Müasir inteqrasiya prosesləri

4. Nəhayət, Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizliyini təhdid edən amillərdən biri kimi xarici təsiri göstərmək olar. Azərbaycan xarici iqtisadi fəaliyyətində “açıq qapı” siyasətinə üstünlük versə də iqtisadi təhlükəsizliyi ilə bağlı bir sıra amilləri nəzərə almaq məcburiyyətindədir. Ölkəmiz hər hansı xarici aktorların (dövlət və ya qeyri dövlət olmasından asılı olmayaraq) iqtisadi və o cümlədən, siyasi müstəqilliyimizi məhdudlaşdıran addımlarını neytrallaşdırmaq üçün ilk növbədə sənaye potensialını rəqabətədavamlı səviyyəyə çatdırmalı, idxal-ixrac əməliyyatları və valyuta üzərində nəzarətini gücləndirməli, beynəlxalq korrupsiyanın ölkədaxili korrupsiya ilə birləşməsinin qarşısını almalıdır.

“Müasir dünyada inteqrasiya və müqavimət prosesləri” mövzusunda beynəlxalq elmi–nəzəri konfrans keçirilmişdir

Bakı, 9 iyun (AZƏRTAC). İyunun 9-da Azərbaycan Universitetində (AU) ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 89-cu, müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) yaranmasının isə 94-cü ildönümünə həsr olunmuş “Müasir dünyada inteqrasiya və müqavimət prosesləri” mövzusunda beynəlxalq elmi–nəzəri konfrans keçirilmişdir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, universitetin təşkilatçılığı ilə keçirilən konfransda ali təhsil ocağının müəllimləri və tələbələri ilə yanaşı, yerli və xarici qonaqlar iştirak etmişlər.

Əvvəlcə AU-nun rektoru Eldar Qəhrəmanov ümummilli lider, müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyətindən, ulu öndərin xalqımız qarşısındakı misilsiz xidmətlərindən danışmışdır. Bildirilmişdir ki, müstəqilliyimizin və hazırkı sürətli inkişafımızın təməli məhz ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Bu gün ümummilli liderin siyasi kursu onun layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.

Bakı Dövlət Universitetinin professoru Anar İsgəndərov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi və mövcud olduğu qısa müddət ərzində dövlət quruculuğu istiqamətindəki səmərəli fəaliyyəti haqqında danışmışdır. AXC-nin 23 aylıq fəaliyyət dövründə demokratiyanın, hüquq və azadlıqların bərqərar olması, etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşlara bərabər hüquqlar verilməsi, Azərbaycan dilinin dövlət dili elan edilməsi, təhsil və mədəniyyətin inkişafına xüsusi diqqət göstərilməsi, dövlət atributlarının, milli ordunun yaradılması, pul vahidinin dövriyyəyə buraxılması, diplomatiya sahəsində əldə olunan uğurlar yüksək qiymətləndirilmişdir. Bildirilmişdir ki, Şərqdə ilk demokratik dövlət olan AXC-nin qurulduğu 28 May tarixi hər bir azərbaycanlı üçün milli iftixar günüdür.

Konfransda iqtisadi, siyasi, mədəni, elm, təhsil və informasiya–kommunikasiya texnologiyaları sahələrində inteqrasiya və müqavimət proseslərinə dair məruzələr dinlənilmiş və fikir mübadiləsi aparılmışdır.

Müasir inteqrasiya prosesləri

Azərbaycanın dünyaya inteqrasiyası Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Müasir dünyada gedən inteqrasiya prosesləri bütün ölkələri, Yer kürəsinin bütün qitələrini əhatə edir. İnteqrasiyanın bir çox tədqiqatçıları onun yalnız zamanın tələbi deyil, həm də tarixin yenidən kəşf olunmuş qanunu adlandırırlar. Regional və qlobal əməkdaşlığın intensivləşməsi meyillərini Asiyada da, Afrikada da, Amerikada da müşahidə etmək olar. Lakin ən aşkar və əyani inteqrasiya nümunəsini, gerçək tədqiqini tapmış inteqrasiya modelini, əlbəttə ki, hələlik yalnız Qərbi Avropanın timsalında tam mənzərəsi ilə görmək olar. Son əlli ildə dünya birliyinin bütün dövlətlərinə nüfuz edən qarşılıqlı əməkdaşlıq münasibətlərinin əlli il əvvəl təsəvvürə belə gəlməyən nəticələrinə, bəhrəsinə məhz bu məkanda nail olunmuşdur.

İnteqrasiya suveren dövlətlərin daxili və xarici siyasətinə korrektivlər edən, xalqların taleyində dönüş nöqtələrinə təkan verən fenomenə, dünya inkişafının başlıca meyillərinə çevrilmişdir.

XX əsrin sonu – XXI əsrin əvvəlləri dünya elmi ictimaiyyətinin qlobal proseslərə, onun mahiyyətinə, nəzəri əsaslarına və konseptual modellərinə get-gedə artan diqqəti ilə müşayiət olunmuşdur. Müasir dünyada bütün ölkələri əhatə edən inteqrasiya fenomeni, onun suveren milli dövlətə təsirinin nəticələri, yaxın və uzaq ölkələrlə əməkdaşlığın qarşılıqlı faydalı modellərinin axtarışı bu proseslərin obyektiv elmi əsaslarının, hərtərəfli konsepsiyasının müəyyənləşdirilməsinə böyük ehtiyac yaratmışdır.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı, ümummilli lider Heydər Əliyevin yeni dünya düzənində regional və qlobal inteqrasiyanın strateji xəttini milli inkişafın prioritet istiqamətlərindən biri kimi önə çəkməsi, onu ardıcıl olaraq həyata keçirməsi, bu yöndə aparılan bütün fəaliyyətini müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi və Azərbaycanın dünyada özünütəsdiqinə nail olması bu gün hamı tərəfindən qəbul olunmuş gerçəklikdir.

Azərbaycan dövlətinin Avropaya və Avrasiyaya inteqrasiyasının siyasi prinsip və əsasları ulu öndərin alternativi olmayan qalibiyyət kursunun ayrılmaz tərkib hissəsidir. Heydər Əliyevin inteqrasiya xəttinin siyasi, iqtisadi, mədəni, sosial, hüquqi aspektlərinin kompleks elmi təhlili, onun dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edən optimal əməkdaşlıq modelinin hərtərəfli dərk edilməsi mühüm vəzifələrindən biridir.

Son onilliklərdə geniş vüsət alan, getdikcə daha da intensivləşən inteqrasiya, qloballaşma və regional əməkdaşlıq formalarının Azərbaycan üçün əlverişli və sərfəli olan ən optimal modellərini müəyyənləşdirən ulu öndərin siyasi irsinin geniş tədqiqi daim dəyişən dünyada inteqrasiyanın yeni istiqamətləri, formaları kontekstində daha da aktuallıq kəsb edir. Postsovet məkanında inteqrasiya proseslərinin spesifikası, ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığın, regional inteqrasiyanın intensivləşməsi ulu öndərin siyasi irsinin Azərbaycan və dünya ölkələri arasında münasibətlərin təkmilləşməsi baxımından yenidən dərin təhlilini gündəmə gətirir. Dövlət müstəqilliyinin ilk illərindən etibarən dünya birliyinə inteqrasiya istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirən ümummilli lider Heydər Əliyevin məqsədyönlü siyasətinin prinsipial məqamları Azərbaycan üçün böyük nəzəri-təcrübi əhəmiyyətə malikdir.

Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası, onun regional inteqrasiya qurumlarını yaratmaq, burada təmsil olunmaq prosesində milli inkişaf strategiyasının üzvi tərkib hissəsi kimi qlobal meyillərlə nə dərəcədə uzlaşması, dövlət suverenliyinin müqəddəm şərt kimi, beynəlxalq münasibətlərin bərabərhüquqlu siyasətinin atributu kimi qəbul edilməsi kimi mövzular aspektində araşdırılması bu proseslərin ən səmərəli forma və modellərinin ayırd edilməsinə xidmət edir. Belə ki, müasir beynəlxalq münasibətlərin subyektləri qismində yeni çoxsaylı qurumların meydana gəlməsi “suveren milli dövlət və inteqrasiya proseslərinin siyasi aspekti” problemini həddən çox aktual etmiş, müzakirələrin mərkəzinə gətirmişdir. İnteqrasiya prosesində dövlət, onun roluna, funksiyalarına və vəzifələrinin dəyişməsinə dair fikir müxtəlifliyi çeşidli mövqelər, nəzəri yanaşma və baxışlar doğurmuşdur.

Müasir dövrdə siyasi və iqtisadi inteqrasiya prosesləri, dövlətlərin regional birlik və ittifaqlarının formalaşması geniş vüsət almışdır. Bunun ən parlaq nümunəsi Avropa Birliyidir. Avropada inteqrasiya məsələsinin dünya dövlətləri arasında çoxtərəfli əməkdaşlığın optimal forması olduğunu bu quruma üzv olmaq istəyənlərin sayının artması da sübut edir. Siyasi inteqrasiyanın Avropa modelinə bütün dünyada müşahidə olunan maraq, bu proseslərin nəinki sadəcə şərhini, həm də dərin elmi-konseptual əsaslarının tətbiqini gündəmə gətirir.

Əvvəla, ona görə ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropada meydana gələn inteqrasyia prosesləri XX əsrin sonlarına doğru, müasir dünyanın əksər bölgələrinə yayılmağa başlamışdır və hazırda dünya inkişafının səciyyəvi cəhətlərindən birini təşkil edir. Bu proseslərin dərinləşməsi nəinki müasir dövrdə elmin mühüm vəzifələrindən birinə çevrilir, həm də dünya ölkələrinin XX əsrdə təkamül proseslərinin ümumi qanunauyğunluqlarını anlamağa kömək edir.

İkincisi, bu gün Azərbaycan dövləti dünya birliyinə inteqrasiyanı milli inkişafın prioritet istiqamətlərindən biri hesab edir. Yeni dünya düzənində öz yeri və rolunu müəyyən etməyə səylə çalışır. Azərbaycan XXI əsrdə dünya iqtisadiyyatı və siyasətində özünün optimal təsərrüfatlarını müəyyənləşdirmək istiqamətində intensiv siyasi təlimini ardıcıl həyata keçirir.

Ölkəmizdə dövlətin xarici siyasətinin ən mühüm istiqamətlərindən birini, şübhəsiz ki, Avropa ilə əməkdaşlıq təşkil edir. Bu məkanda unikal dövlətlərarası inteqrasiya modeli – Avropa Birliyi təşəkkül tapmışdır.

Üçüncüsü, Azərbaycan həm qlobal, həm də regional iqteqrasiyanın çoxşaxəli şəbəkəsində yaxından iştirak etməyə çalışır. Bu baxımdan beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi, xüsusilə də inteqrasiyanın Avropa modeli öz zənginliyi və çox maraqlı xüsusiyyəti ilə diqqəti cəlb edir.

İnteqrasiya prosesləri ən müxtəlif səpkilərdə – siyasi, iqtisadi, mədəni və digər cəhətlərdən tədqiqatçılar tərəfindən öyrənilir. Keçən onilliklər ərzində inteqrasiyaya münasibətdə çoxlu baxışlar, mövqelər formalaşmışdır. Bunların sistemləşdirilməsi və ümumiləşdirilməsi inteqrasiya proseslərinin nəzəri-konseptual əsaslarının müəyyənləşdirilməsi vəzifəsinə daxildir.

Digər tərəfdən, bu illər ərzində inteqrasiyanın dinamik inkişafı ilə əlaqədar onun praktiki, real tərəfinə dair faktiki materiallarla nəzəri təhlili arasında bir növ uçurum formalaşdırılmışdır.

Müasir dünyanın regional və qlobal inteqrasiya proseslərinin yeni konseptual səviyyədə təhlilinin zəruriliyi, hesab edirik ki, ən azı iki müntəzəm şərt üzərində qurulmalıdır:

1. İctimai inkişaf fasiləsiz, dinamik, obyektiv-tarixi prosesdir;

2. İnteqrasiya ümumi sivilizasion, sosial-siyasi, iqtisadi, geosiyasi, mədəni və digər çoxçalarlı faktların qarşılıqlı təsiri nəticəsində inkişaf edir.

İnteqrasiya proseslərinin istər qlobal, regional, istərsə də lokal aspektlərinin təhlili göstərir ki, burada hər üç səviyyənin əlaqələndirilməsi, ortaya çıxan problemlərin beynəlxalq hüquq və münasibətlər çərçivəsində həlli konsepsiyasının və mexanizminin müəyyənləşdirilməsi gündəmdə duran ən mühüm problemdir.

Avropa daxili inteqrasiya ilə Avropa məkanına inteqrasiya səviyyələri arasında fərqlər, problemlər təbii ki, olmamış deyil. Məhz bu məqamda inteqrasiyanın konseptual əsası ola biləcək müddəaların müəyyənləşdirilməsi önəmlidir.

Konseptual baxımdan, “Avropada siyasi inteqrasiya təcrübəsinin hansı prinsip və cəhətlərindən bəhrələnmək olar” sualına belə cavab vermək olar:

Əvvəla, Avropada inteqrasiya proseslərinin universal və spesifik cəhətlərini ayırd etmək lazımdır. Birincisi, tarixin bütün mərhələlərində, istənilən ölkədə özünü göstərən ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarını ifadə edir. İkinci aspekt isə hər bir ölkənin reallığına xas olan konkret xüsusiyyətləri nəzərə almağı tələb edir. Avropa inteqrasiyasının təcrübəsində universal məqam öyrənilə və tətbiq edilə bilər.

İkincisi, Avropada siyasi inteqrasiya prosesləri bir neçə mərhələdən keçmişdir. İlk əvvəl bu proseslərin gedişində ən zəruri məsələlərin həlli önə çəkilmiş, beynəlxalq siyasi və hüquqi münasibətlərin ümumi əsasları müəyyən edilmiş, inteqrasiyanın ilkin bazası təmin edilmişdir.

Belə yanaşıldıqda Avropada inteqrasiyanın prinsip və normalarının universal səviyyəsi aydın nəzərə çarpır. Bu norma və prinsiplər dünya dövlətləri tərəfindən son yarım əsrdə formalaşdırılmış, demək olar ki, bütün dövlətlər tərəfindən qəbul edilmişdir.

Yalnız iqtisadi amilə, iqtisadi fayda və marağa üstünlük verilməsi, inteqrasiyadan irəli gələn obyektiv və subyektiv meyillərin beynəlxalq miqyasda tənzimlənməsinin arxa plana keçirilməsi bütün səyləri təhlükə altına alan, qlobal sabitliyi pozan vəziyyətin yaranmasına səbəb ola bilər.

İnteqrasiya müasir dövrün obyektiv, labüd xarakterli inkişaf meyillərindən biridir. Belə qlobal xarakterli prosesə qoşulan hər hansı bir dünya dövləti ilk növbədə təbii ki, müstəqil, suveren respublika olmalıdır. Azərbaycanın məhz bu cür başa düşülən inteqrasiya münasibətlərinə qoşulması, dünyanın siyasi xəritəsində müstəqil dövlət kimi öz adını əbədi həkk etməsindən, buna ümummilli lider Heydər Əliyevin tarixi xidmətləri sayəsində qlobal cəmiyyətin bərabərhüquqlu subyekti statusunu aldıqdan sonra mümkün olmuşdur. Suveren Azərbaycan dövlətinin dünya birliyinə strateji inteqrasiya kursunun müəyyənləşdirilməsi, ən qısa zamanda həyata keçirilməsi və bu sahədə bütün dünya tərəfindən etiraf edilən tarixi uğurların qazanılması – bütün bunlar o qədər möhtəşəm, misilsiz xarakterli proseslərdir ki, onların təhlili, dərk olunması, milli dövlətin dünyada inteqrasiyasının ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilməsi, strateji xəttinin özünəməxsus cəhətlərinin aşkar edilməsi və təbliği hələ uzun müddət tədqiqatların mövzusunu təşkil edəcəkdir.

Azərbaycanın beynəlxalq aləmlə münasibətlərinin, dünyanın müstəqil dövlətlər ailəsinə inteqrasiyasının aparıcı istiqamətlərini, milli maraqlara xidmət edən suveren inkişaf yolunu müəyyənləşdirərkən ümummilli lidierin hansı prinsiplərə, əməkdaşlığın hansı forma və mexanizmlərinə, inteqrasiyanın mövcud olan nə kimi nəzəri və praktiki modellərinə üstünlük verməsi, onun alternativi olmayan siyasi kursunda inteqrasiya amilinin yeri və rolu, dünya siyasəti üçün nümunə ola biləcək xüsusiyyətləri – bütün bunlar politologiya elmimizdə, ictimai elmin başqa sahələrində də öz dərin təhlilini və təbliğini gözləyən məsələlərindəndir.

Ulu öndərin inteqrasiya xəttinin real nəticələrlə, möhtəşəm uğurlarla bu gün daha yüksək səviyyədə davam etdirilməsini təmin edən amillər ölkəmizin dünyada və regionda inkişaf və inteqrasiya proseslərinin şəksiz liderinə çevrilməsi kimi danılmaz fakt kontekstində geniş araşdırılmasına böyük ehtiyac vardır.

Akademik Ramiz Mehdiyev yazır: “Heydər Əliyevin ölkənin mənafeyinə xidmət edən, dövlətin strateji maraqları üzərində qurulmuş, hərtərəfli düşünülmüş, özünün vəzifə və prinsipləri ilə seçilən bitkin, ardıcıl siyasəti bütün istiqamətlərdə bu gün də özünü doğrultmaqdadır. Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası üçün apardığı çoxşaxəli fəal xarici siyasətin nəticəsidir ki, indi ölkəmiz dünyada gedən siyasi proseslərdə özünə layiqli yer tutmuş, nüfuzlu mövqe qazanmış, bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığa nail olmuşdur. Qloballaşma dövründə biz inteqrasiyanın əlverişli meyillərindən istifadə etməli, ardıcıl siyasət yeritməliyik. Dövlətlərarası inteqrasiya məkanına, ölkəmizin inkişafına, iqtisadiyyatın modernləşməsinə, cəmiyyətimizin mənəvi-əxlaqi əsaslarının təkmilləşməsinə kömək edən bütün qüvvələri səfərbər etməklə daxil olmalıyıq. Bu gün Azərbaycanın uğurları dünyanın ən qüdrətli dövlətlərinin və nüfuzlu beynəlxalq qurumlarının diqqətini bizə yönəltmişdir”. (R.Mehdiyev Azərbaycan: qloballaşmanın tələbləri, Bakı, 2005, s.335).

Siyasi inteqrasiya iki və ya daha çox siyasi subyektin qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlığı genişləndirməsi, intensivləşdirməsi prosesidir. İnteqrativ prosesin son nəticəsi bir arzu olaraq, yaxud da məntiqi olaraq siyasi birlik, ittifaq və başqa şəkildə təşkilatlanmadır.

Siyasi inteqrasiya prosesi birgə qərarların qəbul edilməsi üçün formal, yaxud da qeyri-formal təşkilatların mövcudluğunu tələb edir. Bundan əlavə, inteqrasiya siyasi subyektlər arasında daha sıx əməkdaşlığın qurulmasını, ən başlıcası isə ümumi maraq və dəyərlərdən çıxış edilməsini nəzərdə tutur.

İnteqrasiyanı həm proses, həm də vəziyyət kimi səciyyələndirilən baxışlar mövcuddur. Siyasi inteqrasiyanın əsas əlaməti, onun iştirakçısı olan dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərdə məsuliyyət daşıdıqlarını, baş verən hər hansı münaqişəli vəziyyəti sülh yolu ilə həll etməyi nəzərdə tutur. Belə götürüldükdə inteqrasiya həm proses, həm də vəziyyət kimi mövcud olur. İnteqrasiya həm dünya təcrübəsi, həm də proses kimi fərqli təhlil, müxtəlif rakurslardan nəzər salmağı tələb edir. Konkret müddəalara gəldikdə isə, aşağıdakıların diqqət mərkəzində saxlanılması vacibdir: inteqrativ təsisat kimi Avropanın təməlində duran prinsiplər və dövlətlərarası münasibətin normaları;

inteqrasiyanın strateji oriyentirləri;

inteqrasiyanın institusional və konstitusional əsasları, qərarların qəbul edilmə mexanizmi və reallaşdırılması üsulları;

inteqrasiya siyasətinin başlıca istiqamətləri və sahələri;

bazar iqtisadiyyatı subyektlərinin inteqrasiya prosesində davranışının ümumi mexanizmləri;

İnteqrasiyanın ictimai-siyasi, sosial mədəni bazası;

ictimai rəyin və sosial təşəbbüsün səfərbər edilməsi üsulları.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, 2004-cü il mart ayının 19-da Slovakiyada “Genişlənən Avropaya doğru: günün yeni mövzusu adlı beynəlxalq konfransdakı çıxışında qeyd etmişdir: “Yeni layihələr və əməkdaşlıq proqramları, milyardlarla dollar dəyərə malik olub müstəqil ölkələrin həm bir-biri ilə, həm də bütövlükdə dünya məkanı ilə daha sıx əlaqələr qurmasına şərait yaradacaqdır. Bu bizim istəyimiz və strateji məqsədimizdir. Azərbaycan öz gələcəyini dünya məkanına daha geniş inteqrasiya edilməsində görür. Biz bu istiqamətdə həlledici addımlar atırıq və mən Avropa və beynəlxalq strukturlarla əlaqələrin daha da möhkəmlənəcəyinə əminəm”.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin başçılığı ilə xarici siyasətimizdə əldə olunan uğurlardan ən böyüyü beynəlxalq ictimai rəyin Azərbaycanın xeyrinə dəyişdirilməsi, Ermənistanın işğalçı dövlət kimi rəsmi sənədlərdə tanıdılması və dünya birliyini Azərbaycanın milli maraqlarına, ərazi bütövlüyünə və müstəqil siyasətinə həssaslıqla yanaşmağa inandıra bilməsi olmuşdur.

Azərbaycan dövləti demokratiya yolunu, Avropaya inteqrasiya kursunu seçmişdir. Dövlətimizin başçısı Prezident İlham Əliyev demişdir: “Dünya birliyinə biganəlik siyasəti heç bir yaxşı nəticəyə gətirib çıxara bilməz. Dünyada baş verən proseslər bir-biri ilə çox sıx bağlıdır. Bu reallıqdır və onu nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bəli, reallıqları biz mütləq nəzərə almalıyıq, lakin öz taleyimizi özümüz təyin edirik. Azərbaycan müstəqil dövlətdir”.

Azərbaycan hazırkı transformasiya və inteqrasiya şəraitində öz iqtisadi yüksəlişini təmin etmək məqsədilə təbii xammal ehtiyatlarından geniş istifadə etdiyi üçün birinci mərhələdədir. Lakin iqtisadiyyatımızın perspektivləri baxımından sadalanan mərhələlərin mürəkkəb çulğaşmasını təmin edən, bütün imkanları minimal zaman ərzində istifadə etməyə imkan verən dövlət siyasəti yeridir. Respublikamızda əhalinin rifahının yüksəldilməsi kimi mərhələnin başlanğıc götürdüyünü sezməmək mümkün deyildir. İqtisadi dinamikada yalnız xammal yönümlü sahələrin deyil, bütün amillərin, innovasiya, investisiya və digər amillərin optimal kombinasiyasını təmin etmək, milli iqtisadi strategiyamızı fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdəndir.

Bütövlükdə, Azərbaycanda gedən inteqrasiya proseslərində əldə edilən uğurlar, hər şeydən öncə Heydər Əliyevin fenomenal siyasi lider amilinə əsaslanmışdır. İnteqrasiyada iştirak edən və iştirakda maraqlı olan dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərinin, strateji siyasi məqsədləri və prinsiplərinin, inteqrasiyanın siyasi institusional modeli, siyasi qərarların qəbulu və həlli mexanizmlərinin, inteqrasiya siyasətinin ayrı-ayrı istiqamətlərinin konsepsiyasının müəyyənləşdirilməsi, dünya iqtisadiyyatı və siyasətinin ayrı-ayrı subyektlərinin inteqrasiya şəraitində davranışının proqnozlaşdırılması, inteqrasiyanın siyasi və sosial-mədəni kontekstlərinin əlaqələndirilməsi, ictimai rəyin səfərbər edilməsi və onun dəstəyinin təmin edilməsi kimi son dərəcə mürəkkəb məsələlərin eyni zamanda böyük uğurla həlli yalnız bununla izah oluna bilər.

Tarixi inkişafın hər bir mərhələsində inteqrasiyanın potensial hesab olunan resurslarının diaqnozu aparılarkən məlum olur ki, bu resurslar da dəyişikliyə uğrayır. Belə ki, inkişafın əvvəlki mərhələləri üçün hərbi, maddi təsir və təzyiq vasitələri mühüm resurs sayılırdı. Bu gün isə elmi-texniki, iqtisadi, siyasi, intellektual – insan, informasiya, nəqliyyat kommunikasiyaları, enerji resursları ön cərgəyə çıxmışdır.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin liderinin beynəlxalq aləmdə etiraf olunmuş nüfuzu XXI əsrdə də ən başlıca inteqrasiya resursu olaraq qalmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin sözləri yeni minillikdə suveren dövlətin inteqrasiya siyasətində çox gözəl əksini tapmışdır: “Müstəqillik yalnız dövlətin atributlarında, rəmzlərdə ifadə olunmur. Müstəqillik hər şeydən əvvəl dövlətin, xalqın maraq və mənafeyinə uyğun müstəqil siyasəti həyata keçirmək deməkdir”.

Azərbaycanlıların indiki nəsli Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qarşıda duran fərqli, yeni vəzifələrin həlli üçün səfərbər olaraq, tariximizdə XXI yüzilliyin yalnız uğur və nailiyyətlər əsri kimi qalması istiqamətində əlindən gələni etməkdədir.

Regionda intensiv inkişafın lideri kimi qəbul edilən Azərbaycan Avropa üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həm regionda, həm də bütün dünyada sülhün və sabitliyin təmin olunması, təhlükə və təhdidlərə qarşı əməkdaşlıq, beynəlxalq terrorizmə qarşı bir cəbhədən çıxış etmək üçün Azərbaycan Avropaya lazımdır. Öz coğrafi mövqeyinə görə, tarixi-mədəni ənənələrinə görə Azərbaycan Avropanın strateji partnyorudur.

Müasir dünyanın qlobal enerji layihələrinin gerçəkləşdiyi məkan kimi, Şərqlə Qərb arasında nəqliyyat dəhlizinin, qlobal təhlükəsizliyinin təşkili üçün Azərbaycan Avropaya lazımdır. Digər tərəfdən bölgədə demokratik Avropa dəyərlərinin ilk davamçısı, yüksək sivilizasiya və mədəniyyətə malik olması və s. yalnız bizim üçün deyil, Avropa üçün də regionun dinamik inkişaf lideri sayılan ölkəmizlə çoxşaxəli əməkdaşlıqda maraqlı edir. Qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq baxımından Avropa Birliyi bütün sahələrdə: xarici siyasətdə, sülhün və təhlükəsizliyin təmin olunmasında, iqtisadiyyat və mədəniyyətdə, bəşəriyyətin qlobal problemlərinin həll olunmasında, insan hüquq və azadlıqları təminatının təkmilləşməsində və s. strateji tərəfdaş qismində çıxış edir. Bir məsələ diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır ki, qarşılıqlı inteqrasiyanın perspektivləri hər iki tərəfin əzmindən asılıdır.

Qarşılıqlı inteqrasiyanın bərabərhüquqlu subyektləri kimi çıxış etmək bu prosesin nüfuzunu daha da artırır. Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti, demokratik və hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətində Avropa standartlarına doğru hər gün daha da inamla addımlayır. Lakin öz siyasətini yalnız özü müəyyən edir.

XXI əsrdə Azərbaycanda zamanın inkişafının başlıca meyilləri aşkar təzahür edir. Azərbaycan siyasi, iqtisadi, mədəni özünütəsdiq mərhələsini yeni əməkdaşlıq formalarının yaradılması ilə uğurlu şəkildə tamamlayır.

Müasir dünyanın taleyüklü problemləri elmi-texnoloji vasitələrdən çox sosial-mədəni vasitələrlə çözülə bilər. Qlobal inteqrasiya prosesi şəraitində milli mədəni siyasət keyfiyyət dəyişikliklərinə uğrayır. Sosial-mədəni dinamikanı məqsədəuyğun məcraya yönəltmək üçün mədəni siyasət dəyişikliklərin miqyasına və sürətinə adekvat olmalıdır. Ən mühüm məqam odur ki, yaxın keçmişdə mədəni siyasətdə milli imperativlər aparıcı rol oynayırdısa, bu gün daxili və xarici mədəni siyasət arasında sərhədlər silinir, onların vəhdəti önə keçir. Bu vəhdət mədəni siyasətdə xarici şərtlərin əhəmiyyətinin artmasından xəbər verir.

Azərbaycan tarixən öz coğrafi geostrateji mövqeyi ilə Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qovşaq məkanı olmuşdur. Mədəniyyətimizə xas olan qarşılıqlı təsirlərə açıq olmaq xüsusiyyəti buradan irəli gəlir. Qlobal təsirləri indi duyan bəzi mədəniyyətlərdən fərqli olaraq Azərbaycanda bu proses təbii-tarixi xarakter daşıyır, özünütəcrid variantı bizim mədəniyyətimiz üçün heç vaxt spesifik olmamışdır.

Lakin müasir sosial-mədəni situasiya qeyd olunduğu kimi, tarixin heç bir zamanı ilə müqayisəyə gəlmir. Bu sahədə Heydər Əliyev Fondunun apardığı çoxşaxəli fəaliyyət mədəni məkanda inteqrasiya modeli kimi bütün dünyaya örnək ola bilər. Milli mədəniyyətimiz, mənəvi dəyərlərimiz, folklorumuz, milli musiqimiz Mehriban xanım Əliyevanın fədakar fəaliyyəti nəticəsində qlobal miqyasda təbliğ olunur. Fondun fəaliyyəti yalnız Azərbaycan xalqının tarixi və mədəniyyətini inkişaf etdirmək və yaymaqla bitmir, eyni zamanda bütün dünya xalqlarının mədəni ənənələri və təcrübəsi ilə ətraflı tanışlıq prosesi gedir. Dünyanın ən nüfuzlu mədəniyyət qurumu tərəfindən Heydər Əliyev Fondunun dünya mədəniyyətinə inteqrasiya fəaliyyətinin düzgün elmi əsaslar və siyasət üzərində qurulduğu xüsusi vurğulanır. Deməli, mədəni inteqrasiya modelinin optimal variantı Azərbaycanda artıq müəyyən edilmiş və inkişaf edir. Bu fəaliyyətin bütün cəmiyyət tərəfindən dəstəklənməsi, daha da intensivləşməsi mühüm məsələdir.

Azərbaycanın inteqrasiya prosesinin bərabərhüquqlu iştirakçısı kimi dünya mədəni məkanında öz layiqli yerini tutmasını gerçəkliyə çevirir. Azərbaycan inteqrasiya şəraitinin formalaşdırılması üçün üzərinə düşən bütün missiyanı yerinə yetirir. Suverenlik prinsipi, mədəniyyətlərin bərabərhüquqlu mövcudluğu, mədəni irsin özünəməxsusluğunun qorunması, regional və beynəlxalq səviyyədə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş imkanlarının tətbiq edilməsi fondun fəaliyyətində xüsusi yer tutur.

Bu gün Azərbaycan formalaşan yeni geosiyasi nizama uyğunlaşmaq, dünya iqtisadiyyatında özünəməxsus mövqeyi olan dövlətə çevrilmək istiqamətində səylərini artırır, tarixi inkişafında dünyaya inteqrasiyanın növbəti mərhələsini, yeni dövrünü yaşayır.

Azərbaycanın qarşısında böyük məqsədlər durur. Bunlar dünyanın yalnız siyasi deyil, həm də iqtisadi , elmi, informasiya məkanlarına inteqrasiya amillərini də əhatə edir. Ölkənin geosiyasi vəziyyəti nəzərə alınaraq, hərtərəfli iqtisadi və sosial inkişafın təmin olunması üçün beynəlxalq maliyyə institutları, iqtisadi təşkilatlar, regional birliklərlə əməkdaşlıq genişləndirilir. Bütövlükdə dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesini sürətləndirmək üçün tədbirlər görülür. Milli iqtisadi maraqlardan irəli gələn şərtlər əsasında Azərbaycan Ümumdünya Ticarət Təşkilatının tamhüquqlu üzvü olmaq istəyir.

Azərbaycanın Avropa elm-təhsil məkanına inteqrasiyasına xüsusi diqqət yetirilir. Bu gün Azərbaycan regionda və dünyada dinamik inkişafın lideri kimi tanınır. İnkişaf templərinə görə beynəlxalq reytinq agentliklərinin, ekspertlərinin diqqət mərkəzində olan Azərbaycana bu maraq Prezident İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti ilə bağlıdır. Müasir dövlətin inkişafının ən mühüm göstəricisi kimi rəqabətə davamlılığa görə Azərbaycan MDB-nin bütün dövlətlərindən irəlidədir. Bu, dövlət başçısının bütün istiqamətlərdə dərin elmi əsaslar üzərində qurulan siyasətinin bəhrəsidir.

İnformasiya cəmiyyətinin inkişaf modelinə keçidin zəruriliyi, yeni intellektual nəslin, yeni elmi elitanın formalaşması istiqamətində verilən sərəncamlar: “Xüsusi istedada malik uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq potensialının inkişafı” (2006-2010)”, “Gənclərin xaricdə təhsil alması”, “Avropa təhsil məkanına inteqrasiya”, “Elektron Azərbaycan” və digər dövlət proqramları, Prezident İlham Əliyevin bu məsələni strateji prioritetlər sırasına daxil etməsini göstərir.

Son illər ərzində dövlətin qəbul etdiyi bütün qərarlar bu və ya başqa şəkildə Azərbaycanın intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Savadlı, peşəkar kadrlar məhz təhsilin inkişafı və beynəlxalq təcrübə ilə əldə edilir. Müasir Azərbaycan modernləşməkdə olan demokratik transformasiya, açıq iqtisadiyyat və vətəndaş azadlığı məkanıdır. Şərq ilə Qərb arasında körpü olan Azərbaycan təkcə sivilizasiyaların qovşağu deyil, həm də mühüm geosiyasi və geoiqtisadi amildir. Bütün bunlar istər regionda, istərsə də onun hüdudlarından kənarda bizə olan münasibəti müəyyənləşdirir.

Ölkə prezidenti İlham Əliyev Azərbaycanın dünyaya inteqrasiyasında ilk növbədə kadrlara önəm verir: “İnsan vətənpərvər ola bilər və olmalıdır. Lakin onun bilikləri və ya peşəkarlığı lazımi səviyyədə olmaya da bilər. Bu halda onun Vətənə sədaqəti bizi tam qane edə bilməz. Peşəkarlıq, Vətənə sədaqət və yüksək insani keyfiyyətlər bir-birini qarşılıqlı tamamlamalıdır”.

Bu meyarlar ölkənin indiki vəziyyətində xüsusilə əhəmiyyətlidir. Belə ki, Azərbaycan tarixi inkişafının yeni dövrünü yaşayır. Ümumdünya miqyasında transformasiya, həmçinin regional proseslərin intensivləşməsi şəraitində qlobal iştirakda dövlətin rolu və yeri dəyişir. Yeni dünya nizamı təkcə qarşılıqlı münasibətlərin sərhədlərini və formalarını dəyişmir, həm də insanlar arasında münasibətlərin yeni mədəniyyətini formalaşdırır. Azərbaycanın dünyaya inteqrasiya modelinin qlobal əhəmiyyət kəsb edən dəyərini müəyyənləşdirməyə çalışsaq, deyə bilərik ki, milli dövlətin dünyaya inteqrasiyasının uğur və nailiyyətlərini təmin edə bilən ən mühüm resurs – bütün zamanlar üçün – lider resursudur. İnteqrasiya məkanları “açıq” məzmunlu anlayış olsa da, bu məkanlarda əvvəlcədən məskunlaşmış ölkələr öz qapılarını heç də hamıya taybatay açmır (Türkiyənin Avropa Birliyinə inteqrasiya istiqamətində otuz ilə yaxın göstərdiyi səyləri xatırlayaq). İnteqrasiyaya nail olmaq üçün siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, hüquqi məkanlarda inkişafın sürət və templərinin bir-birinə uyğunlaşdırılması lazımdır. Ona qoşulmaq üçün bu məkanlarda artıq kök salmış ölkələrin qət etdiyi əsrlərə bərabər mərhələləri bir göz qırpımı hesab edilən müddətə qət etmək, bütün sınaqlardan çıxmaq, Azərbaycanın mümkün tərəfdaşlar arasında ən etibarlı, optimal müttəfiq olduğuna inandırmağa qabil olan lider siyasəti çox önəmli rol oynayır.

Dünyaya inteqrasiyanın Azərbaycan siyasətinin digər qlobal əhəmiyyətli nəticəsi – Şərq dövlətlərinin inkişaf modelinə dair ənənəvi baxışlar, nəzəriyyələr sistemini sözün əsil mənasında “alt-üst etməsi”, sarsıtması, onlara yenidən baxılması zərurətini şərtləndirməsi oldu. Şərq inkişaf modelinin ənənəvi mahiyyətinə, ləng və asta inkişaf tempinə malik model – simvoluna dair minillər formalaşmış stereotiplərin laxladılmasına, kökündən dəyişməsinə dövlətimiz nail ola bilmişdir. Prezident İlham Əliyevin simasında regionun və dünyanın ən dinamik inkişaf edən dövləti kimi məntiqi davamını tapan inteqrasiya prosesləri – bu modelin gücü, Qərbin əsrlər boyu alternativsiz hesab edilən inkişaf modeli ilə rəqabətə davamlı olan sintez modelin gücüdür. Ölkəmizin yüksəlişinə bu vaxtadək görünməmiş təkan verilmiş, dünyanın heç bir ölkəsi ilə müqayisə olunmayan artım templəri gerçəkləşir. Bütün bunlar Azərbaycanın qarşısında duran böyük perspektivlərdən xəbər verir.

Milli Məclisin komitə sədri

Milli təhlükəsizliyimizin nəzəri əsasları

Qərb siyasətşünaslığının milli təhlükəsizliklə bağlı gəldiyi nəticə bu gün universal xarakter daşıyır.

Bu baxımdan, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinin nəzəri əsaslarını tədqiq edərkən məhz bu 3 prinsip üzərində tezislərimizi qurmalıyıq. İstənilən ölkənin, o cümlədən, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi ölkənin milli maraqlarının və milli mənafeyinin qorunmasını özündə ehtiva edən nəzəri konsepsiyadir. Milli maraqlar dedikdə isə ölkənin müstəqilliyini, suverenliyini, ərazi bütövlüyünün və konstitusiya quruluşunun əleyhinə yönəlmiş təhdidlərin qarşısının alınması və vətəndaşların təhlükəsizliyinin, sosial rifahının təmin edilməsi, bütün növ hüquqlarının qorunmasıdır. Qeyd etdiyimiz bu kriteriyalar milli maraqlar məfhumunun qısa məzmunudur və dövlətin də başlıca vəzifəsi bu maraqların əsasında dayandığı milli təhlükəsizliyi təmin etməkdir. Müsbət haldır ki, Azərbaycan dövləti milli təhlükəsizlik konsepsiyasını hazırlayarkən bütün bu kriteriyaları nəzərə alaraq milli təhlükəsizliyin nəzəri əsaslarını və istiqamətlərini aşağıdakı formada vermişdir:

1. Təhlükəsizliyin xarici siyasət vasitələri ilə təmin edilməsi

2. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpa olunması

3. Avropa və Avratlantik strukturlarına inteqrasiya

4. Beynəlxalq təhlükəsizliyə töhfə

5. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq

6. Regional əməkdaşlıq və ikitərəfli münasibətlər

7. Region ölkələri ilə əməkdaşlıq

8. Qeyri-region ölkələri ilə əməkdaşlıq

9. Müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi

10. Təhlükəsizliyin daxili siyasət vasitələri ilə təmin edilməsi (Azərbaycan Respublikası milli təhlükəsizlik konsepsiyası (www.iom.az.)

Milli təhlükəsizliyimizin yuxarıda göstərilən əsas istiqamətlərinin içərisində ən vacibi sözsüz ki, ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin olunmasıdır. Bu səbəbdən də, Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizliyinin əsas problemi Ermənis-tanın ölkəmizə qarşı etdiyi təcavüz nəticəsində yaranmış Dağlıq Qarabağ müna¬qi¬şəsidir desək, yanılmarıq. Çünki bu münaqişə nəticəsində ölkənin milli təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edən milli mənafeyə ciddi zərbə dəyib. Yəni, ilk növ¬bədə dövlətin ərazi, sosial-iqtisadi və mənəvi bütövlüyü pozulub. Həmçinin, milli təhlükəsizliyin əsas prinsipləri olan şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin təhlükəsizliyi ciddi surətdə zədələnib. Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə təcavüzü nəticəsində on minlərlə insan həyatını itirmiş, yüz minlərlə adam öz yurdundan məhrum olaraq didərgin həyatı yaşamaqda və cəmiyyət hər an başlana biləcək müharibə və terror təhlükəsi qarşısındadır. Nəhayət, dövlət həmin ərazilərdə öz suveren hüquqlarını həyata keçirmək imkanlarından məhrum edilmişdir. Məhz bu baxımdan, Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasında (hansı ki, milli təhlü¬kəsizliyin qorunmasına xidmət edir) bu münaqişənin ölkəmizin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməsi əsas prioritet hesab edilir.

Azərbaycan xarici siyasətinin digər vacib vəzifəsi mürəkkəb və əlverişli geosiyasi məkanda yerləşən ölkəmizin təhlükəsizliyini effektiv xarici siyasət prioritetləri müəyyənləşdirmək və onları uğurla həyata keçirməkdir. Azərbaycanın geosiyasi gücünü artıran amillər ilk növbədə onun Avrasiya dəhlizində və dəniz sahilində yerləşməsi, zəngin təbii sərvətlərə malik olması və nəhayət, yüksək intellektə sahib olan əhaliyə, çoxəsrlik dövlətçilik ənənələrinə və mədəni irsə malik olmasıdır. Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi və son yüzillərdə keçmiş olduğu tarixi yol ölkəmizin aydın xarici siyasət strategiyası həyata keçirməyi tələb edir.

Fikrimcə, ölkəmizin milli maraqları əsas götürülərək xarici siyasət strategiyamızın əsas istiqamətləri belə olmalıdır:

1. Azərbaycan birmənalı olaraq Avro-Atlantika məkanına inteqrasiya olun¬ma¬lı və perspektivdə bu məkanın əsas strukturlarına (NATO, Aİ) daxil olmağı strateji məqsədlərindən biri kimi nəzərdən keçirməlidir.

2. Azərbaycanın Avropa ailəsinin bərabərhüquqlu üzvü olması ilk növbədə ölkənin milli təhlükəsizliyi baxımından qiymətləndirilməlidir. Dost olmayan dövlətlərlə əhatə olunması və bu dövlətlərin ənənəvi regional siyasəti ölkəmizi Qərbin siyasi-iqtisadi, hərbi “çətiri” altına girməyi zəruri edir.

3. Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik ən yüksək səviyyəyə çatdırılmalı və iki döv¬lət arasında hərbi – təhlükəsizlik ittifaqının yaranmasına nail olunmalıdır. Gürcüstanın da Türkiyə və Azərbaycan strateji müttəfiqliyinə qoşulması regionda məlum kənar güclərin təsirini xeyli azalda bilər. Onu da qeyd edək ki, təqdirəlayiq haldır ki, son illərdə bu istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar atılmışdır.

4. Azərbaycan pozitiv balanslaşdırma siyasətinə uyğun olaraq Rusiya və İranla mehriban qonşuluq münasibətlərini saxlamalı və hər iki dövlətlə mədəni, iqtisadi əlaqələrin zəifləməsinə imkan verməməlidir. Ölkəmiz bu dövlətlərlə mü-nasibətlərini tərəflərin suveren hüquqlarına hörmət əsasında qurulması strategiyasına üstünlük verməlidir.

Azərbaycan milli təhlükəsizliyini xarici siyasət vasitələri ilə təmin edərkən həm də beynəlxalq təhlükəsizliyə öz töhfələrini verir. Bu sahədə beynəlxalq anti-terror koalisiyasında ölkəmizin aktiv iştirakını, beynəlxalq təşkilatlarla və ayrı-ayrı dövlətlərlə əməkdaşlığı misal göstərmək olar.

Azərbaycan milli təhlükəsizliyinin digər nəzəri əsaslarından biri iqtisadi təhlükəsizliyimizi təhdid edən amillərin qarşısının alınmasıdır. İqtisadi təhlükəsizliyin milli təhlükəsizliyin əsas faktoru olduğunu nəzərə alanda onun problemlərinin aradan qaldırılmasını dövlətin başlıca vəzifələrindən biri hesab etmək olar. Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizlik problemlərinin həlli yollarını belə görürük:

1. Ölkə iqtisadiyyatının əsas problemlərindən birinin korrupsiya və onun müxtəlif formalarının olması danılmaz faktdır. Korrupsiyanın aradan qaldırılması və ya onun əhəmiyyətsiz səviyyəyə çatdırılması üçün dövlətin kompleks tədbirlər həyata keçirməsinə ciddi ehtiyac var. İlk növbədə bu sosial bəlanı doğuran səbəblər ləğv edilməli və korrupsiya əleyhinə qəbul olunmuş qanunvericilik aktlarının effektiv icrası təmin edilməlidir. Bu məsələdə həmçinin vətəndaşlar da fəal olmalı və öz hüquqlarını, məsuliyyətlərini bilərək hərəkət etməlidir. Beləliklə, korrupsiyaya qarşı mübarizədə dövlətlə yanaşı, vətəndaş cəmiyyətinin mühüm rol oynadığı xüsusi qeyd olunmalıdır.

2. İqtisadiyyatın sahə quruluşunda olan böyük fərqlər də iqtisadi təhlükəsizliyimizin əsas problemlərindən biri hesab edilməlidir. Bu gün etiraf etmək lazımdır ki, ölkənin ixrac potensialının böyük hissəsini neft və neft məhsulları təşkil edir. Belə vəziyyətin davam etməsi yaxın 5–10 ildə ölkə iqtisadiyyatının “Holland sind¬romu” təhlükəsi ilə üzləşməsinə gətirib çıxarda bilər. Bu səbəbdən əldə olunan neft gəlirlərinin əsasən qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməsi dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca vəzifəsi hesab olunmalıdır.

3. Bazar iqtisadiyyatına keçən ölkəmizdə iqtisadi sistemin liberallaşdırılması sürətləndirilməlidir. Bunun üçün ilk növbədə dövlətin iqtisadi sferada müdaxiləçi rolu azaldılmalı, iqtisadi münasibətlər yalnız qanunlarla tənzimlənməli, qeyri-qanuni monopoliyalar aradan qaldırılmalı, milli sahibkarlığın sağlam əsaslarla formalaşması və mövqeyinin güclənməsi siyasətinə üstünlük verilməlidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bazar iqtisadiyyatına keçmiş və yaxud keçməkdə olan dövlət-lərdə milli sahibkarlığa cəmiyyətin sosial-iqtisadi, həmçinin siyasi tarazlığını saxlayan qüvvə kimi baxırlar. Ölkəmizdə liberal, bazar münasibətlərinə əsaslanan iqtisadiyyatın oturuşması üçün dövlətin vergi, investisiya siyasətlərində, maliyyə sis¬temində bürokratik əngəlləri aradan qaldıran islahatların həyata keçirilməsi zəruridir.

4. Nəhayət, Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizliyini təhdid edən amillərdən biri kimi xarici təsiri göstərmək olar. Azərbaycan xarici iqtisadi fəaliyyətində “açıq qapı” siyasətinə üstünlük versə də iqtisadi təhlükəsizliyi ilə bağlı bir sıra amilləri nəzərə almaq məcburiyyətindədir. Ölkəmiz hər hansı xarici aktorların (dövlət və ya qeyri dövlət olmasından asılı olmayaraq) iqtisadi və o cümlədən, siyasi müstəqilliyimizi məhdudlaşdıran addımlarını neytrallaşdırmaq üçün ilk növbədə sənaye potensialını rəqabətədavamlı səviyyəyə çatdırmalı, idxal-ixrac əməliyyatları və valyuta üzərində nəzarətini gücləndirməli, beynəlxalq korrupsiyanın ölkədaxili korrupsiya ilə birləşməsinin qarşısını almalıdır.

Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinin nəzəri əsaslarını təşkil edən digər problemləri təhlil edərkən aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar:

1. Keçid dövrünü yaşayan və çoxsaylı ciddi problemləri olan ölkəmizin milli ideologiyaya ehtiyacı olması şübhəsizdir. Bu ideologiya özündə milli, dini və universal dəyərləri birləşdirir.

2. Milli mənəvi mədəniyyətə əsaslanmadan və onu qorumadan güclü milli dövlətin yaranması və inkişafı mümkün deyil. Bu baxımdan Azərbaycan dövləti milli mənəvi mədəniyyətin qorunmasını strateji vəzifələrindən biri hesab edir.

3. Ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsinə ilk növbədə milli genefondun qorunma vasitələrindən biri kimi baxmaq lazımdır. Ekoloji problemləri həll etmək üçün Azərbaycan dövlətinin çoxsaylı tədbirlər həyata keçirməsinə ciddi ehtiyac var.

4. Demoqrafik problemlərin yaranma səbəblərinin çeşidli olması dövlətin sosial-iqtisadi sferada geniş islahatlar həyata keçirməsini zəruri edir. Bu islahatların məqsədi əhalinin yaşayış səviyyəsini qaldırmaqla demoqrafik təhlükəsizliyi təmin etməkdir.

5. Azərbaycanın informasiya təhlükəsizliyi əsasən iki aspektə söykənir: ölkənin müasir dünya sivilizasiyasına qovuşmasını təmin etmək və informasiya sahəsində milli mənafeyi qorumaq. Son illərdə Azərbaycan dövləti informasiya təhlükəsizliyini təmin etmək istiqamətində bir sıra mühüm addımlar atsa da, bu sahədə görüləsi çox işlər var. Nəzərə alsaq ki, XXI əsr informasiya əsri hesab edilir, onda informasiya təhlükəsizliyinin ölkənin milli təhlükəsizliyinin başlıca as¬pekt¬lərindən biri kimi qəbul etmək olar.

Beləliklə, deyilənlərə yekun olaraq qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycanın milli təhlükəsizlik baxımından ciddi problemlərinin olması ilə yanaşı ölkəmizin bu problemləri həll etmək imkanlarını da qiymətləndirmək lazımdır. Fikrimizcə, Azərbaycan milli təhlükəsizliyini sözün tam mənasında yalnız milli iradəyə əsaslanaraq yeridilən məqsədyönlü daxili və xarici siyasət strategiyalarını həyata keçirməklə təmin edə bilər.