Nüvə reaktoru

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Atom və nüvə fizikası

Dərs vəsaiti ümumi fizika kursunun “Atom və nüvə fizikası” bölməsinə aid məsələ və müvafiq testlərin həllinə həsr olunmuşdur. Təklif olunan bütün məsələ və testlər Bakalavr pilləsi üçün mövcud “Fizika ” proqramına uyğun olaraq paraqraflara ayrılmış və hər bir paraqrafda əvvəlcə qısa nəzəri məlumat və mövzunu tam əhatə edən suallar verilmiş, sonra nümunəvi məsələlərin həlli geniş izahatla aydınlaşdırılmışdır. Paraqrafın sonunda müstəqil həll olunacaq məsələlər və testlər verilmişdir. Kitabın sonunda isə tələbələrin öz biliklərini müstəqil dəyərləndirməsi üçün sınaq testləri verilmişdir.

Vəsait ali məktəb tələbələri, müəllimlər, Fizika ilə maraqlanan şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Ümumi fizika kursunun öyrənilməsində nəzəri materialların verilməsi, ona uyğun məsələ həll etmək bacarığının inkişaf etdirmək və tələblərin müstəqil təcrübələr aparmaq, alman nəticələri analiz etmək vərdişlərini aşılamaq nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə ixtiyari səviyyədə fizikanın mükəmməl öyrədilməsi prosesinin ayrılmaz tərkib hissələrindən biri də məsələ həllidir. Buna görə də Fizika kursunun tədrisində məsələ həllinə mühüm əhəmiyyət verilir və tədris proqramında ona xeyli saat ayrılır.

Məsələ həlli tələbələrə əsas fiziki qanunları və düsturları yadda saxlamağa və onları dərindən dərk etməyə imkan verir, onların xarakterik xüsusiyyətləri və onların tətbiq olunma sahələri haqqında müəyyən təsəvvürlər yaradır. Praktiki və idrak əhəmiyyəti olan konkret məsələlərin həlli üçün maddi aləmin ümumi qanunlarından istifadə etmək vərdişini inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayır. Məsələ həlli etmək bacarığı proqram materialının öyrənilmə dərinliyini qiymətləndirməyin ən yaxşı meyarlarindan biridir.

Ümumi fizika kursunun yekunu olan «Atom və nüvə fizikası» mahiyyətcə müasir fizika olub bütün təbiət elmlərinin əsasını təşkil edir. Təbiətdə baş verən proses və hadisələrin mahiyyətinin aydmlaşdırılmasma, onları makroskopik baxımdan tədqiq etməyə imkan yaradır.

Son zamanlar qəbul imtahanları ilə yanaşı olaraq Ali məktəblərdə semestr imtahanları da test üsulu ilə keçirilir. Tələbələrin bu fənni yaxşı mənimsəməsi üçün proqramı tam əhatə edən və müvafiq suallar və testlərlə təchiz olunmuş uyğun məsələ kitablarına ciddi ehtiyac duyulur. Tələbələrə təklif olunan bu vəsait uyğun çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Vəsait 20 paraqraf və məsələ həlli zamanı istifadə olunan cədvəllərdən ibarətdir. Hər bölmənin əvvəlində mövzuya aid zəruri olan qısa nəzəri məlumat verilmiş, uyğun suallar tərtib olunmuş, məsələ həllinə aid tipik nümunələr göstərilmiş, tələbələrin müstəqil həll etmələri üçün məsələlər təklif olunmuşdur. Hər bölmənin sonunda mövzuya aid kifayət qədər testlər verilmişdir. Testlərin ümumi sayı mindən artıqdır. Vəsaitin sonunda tələbələrin bilik mənimsəmə faizlərini müstəqil qiymətləndirmək üçün imtahana uyğun 5 variantda sınaq testləri verilmişdir.

Dərs vəsaiti universitetlərdə tədris olunan ümumi fizika kursunun «Atom və nüvə fizikası» bölməsinin proqramına uyğun tərtib olunmuşdur.

Dərs vəsaitinin ərsəyə gəlməsində göstərdikləri köməyə görə ADPU-nun Eltektri və optika kafedrasının bütün əməkdaşlarına, əlyazmasını oxuyub ona faydalı təkliflər verən ADPU-nun Nəzəri fizika kafedrasının müdiri prof. İ.H.Cəfərova, BDU -nun Nəzəri fizika kafedrasının professoru S.Q.Abdullayevə və dosent H.Ə.Həsənova öz səmimi təşəkkürümüzü bildiririk.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Nüvə reaktoru

Atom nüvəsinin bölünməsi vasitəsi ilə enerjinin və radioaktiv elementlərin alınması üçün istifadə olunan qurğuya nüvə reaktoru deyilir. Nüvə reaktorunda yanacaq qismində ağır radioaktiv metallar istifadə olunur: uran 235 U, uran 238 U və ya plutonium 239 Pu.

İstilik daşıyıcı . Nüvə reaktorunun daxilində ayrılan istilik onun xaricinə istilik daşıyıcı vasitəsi ilə çıxır. İstilik daşıyıcı ayrılmış enerjini buxar qazanına çıxarır. Burada su istiliyin təsiri altında buxara çevrilir. Reaktorun növündən asılı olaraq istilik daşıyıcısı qismində adi su H₂O, ağır su D₂O, maye halında olan natrium Na istifadə olunur.

Neytronların yavaşıdıcısı . Sürətli neytronlar (uran nüvəsinin bölünməsindən yaranmış neytronlar böyük enerjiyə malikdir) nüvə reaksiyalarında aztəsirlidir. Uranın bölünməsi nəticəsində yaranmış neytronların enerjisini azaltmaq üçün neytronların yavaçıdıcısı istifadə oluna bilər. Kiçik kütlə ədədinə malik olan maddələr – neytronların yavaşıdıcısı ola bilər. Neytronların yavaşıdıcısı qismində əsasən adi su H₂O , ağır su D ₂O , qrafit istifadə olunur.

Neytronların saxlayıcısı. Nüvə reaksiyasını idarə etmək üçün bordan və ya kadmiumdan hazırlanmış idarəedici millər – neytronların saxlayıcıları istifadə olunur. Bu milləri aktiv zonaya daxil etdikdə, neytronların sayının azalması hesabına, nüvə reaksiyası yavaşıyır. Reaksiyanı sürətləndirmək üçün milləri aktiv zonadan çıxarırlar.

Neytronların qaytarıcısı. Neytronların reaktorun aktiv zonasından çıxmasının qarşısını almaq üçün qaytarıcıdan istifadə olunur. Qaytarıcını əsasən berilliumdan hazırlayırlar. Reaktorun divarını daxildən bu maddə ilə örtürlər.

Dəmirbeton divarı. Radiasiyadan və ionlaşdırıcı şüalanmadan qorunmaq üçün nüvə reaktorunu qalın divarlı dəmirbetonla örtürlər.

скачать dle 12.1
Müəllif: Ağakişiyev Səbuhi

Fizikanın mənası

Fizika bir kainatın necə işlədiyini araşdıran dəqiq bir elm dörd əsas xüsusiyyəti nəzərə alaraq enerji, maddə, zaman və məkan, bir-birlərinə necə təsir etdikləri və təsir etdikləri.

Bu bilikdən bir maddənin necə hərəkət etdiyini, kosmosdakı qüvvəsini, enerjisini və sürətini, bizə necə təsir etdiyini və necə istifadə edilə biləcəyini öyrənmək və təsvir etmək mümkündür.

Buna görə fizika bir elmdir nəzəri olması ilə xarakterizə olunur (qanunların təsviri) və təcrübə (eksperimental), hipotezləri yoxlamağa, elmi tədqiqat metodlarını tətbiq etməyə və bir çox elmi bilinməyənlərə cavab verməyə imkan verir.

Bundan əlavə, fizika, başqaları arasında kimya, biologiya, riyaziyyat, tibb, geologiya, coğrafiya, mühəndislik kimi digər sahələrlə əlaqəli ola biləcək fərqli sahələrə sahib bir elmdir.

Tarixin əsas fizikləri arasında Galileo Galilei, Isaac Newton, Albert Einstein, Lev Landau və digərlərini qeyd edə bilərik.

Digər tərəfdən, fiziki və ya fiziki, bir sifət olaraq nisbi və ya fizikaya aiddir və ya bir bədənin konstitusiyası və təbiəti ilə əlaqədardır. Eyni şəkildə maddi və ya maddi reallıqla əlaqəli deməkdir.

Bir ad olaraq Latın dilindən gəlir fizika‘təbii’ və ya ‘təbiət’ olaraq tərcümə edilə bilən və bu da Yunan dilindən τὰ φυσικά.

Fizikanın əhəmiyyəti

Fizika nəticələri kainatın necə işlədiyini və bizi əhatə edənlərin çoxunu başa düşmək üçün vacibdirBeləliklə, elmi tədqiqatın müxtəlif sahələrini əhatə edir.

Fizika sayəsində həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün texnoloji yeniliklərin böyük bir hissəsi inkişaf etdirildi. Məsələn, mühəndislik və onun müxtəlif sahələri başqaları arasında avtomobil, sağlamlıq, ətraf mühit, nüvə və telekomünikasiya sahələrində fizika biliklərini tətbiq edir.

Bu şəkildə elmi biliklərdən, təbii sərvətlərdən və onların tətbiqindən günümüzə daha yaxşı istifadə edə bilərik. Bizi əhatə edən hər şeyin çox sayda şübhə və problemini həll etməyə imkan verən bir elmdir.

Klassik fizika

Klassik fizika maddə, enerji, mexanika, optik, akustika və hərəkət haqqında bütün əsas fiziki bilikləri və nəzəriyyələri əhatə edir.

Newton Qanunları klassik fizikanın bir hissəsidir və təxminən 1900-cü ildən sonra müasir fizikanın daha mürəkkəb tədqiqatlarla ortaya çıxdığı kvant mexanikasının öyrənilməsindən əvvəldir.

Müasir fizika

Müasir fizika, iyirminci əsrdə ortaya çıxan fizika ilə əlaqəli, xüsusən kvant nəzəriyyəsi və nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanan biliklərin məcmusudur.

Tədqiqat məqsədi atom və subatom səviyyədəki quruluş, xüsusiyyətlər, komponentlər və reaksiyalar və işıq sürətində və ya ona yaxın olan hadisələrdir.

Müasir fizika fiziki hadisələrin klassik fizika ilə əlaqəli biliklərinin irəliləməsini və dərinləşməsini nəzərdə tutur.

Kvant fizikası

Kvant fizikası fiziki bir sistemin xüsusiyyətlərini təsvir etmək və proqnozlaşdırmaq üçün kvant nəzəriyyəsinə əsaslanan fiziki hadisələri öyrənən bir fizikanın bir hissəsidir.

Kvant mexanikası olaraq da bilinir, buna baxmayaraq maddənin və onun xüsusiyyətlərinin subatomik səviyyədə öyrənilməsinə yönəldilmiş bir kvant fizikası sahəsi hesab edilə bilər.

Kvant konsepsiyası, sadələşdirilmiş şəkildə maddənin yayıla bilən və ya absorbe edə biləcəyi az miqdarda enerji olan ‘kvant’ terminini ifadə edir. Bu sahədəki bəzi diqqətəlayiq müəlliflər Max Planck və Werner Heisenbergdir.

Nüvə fizikası

Nüvə fizikası atom nüvələrini, quruluşunu, xüsusiyyətlərini və komponentləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni öyrənən bir fizikanın bir hissəsidir. Nüvə fizikasının tədqiqat obyekti bir atomun nüvəsini təşkil edən proton və neytronlara və parçalanma, birləşmə, toqquşma və parçalanma kimi hadisələrə yönəlmişdir.

• Nüvə fisiyası
• Atom Enerjisi

Fizika sahələri

Fizika geniş bir tətbiq və tədqiqat sahəsinə malikdir, buna görə də bir neçə şöbəyə sahibdir, bunların arasında qeyd edə bilərik:

• Akustika: səsin mənşəyini və yayılmasını öyrənmək.
• Optik: işığı, xassələrini, fenomenlərini və yayılmasını öyrənir.
• Klassik mexanika: cisimlərin hərəkətini və onlarla təsir edən qüvvələri öyrənir.
• Kvant mexanikası: maddənin atom və subatomik hissəciklərini, eləcə də əlaqələrini öyrənir.
• Termodinamika: istilik və istiliklə əlaqəli hər şeyi öyrənmək.
• Elektromaqnetizm: elektrik və maqnetizm hadisələrini öyrənmək.

Fizika sahələrinə də baxın.