Musiqi nədir

İntibah dövründə musiqinin müxtəlif aspektlərinə maraq artıb və bu mövzuda bir neçə iş nəşr olundu. Bu, Sebastian Virdung tərəfindən Musica getutscht (“Alman dilinə tərcümə edilmiş musiqi”) daxildir.

Musiqi nəzəriyyəsinin əsasları və harmoniya

Dahi Azərbaycan bəstəkarı və musiqişünası Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılıq irsi xalqımızın milli sərvətidir və XX əsr Azərbaycan professional musiqi mədəniyyətinin, bəstəkar yaradıcılığının və musiqi elminin bünövrəsini təşkil edir. Müasir dövrdə milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması və dünyada təbliği baxımından Ü.Hacıbəylinin yaradıcılıq irsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Üzeyir bəyin ənənələrini yaşatmağı biz özümüzə mənəvi borc bilirik.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm cənab İlham Əliyevin sərəncamına əsasən beynəlxalq miqyasda qeyd olunan Üzeyir Hacıbəylinin 125 illiyi ilə əlaqədar olaraq, onun “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” dərsliyinin müasir təhsil prosesinin tələbləri səviyyəsində yeni formatda nəşri hazırlanmışdır.

YUNESKO tərəfindən bəşəriyyətin şah əsərləri siyahısına daxil edilmiş Azərbaycan muğamının və aşıq sənətinin, eləcə də bu zəmində yaranmış bəstəkar yaradıcılığının inkişafında və tədqiqində, milli musiqi irsinin nəzəri əsaslarının öyrənilməsində Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığı, xüsusilə “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” qiymətli metodoloji və ensiklopedik mənbədir.

Onu da qeyd etmək vacibdir ki, Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən önəmli hesab olunaraq 1920-30-cu illərdən təhsil planına daxil edilmiş “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fənni bu günə kimi həm orta ixtisas, həm də ali musiqi məktəblərində, o cümlədən, Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının bütün fakültələrində, onun özünün yaratdığı “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” dərsliyi əsasında tədris edilir.

Müasir dövrdə də “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fənninin tədrisi yüksək ixtisaslı musiqiçi kadrların, milli musiqinin qanunauyğunluqlarını dərindən mənimsəyən və inkişaf etdirən bəstəkarların, musiqişünasların, musiqi ifaçılarının hazırlanmasında böyük əhəmiyyətə malikdir. Buna görə, təhsil prosesindəki bugünkü tələblərdən çıxış edərək, Ü.Hacıbəylinin “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” dərsliyi yenidən çap olunmuşdur.

Üzeyir Hacıbəyli XX əsr Azərbaycan musiqi elmində lad nəzəriyyəsinin təməl daşını qoymuşdur. Onun “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fundamental elmi əsərinin meydana gəlməsi ilə musiqişünaslıqda yeni səhifə açılmışdır.

“Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” əsəri ilk dəfə 1945-ci ildə rus dilində çap olunmuşdur. İlk nəşrin redaktoru Üzeyir Hacıbəylinin ən çox dəyər verdiyi, sevimli tələbələrindən biri, görkəmli pianoçu və pedaqoq Kövkəb xanım Səfərəliyeva idi.

1950-ci ildə, Üzeyir bəyin vəfatından sonra “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” əsərinin azərbaycan dilinə çevrilməsi və nəşrinin hazırlanması Ü.Hacıbəylinin digər bir tələbəsi, nəzəriyyə sahəsində bilavasitə onun yolunu davam etdirən Məmmədsaleh İsmayılova və bəstəkar Soltan Hacıbəyova həvalə olunur.

1952, 1957 və 1965-ci illərdə də “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” təkrarən çap olunmuşdur.

1985-ci ildə isə Üzeyir Hacıbəylinin 100 illik yubileyinin beynəlxalq miqyasda qeyd olunması ilə əlaqədar “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” azərbaycan, rus və ingilis dillərində işıq üzü görmüşdür. Sayca dördüncü olan bu nəşrin redaktoru musiqişünas-alim, Üzeyir bəyin tələbəsi Əminə Eldarova idi.

“Musiqi Dünyası” jurnalının elektron nəşrlər mərkəzi tərəfindən “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” veb-saytı (azərbaycan, rus və ingilis dillərində) yaradılmışdır.

Üzeyir Hacıbəylinin “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” dərsliyinin yeni nəşrinin hazırlanması layihəsi üzərində işə başlarkən, biz bütün bu nəşrləri cəmləşdirmiş, müqayisə edərək işləmişik və bunun da nəticəsində kitabın latın qrafikasında yenidən redaktə olunmuş çap nəşri meydana gəlmişdir.

Onu da qeyd etmək vacibdir ki, Üzeyir bəy öz əsərini sovet dövründə yazmışdır və buna görə də burada sovet dövlətinə və partiyaya minnətdarlıqla bağlı fikirlər öz əksini tapmışdır. Üzeyir bəyin ən böyük arzularından biri olan Azərbaycanın müstəqillik dövründə onun kitabının nəşri zamanı həmin fikirlərin redaktə edilməsini məqsədəuyğun saydıq.

Eyni zamanda, Üzeyir bəyin dərsliyinin aktuallığını və əhəmiyyətini nəzərə alaraq, bu nəşrə didaktik materiallar və metodik göstərişlər əlavə olunmuşdur ki, bu da özündə testləri, Azərbaycan ladlarına əsaslanan şifahi ənənəli musiqi irsindən və bəstəkar yaradıcılığından nümunələr siyahısını, noto-biblioqrafik, səs nəşrlərini və saytoqrafik materialları cəmləşdirir.

Həmçinin, kitabın elektron multimedia janrında DVD formatı nəşrə əlavə olunmuşdur ki, bu da geniş həcmdə audiovizual materialları əhatə edərək, zəngin ensiklopedik məlumat mənbəyi ilə təchiz olunmuşdur.

Bütün bunlar “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fənninin müasir tələblər səviyyəsində tədrisinə xidmət edir. Bu baxımdan inamla deyə bilərik ki, Üzeyir bəyin əsasını qoyduğu fənn və yazdığı dərslik bu gün Azərbaycanda ilk dəfə olaraq, bu cür yeni formatda təqdim olunur. Bu, həqiqətən də XXI əsrin dərsliyidir və bu dərslik Azərbaycan musiqisinin gələcəkdə də inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirən bir yolun başlanğıcıdır.

“Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabının yeni nəşrinin ərsəyə gəlməsində Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri, professor Misir Mərdanovun böyük rolunu qeyd edərək, ona öz ehtiramımızı bildiririk.

Eyni zamanda, nəşrin hazırlanmasında əməyi olan bütün şəxslərə, həmkarlarımıza, musiqi xadimlərinə, musiqişünas-alimlərə minnətdarlıq edirik.

Xüsusi olaraq, “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabının müasir formatda çap və elektron nəşrinin yaradılmasında böyük əmək sərf edən «Musiqi Dünyası» jurnalının əməkdaşlarına minnətdarlıq etmək istərdik.

Üzeyir bəyin yaradıcılığı, ictimai və pedaqoji fəaliyyəti bizim üçün böyük bir örnəkdir və əminik ki, bütün nəsillər ondan qaynaqlanaraq, Azərbaycan musiqisini yüksəldəcək və dünyaya tanıdacaqlar.

Fərhad Bədəlbəyli

Musiqi nədir?

Cavab: Musiqioloji musiqinin akademik və elmi işidir. Bütün dünyada musiqinin bütün növlərini öyrənmək; Avropa musiqisindən qeyri-Qərb musiqisinə qədər sənət musiqisindən xalq mahnılarına qədər. Musiqinin öyrənilməsindən başqa, musiqiyə də daxildir:

Orta əsr dövründə, koronların harmoniya və göz oxumaq üçün çox kömək edəcəyi iki ixtira edildi. Bu ixtiralar Guido de Arezzo adında bir keşiş və xor yazıçısı tərəfindən yaradılmışdır. Onun yenilikləri musiqinin necə öyrədilməsinə dair bir dəyişiklik olduğunu və digər nəzəriyyəçilərə nəzəriyyə və notasiya tədrisinin digər yollarını yaratmağı təklif etdi.

İntibah dövründə musiqinin müxtəlif aspektlərinə maraq artıb və bu mövzuda bir neçə iş nəşr olundu. Bu, Sebastian Virdung tərəfindən Musica getutscht (“Alman dilinə tərcümə edilmiş musiqi”) daxildir.

18-ci əsrdə musiqi tarixinə aid daha çox kitab, xüsusilə də Avropa musiqisi tarixi nəşr olunmuşdur. Bu dövrdə nəşr olunan bəzi əsərlər Martin Martin tərəfindən Martin Gerbert və “Musiqi tarixi” ( Storia della musica ) tərəfindən “Song və Müqəddəs Musiqi haqqında” ( De cantu et musica sacra ) daxildir.

19-cu əsrə qədər keçmişin musiqisinə olan maraq Felix Mendelsson kimi böyük bəstəkarların əsərləri ilə böyüdü.

Bu gün kolleclər və universitetlər musiqiçilərdə kurslar və ya dərəcələr təklif edirlər ki, tələbələr keçmiş bəstəkarların həyat və yaradıcılığını öyrənərək musiqini daha da təqdir etməyə kömək edirlər.

Musiqinin ilk 10 xüsusiyyəti

Musiqi, insan qulağına xoş gələn səs davamlılığı yaradan müxtəlif səslərin düzülüşü və təşkilindən ibarət bədii və ifadəli təzahürdür.

Musiqi fərddə hər cür düşüncə və duyğu yarada bilir ki, bu da onu ən müxtəlif sənətlərdən birinə çevirir. Cinsiyyət və növlər baxımından o qədər inkişaf etmişdir ki, onları təsnif etməyə çalışmaq çox çətin bir iş olacaqdır.

Bununla birlikdə, musiqinin bütün fərqli təzahürlərində yerinə yetirilən formal əsasları var və bunu məhz musiqi edənlər bunlardır. Hər hansı bir sıra olmadan sadə səs ekspozisiyası musiqi hesab edilə bilməz.

Musiqi ətrafında olan anlayışlar subyektivdir, yəni hər fərdin eyni musiqiyə üstünlük verməməsi və ya bəzi janrların dinləyicilərində rədd yaratma qabiliyyətinə sahib olması deməkdir.

Musiqinin əsas xüsusiyyətləri

Səs

Səs musiqini mümkün edən fiziki bir fenomendir. Hava kimi elastik bir mühitdə yayılan dalğalardakı bu titrəmələr, nəticədə bir musiqi parçası ilə nəticələnəcək bütün nizamlı və qarışıq fenomenlərin yaranmasına səbəb olur.

Tarix boyu insan öz zövqünə görə idarə edə bildiyi çox sayda səslə qarşılaşdı, hər birinə ifadəli qəsdənlik verdi, bu səbəbdən bəzi səslər qulaqlarına digərlərindən daha xoş gəlir.

Musiqidə və inkişafında təbii səslər belə bir musiqi parçasının səs quruluşunun həlledici bir hissəsinə çevrilmişdir.

Harmoniya

Harmoniya həm də musiqi təhsili üçün əsas elementlərdən biri hesab olunur. Musiqi parçasının bəstəkarı və ya rejissorunun niyyətlərinə uyğun olaraq aranjiman və səs sifarişindən ibarətdir.

Harmoniya sayəsində musiqi sonradan digər elementlərlə tamamlanacaq fikirləri ifadə edə bilir.

Harmoniya musiqi janrına görə dəyişir və musiqi və insanla birlikdə inkişaf etmişdir. Ən müasir musiqi təzahürləri belə harmoniyaya malikdir.

Melodiya

Melodiya bir alətin səs tutumu, bir musiqiçi tərəfindən ifa edilməsinin nəticəsi kimi müəyyən edilə bilər. Yunan mənşəli, oxumaq və ya oxumaq deməkdir, buna görə də aləti səsləndirmə fenomeninə onun ifası ilə müraciət edə bilər.

Harmoniya kimi, melodiya da ifadə etmək istədiklərinizdən asılı olaraq, musiqi bəstəkarının musiqi kompozisiyasını yığarkən müəyyən tonlara üstünlük verməsinə səbəb olan müəyyən kompozisiya niyyətlərini yerinə yetirir.

Ritm

Musiqidəki ritm tonlara və təkrarlamalarına və əsər boyu necə açıldığına istinad edir.

Bir musiqi parçası əvvəldən sona qədər bir ritm saxlamalı və dəyişsə də, qarışıq olmayan bir şəkildə etməlidir. Musiqidə ritmin olmaması bir fərdin hiss edə biləcəyi ən çox hiss edilən cəhətlərdən biridir.

Ritm, icra olunan musiqi janrına görə köklü şəkildə dəyişir, lakin həmişə mövcud olub. Yeni musiqi janrlarının tarixi təzahürü yeni ritmlərə və hətta aralarındakı qaynaşmaya səbəb oldu.

Ton

Pitch səslərin çıxma tezliyidir. Bu frekanslardan musiqi notaları kimi də bilinən düymələrdən düzəldilmiş birləşmələr edilir.

Bir tonun başqa ton üzərində seçilməsi bəstəkarın niyyətlərinə və musiqi parçasının qalan hissəsindəki harmonik qabiliyyətinə cavab verir.

Səslər, yaymaq qabiliyyətində olduqları alətlərə və səs frekanslarına görə də dəyişir. Bəziləri hətta bənzər görünə bilər, lakin hamısı musiqi parçasının ümumi ansamblına fərqli bir nüans gətirməyə qadirdir.

Musiqili janr

Digər sənətlərdə olduğu kimi, lakin daha çox müxtəlifliyi ilə, musiqi inkişaf etmiş (bəziləri yoxa çıxan) və zamanla özünü göstərməyə davam edən çox sayda janra sahibdir.

Demək olar ki, bir musiqi janrı tək bir parçadan doğula bilər, o qədər təsirli olur ki, ətrafında oxşar yaradılış fenomeni yaradır.

Musiqi janrı, harmoniyaları, melodiyaları, ritmik əsasları və hətta sözləri (oxumağın olduğu yerlərdə) baxımından ortaq müəyyən keyfiyyətləri olan bir təsnifat və ya musiqi əsəridir.

Bir növün əhəmiyyəti və tanınması onun aləti, funksiyası və hətta inkişaf etdiyi sosial tarixi kontekst vasitəsi ilə həyata keçirilir.

Tarixən, janrlar ətrafında, musiqinin daha asan qruplaşdırılmasına imkan verən makro təsnifatlar ortaya çıxdı; və bunlardan çox sayda digər alt kateqoriya ortaya çıxır.

Janrlar əsasən əvvəlki musiqi təzahürlərinin təcrübəsindən və ya birləşməsindən yaranır, bunların birləşməsi nəsillər arasında yayına və tətbiq oluna bilən yeni bir musiqi müzakirəsinə səbəb olur.

Mədəni müxtəliflik

Musiqi, yarandığı sosial və mədəni kontekstlə sıx bağlıdır. Musiqi bir mədəni qrupun özünəməxsusluğunu, mənşəyini və tarixini, dünyanı qəbul etməsini və hətta narahatlıqlarını və çatışmazlıqlarını əks etdirməyə qadirdir.

Təsirli və mədəni mahiyyətinə görə musiqi əsərləri ilə fərqli cəmiyyətləri bir-birinə yaxınlaşdırmağa qadirdir. Fərqli görünə bilən, ancaq ortaq bir ortaqlığı paylaşan şeylər, musiqi ilə yüksəldilə bilər, mədəni olaraq zənginləşdirir və qrupları və fərdləri bir araya gətirir.

Eyni mədəni təməldən musiqi janrlarının doğulduğu hesab edilə bilər; hər biri öz tarixinə sahib, kiçik bir mühitdən qaynaqlanır və daima dünyanın bütün mədəni guşələrinə təsir göstərəcək dərəcədə inkişaf edir.

Musiqinin insanı həssaslaşdırmaq üçün bilmə qabiliyyəti onu dünyada yalnız bu gün deyil, tarixin müxtəlif mərhələlərində uzlaşma, tanınma və mədəni yaxınlaşma üçün təsirli sayılan bir vasitə halına gətirir.

İfadə

Musiqi bəstəkarın fikir və duyğularını ifadə etmək üçün bir vasitə olması ilə xarakterizə olunur. Türə görə, mövzular müxtəlifdir, sevgi və ya məhəbbət çatışmazlığı, yerli adətlər, fəlsəfi fikirlər və ya daxili düşüncələr haqqında məlumat ala bilmək.

Təkamül

Musiqi, bütün sənətlər kimi, yerləşdiyi dövrün tendensiyalarına və yeniliklərinə görə daim dəyişir. Orta əsrlərdə mina və trubadours lute ilə sənədi mahnıları və ya cantigas oxuyurdusa, bu gün tələ və ya pop müğənniləri şəhər mahnılarını avtomatik tune ilə oxuyurlar.

Demokratik

Musiqi mövcud olan ən demokratik sənətlərdən biridir. İnternetdə musiqi yaradıcılığına, xəbərlərə və trendlərə demək olar ki, hər kəsin çıxışı var. Bu, həmişə belə deyildi, çünki möhtəşəm bəstələr konsertlərə və teatrlara qatılmaq üçün iqtisadi imkanları olan yalnız bir neçə nəfər üçün ayrılmışdı.

Əlavə olaraq, özünü musiqiyə həsr etmək istəyirsə musiqiyə başlamaq üçün bir çox musiqi aləti var. Memarlıq və ya film kimi digər sənətlərdən fərqli olaraq, az qaynaqla musiqi yaratmaq mümkündür.

İstinadlar

1. İstiqrazlar, M. E. (2013). Qərb mədəniyyətində bir musiqi tarixi. Pearson.
2. De Candé, R., & Domingo, J. N. (1981). Universal musiqi tarixi. Aguilar.
3. Díaz, J. L. (2010). Musiqi, dil və duyğu: beyin yanaşması. Nanə sağlamlığı, 543-551.
4. Hamel, F., Hürlimann, M., & Mayer-Serra, O. (1970). Musiqi Ensiklopediyası.
5. Morgan, R. P. (1999). İyirminci əsrin musiqisi. Madrid: Akal Editions.