Oyun nəzəriyyəsi
Oyunlar nəzəriyyəsi çərçivəsində oyun növləri:
Oyunlar nəzəriyyəsi
Oyunlar nəzəriyyəsi — strateji qərar qəbuletməni öyrənən elm sahəsidir. Daha dəqiq, Myersona görə oyunlar nəzəriyyəsi “ağıllı rasional qərar qəbul edənlər arasında konfliktin və əməkdaşlığın riyazi modellərini öyrənir”. Oyunlar nəzəriyyəsi əsasən iqtisadiyyat, siyasi elmlər, psixologiya, məntiq və biologiyada istifadə olunur. İlk dövrlərdə bu sahəyə əsasən sıfır-cəm oyunlar daxil edilirdi ki, bu tip oyunlarda bir oyunçunun qazancı digər iştirakçıların xalis itkilərinə bərabərdir. Lakin bu günlərdə oyunlar nəzəriyyəsi daha geniş və mürəkkəb əlaqələrə tətbiq olunur. Müasir oyunlar nəzəriyyəsi John von Neumannla 1920-ci illərin sonundan etibarən başlamışdır. [mənbə göstərin] [mənbə göstərin]
Oyunlar nəzəriyyəsi — (ing.game theory, ru.теория игр)– tətbiqi riyaziyyatın, daha dəqiqi, əməliyyatların tədqiqinin bölməsi. Oyunlar nəzəriyyəsinin müəllifi Con fon Neyman (John von Neumann, 1903–1957) hesab edilir. Rəqabətli oyunda strategiya və uğur (uduş) ehtimalı məsələləri araşdırılır; rəqabətli oyunda hər bir iştirakçı oyuna qismən nəzarət edir və o biri iştirakşılara nisbətən daha uduşlu gedişlər etməyə çalışır. Oyunlar nəzəriyyəsinin metodları daha çox iqtisadiyyatda və başqa ictimai elmlərdə: sosiologiyada, politologiyada, psixologiyada, etikada və başqa sahələrdə tətbiq olunur. 1970-ci illərdən başlayaraq bioloqlar heyvanların davranışını və təkamül nəzəriyyəsini araşdırmaq üçün oyunlar nəzəriyyəsindən istifadə edirlər. Bu nəzəriyyə süni intellekt və kibernetika üçün çox böyük önəm daşıyır.
Oyunlar nəzəriyyəsi çərçivəsində oyun növləri:
1.Eyni maraqlarla olan oyun – rasional oyunçuların arasında əməkdaşlıq əsasında oynanılır.
2.Əks maraqlarla olan oyun – rasional oyunçuların arasında münaqişəli şəraitdə oynanılır.
3.Qarışıq maraqlarla olan oyun – həm əməkdaşlıq, həm də münaqişəli şəraitdə ola bilər.
Mündəricat
- 1 Oyunların təsvir üsulları
- 1.1 Ekstensiv forma
- 1.2 Normal forma
- 1.3 Xarakteristik funksional forma
Oyunların təsvir üsulları Redaktə
Hər hansı bir oyunu təsvir etmək üçün oyunun oyunçularını, informasiyanı, oyunçuların seçimlərin və bu seçimlərə uyğun nəticələri (mükafatları) təyin etmək lazımdır.
Ekstensiv forma Redaktə
Ekstensiv formada oyunlar oyun ağacında təsvir olunur. Ağacın hər bir nöqtəsi oyunçuların seçimlərini göstərir. Ağac həmçinin oyunçuların seçim ardıcıllıqlarını və sonunda qazanclarını da təsvir edir.
Normal forma Redaktə
Normal formada əsasən oyunlar matris şəklində göstərilir. İki oyunçudan ibarət oyunda, bir oyunçunun seçimləri sətrlərdən, digərinin isə sütünlar ibarət olur. Oyunçuların seçimlərinə uyğun qazancları müvafiq sətr və sütunların kəsişməsində göstərilir.
Xarakteristik funksional forma Redaktə
Bu formada qazanclar müvafiq funksional formada göstərilir.
İstinadlar Redaktə
İqtisadiyyat haqqında olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Oyun nəzəriyyəsi
Oyun nəzəriyyəsi bir-biri ilə olan qarşılıqlı əlaqələri izah etməyə çalışan sosial qarşılıqlı bir nəzəriyyədir. Teorinin adı kimi, oyun nəzəriyyəsi insanın qarşılıqlı münasibətini yalnız bir oyun kimi görür. John Nash, filmdə göstərilən riyaziyyatçı, A Beautiful Mind , matematikçi John von Neumann ilə birlikdə oyun nəzəriyyəsinin ixtiraçılarından biridir.
Oyun teorisi ilk növbədə, insan qarşılıqlı təsirləri strategiya, qaliblər və ziyana görə, mükafatlar və cəza, mənfəət və xərclər də daxil olmaqla oyunun xüsusiyyətlərinə malik olduğunu proqnozlaşdırmış iqtisadi və riyazi bir nəzəriyyə idi.
İlk növbədə, firmaların, bazarların və istehlakçıların davranışları daxil olmaqla, müxtəlif iqtisadi davranışları anlamaq üçün hazırlanmışdır. Oyun nəzəriyyəsinin istifadəsindən sonra ictimai elmlərdə genişlənmiş və siyasi, sosioloji və psixoloji davranışlara da tətbiq edilmişdir.
Oyun nəzəriyyəsi əvvəlcə insan əhalisinin davranışını təsvir etmək və modelləşdirmək üçün istifadə edilmişdir. Bəzi alimlər hesab edirlər ki, onlar öyrənilən oyuna oxşar hallarla qarşılaşanda həqiqətən insan populyasiyalarının necə davranacağını proqnozlaşdıra bilərlər. Oyun nəzəriyyəsinin bu xüsusi görünüşü tənqid olundu, çünki oyun teorisyenlerinin varsayımları çox vaxt pozulur. Məsələn, onlar oyunçuların həmişə birbaşa qazanmalarını maksimum dərəcədə artırmaq üçün hərəkət edirlər, əslində bu həmişə doğru deyil. Altruistik və xeyriyyəçi davranış bu modelə uyğun gəlmirdi.
Oyun nəzəriyyəsinin nümunəsi
Oyunun nəzəriyyəsinin sadə bir nümunəsi və oyuna necə cəlb edildiyi barədə danışmaq üçün kimsə üçün bir tarixdən istəyə bilmək üçün qarşılıqlı istifadə edə bilərik.
Bir tarixdən birinə soruşsanız, ehtimal ki, “qazanmaq” (digər şəxs sizinlə birlikdə çıxmağa razı olsun) və “minimum ödəniş” “Sizə (tarixdə böyük miqdarda pul sərf etmək istəmirsiniz və ya tarixdə xoşagəlməz bir qarşılıqlı əlaqə istəmirsiniz).
Oyunun elementləri
Oyunun üç əsas elementi var:
- Oyunçular.
- Hər bir oyunçunun strategiyası.
- Bütün oyunçuların hər bir strategiya seçimi üçün hər bir oyunçu üçün nəticələr (payoffs).
Oyun növləri
Oyun nəzəriyyəsini istifadə edərək tədqiqatlar aparan müxtəlif oyun növləri var:
- Zero-sum oyun : Oyunçuların maraqları birbaşa qarşıdurma içindədir. Məsələn, futbolda bir komanda qalib gəlir və digər komandalar itirirlər. Bir qalibiyyət + 1 və bərabərlik 1 bərabərdirsə, məbləğ sıfırdır.
- Qeyri-sıfır oyun : Oyunçuların maraqları həmişə birbaşa münaqişə deyil, həm də qazanmaq üçün imkanlar var. Məsələn, hər iki oyunçu Məhbusların Dilemma’sında “etiraf etmə” etməli olduqda (aşağıya bax).
- Eşzamanlı hərəkət oyunları : Oyunçular eyni zamanda hərəkətləri seçirlər. Məhkumun Dilemma (aşağıya bax), məsələn, hər bir oyunçu, rəqibin eyni olduğunu etiraf edərək, rəqibinin o anda nə etdiyini təxmin etməlidir.
- Ardıcıl hərəkət oyunları : Oyunçular öz hərəkətlərini müəyyən bir ardıcıllıqla seçirlər. Məsələn, şahmatda və ya bazarlıq / danışıqlar vəziyyətində, oyunçu indi seçmək üçün hansı hərəkətləri bilmək üçün önə baxmalıdır.
- One-shot oyunlar: Oyunun oyunu yalnız bir dəfə baş verir. Burada oyunçuların bir-birləri ilə bağlı çox şey bilməməsi ehtimalı var. Məsələn, tətildə bir garsonun ucaldılması.
- Təkrarlanan oyunlar : Oyunun oyunu eyni oyunçularla təkrarlanır.
Məhkumun Dilemması
Məhkumun dilemması oyunların nəzəriyyəsində tədqiq edilən ən məşhur oyunlardan biridir ki, bu da kino və cinayət televiziya şouslarında əks olunub. Məhkumun dilemması, iki tərəfin razılaşmanın ən yaxşı olduğunu görünsə də, nəyə görə iki nəfərin razılığa gələ bilməyəcəyini göstərir. Bu senaryoda cinayətdə iki tərəfdaş polis bölməsində ayrı otaqlara ayrılaraq oxşar bir müqavilə verilir. Şərikinə qarşı şəhadət verərsə və tərəfdaş sakit qalırsa, xəyanətkar azad olur və ortaq tam cümlə qəbul edir (məsələn, on ildir). Hər ikisi də səssiz qaldıqda, hər ikisi həbsdə olan qısa bir müddət (məsələn, bir il) və ya kiçik bir ittiham üçün cəzalardır. Hər biri digərinə qarşı ifadə verərsə, hər biri orta hesabla cəza alır (məsələn, üç il).
Hər məhbus özünə xəyanət etmək və ya səssiz qalmağı seçməlidir və hər birinin qərarı digər tərəfdən saxlanılır.
Məhbusun dilemması çox başqa sosial vəziyyətlərə, o cümlədən, siyasət elmindən qanuna, psixologiyadan reklamaya qədər tətbiq edilə bilər. Məsələn makiyaj edən qadınların problemini çəkin. Amerika daxilində hər gün, bir neçə milyon qadın saatı cəmiyyət üçün şübhəli fayda olan bir fəaliyyətə həsr olunur. Hər səhər hər qadın üçün yabanı makiyaj 15 ilə otuz dəqiqə azad edərdi. Ancaq heç kim makiyaj etməzsə, hər hansı bir qadının normadan qaçaraq, üstünlüyü gizlətmək və təbii gözəlliyini artırmaq üçün göyərti, ləkələmə və gizlətmə vasitəsi ilə başqaları üzərində üstünlük qazanmaq böyük istək olacaqdı. Kritik bir kütləvi makiyaj meydana gətirdikdən sonra, qadın gözəlliyin ortaq fasadı süni şəkildə daha böyük bir haldadır. Makiyajı geyməmək, gözəlliyin süni inkişafının qarşısını almaq deməkdir. Sizin gözəlliyiniz orta səviyyədə qəbul edilənə nisbətən azalıb. Buna görə qadınların əksəriyyəti makiyaj qurur və biz başa düşdüklərimiz bütün üçün və ya fərdlər üçün ideal olmayan bir vəziyyətdir, lakin hər bir fərdin rasional seçimlərinə əsaslanır.
Varsayımlar Oyun Teorisi olun
- Ödənişlər məlumdur və sabitdir.
- Bütün oyunçular rasyonel davranırlar.
- Oyunun qaydaları ümumi bilikdir.
Duffy, J. (2010) Lecture Notes: Oyunun elementləri. http://www.pitt.edu/~jduffy/econ1200/Lect01_Slides.pdf
Andersen, ML və Taylor, HF (2009). Sosiologiya: Essentials. Belmont, CA: Thomson Wadsworth.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.