Эмиль «Финансист» Новрузов

olur. Qarağanın vegetasiyası payza qədər davam edir. Cücərtilər iyunun ortalarında 3-6 sm-ə

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Respublikanın müxtəlif təbii-coğrafi zonalarından toplanmış 300-ə qədər növün analizi aparılaraq, onlardan yeni tibbi preparatların alınmasına imkan verən keyfiyyətli ksanton, antroxinon, emodin, xloremodinin ayrılmasına nail olub. Tibbi-bioloji tədqiqatlar üçün xammal bazasının vacibliyi nəzərə alınaraq tibbi-bioloji perspektivi olan növlərin respublikada ehtiyatı hesablanmış və yayılma arealı dəqiqləşdirilmişdir. Həmin məlumatlar yeni dərman preparatlarının alınması və istehsalında istifadə olunur.

Müəyyənləşdirilmişdir ki, müxtəlif ekoloji qruplara aid olan şibyələr Azərbaycana əsasən 3-cü və 4-cü dövrlərdə 3 miqrasiya dalğası ilə daxil olmşdur: şimal arktik, şimal boreal, ön asiya və aralıq dənizi.

“Azərbaycanın Qırmızı Kitabı”nın (II cildlik) 2-ci nəşrinin redaksiya heyətinin üzvü olmuşdur.

2. Biological varietes of plants in South Caucasus and their protection. Vienna (Аustriya)2005

3. Анализ бриофлоры Гянджачайского бассейна. Журн: Естественные и технические науки» Москва, № 3(47). 2010, с.69-71.

4. Fitosenologiyanın (Geobotanika) əsasları (Dərslik),Bakı:Elm,2010,305 s.10.

5. Kiçik Qafqazın yüksək dağlığında qaya və tökün-tülərin zəngçiçəkliləri (Campanulaceae Juss.). AMEA Xəbərləri, Biologiya və tibb elmləri, cild 68, №1, 2013, s35-39

6. The Seed Productivity of Some Plants in the Rock and Debrises of the High Upland of the Small Caucasus. EUROPEAN ACADEMIC RES- EARCH Vol. I, Issue 12/ March 2014 (5702-5711)Impact Factor: 3.1 (UIF) DRJI Value: 5.9 (B+)

7. Конспект лишайников Азербайджана.(Монография), Баку: Элм,2014,236 с

8. The anthropogenic dynamics and the preservation of vegetation of the Western region of Azerbaijan” Romania,İnternational Multidisciplinary Research Journal, European Academik Research, vol.I, Issue 11,February 2014.

9. The systematic analysis of moss families in Western part of Azerbaijan. International Conference Innovative Approaches to Conservation of Biodiversity.International Conference Innovative Approaches to Conservation of Biodiversity. Conference Program. October 2-4, 2016. Baku, Azerbaijan

10. Флорогенетическое значение анатомических признаков представителей сем.Rosaceae Азербайджана. Материалы XVII Международной научной конференции Биологическое разнообразие Кавказа и Юга России. Нальчик,2015,с.176-179

11. Flora biodiversity of the raines of the Kapaz mountion. Seab 2016. Symposium an euroasion bidisersity, abstract book. 23-27 may, 2016, Antalya, Türkiyə.

12. Genesis of the Flora of Specially Guarded Natural Areas – Geygel National Park, Eldarpinery, Garayazy and Korchay State Natural Reservations. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences ISSN: 2319-7706 Volume 6 Number 2 (2017) pp. 95-99 Journal homepage: http://www.ijcmas.com

GDU-da Elmi Şuranın üzvü

GDU-da Tədris Metodiki Şuranın sədri

ADAU-da Dissertasiya Şurasının üzvü

Azərbaycan Respublikası – Botanika Cəmiyyətinin üzvü

2006-cı ildən Gəncə Dövlət Universitetində Botanika kafedrasının müdiri, professor

2009-cu ildə Gəncə Dövlət Universitetinin inkişafında xüsusi xidmətlərinə görə “Xatirə medalı” ilə təltif edilmişdir. (N0008)

Эмиль «Финансист» Новрузов

Эмиль представляет город Баку, по национальности азербайджанец. Родился и вырос в Баку. После 18 лет переехал в Москву и учился в Российском Государственном Аграрном Заочном Университете. Эмиль занимается боксом около 12 лет и имеет звание кандидата в мастера спорта по боксу.

View this post on Instagram

Эмиль Новрузов — Хардкор

В дебютном бою на HFC против Амирхана Оева очень ярко показал себя и сразу стал любимцем публики. Эмиль — самый скоростной и взрывной боец лиги HFC. Новрузов не поддерживает популярный в раскрутке кулачных боев трэшток и на любые провокации в свою сторону отвечает словами Майка Тайсона: «За меня в ринге все скажут мои кулаки!».

Выиграв пять поединков, Новрузов вышел в финал Гран-При Hardcore Fighting и получил возможность сразиться за пояс и миллион рублей. Его соперником в финале стал Мухамед Калмыков по прозвищу Киборг и ребята закатили бескопромиссный кровавый бой, который по праву считается одним из самых зрелищных в кулачных поединках в России.

По признанию Эмиля его самая главная мечта в жизни — стать Олимпийским Чемпионом по боксу.

KİÇİK QAFQAZIN ŞİMAL – ŞƏRQ HİSSƏSİNİN QAYA VƏ TÖKÜNTÜLƏRİNİN

eroziyaya uğramış suxurları və töküntüləri əhatə etmişdir.

EKSPERIMENTAL HISSƏ

Ədəbiyyat materialları və çöl tədqiqat materiallarının işlənməsi nəticəsində Kiçik

Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qaya və töküntülərinin flora biomüxtəlifliyinin 32 fəsilə, 104

cins, 180 növdən ibarət olması aşkar olunmuşdur (Cədvəl 1).

Qaya və töküntü bitkiliyinin sistematik strukturu

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

Qaya və töküntü bitkiliyinin 11 fəsilə 128 növü əhatə edərək, floranın 71%-ini təşkil

edir. Bu bitkiliyin formalaşmasında Poaceae (23 növ), Caryophyllaceae (21 növ), Asteraceae

(17 növ), Brassicaceae (12 növ), Fabaceae (12 növ), Campanulaceae (10 növ) fəsilələri əsas

yer tutur. Florada fəsilədə olan növlərin orta sıxlığı 5,6 cinslərin orta sıxlığı isə 1,7-dir.

Florada əsas yer tutan aparıcı fəsilələr 2 №-li cədvəldə verilir.

Əsas aparıcı fəsilələr

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

Cinslərdə növlərin sayı da qeyri bərabər paylanmışdır. Belə ki, 7 cins 41 növlə təmsil

olunaraq floranın 22,1%-ini təşkil edir (Cədvəl 3)

Əsas aparıcı cinslər

Qaya və töküntülüyün sərt eksterimal şəraiti fəsilə və cinslərə daxil olan növlərin

spektrdə yüksək mövqe tuta bilməsinə səbəb olmuşdur.

Campanulaceae fəsiləsinin arealı Avroasiya, Afrika, Şimali və Cənubi Amerika və

Avstraliyanı əhatə edir. Növ paleogendə əmələ gəlmişdir. Paleoendemik kimi Qoşqar dağ

sistemində qayalıqlar arasında tez-tez rast gəlməsi növün əcdadlarının dağ sistemləri ilə

əlaqədar olmasını göstərir. Tədqiqat ərazisində bütün dağ sistemlərində Campanula cinsi (10

növ) dominantlıq təşkil edir. Qaya və töküntü florasının 5,5 %-i Campanula cinsinin payına

Qaya və töküntü bitkiliyinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyündən, yamacın

mailliyindən, daş suxurlarının fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərindən, töküntülərin mexaniki

yerləşməsindən asılı olaraq bitki örtüyü eyni deyildir. Tədqiqatlar nəticəsində aşkar oldu ki,

bitkinin formalaşmasında əsasən aşağıdakı amillər əsas rol oynayır.

1. Yamacın dikliyi və mailliyi

2. Su, eroziya və parçalanma prosesi

3. Torpaq əmələgəlmə prosesi

Yamacın dikliyi 20-30º-yə şatdıqda ümumi örtük 60-70 %-ə çatır. Taxılların (siyav və

tonqalotu) fitosenozda inkişafı azalır. Şırımlı topalın (Festuca varia Haenke in Yacquin

Collect.) edifikatorluğu azalır və nahamar nazikbaldır (Koeleria cristata (L.) Pers.)

subdominant rolunu oynayır. Rütubətli yerlərdə Carex tristis Bieb., quru yüksəkliklərdə

Allium oreophilum C.A.Mey. formalaşmışdır. Töküntülü yamaclarda isə bitki örtüyü çox

zəifdir. Proyektiv örtüyü 25-30%-dir, torpaq örtüyü isə çınqıllıdır. Bitki örtüyündə yarım-

kolcuqlarda Agropyron imbricatum Roem.et.Schult., Allium oreophilum C.A.Mey., Koeleria

cristata (L.)Pers., Scrophularia olympica Boiss., Veronica minuta C.A.Mey. və s.

Qaya və töküntü florasının coğrafi areal tiplərinə görə təhlili 4 saylı cədvəldə verilir.

Qaya və töküntü florasının coğrafi areal tiplərinə görə təhlili

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

Qaya və töküntü bitkiliyinin florasının biomorfoloji qruplara görə təhlili göstərir ki,

floranın əsasını ot bitkiləri təşkil edir. Ot bitkiləri 175 növdür. Rosa brotherorum Chrshan,

Astragalus beckerianus Trautv, Juniperus sabina L, Juniperus pygmaea C.Koch kol,

Asperula alpina Bieb. isə yarım koldur (Cədvəl 5).

Floranın biomorfoloji qruplara görə təhlili

Fitosenoloji analiz göstərir ki, qaya və töküntü bitkiliyinin əsasını petrofitlər təşkil

edir. 112 növ tipik qaya, 19 növ töküntü, 49 növ isə qaya və töküntülərdə yayılmışdır. Bitmə

yerlərində Rhytidiadeiphus triquetrus, Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb., Dicranum

spadiceum Lett. kimi mamır, Rhizocarpon, geographicum, Lecanora polytropa, Acpicilia

cupreoatra, Lecidea goniophila, L. Lapicida, L.cinereoatra və s. kimi şibyə növləri

Alınmış nəticələr Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qaya və töküntü bitkiliyinin

flora və bitkiliyinin inventralizasiyası üçün əsas hesab oluna bilər. Çılpaq qayaların üzərində

bitki örtüyünün formalaşmasının təsviri Qafqazın qaya və töküntü bitkiliyinin səmərəli

istifadə olunması və tədqiqində istifadə oluna bilər.

1. Гаджиев В.Д. Высокогорная растительность Большого Кавказа. (в пределах

Азербайджана) и ее хозяйственное значение. Баку: Элм, 1970, 282с.

2. Гаджиев В.Д. Анализ флоры высокогорий Малого Кавказа. Баку, 1971

3. Гурбанов Е.А. Флора и растительности Атропатанской провинции.Автореферат

докт. дисс., Баку.2004, 59 с.

4. Гроссгейм А.А. Растительный покров Кавказа. Изд. Моск. об-ва испыт. природы,

5. Əsgərov A.M. Azərbaycan florasının konspekti.Bakı, 2010. 183 s.

6. Hacıyev V.C. Azərbaycanın yüksək dağlıq bitkiliyinin ekosistemi. Bakı, 2004, 97s.

7. Новрузов В.С. Флорогенетический анализ лишайников Большого Кавказа и вопросы

их охраны. Ваку: Элм 1990. 321с.

8. Novruzov V.S. Fitosenologiyanın əsasları (geobotanika). Bakı:Elm 2010.306s.

9. Шхагопсоев С.Х., Волкович В.Б. Растительный покров Кабардино-Балкарии и его

охрана. Налчик,Елбрус, 2002.

10. Флора Азербайджана. Т.I-VIII. Баку, 1950-1961.

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

ФЛОРИСТИЧЕСКИЕ БИОРАЗНООБРАЗИЯ СКАЛЬНО-ОСЫПНОЙ

РАСТИТЕЛЬНОСТИ СЕВЕРО-ВОСТОЧНОЙ ЧАСТИ МАЛОГО КАВКАЗА

Новрузов В.С., Асланова Е.А.

На основании имеющихся литературных данных, а также собственных сборов из

различных горных систем высокогорий Малого Кавказа установлено 180 видов,

относящихся к 32 семействам и 104 родам скальной и осыпной растительности. В

статье приводится систематический, биоэкологический, географический анализы

Ключевые слова: скала, осыпь, экосистема, семейство, род, вид

FLORISTIC BIODIVERSITY OF ROCKY TALUS VEGETATION OF THE NORTH-

EASTERN PART OF THE MINOR CAUCASUS

Novruzov V.S., Aslanova Y.A.

Based on the available reference information as well as personal collections from the various

mountains ranges of highlands of the Minor Caucasus for rocky and talus vegetation

180species belonging to 32families and 104genera have been established. A systematic,

biological, ecological and geographical analyses of the flora are carried out in the article.

Key words: rock, ecosystem, family, genus, species

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

UOT 622. 342: 581.525

ŞİRVANIN DÜZÜNÜN QARAĞANLIQ (SALSOLETA DENDROİDES)

FORMASİYASININ BİOEKOLOJİ XÜSUSIYYƏTLƏRI

Azərbaycan MEA Botanika İnstitutu

Məqalədə Kür-Araz ovalığının Şirvan səhralığının edifikatorlarından olan qarağanın

bioekologiyasının öyrənilməsi üzrə 2010-2011-ci illərdə aparılmış fitosenoloji tədqiqatların

nəticələrindən bəhs edilir. Tədqiqat işində qarağanlıq formasiyasının (Salsoleta dendroides)

müasir şəraitdə flora tərkibi, təsnifatı və qış otlağında rolu müəyyənləşdirilmiş, biotoplarda

deqredasiya əleyhinə əməli təklifər verilmişdir.

Açar sözlər: Şirvan düzü, şorangəlik səhrası, Salsola dendroides, edifikator,

formasiya, bioekologiya

Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq hissəsində Kür-Araz ovalığında səhra

birkiliyinin landşaft əmələ gətirdiyi ərazilərindən biri də Şirvan düzüdür. Müasir ekoloji

şəraitdə gedən qlobal dəyişiklərlə əlaqədar olaraq, 60-70 il əvvəl Şirvan düzünün bitkiliyində

interzonallıq edən və mozaika şəklində rast gələn halofit bitkiliyi hazırda tərəkimilər

(Chenopodiaceae Vent.) fəsiləsinin nümayəndələrinin üstünlüyü ilə zonallıq təşkil edir.

Illərlə davam edən güclü şoranlaşma prosesi nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki,

minerallaşmış qrunt sulu və güclü duzlaşmış torpaqlarda, xüsusiilədə Şirvanın cənub-şərq

hissəsindəki ərazilərdə-Şirvan, Kürdəmir, Ucar, Ağdaş, Ağcabədi rayonları ətrafındakı

bitkilikdə geniş yayılan və xarakterik fitosenozlarından biri də qarağanlıqdır (Salsoleta

dendroides). Əvvəllər Şirvanın bitki örtüyündə fraqment halında rast gələn Salsola

dendroides yarımkolcuğu hazırda fitosenozlarda edifikatorluq edərək, geniş areal əmələ

gətirir. Qarağan ovalıqlardan başlayaraq dağətəyi hissələrə qədər şoran və zəif duzlaşmış

biotoplarda bozumtul- yaşıl aspekt əmələ gətirir.

Qarağan və ya ağacvari şorəngə Salsola dendroides Pall. tərəkimilər

(Chenopodiaceae) fəsiləsinin şorəngə (Salsola L.) cinsinə aiddir, o səhra və yarımsəhralarda

olduqca böyük ərazilərdə təbii landşaft əmələ gətirir. A.A.Qrossheym [7] qarağanı İran-Turan

coğrafi areal tipinə aid etmişdir.

MATERİAL VƏ METODLAR

Tədqiqat işinin materiallarını 2010-2011-cu illərdə Kür-Araz ovalığının Şirvan

düzənliyinin müxtəlif ərazilərində marşrut, yarımstasionar qaydada aparlmış geobotaniki

təsvirlərdən alınan məlumatlar və ərazidən toplanılan 300-ə yaxın herbari nüsxələri təşkil

etmişdir. Herbarilər taksonlar üzrə təyin edilərək, sistemləşdirilmiş və S.K. Çerepanova [14]

görə dəqiqləşdirilərək, adlandırılmışdır. Tədqiqat obyekti olan Şirvan düzünün qarağanlıq

formasiyasının bioekoloji xarakteristikasını məyyənləşdirilməsi məqsədilə ümumi qəbul

olunmuş geobotaniki metodlardan [4,5,8,10,11,13] istifadə edilmiş, bu istiqamədə alimlərin

apardığı tədqiqat ışlərinə [1, 2,3,8, 9] istinad olunmuşdur.

MÜZAKİRƏ VƏ NƏTİCƏLƏR

Qarağan kolunun quruluşunun öyrənilməsinə həsr olunmuş ədəbiyyatlara, E.M.

Raçkovskini [12] istisna etməklə demək olar ki, rast gəlinmir. Yarımkolcuq qarağanın

quruluşunu analiz etmək üçün Şirvan düzünün müxtəlif tədqiq olunan ərazilərindən müxtəlif

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

yaş dövrlərində olan 50 nüsxə qarağan toplanmış, həmçinin AMEA Botanika İnstitutununnn

Mərkəzi herbari fonduna baxış keçirilmişdir.

Qarağanın vegetasiya müddəti 240-250 günü əhatə edir. Qarağanın cücərtiləri Şirvan

düzənliyində mayın ortalarından görünməyə başlayır. Bu dövrdə qarağan 5-7 tüklü ilk

yarpaqcıqdan ibarət kiçik yumaqcıq şəklində olur və aydın seçilən kök boğazının üzərindəki

təpə tumurcuğundan cücərtilər inkişaf etməyə başlayır. Cücərtilərin hündürlüyü 5 mm-2 sm

olur. Qarağanın vegetasiyası payza qədər davam edir. Cücərtilər iyunun ortalarında 3-6 sm-ə

çatır. Yayda güclü istilər başlayanda vegetasiya dayanır, qarağan dinclik dövrünə kecir.

Qarağanın sonrakı vegetativ inkişafı payızda sürətlə gedir. Qarağanın birillik zoğlarının bazal

hissəsindən bərpa və yatmış tumurcuqlar inkişaf edir. Onun coxillik əsası birillik zoğlarla

birlikdə coxillik quruluşunu formalaşdırır. Qarağan kaudeksi, zoğlar və yatmış tumurcuqlar

hesabına hər il yoğunlaşır. O, vegetativ inkişafın 4-5-ci ilində generativ fazaya geçərək –

generativ illik zoğlar əmələ gətirir. Yaxşı inkişaf etmiş kollarda bu zoğların hündürlüyü 60

sm-ə çatır. Ikinci ili budaqcıqlar, tək-tək çiçəklər görünür.

Qarağanın bütün cavan budaqlarını 3 kateqoriyaya ayırmaq olar: güclü inkişaf edənlər,

orta inkişaf edənlər və zəif inkişaf edənlər. Qarağanın cavan budaqları məhv olma

hüdudlarına görə müxtəlifdirlər. Zəif və orta inkişaflı zoğlar kolun əsasından məhv olamağa

başlayırlar. Güclü inkişaflı zoğlar isə kök boğazının 5-6 sm yerləşən birincili həyat

qabiliyyətli tumurcuqlarında öz inkişafını başa çatırır. Beləliklə, qarağanın illik zoğlarının

quruluşu və inkişafı olduqca sadədir. Qarağanın kök sistemi başlıca olaraq əsas kök üzərində

horizontal istiqamətdə inkişaf edir və tünd qara rəngdədir.

Qarağan istilik sevən bitkidir. Onun inkişafı 8-10

C temperaturda başlayıb, 12-16

temperaturda başa çatır. Qarağan vegetativ inkişafa aprelin əvvələrində, çiçəkləməyə

sentyabrın əvvəlində – oktyabrın axırında başlayır. T.N. Vitoviçə [6] görə qarağanın çiçəkləri

ikicinsli olub, tək-tək yuxarı yarpaqların qoltuğunada yerləşir. Çiçəkləri külək vasitəsilə

tozlanır. Meyvələməyə oktyabr aylından başlayır. Qarağan toxumla coxalır və məhsuldarlığı

Qarağan Şirvan düzündə xlorid-sulfat tipli duzların zəngin olduğu biotoplarda daha

çox rast gəlir. Beləliklə, qarağanın biologiyası və ekologiyasına aid yuxarıda qeyd olunanları

nəzərə alaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, qarağan özünə məxsus həyat formalı

Qarağanlıq assosiasiyaları digər şorangəlik qruplaşmaları ilə müqayisədə çoxluq və

üstünlük təskil edir. O gilli, həmçinin ağır gilli torpaqlarda normal inkişafa malik tipik

Şirvanın şorangəlik səhraları üçün xarakterik olan qarağanın edifikatorluğu ilə

yaranan qarağanlıq formasiyasının (Salsoleta dendroides) flora tərkibi 75 bitki növündən

təşkil olunmuşdur. Onun əsas tərkıb hissəsini Chenopodiceae, Asteraceae, Rozaceae,

Solanaceae fəsilələrinin nümayəndələri təşkil edir. Qarağanlıq səhralarının florasında səhra,

kserofit və qafqaz areal tiplərinin səhra, turan və şərqi Zaqafqaziya qrupları üstünlük edir.

Qarağan formasiyasının florasında Orta Asiya florası ilə ümumilik təşkil edən

bitkilərə rast gəlinir. Qarağanın flora tərkibində ardıcıl olaraq müşahidə olunan növlər

aşağıdakılardır: Artemisia lerchiana, Suaeda microphylla, Alhangi pseudalhagi, Climacoptera

crossa, Petrosimonia brachiata, Hordeum leporinum, Bromus yaponicus, Poa bulbosa və s.

qeyd etmək olar. Suksessiya nəticəsində qarağan ardıcıl olaraq yovşanla bir-birini əvəz edərək

bitkilikdə taxıllarla və müxtəlifotlarla qarışıq qruplaşmalar əmələ gətirir.

Qarağan fitosenozlarda çoxilliklərlə, yaz – payız birillikləri, efemer və efemeroidlərlə,

həmçinin ibtidai bitkilərlə sinizuya əmələ gətirir.

Şirvan düzənliyinin müxtəlif relyef xüsusiyyətlərinə, qrunt suları və onların

minerallaşma dərəcəsinə, torpağın duzlaşma dərəcəsinə, həmçinin floristik tərkibinə, həyat

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

formalarina görə qarağanlıq formasiyası tərkibində 4 qrup assosiasiya və 20 assosiasiya ayırd

edilərək, aşağıdakı kimi təsnif edilmişdir:

A.- I. Formasiya; Qarağanlıq (Salsoleta dendroides)

A.- I.-1. + Qarağanın birillik şorangələrlə (trixohidrofitlər) assosiasiya qrupu;

A.- I.-1. Assosiasiyalar: a) qışotulu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Petrosimonia

A.- I.-1.-b) klimakopteralı-qışotlu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Climacoptera

Crassa + Petrosimonia brachiata)

A.- I.-1.-c) bitişikçiçəkli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Gamanthus pilosus)

A.- I.-1.-d) bitişikçiçəkli–klimakopteralı–qarağanlıq (Salsola dendroides + Gamanhus

Pilosus + Climacoptera crassa)

A. – I. – 2. ++ Qarağanın kollar, kolcuqlar və çoxillik otlarla (freatofitlər) assosiasiya

A.-I. – 2. Assosiasiyalar: a) şahsevdili-qarağanlıq (Salsola dendroides + Halostachys

belangeriana)

A. – I. – 2.-b) yulğunlu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Tamarix ramosissima)

A. – I. – 2.-c) çərənli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Suaeda micropyhylla)

A. – I. – 2.- d) kövrəkşorangəli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Salsola ericoides)

A. – I. – 2.-e) gəngizli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Salsola nodulosa)

A. – I. – 2 – f) öldürgənli- qarağanlıq (Salsola dendroides + Anabasis aphulla)

A. – I. – 2.-g) sarıbaşlı- qarağanlıq (Salsola dendroides + Kalidium kaspicum)

A. -I. – 2. -h) dəvətikanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Alhagi pseudoalhagi)

A. – I.- 2. -i) küsdümotlu- qarağanlıq (Salsola dendroides +Lagonychium farctum)

A. -I. – 2. -j) qamışlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Pragmites comminus)

A.-I. – 3. +++ Qarağanın yarımkolçuq və birillik şorangələrlə assosiasiya qrupu;

A.-I.- 3.Assosiasiyalar:a) yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia

A.- I.-3.- b) bitişikçiçəkli-yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia

lerchiana + Gamanthus pilosus)

A.- I.-3.- c) qışotlu-yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia

lerchiana + Petrosimonia brachiata)

A.- I.- 3.- d) yovşanlı-sürünənayrıqlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia

lerchiana + Aeluropus repens)

A.- I.- 4.++++ Qarağanın efemer və efemeroidlərlə (ombrofitlər) assosiasiya qrupu;

A.- I.- 4. Assosiasiyalar: a) tonqalotulu-anisantalı-qarağanlıq (Salsola dendroides +

Anisantha rubens + Bromus yaponicus)

A.- I.- 4.- b) qırtıclı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Poa bulbosa)

Assosiasiyalardan; bitişikçiçəkli-klimakopteralı-qarağanlıq (Salsola dendroides +

Gamanhus pilosus + Climacoptera crassa) və qamışlı-qarağanlıq (Salsola dendroides +

qruplaşmaları Şirvanın səhra bitkiliyi üçün ilk dəfə

müəyyənləşdirilmişdir. Hər bir assosiasiya subedifikatorların müxtəlifliyi və fitosenozun

quruluşu, həmçinin biotopun tərkibi ilə xarakterizə olunur.

Qarağan Şirvan düzünün səhra bitkiliyində qış otlaqlarının unikal tərkib hissəsini

təşkil edir. O, yağıntılardan sonra duzlardan yuyulularaq, yeyilmək üçün yararlı hala gəlir.

Qışda bu bitki kiçik və iribuynuzlu heyvanlar tərəfindən həvəslə yeyilir.

Müəyyənləşdirilmişdir ki, qarağan Şirvanın qış otlaqlarında 5, 5 – 7, 8 t /hek. quru

yarpaq kütləsi verir. Lakin, son illərdə müxtəlif səbəblərdən (antopogen, texnogen və s.) ot

örtüyündə baş verən deqredasiya prosesləri ilə əlaqədar olaraq, ot örtüyü seyrəkləşməyə

başlamış, nəticədə məhsuldarlıq aşağı düşmüşdür. Müasir dövrdə ərzaq proqramının müvafiq

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

şərtlərinə uyğun olaraq, qış otlaqlarının qiymətlı yem bitkisi olan qarağanın edifikatorluq

etdiyi fitosenozların xarakterik ərazilərdə bərpasına, otlaqlardan səmərəli istifadəyə və əsaslı

aqrobotaniki yaxşılaşdırılma tədbirlərinin həyata keçirilməsinə ciddi riayət edilməlidir.