Dövrə hissəsi üçün Om Qanunu. Müqavimət. Xüsusi müqavimət

Müəllif: Arif Tağıyev
Mənbə: Müasir təbiətşünaslığın konsepsiyaları

Fizika elmi

“Fizika” sözü antik yunan dilindən götürülüb, “təbiət” deməkdir. Təsadüfi deyil ki, Aristotel özünün bütün naturfəlsəfi baxışlarının toplandığı əsəri “Fizika” adlandırmışdır. Bu əsərində Aristotel yazır ki, təbiət haqqında elm (fizika), əsasən, cismləri və onların kəmiyyətlərini, xassələrini və hərəkətlərinin növlərini, bundan başqa, belə varlıqların başlanğıclarını öyrənir. A.Enşteynə görə fizikanın başlıca vəzifəsi dünyanın məntiqi fikrini, panaramasını hasil etmək üçün ən ümumi və elementar qanunları kəşf etməkdən ibarətdir.
Təbiətdən ən sadə və ən ümumi olanı öyrənmək çətin, çətin olduğu qədər də şərəfli işdir. “Ən sadə” sözü altında adətən ilkin obyektlər: molekullar, atomlar, elementar hissəciklər və s., “ən ümumi” dedikdə isə hərəkət, məkan və zaman, enerji, kütlə, güc və s. nəzərdə tutulur. Fizika elmi təbiətin müxtəlif cism və hadisələrini öyrənərkən mürəkkəb olanı sadəyə, konkret olanı ən ümumiyə bərabər edir. Beləliklə də, həqiqiliyi təkcə Yer şəraitində və Yerətrafı aləmdə deyil, həmçinin bütün kainatda təsdiq olunan universal qanunlar müəyyənləşdirir. Fizikanın fundamental elm kimi mühüm özəlliklərindən biri də budur.
Klassik təbiətşünaslığın baniləri Q.Qaliley və İ.Nyutondur. Q.Qaliley Günəş sistemi haqqında antik dövrdə yaranmış (Aristotel tərəfindən irəli sürülmüş) geosentrik təlimi inkişaf etdirərək, heliosentrik sistemin əsaslarını irəli sürmüşdür. Geosentrik təlimə görə, Yer kürəsi Günəş sisteminin hərəkətsiz mərkəzidir. Günəş sisteminin mərkəzinin hərəkətsiz olması haqqında fikir Aristotelin fəlsəfi sistemindən irəli gəlir. Aristotelin yaratdığı fəlsəfi təlimdə varlığın və idrakın əbədi və dəyişilməz başlanğıclarının olması müddüası dayanır və geosentrik sistemində də bu yanaşma özünü göstərir – Yeri Günəş sisteminin hərəkətsiz başlanğıcı hesab edir.
Q.Qaliley 16-17-ci əsrlərdə mövcud olmuş texniki imkanlardan istifadə edərək yaratdığı böyüdücü cihazlar vasitəsilə Günəş sistemi planetlərini müşahidə etməyə başlamış və müşahidələrinin ümumiləşdirilməsi nəticəsində bu nəticəyə gəlmişdir ki, bu sistemin mərkəzində Günəş dayanır və bütün planetlər Günəş ətrafında hərəkət edirlər. Deməli, Yer də hərəkət edir, Günəş ətrafında sükunətdə deyil, daim hərəkətdə olan bir planetdir. Beləliklə də, heliosentrik sistem yaranmış və klassik mexanikanın mühüm prinsiplərindən birinə çevrilmişdir.
Heliosentrik sistemin zirvəsində alman astronomu İohan Keplerin planetlərin hərəkətlərini təsvir edən (idarə edən) qanunları dayanır. Qalileyin aşkar etdiyi astronomik faktlar, digər tərəfdən klassik mexanikanın 3 fundamental qanunu eksperimental təbiətşünaslığın əsasını təşkil edir. Lakin klassik mexanikanın qanunları ilə Aristotel mexanikasını qarşı-qarşıya qoymaq olmaz. Onların arasında Çin səddi yoxdur. Aristotel mexanikasına görə göy cismlərinin (planetlərin) hərəkət qanunları Yerdə baş verən mexaniki hərəkət qanunlarından fərqlidir. Deməli, Yer mexanikası əsasında göy cismlərinin hərəkətini təsvir (izah) etmək olmaz. Qaliley və Kepler göy və Yer cismlərinin mexanikasının eyni qanunlara tabe olduğunu əsaslandırırdılar, bununla da klassik mexanika ilə ona qədər mövcud olmuş Aristotel mexanikası arasında sərhədlər götürülür. Kepler və Qaliley Yer və göy mexanikası üçün eyni qanunların mövcud olduğunu təsdiq etmək üçün kinematik qanunlar irəli sürdülər. Bu qanunlar Yerdə və göydə mexaniki hərəkətin kəmiyyət və keyfiyyətcə eyni olduğuna əsaslanır. Kepler qanunları və ümumdünya cazibə qanununu yeni planetlərin kəşf olunması üçün mühüm rol oynadı. Belə ki, ingilis astronomları C.Adams, fransız astronomu Urben Leveril eyni zamanda Neptun planetinin varlığı barəsində məlumat verdilər. 1915-ci ildə isə amerikan astronomu Persival Loverl yeni planetin axtarışı üzrə tədqiqatlara başladı. 1930-cu ildə onun davamçısı K.Tombo Pluton planetini kəşf etdi.
Ümumiyyətlə klassik fizika mərhələsini səciyyələndirən bir sıra kəşflər mövcuddur. Onlardan bir neçəsi aşağıdakılardır:
1). Təcrübi qaz qanunları müəyyənləşdirilmişdir
2). Qazların kinetik nəzəriyyəsinin tənliyi təklif edilmişdir
3). Enerjinin bərabər və sərbəst paylanması prinsipi formula edildi, bu da özünü termodinamikanın I və II
qanunlarında göstərmiş oldu
4). Klon qanunu, Om qanunu, elektromaqnit induksiyası hadisəsi kəşf edildi
5). Elektromaqnit nəzəriyyəsi formula edildi
6). İşığın interferensiyası, difraksiyası və polyarlaşması dalğa nəzəriyyəsi mövqeyindən izah edildi. İşığın udulması
və səpələnməsi qanunları aşkar edildi və s.
Klassik fizikada ingilis fiziki C.Maksvel tərəfindən işığın elektromaqnit nəzəriyyəsi hazırlandı və xüsusi yer tutdu. Bu nəzəriyyə o dövr üçün bəlli olan bir sıra fiziki hadisələri izah etməyə və işığın elektromaqnit təbiətli olduğunu təsdiq etməyə imkan verdi.
19-cu əsrin sonlarında mütləq qara cismin spektrlərinin eksperimental tədqiqi zamanı enerjinin paylanması qanununa uyğunluğu kəşf edildi. Bu qanunauyğunluq şübhəsiz ki, klassik mexanika çərçivəsində izah edilə bilməzdi. Bu problem klassik fizika üçün “ultrabənövşəyi katostrof” sayılırdı. Həmin hadisənin eksperimental izahı 1900-cü ildə Maks Plank tərəfindən irəli sürüldü. Bu zaman Plank klassik fizikanın qəbul olunmuş ümumi müddüalarından imtina etməli oldu. Belə ki, klassik fizikaya görə hər bir sistemin enerjisi yalnız fasiləsiz olaraq dəyişilə və ixtiyari kəmiyyət ala bilər. M.Plank enerjinin paylanması qanunauyğunluğunu izah etmək üçün Kvant hipotezini irəli sürdü. Bu hipotezə görə, enerji fasiləsiz deyil, yalnız porsiyalarla paylana bilər. Yəni, kvantlarla səpələnə bilər. Deməli, kvantlardan kənarda enerjinin nə varlığı nə də onun səpələnməsi qanunauyğunluğunu izah etmək olmaz. Bu hipotezə görə, kvantın enerjisi onun tezliyi ilə düz mütənasibdir.
Müasir fizikanı səciyyələndirən xüsusiyyət, özəllik ondan ibarətdir ki, maddi cismlərin hərəkəti haqqında klassik mexaniki təsəvvürlərlə yanaşı kvant mexanikası təsəvvürləri də inkişaf etdirilir.

Müəllif: Arif Tağıyev
Mənbə: Müasir təbiətşünaslığın konsepsiyaları

Dövrə hissəsi üçün Om Qanunu. Müqavimət. Xüsusi müqavimət

Dövrə hissəsində cərəyan şiddəti hissənin uclarındakı gərginliklə düz mütənasıb, dövrə hissəsinin müqaviməti ilə tərs mütənasibdir:

Cərəyan şiddətini ampermetrlə, gərginliyi isə voltmetrlə ölçürlər. Ampermetr dövrə hissəsinə ardıcıl, voltmetr isə paralel qoşulur.

• Müqavimətin düsturu

• Müqavimətin BS-də ölçü vahidi:

• Müqavimət – naqilin materialından və onun həndəsi ölçülərindən asılıdır.

Naqilin müqaviməti naqilin xüsusi müqaviməti və uzunluğu ilə düz mütənasibdir, naqilin en kəsiyinin sahəsi ilə tərs mütənasibdir :

Burada d – en kəsiyinin diametri, r – radiusu, ρ – naqilin xüsusi müqavimətidir.

Naqilin ρ xüsusi müqaviməti yalnız materialdan və temperaturdan asılıdır .
düsturundan xüsusi müqavimətin ölçü vahidini tapırıq: və ya [ρ]=1Om·m. скачать dle 12.1
Müəllif: Ağakişiyev Səbuhi

КАНУН

муж. день или вечер перед днем, о котором идет речь; день, в отношении к заутрию; предшедший чему день, вечер.

| Моленье, молебствие, празднованье какому угоднику, накануне дня памяти его, особ. во время начала и окончанья полевых работ; вообще молебен и панихида.

| Кисель с сытою, или блины с медом, или кутья по усопшем;
| стол, пища, благословенная священиком, сорокоуст.
| Мед, пиво, брага, сваренное к празднику или на память усопшего;
| курск. мед, освящаемый в пяток первой недели великого поста; в субботу едят его, с блинами.
| вологод. туес (бурак) с пивом, приносимый в церковь, для освященья к празднику.

| костр. канун или канон, слащенное медом пиво, ставимое за всенощную к иконе святого Николая Чудотворца.

| южн. братчина, мирской пир. Кануны или каноны (см. это слово) читать, читать молитвы, хвалу святым, особ. на дому через начетчиков и начетчиц. Кануны справлять, канунец варить, варить мед и пиво к празднику. Все кануны справлять, так (им) без хлеба стать. На кануне такого-то дня, за день, с вечера, день перед чем. Хоть сусек снести, только канун свести, поминки. Пошел по канун, да там и потонул. Или мой канун не отпет? За чужими канунами своих покойников родителей поминает. Канун кануна, день до кануна, вечер перед кануном. Канунный, к кануну относящийся. Канунник муж. канунное блюдо, яства, особ. кутья, блины. Канунщик муж. -щица жен. кто празднует, справляет кануны, поминки. Канунщичий, к канунщикам относящийся. Канунить твер. от канун ·в·знач. меда. браги: пировать, праздновать погулкой; -ся, приглашать и угощать посменно друг друга.

Толковый словарь Даля . В.И. Даль. 1863-1866 .

Синонимы:

Полезное

Смотреть что такое “КАНУН” в других словарях:

• Канун — Канун: Канун струнный щипковый музыкальный инструмент с трапециевидным корпусом. Получил распространение во всех странах Востока. Канун (праздник) Канун столик в православном храме для заупокойных свеч … Википедия
• КАНУН — (греч.). 1) день, непосредственно предшествующий какому либо церковному празднику, а также чин богослужения совершаемый в тот день. 5) предшествующий чему либо день, вечер. 3) кутья по усопшим. Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского … Словарь иностранных слов русского языка
• канун — преддверие, приближение; подступ, сочельник Словарь русских синонимов. канун преддверие Словарь синонимов русского языка. Практический справочник. М.: Русский язык. З. Е. Александрова. 2011 … Словарь синонимов
• КАНУН — КАНУН, кануна, муж. (от греч. kanon). 1. День, предшествующий празднику. Канун рождества. 2. перен. Время, непосредственно предшествующее какому либо знаменательному событию (книжн.). Канун освобождения. 3. Название разных церк. молебствий (церк … Толковый словарь Ушакова
• КАНУН — КАНУН, а, муж., чего. 1. День перед праздником, накануне праздника. К. Нового года. 2. перен. Время, предшествующее какому н. событию. К. важных событий. К. встречи. • В канун чего, в знач. предлога с род. непосредственно перед чем н. Дебаты в… … Толковый словарь Ожегова
• канун — КАНУН, книжн. преддверие … Словарь-тезаурус синонимов русской речи
• КАНУН — «КАНУН», СССР, ДЕБЮТ (МОСФИЛЬМ), 1989, цв., 30 мин. Драма. В фильме используется музыка времен Империи Тан (VII век). В ролях: Наташа Сенькевич, Владимир Горохов, Г. Артюхин, Валерий Баринов (см. БАРИНОВ Валерий Александрович), Т. Борисова,… … Энциклопедия кино
• канун — а, м. 1) (чего) День перед праздником. В канун Нового года. Шестого ноября, в канун праздника, корабль сойдет на воду (Кочетов). Синонимы: преддве/рие (книжн.) 2) (чего) Время, предшествующее какому л. событию, обычно значительному. В канун… … Популярный словарь русского языка
• КАНУН — [В] канун кануна. Новг., Пск. День за двое суток до праздника. НОС 4, 18; ПОС 13, 464. Канун тебя (его и т. п.) возьми! Новг. Восклицание, выражающее раздражение, негодование. СРНГ 13, 45. Пошёл канун, да в воду канул. Твер. Ирон. О человеке,… … Большой словарь русских поговорок
• канун — КАНУН1, а, м чего. Период времени, предшествующий какому л. событию. В обернутой дали 1927 год воспринимается нами как беспечный сытый год еще необрубленного НЭПа. А был он напряженный, содрогался от газетных взрывов и воспринимался у нас,… … Толковый словарь русских существительных

• Обратная связь: Техподдержка, Реклама на сайте

• �� Путешествия

Экспорт словарей на сайты, сделанные на PHP,
WordPress, MODx.

• Пометить текст и поделитьсяИскать в этом же словареИскать синонимы
• Искать во всех словарях
• Искать в переводах
• Искать в ИнтернетеИскать в этой же категории