Məişət ekologiyası

Bu tədqiqat sahəsinin əsas funksiyası, canlıların hər icmasına uyğun fərqli mənzərələrin anlaşılması və müdafiəsi sayəsində növlərin qorunmasını təşviq etməkdir.

Meiset Ekologiyasi – Wikipedia

Məişət ekologiyası — İnsan populyasiyasının mövcudluğu və inkişafını təmin edən, əhalinin sağlamlığının qorunması və inkişafına xidmət edən, adamların fiziki və mənəvi qüvvələrinin rekreatsiyasına şərait yaradan, onların təkrar istehsalını təmin edən, adamları mənəvi-psixoloji cəhətdən formalaşdıran və insanla ətraf mühitin qarşılıqlı təsir qanunauyğunluğu əsasında reallaşan sosial-bioloji, mənəvi-psixoloji şəraiti əhatə edən mikromühit kimi dəyərləndirilir. [1]

“Məişət ekologiyası” anlayışı

Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası

Professor Sakit Hüseynov yazır ki, məişət ekologiyası anlayışı, başqa canlıların özünəməxsus yaşama yeri, insanın öz yaşama yeri, sosial-fəlsəfi baxımdan məişət şəraiti anlayışı kimi müəyyənləşdirilir. Bu mənada məişət ekologiyasını mənalandırarkən — insanın yaşma yeri olan mənzil-məişətin ekologiyası nəzərdə tutulur. [2]

Yaşamaq üçün hər bir canlı orqanizmin özünəməxsus yer seçməsi, oradan qida, su və s. tapması, zaman həddi ilə bağlı olan fəaliyyəti, müəyyən səbəbdən bir yaşayış yerini başqa yaşayış yeri ilə dəyişməsi, canlı orqanizmlərin həyat tərzi adlanır. Orqanizmin xarici aləmin, obyektiv təsirinə — işığa, temperatura, küləyə, yağışa, qara münasibəti də onun həyat tərzinə aiddir. Bu münasibətləri də ekologiya öyrənir. [3]

Professor Sakit Hüseynov göstərir ki, məişət ekologiyası insan ekologiyasının qorunmasında, onun fəaliyyətində mühüm zəruri əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də insan ekologiyasının qorunması digər amillərlə yanaşı, həm də məişət ekologiyasının normal təşkil olunması və yaxşılaşdırılmasından asılıdır. Məisət ekologiyasının normal təşkili və inkişaf səviyyasi isə əhalinin təmiz içməli su, keyfiyyətli ərzaq məhsulları ilə təmin edilməsindən — rahat mənzil şəraitinin yaradılmasına qədər mürəkkəb və zəruri şərtlərin yerinə yetirilməsini tələb edir. [4]

Məişət ekologiyasına təsir edən amillər çoxcəhətlidir. Mövcud elmi ədəbiyyatın təhlili və yaşadığımız real həyatın sosiloji cəhətdən araşdırılması nəticəsində məisət ekologiyasının çirklənməsi və gərginləşməsinin qarşısını almaq üçün görüləcək tədbirləri tipoloji cəhətdən şərti olaraq aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

• 1. Ətraf mühit obyektlərinin təbii və antropogen təsirlər nəticəsində çirklənməsinin qarşısını almaq üçün (su, atmosfer havası və torpağın çirklənməsinin qarşısının alınması, bərk məişət tullantılarının zərəsizləşdirilməsi və s.) kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi.
• 2. Müstəqil respublikamızın mənafeyini nəzərə almaqla ekoloji hüququn beynəlxalq tələblər səviyyəsində inkişaf etdirilməsi.
• 3. Əhalinin bütün yaş qrupları arasında ekoloji tərbiyənin genişləndirilməsi və ekoloji mədəniyyətin formalaşdırılması. [5]

Məişət ekologiyasının qorunmasında bütün tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, indiki şəraitdə əhali arasında ekoloji tərbiyənin genişləndirilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. [6]

İstinadlar

1. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.27
2. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.22
3. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.22
4. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.154
5. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.154
6. ↑ Sakit Hüseynov. Məişət ekologiyası. Bakı, 1996, s.155

Məişət ekologiyası

(+994 12) 493 30 77

• Fəlsəfə
• Tarix
• Azərbaycan tarixi
• Sosiologiya
• Etnoqrafiya
• İqtisadiyyat
• Dövlət və hüquq
• Siyasət. Siyasi elmlər
• Elm və təhsil

• Mədəniyyət
• Kitabxana işi
• Psixologiya
• Dilçilik
• Ədəbiyyatşünaslıq
• Folklor
• Bədii ədəbiyyat
• İncəsənət
• Kütləvi informasiya vasitələri

Meşə ekologiyası

Abunə

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə “Rusiya Federasiyasının Qanunvericilik Bazası” təqdim olunur.

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə bütün elm sahələri üzrə 5 000 e-kitabdan ibarət elektron kitabxana – Elektron Kitabxana Sistemi İPR Books təqdim olunur.

Polpred.com Medianin İcmalı. Hər gün minlərlə xəbərlər, Rus dilində tam mətn, son 15 ilin informasiya agentliklərinin və işgüzar nəşrlərin ən yaxşı milyon mövzusu.

Bannerlər

Əlaqə

Ünvan: AZ1005, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri,
Nizami küçəsi 58

Tel.: (+99412) 596-26-13

İş vaxtı:
Bazar ertəsi – Cumə: 9:00-18:00
Fasilə: 13:00-14:00
İstirahət günləri: Şənbə, Bazar

Copyright © 2013 Prezident Kitabxanası. Bütün hüquqlar qorunur.
Məlumatlardan istifadə zamanı istinad vacibdir.

Ekologiyanın sahələri və öyrəndikləri (tam siyahı)

Əsas arasında ekologiyanın qolları Cəmiyyət ekologiyası, biyogeokimya, yanğın ekologiyası, mikroekologiya, mikrob ekologiyası, paleoekologiya və kimyəvi ekologiya fərqlənir.

Ekologiya, planetdə yaşayan canlılar ilə inkişaf etdikləri mühitdə mövcud olan təbii ehtiyatlar arasında yaradılan müxtəlif münasibətləri öyrənmək məqsədi daşıyan biologiya ilə əlaqəli bir elmdir.

Bu münasibətlər qarşılıqlı xarakter daşıyır və müəyyən bir ssenarini təşkil edən mənbələrin mövcudluğunda əhəmiyyətli dəyişikliklər göstərə bilən müxtəlif faktorları çox təsir edə bilər.

Ekologiyanın ən vacib sahələri

Biogeoqrafiya

Biogeoqrafiya, Yer kürəsində yaşayan müxtəlif canlıların necə paylandığını analiz edən ekologiyanın bir hissəsidir. Bu elm xüsusilə bu yayılma səbəblərinin və digər canlılara və təbii fəzalara təsirinin əsasını düşünür.

Bəzi müəlliflər bu tədqiqat sahəsini biosferin coğrafiyası kimi tanıyırlar. Fiziki coğrafiyanın, həmçinin biologiyanın və xüsusən ekologiyanın vacib bir hissəsi hesab olunur.

Kimyəvi ekologiya

Bu ekologiya sahəsi canlılarla birbaşa fərqli dinamiklərdə iştirak edən və mənşəyi sırf bioloji olan müxtəlif kimyəvi birləşmələrin analizinə yönəlmişdir.

Kimyəvi ekologiyanın əsas tədqiqat mənbələri varlıqların çoxalması, böyüməsi və həyatda qalması ilə əlaqəli proseslərdə mühüm iştirak edən elementlərdir.

Tətbiqi ekologiya

Bu elm, müəyyən bir ekoloji problemi həll etmək üçün ekoloji metod və anlayışların spesifik tətbiqinə yönəlmişdir.

Bir çox halda tətbiq olunan ekologiya, daxili tarazlığı insanların və təşkilatların zərərli tətbiqləri ilə pozulmuş yerlərin bərpasına yönəldir.

Biyogeokimya

Biyogeokimyanın tədqiqat obyekti, planetin canlıları ilə bunlara xas olan zülallar, lipidlər və karbohidratlar kimi digər geokimyəvi elementlər arasında yaranan qarşılıqlı əlaqədir.

Bu tədqiqat sahəsinin töhvəsi canlıların proseslərinin dərinləşməsidir; Bu biliklərə əsaslanaraq hər növün xüsusiyyətlərini daha yaxşı anlamaq və yarana biləcək çətinlikləri gözləmək mümkündür.

İcma ekologiyası

Bu tip ekologiya diqqətini müəyyən bir növün fərd qrupları olan icmalara yönəldir. İcma ekologiyası olaraq da bilinir.

Bütövlükdə bu cəmiyyətlər xüsusi davranışlara sahibdirlər və təbii mühitlərinə müəyyən şəkildə reaksiya verirlər və icma ekologiyası bu davranışları və nəticələrini təhlil etməkdən məsuldur.

Ekoloji ardıcıllıq

Bu termin müəyyən bir müddət ərzində müəyyən bir ekoloji cəmiyyətdə yaranan dəyişikliklərə aiddir.

Bu dəyişikliklər mütərəqqi olması ilə xarakterizə olunur və sözügedən icmanın tərkibinə mühüm təsir göstərir. Ekoloji ardıcıllıq sayəsində növlərin mənşəyi və necə inkişaf etdikləri barədə daha dərindən öyrənmək mümkündür.

Ekofiziologiya

Bu ekologiya sahəsi səylərini birbaşa təbii şəraitdə fizioloji proseslərin analizinə yönəldir.

Bu, bu proseslərin istilik, digər varlıqların müdaxiləsi və digər ətraf mühit şərtləri kimi onlara təsir edən bütün elementlərin ortasında müşahidə ediləcəyini nəzərdə tutur. Bu müşahidənin məqsədi təhlil olunan varlıqların mühitinin ortasında hansı davranışda olduğunu müəyyənləşdirməkdir.

Ekotoksikologiya

Ekotoksikologiyanın əsas məqsədi ətraf mühitə daxil olan zəhərli tullantıların təyinatının nə olduğunu, həmçinin riskləri minimuma endirməyin və çirklənmiş mühitə çox böyük təsir göstərməməyin necə mümkün olduğunu təhlil etməkdir.

Zəhərli maddələrin təsirini müəyyənləşdirmək üçün ekotoksikologiya, digər amillər arasında sözügedən elementin nə qədər çirkləndirdiyini və nə qədər müddətə məruz qaldığını nəzərə alır.

Landşaft ekologiyası

Ekologiyanın bu sahəsi bir mənzərənin bütün komponentləri arasındakı əlaqələri təhlil edir: müvəqqəti elementlərdən daha struktur olanlara, eyni zamanda mədəni sahəni nəzərə alır.

Bu tədqiqat sahəsinin əsas funksiyası, canlıların hər icmasına uyğun fərqli mənzərələrin anlaşılması və müdafiəsi sayəsində növlərin qorunmasını təşviq etməkdir.

Yanğın ekologiyası

Atəş ekologiyası tədqiqatını bu təbii fenomenə və təmasda ola biləcəyi digər biomüxtəlifliyin amillərinə təsir göstərə biləcəyinə yönəldir.

Bu elm fərqli ekosistemlərin yanğından necə təsirləndiyini təhlil etdiyi üçün tarixi məlumatlara əsaslanır. Təsirə məruz qalan ərazidə yaşayan canlıların yaşadıqları dəyişiklikləri də ətraflı araşdırır.

Funksional ekologiya

Funksional ekologiya vasitəsi ilə onların necə işlədiyini və ekologiya sistemlərinin quruluşunun nə olduğunu tam anlamağa çalışırıq. Əsas məqsəd spesifik və dəqiq biliklərin təbliği sayəsində onların qorunmasını təşviq etməkdir.

Eynilə, funksional ekologiya təbii ehtiyatlardan adekvat istifadəni müdafiə edir. İqtisadi, sosial və mədəni məlumatları əhatə etdiyi üçün bu səbəbdən çoxsahəli bir elm kimi qəbul edilə bilər.

Qlobal ekologiya

Qlobal ekologiya ətraf mühit problemlərini multidisipliner yanaşmalardan həll edən elmdir. Biyokimyəvi mənşəli təbii elementlərin təsirini sözügedən problemlə əlaqəli cəmiyyətlərin davranışları ilə birlikdə nəzərdən keçirir.

Bu fənnin ən inkişaf etmiş nöqtələrindən biri dünyadakı iqlim dəyişikliyinin səbəb və təsirlərinə uyğundur.

Makroekologiya

Makroekologiya geniş miqyaslı ekoloji proseslərin, ən böyük təsiri olan və daha geniş meydana çıxanların dərin təhlili ilə xarakterizə olunur.

Bu intizam bioloji cəmiyyətlərin davranışları ilə əlaqəli nümunələrin yaradılmasına imkan verir, daha sonra nəzərdən keçirilə bilər və lazım olduqda makroekologiya ilə əlaqəli digər fənlər tərəfindən düzəldilir.

Dəniz ekologiyası

Ekologiyanın bu sahəsi dənizdə yaşayan canlılar arasındakı əlaqələrin və ətraf mühitlə qarşılıqlı münasibətlərinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir.

Bu qarşılıqlı təsirlərə, insanlar tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyətlər və digər növlərin müəyyən dinamiklərə müdaxiləsi daxildir. Dəniz ekologiyasında nəzərə alınan elementlər arasında, bir çox başqaları arasında qidalanma, çoxalma və davranış prosesləri fərqlənir.

Mikrob ekologiyası

Mikrobial ekologiya xüsusi olaraq mikroorqanizmlərə yönəlmişdir. Planetin ən kiçik varlığı olmasına baxmayaraq, mövcud olan bütün ekosistemlərə böyük dərəcədə təsir göstərirlər.

Bu tədqiqat sahəsinin əsas məqsədi fərqli varlıqların quruluşunun nə olduğunu və mikroorqanizmlərin onlara həm birbaşa, həm də dolayı şəkildə hansı şəkildə təsir göstərdiyini daha yaxşı başa düşməkdir.

Paleoekologiya

Bu ekologiya şöbəsi, müxtəlif növlərin təkamülünün necə inkişaf etdiyini və ətraf mühitdən necə təsirləndiyini anlamaq məqsədi ilə tədqiqatını dəniz canlılarının fosillərinin analizinə əsaslanır.

Keçmişdəki ekoloji mühitləri fosillərdən, xüsusən də sporlardan və tozcuqlardan bərpa edə bilmək çox vacib bir elmdir.

Demoqrafik ekologiya

Bu qol populyasiya ekologiyası olaraq da bilinir və əsas məqsədi eyni növ varlıqlarının icmalarının xüsusiyyətlərini öyrənməkdir.

Bu intizam xüsusilə cəmiyyətin nə qədər müxtəlif olduğu, sosial quruluşunun və ölçüsünün nə olduğu kimi məqamları nəzərə alır. Bu reyestri bilməklə davranışları proqnozlaşdırmaq və müəyyən bir yaşayış mühitinin qorunmasını təşviq etmək üçün çox faydalı məlumatlara sahib olmaq mümkündür.

Kəmiyyət ekologiyası

Ədədi ekologiya olaraq da bilinir. Əsas məqsədi ekoloji təhlillərdə statistik metodların tətbiqidir.

Bu işin məqsədi müşahidələrə əsaslanan analizlərə rəsmi dəstək vermək və əldə edilmiş statistik nəticələr vasitəsilə strategiyalar yaratmaqdır.

Eynilə, kəmiyyət ekologiyası vasitəsi ilə fərqli növlərin fərdləri arasında, eləcə də təbii mühitləri arasında hansı əlaqələrin olduğunu konkret və statistik bir şəkildə müəyyən etmək mümkündür.

Ekoloji bərpa

Ekoloji bərpa müxtəlif fəaliyyətlər nəticəsində pozulmuş təbii fəzalara həsr edilmişdir.

Bu intizamın məqsədi bu ssenariləri bərpa etməyə kömək etməkdir: bir tərəfdən orijinal əlverişli şərtlərin geri qaytarılmasına çalışmaq; digər tərəfdən gələcəyə baxaraq bu mühitlərin qorunmasını istəmək.

Bu yanaşmaları həyata keçirərkən bir cəmiyyətin sosial, mədəni, siyasi və iqtisadi cəhətləri nəzərə alınır.

Torpaq ekologiyası

Torpaq ekologiyası canlı orqanizmlər, iqlim və digər komponentlər arasında mövcud olan əlaqələri və torpaqların inkişafı nəzərə alır.

Bu intizam, eyni zamanda torpaq elementlərinin müxtəlif canlıların həyat dövrlərinə birbaşa müdaxilə etdiyini, sonuncunun istifadə etdiyi qida və bitkilərin mövcudluğunu nəzərə alır.

Nəzəri ekologiya

Riyazi ekologiya olaraq da bilinir. Ekologiyanın bu sahəsi ətraf mühitin deqradasiyası nəticəsində yaranan ekoloji dəyişiklikləri proqnozlaşdırmaq üçün riyazi modellərə əsaslanır.

Bu dəyişikliklər insanlar tərəfindən həyata keçirilən zərərli fəaliyyətlər nəticəsində yaranır.

Bu ekologiyanın əsas funksiyalarından biri növlərin yox olmasının qarşısını almaq və ən həssas vəziyyətdə olanları qorumağa çalışmaqdır.

Ekoloji iqtisadiyyat

Yaşıl iqtisadiyyatın əsas məqsədi davamlılığı axtarmaqdır. Bunun üçün sosial, mədəni, siyasi və təbii ki, iqtisadi cəhətdən ətraf mühit elementlərini də nəzərə alır.

Bu intizamın mərkəz nöqtəsi, davamlılığına əsaslanan və daxil olan komponentlərin, tullantıların və enerjinin miqdarı və keyfiyyətinə görə iqtisadi bir modelin nə qədər canlı olduğunu analiz etməkdir.

İnsan ekologiyası

İnsan ekologiyası tədqiqatlarını həm təbii, həm də süni mühitlərlə insanlar arasında mövcud olan münasibətlər üzərində qurur.

Başqa şeylər arasında sosial, mədəni və iqtisadi sahələr qədər elementləri müxtəlif saydığı üçün bir çox baxış və çox yanaşma tərzi var. Bu səbəbdən psixologiya, coğrafiya, epidemiologiya, antropologiya və sosiologiya kimi sahələrdən mütəxəssislər müdaxilə edirlər.

Sosial ekologiya

Sosial ekologiya, insanların öz sistemlərinin təmasda olduqları ətraf mühit sistemləri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu analiz etməyə yönəlmişdir.

Ekologiyanın bu qolu insanların təbii və qurulmuş mühitləri ilə sıx əlaqəli olduğu əsasından başlayır, buna görə də həmişə böyük təsir göstərən münasibətlər və qarşılıqlı əlaqələr olacaqdır.

Ekoloji sağlamlıq

Ekologiyanın bu qolu vasitəsi ilə yerlər və təbii sərvətlərin qorunmasına uyğun olaraq insan rifahını axtarmağa səylər artır.

Ekoloji sağlamlıq, şəhərsalma, heyvandarlıq, qoruma, təkrar istifadə strategiyaları və enerjinin uyğun formaları və istifadəsinə vurğu edən əkinçilik anlayışını təşkil edən tətbiqlər arasında digərləri də seçilir.

Sənaye ekologiyası

Sənaye ekologiyası səylərini sənaye fəaliyyətlərinin ətraf mühitin qorunmasına və qorunmasına təsir etməməsinə (və hətta təşviq etməsinə) imkan verən strategiyaların yaradılmasına həsr edir.

Mühəndisliyin bir sahəsi hesab edilə bilər və əsas məqsədi tamamilə davamlı cəmiyyətlərin və sistemlərin yaradılmasını axtarmaqdır.

Əsas hərəkətlərdən biri, sənaye sahələrindəki tullantıların başqaları üçün xammal ola biləcəyinə, sənaye fəaliyyətlərindən gələn tullantıların maksimuma endirilməsinə uyğun gəlir.

İnformasiya ekologiyası

Bu intizam ekologiyadan daha çox məlumatla əlaqələndirilir, lakin sonuncudan ilhamlandığı üçün bu siyahıda xatırlatmağa dəyər.

İnformasiya ekologiyası, səylərini bir-birindən müxtəlif yollarla asılı olan, insan, süni və siyasi olan müxtəlif elementlərin təsiri altında olan şəbəkəli bir sistem kimi iş mühitində məlumatları qəbul etməyə yönəldir.

İnformasiya ekologiyasının əsas şərtləri yuxarıda göstərilən sistemlər içərisində ən vacib şeyin arxasında duran insanlar olmasıdır.

İstinadlar

1. Cantabria Universitetində “Biogeoqrafiya: konsepsiya və ilkin mülahizələr”. 5 dekabr 2019-cu ildə Cantabria Universitetindən alındı: ocw.unican.es
2. EcuRed-də “kimyəvi ekologiya”. 5 dekabr 2019-cu ildə EcuRed-dən alındı: ecured.cu
3. Wikipedia-da “Biogeochemistry”. 5 dekabr 2019-cu il tarixində Wikipedia: wikipedia.org saytından alındı
4. Xan Akademiyasında “Yaşıl Varis”. 5 dekabr 2019-cu ildə Xan Akademiyasından alındı: es.kahnacademy.org
5. Anta, A. “Ekofizyoloji: bu nədir və nümunələr” Yaşıl Ekologiyada. 5 dekabr 2019-cu il tarixində Green Ecology: ecologiaverde.com saytından alındı
6. Puig, A. Conicet Mendoza’da “Ekotoksikologiya”. 5 dekabr 2019 tarixində Conicet Mendoza’dan alındı: mendoza.conicet.gov.ar
7. Twenergy-də “landşaft ekologiyası nədir”. 5 dekabr 2019-cu il tarixində Twenergy: twenergy.com saytından alındı
8. Gülis, M. “Atəş ekologiyası: bütün yanğınlar zərərlidirmi?” 20 dəqiqədə. 5 dekabr 2019-cu il tarixdə 20 dəqiqədən etibarən alındı: 20minutos.es
9. Ekologiya İnstitutunda “Funksional ekologiya”. Ekologiya İnstitutundan 5 dekabr 2019-cu ildə alındı: inecol.mx