elektron verme elektropozitifligi azalir Atom olcusu ve hecmi kicilir Energetik seviyyelerin sayi deyismirDovru cedvelde eyni qrupda yuxaridan asagiya dogru enildikce elementlerin esasen Atom nomresi artar Kutle nomresi ve atom kutlesi artar Metalliq xususiyyeti yaradir Elektropozitifliyi artar Energetik seviyyenin sayi artar Atom olcusu ve hecmi boyuyer Qeyri metallarin erime ve qaynama temperaturu artar Oksidlerinin esasligi artar Oksidlerinin tursulugu azalar Elektromenfiliyi azalar Elektrona herislik azalar Iyonlasma enerjileri azalar Metallarin erime ve qaynama temperaturu ener Valent elektron sayilari deyismezBaxmayaraq ki qrup elementleri sistemlesdirmeyin en yaxsi usuludur bezi hallarda dovrlerde sistemlesdirme de istifade oluna biler xususile d f qrup elementlerin ve aktinoid ve lantanoidlerin sistemlesdirilmesinde istifade olunur Misallar Redakte Tesirsiz qazlar Redakte VIII qrup elementleri tesirsiz qaz adlanir Bu o demekdir ki onlar diger elementlerle energetik seviyyelerini elektronla doldurmaq ucun reaksiyaya girmirler Buna gore de onlar diger qruplara nibeten daha zeifdirler Helium tesirsiz qazlara misal gosterile biler Halogenler Redakte VII qrup elementleri energetik seviyyelerini doldurmaq ucun 1 elektronlari catmayanlar halogenler adlanir Buna gore de onlar reaksiya zamani daha cox elektron alirlar Bu xasse daha cox ftora aiddir Dovri cedvelin strukturu RedakteElementin kimyevi xasselerinin esas teyinedicisi onun elektron konfiqurasiyasidir esasen valent elektronlari Misal ucun istenilen 4 valent elektronu olan atomun kimyevi xasseleri diger p elementlerin kimyevi xasselerine mueyyen qeder oxsayacaq Energetik seviyyelerin sayi elementin mensub oldugu qrupun nomresini gosterir Her energetik seviyye atom kutleleri artdiqca asagidaki kimi dolan yarimseviyyelere bolunur Yarimseviyye S G F D PDovr1 1s2 2s 2p3 3s 3p4 4s 3d 4p5 5s 4d 5p6 6s 4f 5d 6p7 7s 5f 6d 7p8 8s 5g 6f 7d 8pXarici energetik seviyyede olan elektronlarin sayinin elementin kimyevi xasselerini teyin etdiyi kesf edildikden sonra eyni elektron sayina xarici energetik seviyyede malik olan elementleri qruplasdirmaga basladilar Elementlerin bele qruplasmasi s p d f qruplarini yaratdi Dovri cedvelin tarixi RedakteQedim Yunanistanda esas 4 elementin movcudluguna inam var idi hava od torpaq su Butun elementler ise bu 4 elementin birlesmesinden yaranir meselen torpaq ve od birlesib lavani emele getirir Lakin bu inam ilk kimyevi elementlerin kesfinden sonra itdi Artiq XVI XVIII esrlerde ekser elementler tapilmisdi Buna gore de elementlerle islemeni sadelesdirmek ucun cedvele ehtiyac var idi Bele cedveller Kvant fizikasinin inkisafi atomun qurulusunun izahindan sonra yaradilmaga basladi 1829 cu ilde alman alimi Iohan Volfanq Dobereyner triadalardan ucluklerden teskil olunmus dovri cedveli qurdu Bezi uclukler asagidaki kimidir Bezi triadalar Element Molyar kutle q mol Sixligi g cm Quotient cm mol Xlor 35 453 0 0032 11100Brom 79 904 3 1028 25 8Yod 126 90447 4 933 25 7 Kalsium 40 078 1 55 26 0Stronsium 87 62 2 54 33 2Barium 137 327 3 594 38 2Bu cedvele esasen Dobereyner triadalar qanununu teklif etdi Triadanin ortasinda yerlesen elementin atom kutlesi diger iki elementin atom kutlelerinin ceminin yarisina beraberdir Bu qanun tekmillesdiren ingilis kimyacisi Con Nyuland 1865 ci ilde oktavalar qanununu kesf etdi Nehayet 1869 cu ilde rus kimyacisi Dmitri Ivanovic Mendeleyev ve ondan 4 ay sonra Yulius Lotar Meyer elementlirin dovri cedvelini qurdular Bu cedveldeki qanunauygunluqlara esasen gelecekde tapilacaq elementlerin atom kutlelerini elektronlarin sayini ve s parametrlerini tapmaq olar Xarici kecidler RedakteAzerbaycan dilinde Interaktiv Mendeleyev Cedveli Android elave Periyodik Cetvel turkce Periyodik Tabloyu Kim Buldu turkce Elementlerin kesf edilme xronologiyasi rus Hemcinin bax Redakteedm8y Vikianbarda Kimyevi elementlerin dovri sistemi ile elaqeli mediafayllar varMenbe https az wikipedia org w index php title Kimyevi elementlerin dovri sistemi amp oldid 5988688, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Elementlərin dövri cədvəli: tarixi, quruluşu, elementləri

Mendeleyev cədvəlində yenilik (FOTO)

Elementlərin dövri cədvəli: tarixi, quruluşu, elementləri

Dövri cədvəlin tarixi

Elementlər

Simbologiya

Sxem təkamülü

Chancourtoisin telurik vidası (1862)

Newlands Oktavları (1865)

Mendeleyev Cədvəli (1869)

Moseley’in dövri cədvəli (cari dövri cədvəl) – 1913

Necə təşkil olunur? (Struktur və təşkilat)

Dövrlər

Qruplar

Proton nömrələri və valentlik elektronları

Dövri cədvəlin elementləri

Blok s

Blok s

Təmsil elementləri

Keçid metalları

Daxili keçid metalları

Metallar və qeyri-metal

Metalik ailələr

Metalloidlər

Qazlar

Elementlərin digər temperaturlarda birləşmə vəziyyətləri

İstifadə və tətbiqetmələr

Oksid formullarının proqnozlaşdırılması

Elementlərin dəyərləri

Rəqəmsal dövri cədvəllər

Dövri cədvəlin əhəmiyyəti

İstinadlar

Kimyəvi elementlərin dövri sistemi

Mündəricat

Metallar və qeyri metallar

Dövrlər və qruplar

Misallar

Təsirsiz qazlar

Halogenlər

Vladimir Voronov

Vladimir Voroşilov

Vladimir Veynşal

Vladimir Vısotski

Vladimir Yelpatyevski

Vladimir Zayets

Vladimir Zelenski

Vladimir Zvariç

Vladimir vilayəti

Vladimir İliç Lenin

Cənubi

Cənubi-Ural qoruğu

Cənubi Çexiya diyarı

Cənubi Çin Texnologiya Universiteti

Cənubi Çin dənizi

ne axtarsan burda

Related posts: