Material üzərində müxtəlif əməliyyatların aparılması yolları

Qeyd etmək lazımdır ki, müxtəliv tip fərdi komputerdə müxtəlif quruluşlu və cür – bəcür imkanlara malik olan əməliyyat sistemləri işlədilir. Belə sistemlərin saxlanılması və iş fəaliyyəti üçün müxtəlif ölçülü əməli yaddaş tələb olunur.

elnarabdullayeva

Əməliyyat sistemi sistem proqram təminatının əsasını təşkil edir. Əməliyyat sistemi fərdi komputerlərin vacib elementlərindən biridir. Əməliyyat sistemi komputer qoşulduqda işə düşən, komputerin bütün hissələrinin işləməsinin bütövlüyünü təmin edən və informasiyanı idarə edən proqram sistemidir. Əməliyyat sistemi məlumatın saxlanması və emalı idarə etməklə yanaşı istifadəçi üçün də interfeysə malikdir.

Əməliyyat sisteminin köməyi ilə komputer və istifadəçi arasında dialoq yaranır, əməli və sabit yaddaş qurğuları işə qoşulur, kompüter idarə olunur, istənilən proqram işə düşür.

Başqa sözlə Əməliyyat sisteminin əsas funksiyası hesablama texnikasının ehtiyatlarının (fiziki və məntiqi) və hesablama sistemləri proseslərinin idarə edilməsidir. Fiziki ehtiyatlara əməli yaddaş, mikroprosessor, monitor, çap qurğuları, maqnit və örtük disklər: məntiqi ehtiyatlara isə proqramlar, fayllar və s. aiddir.

Qeyd etmək lazımdır ki, müxtəliv tip fərdi komputerdə müxtəlif quruluşlu və cür – bəcür imkanlara malik olan əməliyyat sistemləri işlədilir. Belə sistemlərin saxlanılması və iş fəaliyyəti üçün müxtəlif ölçülü əməli yaddaş tələb olunur.

İBM PC tipli komputerlərdə əsasən Microsoft firmasının hazırladığı MS DOS əsasından, ya ola İBM və DR DOS firmalarının birgə tərtib etdikləri PC DOS əməl. Sis – dən istifadə edirlər.

Əməliyyat sistemləri y/yetirdikləri funksiyalara görə üç qrupa bölünür.

1. Birməsələli ( bir istifadəçidən ibarət ) ə. Sis – ri

2. Çoxməsələli ( çox istifadəçidən ibarət ) ə. Sis – ri

3. Şəbəkə əməliyyat sistemləri

Birməsələli ə. sis – ri bir istifadəçinin iş prosesində ( müəyyən vaxt ərzində ) yalnız konkret bir məsılənin həlli üçün istifadə edilir. Bu cür əməliyyat sisteminin tipik nümünəsi kimi MS-KOS əm.Sis-ni göstərmək olar.

Çox məsələli əm. Sis+i fərdi kompüterdən istifadəçilərinin multi proqram vaxt bölgüsü rejimində kollektiv istifadəni təmin edir.Belə əməl sis-nə misal olaraq UNİX,OS \2 ,Windows,Windows NT və digər əməl sistemlərini missal göstəemək olar.

Şəbəkə əməl sistemləri lokol və qlobal kompüter şəbəkələrinin meydana gəlməsi ilə əlaqədar istifadəçinin hesablama şəbəkəsinin bütün resuslarına müraciətini təmin edir.

Əməliyyat sis-nin istifadə olunmasına əsas məsələlərdən biridə odurki kompüter qurğularını işlətmək üçün lazım olan əməliyyatlarn ibarət olur.

Məsələn faylın disketdən disketə köçürülməsi minlərlə əməliyyatlar ardıcılığının köməyi ilə həyata keçirilir.Digər bir misal :yaddaşdakı istəniln bir mətni çapa göndərmək kimi çox da mürəkkəb olmayan bir proses ,həqiqətdə minlərlə elementar əməliyyatlardan ibarət olur.Qeyd olanlardan aydın olurki,minlərlə əməliyyat istifadəçi tərəfindən həyata keçirilsəydi ,bu,kompüterin səmərəli bir qurğu olmasını şübhə altına alar və onun qiymətini neçə endirərdi.

Deməli əməliyyatlar sisteminin vəsifəsi istifadəçini bu kimi cansıxlcl işlərdən azad etmək ,istifadəçi ilə fərdi kompüter arasında səmərəli əlaqə yaratmaq və nəhayət kompüterin əvəzedilməz bir qurğu olduğunu sübut etməkdir.

Aydındır ki, kompüterdə istənilən bir məsələni həll etmək üçün minlərlə elementar əm

əliyyatları y\y.lazımdır.Əməl sistemləri belə kiçik ,amma mürəkkəb əməliyyatları kompüterin daxilində olan qurğularda həlll edərək bütün iş prosesini , istifadəçidən həll edərək bütün iş prosesini ,istifadəçidən gizli saxlayır,istifadəçiyə kompüterdə işləmək üçün əlverişli interfeys yaradır.

Əməliyyat sistenləri onların tərkibi,strukturu proqram modulları

Müasir kompüterlərin işini təmin edən 2,əsas amil var:kompüterlərin proqram təminatı,və kampüterlərin texniki təminatı.

Texnik təminat dedikdə kompüterin qurğuları nəzərdə tutulur,yəni prosessor ,yaddaş və daxiledici \ xaricedici qurğuları.

Kompüterlərin proqram təminatı 2 hissədən ibarətdir.tətbiqi proqramlar və sistem proqramları .Tətbiqi proqram konkret bir funksiyanı yerinə yetirirmək üçün nəzərdə tutulmuş proqrama deyilir.Məsələn mətn sənədləri yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuş proqram ,elektron cədvəllər yaratmaq üçün proqramlar ,oyun proqramları ,mühasibat proqramları ,öyrədiciproqramlar, test proqramları, qrafik redaktor proqramları və s. bu kimi proqramlar. Sistem proqramları, tətbiqi proqramlardan fərqli olaraq ümumiyyətlə bütün tətbiqi proqramlardan işlənilməsini təmin edir, komputer və istifadəçi arasında əlaqə yaradılır, komputerin texniki və proqram vasitələrinin işini uzlaşdırır, komputerdə yaranan xətaları təhlil edir və aradan qaldırmağa çalışır. Sistem proqramların mühüm tərkib hissələrini əməliyyat sistemi proqramları və örtük proqramları təşkil edir. Əməliyyat sistemi proqramı mürəkkəb sistem proqramlarıdır.

ƏS. Proqramı komputerin çox vacib funksiyalarını yerinə yetirir. Bu səbəbdən də onu komputerin “ canı “ adlandırırlar. Hal – hazırda müxtəlif strukturlu çoxlu sayda əməli. sistemləri yaradılıbdır. Əməli. sistemləri imkanlarına, əmrlər sisteminin tərkibinə, texniki vasitələrlə əlaqələr təşkilinə və bir çox başqa əlamətlərinə görə fərqlənir və bütün müasir komputerlərdə istifadə olunurlar.

Örtük proqramları fayllar (üzərində) üzərində əməl. aparmaq üçün nəzərdə tutulub. Məs: faylı bir neçə hissələrə bölərək və onların faye formatını dəyişdirmək və bu kimi məsələləri yerinə yetirmək.

Təqdim olunan proqram ən geniş istifadə olunan əməliyyat sistemlərinin və örtük proqramlarının iş prinsiplərini və əsas funksiyalarının öyrənilməsi üçün nəzərdə tutulub.

Əməliyyat sistem proqramı deyiləndə böyük və kiçik proqranlardan ibarət olan uzlaşmış dəstə nəzərdə tutulub. Yəni əməli sistem proqramı deyəndə birdənə proqram nəzərdə tutulmur.- bu birneçə proqram dəsti, birliyidir. Əməliyyat sistem proqramı istifadəçi və komputer arasında olan ünsiyyəti asanlaşdırmaq üçün yaradılmışdır.

İstifadəçi və komputer arasında dialoqu yaradan, komputerdə olan digər proqramların işləməsini təmin edən və komputerin qurğuları arsında əlaqə yaradan proqrama Sistem proqramı deyilir.

Əməliyyat sistem proqramının tərkibini təşkil edən proqramlara Modul proqramları deyilir. Modul proqramlarının hərəsi komputerin bir funksiyasını y/y-r. Bu funksiyalar müxtəlif olur: bəzi funksiyaları yer. yetirən proqramlar xarab olsa ola komputer nasaz vəziyyətdə işlayə bilər. Ancaq əməliyyat sistem proqramının tərkibində elə də proqramlar vardır ki, onların biri pozulduqda belə komputer artıq işləmir. Həmin bu proqramlara Nüvə proqramları deyilir, onlar sistem proqramının özəyini təşkil edirlər.

Hazırda müxtəlif əməliyyat sistem proqramları mövcuddur, istifadəçi özü seçir və özü üçün sadə, istifadədə rahat və əlverişli olan əməliyyat sistem proqramını öz komputernə quraşdırır

Örtük proqramlar. Fayl menecerlərinin təyinatı

Bildiyimiz kimi əməliyyat sistemi proqramlarının asas təyinatı: istifadəçinin komputerdə işləməsi prosesini asanlaşdırmaqdır.

Hərdən komputerdə hansı işə əməliyyatı yerinə yetirmək üçün əməliyyat sisteminin imkanı bizim üçün o qədər də əlverişli olmaya bilər, yəni həmin əməliyyatı yerinə yetirərkən əməliyyat sisteminin vasitələri bizə çətinlik yarada bilər və xoşumuza gəlməyə bilər. Əməliyyat sisteminin standart vasitələri nə gədər az olsa, bir o qədər də bu sistemin imkanlarını asanlaşdıran proqramlara ehtiyac var. Nə qədər ki, əməliyyat sisteminin tərkibində fayllarla ( proqramlarla ) işləyən yaxşı bir proqram olmayacaq, milyonlarla komputer istifadəçilərinin hərəsi öz komputerinə bu işi yerinə yetirən xüsusi proqramları quraşdırmalı olacaqlar. Belə proqramlara Fayl menecerleri proqramları deyilir.

Fayllar üzərində əməliyyatların aparılması prosesini asanlaşdıran proqramlara Fayl menecerleri deyilir

Əməliyyat sistemlərinin fayllarını idarə rtmək sahəsində olan çatışmamazlıqları, çox – sayda gündəlik əməliyyatları asanlaşdıran örtük proqramlarının yaradılmasına səbəb oldu. Örtük proqramları əməliyyat sisteminin əmrlərinin yazılışı, işləməsi ilə bağlı incəliklərin bir növ üzərini örtür, bu incəlikləri istifadəçidən gizlədir, istifadəçi sadə əməliyyatlarla əməliyyat sisteminin əmrlərini icra edə bilər.Özəlliklə, 80 – ci illərin ortalarında PC – Tools proqramı geniş yayılmışdır. Sonra isə 80 – ci illərin sonlarında artıq NORTON Commandır örtük proqramı geniş yayıldı. Onun sayəsində komputerdə artıq MS – DOS – un qara ekranı deyil, iki göy panel ekranın standartı sayılırdı. MS – DOS əməliyyat sistem proqramı ən köhnə və ən dəqiq işləyən sistemdir, ancaq ona nə istifadədə asan, nə də işdə əlverişli demək olmaz. Bu proqramla işləməni asanlaşdırmaq üçün xüsusi örtük proqramı deyilən NC proqramından istifadə edilir, hansı ki MS – DOS altında işləyir.

Əməliyyat sistem proqramların nümunələri: Windows . NT, OS\2, Windows 95, Windows 98, 2000, Windows XP, Windows Wista.

MS – DOS haqqında ümumi məlumat. MS – DOS un tərkib yüklənməsi.

MS DOS əməliyyat sistemi ( Microsoft Disk Operating System – yəni Microsoft firmasının istehsalı olan disk əməliyyat sistemi ) İBM PC komputerləri ilə eyni vaxtda yaradılmışdır. Bu sistem 16 mərtəbəli mikroprosessorlar üzərində qurulmuş komputerlərdə istifadə olunur. Hal – hazırda o, fərdi komputerlər üçün əsəs əməliyyat sistemi kimi çox geniş yayılmışdır.

MS DOS sistemin bir sıra versiyaları yaradılmış və onların hər biri əvvəlkinin təkmilləşdirilmiş variantıdır. Bununla yanaşı, sistemin əvvəlki versiyaları üçün yaradılmış proqramlar yəni versiyalar üçün də öz əhəmiyyətini itirməmişdir.

MS DOS komputerin daimi yaddaşında saxlanılan əsas idarəedici proqram olub, yaddaşın proqramlar üçün bölünməsini faylın disketdə yerləşməsini avadanlıqlardan ( klaviatura, displey, disk sürücüsü, sərt disk ) daxil olan siqnallara və işləyən proqramlara qulluğu həyata keçirir.

Son 20 – il ərzində istehsal olunan İBM markalı komputerin texniki texniki xarakteristikaları fantastik sürətlə artmış və bu komputerlərin göstəriciləri 80 – ci illərdə istehsal olunan komputerlərin göstəriciləri ilə müqaisəolunmaz dərəcədə ( yüz, hətta min dəfə ) yaxşılaşdırılmışdır. Bu səbəbdən də Microsoft firması istehsal olunan müasir fərdi komputerlərin texniki göstəricilərnə uyğun MS DOS əməliyyat sistemində çoxlu sayda dəyişikliklər etmiş, əməliyyat sisteminin bütün imkanlarını artıraraq effektiv istifadə olunmasına şərait yaratmış, sistemin daha güclü komputerləri birgə işləməsini təmin etmişdir.

Qeyd etmək yerinə düşərdi ki Microsoft firması MS DOS əməliyyat sisteminin versiyalarını işləyib hazırlayarkən əsas iki prinsipə üstünlük verilmişdir:

1. MS DOS – un birinci və sonrakı versiyaları üçün tərtib edilmiş proqramlar arasında mütləq uzlaşma olmalıdır.

2. MS DOS – un istənilən versiyası İBM və onunla uzlaşan digər komputerlər ilə birgə işləmək imkanına malik olmalıdır.

MS DOS əməliyyat sisteminin üstün cəhətlıəri bunlardır:

* Geniş imkanlı əmrlər dilinin olması;

* Fayllarla ardıcıl ( qurğularla işlədiyi kimi ) işləməyin mümkünlüyü;

*Çoxsəviyyəli kataloqların ( faylların adları, atributlarını və s özündə saxlayan yaddaş sahəsi ) təşkil olunma imkanı;

* Əlavə xarici qurğularla işləmək üçun sistemə drayverlərin qoşulmasının mümkün – lugu;

* İstifadəçilər ilə dialoq midobtində digər məsələnin həllinin mümkünlüyü və s.

MS DOS əməliyyat sisteminin versiyaları

MS DOS əməliyyat sisteminin 1 – ci versiyası İBM PC fərdi komputerləri üçün Microsoft firması tərəfindın 1981 – ci ildə yaradılmışdır. 1987 – ci ildə Microsoft firmasının yeni 3.3 əməliyyat sistemi üçün yaratdığı versiya faktiki olaraq sonrakı 3 – 4 il ərzində istifadə edilən komputerlər üçün standarta çevrilir. Yaradılmış versiya lazzımı imkanlara malik olmaqla yanaşı həm də yıqcam şəkildə hazirlanmışdır. Qeyd edək ki, daha güclü komputerlərdə ( əməli yaddaşı neçə M bayt ) olan 5,0 və 6,0 versiyalı MS DOS əməliyyat sistemlərdən istifadə etmək əlverişlidir. Bu versiyalar əməli yaddaşın 640 kbaytdan çox tutuma , maqnit disklərin isə 32 mbaytdan artıq tutuma malik olmasına imkan yaradır. MS DOS – un 6.0 versiyası isə rezerv proqramlar yaratmağa həmçinin disklərdə sıxılmış informasiyadan təxminləşdirilmiş antivirus proqramlarından istifadə etməyə imkan yaradır.

Əksər istifadəçilər İBM firmasının hazırladığı PC DOS və ya Digital Research firmasının hazırladığı. DR DOS əməliyyat sisteminin 6.0 və ya 7.0 versiyasından istifadə edirlər. Çünki MS DOS – un bu versiyaları istifadəçi üçün əlverişli iş şəraitli yaradır. Adları çəkilən versiyaların çatışmayan cəhəti disketlərin istifadə edilən informasiyanın bir – biri ilə uzlaşmamasıdır.

İstifadəçi ilə Dos arxasında dialoq. Klaviatura ilə tanışlıq

Fərdi komputer ilə istifadəçi arasında əlaqə yaradan qurğu klaviaturadır. Klaviatura bəzi hallarda komputer ilə bir lövhə üzərində əksər hallarda isə müstəqil qurğu kimi qurulur. Klaviaturanın istənilən düyməsi mexaniki və ya membran tipli miniatür çevricidən ibarətdir. Çevricinin vəziyyətinə nəzarəti klaviaturanın daxilində yerləşdirilmiş mikroprosessor yerinə yetirir. Mikroprosessorun vəzifəsi klaviatura üzərində olan istənilən düymənin basılmasına uyğun məlumatı komputerə göndərməkdir. Komputerə gündərilən informasiya, əvvəlcədən qeyd etdiyimiz kimi komputerin daxilində olan əmrlər sisteminin köməyi ilə təhlil edilir.

Adətən klaviatura üzərində müxtəlif sayda düymələr yerləşdirilir. Məsələn İBM PC XT markalı köhnə tipli komputerlərdə 84/86 düyməli klaviaturadan, İBM PC AT markalı müasir tipli komputerlərdə isə 102 ki və ya 104 düyməli klaviaturadan istifadə edilir.

Son illərdə işgüzar adamların köməkçisinə çevrilən kompakt komputerlərdə istifadə edilən klaviatura mümkün gədər yəqcam ölçüdə hazırlanər. Klaviatura üzərində olan düymələrin istifadə olunması və təyinatı haqqında müəyyən məlumata malik olmaq məgsədə uyğundur. Klaviatura üzərində olan düymələr müəyyən qruplar üzrə cəmləşdirilir.

Hər bir qrupun, həmçinin hər bir düymənin yerinə yetirdiyi funksiya vardır. Ümumiyyətlə klaviaturanın düymələrini 4 qrupa bölmək olar. Birinci qrupa daxil olan düymələr klaviaturanın mərkəzində yerləşir. Onlar hərf, rəqəm və bəzi başqa simvolları komputerə daxil etmək üçündür. Burada Caps lock düymənin sıxılması kifayətdir. Vəziyyətdən çıxmaq üçün Caps lock düyməsini yenidən sıxmaq lazımdır. Bu əməliyyatı yerinə yetirdikdə istifadəçi yenidən komputerdə əlifbanın kiçik hərfləri ilə işləyə bilər.Bəzi tip klaviaturaların üzərində Caps lock rejimini qeyd edən işıqlı indikator da quraşdırılır.

II qrup düymələr funksional düymələr adlanır və onlar klaviaturanın yuxarı hissəsində yerləşdirilir. Üzərində F1 – F12 həkk olunmuş düymələrin təyinatı xüsusi proqramlarla müəyyən edilir. Daha doğrusu, istifadəçinin istifadə etdiyi proqramlardan və əməliyyat sistemlərdən asılı olaraq F1 – F12 funksional düymələrinin hansı funksiaları yerinə yetirmələrini təyin etmək mümkündür. Bir çox hallarda istifadə edilən sistem proqramlarıdan asılı olaraq funksional düymələr Ctrl, Alt və Şhift düymələri ilə birqə sıxılaraq öz funksialarını dəyişirlər.

III qrup düymələr kursorun hərəkətini istiqamətləndirmək və ədədi simvollarla işləmək üçündür. Bu qrup düymələr əsasən iki məqsəd üçün istifadə edilir. Birinci hal rəqəmlərin blokirovka rejimi adlanır. ( Num lock rejimi ) və 9 rəqəmdən əlavə dörd hesab əməlinin işarələri komputerə daxil edilir. Yəni hesabi ifadələrin komputerə tezliklə daxil edilməsinə imkan yaranır. 2 – vi blokirovka rejimi aradan götürüldüyü üçün düymələr qrupundan kursora idarə etmək üçün istifadə edilir.

Klaviaturanın üzərində yerləşən Home, End,PgUp və ya PgDn , düymələri kursorun hərəkətini idarə edən düymələr adlanır.Qeyd etmək, lazımdır ki – 102 saylı düymələri olan klaviaturada kursorun hərəkətini idarə edən düymələrlə biz blok üzərində İNSERT və DELETE düymələri də yerləşdirilməlidir.

İstifadəçi komputerdə istənilən mətni monitorun ekranında vərəqləyə bilər bu məqsəd üçün istifadəçi PgUp ( Page UP ) – səhifəni yuxarı və PgDn ( Page Down ) – səhifəni aşağı istiqamətləndirici düymələrdən istifadə edə bilər. Əgər kursorun sətrin əvvəlinə və ya sonuna gətirmək tələb edilirsə, o zaman istifadəçi uyğun olaraq HOME və ya END düymələrini basa bilər.

Biz blok üzərində yerləşən Delete ( pozmaq ) və İnsert ( daxil etmək ) düymələri kursorun ekrandakı vəziyyətindən asılı olaraq bu funksiyaları yerinə yetirir:

* Kursordan sağda ( Windows rejimində ) və kursorun altında ( DOS – da vəya mətn rejimində yerləşən mətnin seçilmiş fraqmentini pozmaq üçün Del düyməsindən:

* Yığılmış mətnə müəyyən fraqmenti əlavə etmək üçün İNS düyməsindən istifadə etmək olar.Klaviaturanın üzərində digər funksiyaları yerinə yetirən xüsusi təyinatlı düymələr də yerləşdirirmişdir.

Backspase ( bir addım geri ) düyməsi kursorun solunda yerləşən simvolu pozur

ESC – düyməsi istənilən fəaliyyatın təxirə salınmasını və ya rejimdən imtinanı həyata keçirir

TAB – ( tabulyasiya ) düyməni mətnin növbəti tabulyasiya mövqeyinə keçməyini təmin edir.

PrtSc ( Print Screen – ekranın çapı ) düyməsi ekranın surətinin çapını və fayla köçürülməsini yerinə yetirir.

Klaviatura üzərində xüsusi düymələr Ctrl Alt Shift yerləşdirilmişdir ki, bu düymələr digər düymələrlə birgə sıxıldıqda müəyyən funksiaları yerinə yetirirlər. Bəzi hallarda iş prosesi zamanı istifadəçi üç düymənin ( məs: Ctrl + Shift + F1 və s. ) kombinasiyasından da istifadə edilir.

MS – DOS əməliyyat sistemi ilə iş.

Hal – hazırda MS – DOS – un yayılmış versiyalarından biri 1994 – cü ilin may ayında buraxılmış versiyadır. Bu versiyada nəhayət ki, klaviatura vasitəsi ilə rus əlifbasının komputerə daxil edilməsi əldə edilmişdir. Əvvəllər belə informasiyanın komputerə daxil edilməsi xüsusi hazırlanmış proqram – rusifikator vasitəsi ilə həyata keçirilirdi. Bu da öz növbəsində artıq zəhmət tələb edirdi. Müasir İBM.PC.XT tipli fərdi komputerdə MS DOS əvvəlki versiyalarından istifadə etmək praktiki nögteyi – nəzərdən əlverişli deyil. Çünki MS – DOS 3,3 versiyasını əməli yaddaşın tutumu 640 və ya 512 kbayt – dan çox olan komputerlərdə istifadə etmək imkanı yaranır. Həmçinin, MS – DOS versiyasının istifadəçiyə Windows 95 – in tərkibində çatdırılması və istifadəçinin bu versiyaya ayrıca əməli sistemi kimi baxması düzgün hesab edilə bilməz. Sadəcə olaraq istifadəçiyə MS – DOS versiyasını Windows 95 – in altsistemi kimi qəbul etmək və ondan iş prosesində istifadə etmək məsləhət gürulür.Ümümiyyətlə MS – DOS versiyaları arasında uzlaşma mümkündür və bu hal komputer istifadəçiləri arasında müsbət sayılır.

MS – DOS – un mühüm xüsusiyyətlərindən biri də onun modul prinsipi ilə qurulmasıdır. Bu 8 xüsusiyyət mürəkkəb proqram kompleksi olan MS – DOS – un müstəqil tərkib hissələrinə ayırmağa və hər modula bir –biri ilə məntiqi əlaqəsi olan müəyyən funksiyalar qrupunu yığmağa imkan yaradır. Bu funksiyalar qrupunun dəyişdirilməsi və ya genişləndirməsi üçün yalnız müəyyən modulun dəyişdirilməsi kifayətdir.

Onu da geyd etmək lazımdır ki, Windows 95 və ya Windows 98 və ya Windows NT əməliyyat sistemlərinin olması MS – DOS və DOS mühitində işləyən proqramlara təlabatı azaltsa da, bu təlabatı heçə endirmir., Çünki :

1. Hal – hazırda çoxlu sayda yaradıcılıq sahələri vardır ki, DOS proqramları orada müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Çünk belə yaradıcılıq sahələrində qoyulmuş məsələlərin Windows 3.1 Windows 95,98 və ya digər əməliyyatlar sistemləri vasitəsi ilə həll edilməsi iqtisadi cəhətdən əlverişli deyil, ya da adları çəkilən əməliyyatlar sistemlərinin bu tip məsələləri həll etməsi praktiki olaraq mümkün deyil.

2. Windows 3.1 Windows 95, və ya Windows 98 kimi əməliyyatlar sistemlərinində tez – tez baş verən nasazlıqların səbəblərini araşdırmaq və aradan qaldırmaq üçün adətən MS – DOS və DOS proqramlarından istifadə edirlər. Məsələn: əgər komputer sərt diskdən yüklənmirsə, onda komputeri MS – DOS sistem disklərindən yükləmək mümkündür. ( səbəb odur ki, digər əməl.sistemləri ancaq sərt disklərlə işləyirlər. )

3. Windows 3.1. Windows for Workgroups, Windows 95, və ya Windows 98 əməliyyatlar sistemlərindən effektif istifadə etmək üçün onları daimi MS – DOS – a sazlamaq lazımdır.

F ayl və Kataloq anlayışı.

Faylların xassələri, sistem faylları.

Əməliyyat sisteminin daha bir mühüm hissəsi fayl sistemidir. Bu termin vasitəsi ilə iki tamamilə anlayış ifadə edilir. Birincisi, “ fayl sistemi “ dedikdə fayllarla işləmək üçün nəzərdə tutulan əməliyyat sistemi alqoritmləri başa düşülür. İkincisi: fayl sistemi – yadda saxlama qurğularında, məsələn disklərdə faylların saxlanması strukturudur.

Ən ümumi şəkildə faylı yazıların nizamlanmış yığımı, yazını isə faylların ardıcılığı kimi təyin etmək olar.

Fayl sisteminə yadda saxlama qurğularında faylların saxlanması strukturu kimi baxmaq daha münasibdir.

Yazı anlayışı vacib anlayışdır çünki fayllarla məhz yazı terminində işləyirlər. Məsələn mətn faylları ilə simvollar sətrinin yığınları ilə işlədikləri kimi işləyirlər, mətn fayllarında yazı – sətirdir. Videofayl kadrlardan ibarətdir, ona görədə videofaylda yazı – kadrdır. Bəzən faylla baytların ardıcıllığı kimi işləmək daha əlverişlidir, bu zaman hər bir baytı ayrıcayazı hesabetmək olar. Hər bir fayl üçün onun atributlarını saxlamaq lazımdır: 1. Fayl adı; 2. Faylın tipi: adı fayl, yaxud kataloq; 3. Faylın sahibi kimdir və o hansı istifadəçi qrupuna aiddir. 4. Fayldan istifadə hüququ – oxumaq,yazmaq və yerinə yetirmək üç istifadəçi kateqoriyası üçün: – faylın sahibi, faylın sahibinə eyni qrupdan olan istifadəçi və digəristifadəçilər. 5. Faylla işləmək haqqında informasiya – faylın yaradıldığı tarix onda edilən sonuncu dəyişiklik və ondan sonuncu istifadə tarixi və s. Bəzi fayl sistemlərində, məsələn MSDOS – un və ya Windows – un FAT – ında faylın adı adi simvollu ad, məsələn Mənim Faylım ola bilər VNİX əməliyyat sisteminin fayl sistemlərində faylın adı – sadəcə ədəddir, yəni bütün fayllar nömrələnmişdir.

Müasir əməliyyat sistemində eyni vaxtda bir neçə fayl sistemində işləmək tələb olunur. Məsələn diskdə VNİX və ya Windows əməliyyat sistemi ilə işləyən NTFS fayl sistemi yerləşdirilir, çünki həmin sistemlər xüsusi olaraq disklərdəki fayllarla səmərəli şəkildə işləmək üçün yaradılmışdır,yaxud, necə deyərlər, sürətə görə optimallaşdırılmışdır. CD – ROM diiskləri ilə işləmək üçün faylları daha səmərəli şəkildə saxlamağa imkan verən yəni saxlama sahəsinə gürə optimallaşmış IS 09660 fayl sistemindən istifadə edilir. Disklər, məlum olduğu kimi, vaxtı ilə MS DOS əməliyyat sisteminində istifadə edilir FAT fayl sisteminə malikdir.Hamı sadəcə adət edib ki, disket FAT – la işləyir. Bundan başqa, lakal şəbəkələrə qoşulan və ya İnternet vasitəsilə qoşulmaq mümkün olan digər EHM – lərin diskləri ilə işləməyə imkan verən NFS fayl sistemində mövcuddur. Fayl sistemləri arasında fayyların necə adlandırılmasına və yaxud ayrı – ayrı ad sahələrinə dair müxtəlif razılaşmalar mövcüddur. Əlbəttlə əməl. Sistemi adların dəyişdirilməsi və onların vahid salınması işini öz üzərinə götürür. Adların dəyişdirilməsi işinə görə əməl. sisteminin xüsusi hissəsi – Virtual fayl sistemi cavabdehdir, yəni virtual fayl sisteminin əməliyyat sistemindən fayllarla içləmək üçün sorğuları qəbul edərək müvafiq faylın hansı fayl sistemində yerləşdirilməsini müəyyən edir və sorğunu həmin fayl sisteminin əməliyyatna çevrilir.

Mətn faylı yaratmaq.Fayllar üzərində əməllər.

Disket sərt disk ( vinçester ), CD – başqa informasiya daşıcılarında informasiya fayylarda saxlanılır. Fayl – informasiyanı saxlamaq üçün xarici daşıyıcıların adlandırılmış sahəsidir. Fayllarda proqramın mətinləri, mətn sənədləri, ədədi verilənlər, cədvəl qrafik, yerinə yetiriləcək proqramlar və s.saxlanıla bilər. Fərdi komputer üçün fayl əməliyyat sisteminin emal etdiyi əsas informasiya obyekdidir.

Hər bir fayl bir – birindən nöqtə ilə ayrılan 2 – ki hissəli ada malikdir xüsusi ad və genişləndirilmə. MS DOS və Windows 1.0 – 3.11 – də xüsusi ad 1 – dən 8 – ə qədər, genişləndirmə isə 1 – dən 3 – ə qədərsimvollardan ibarət ola bilər. Windows 95/98, Windows NT sistemləri üçün faylın xüsusi adı 1 – dən 255 – ə qədər, genişləndirmə isə 1 dən 3 – ə simvollardan ibarət ola bilər.

Xüsusi adın yazılışı üçün böyük və kiçik latın hərfləri; rəqəmlər və simvollardan istifadə oluna bilər. Adın genişlənməsini göstərmək vacib deyil. Lakin adın genişlənməsi faylın məzmununu barədə əlavə informasiya verdiyi üçün ondan istifadə etmək əlverişlidir. Genişləndirmə faylın tipini təyin etməyə imkan verir. Əgəq fayl exe və com genişləndirilməsinə malikdirsə onda bu fayla icra edilən və ya əmr faylı deyilir. Proqram yalnız belə fayllar vasitəsi ilə işləyirlər. Məsələn: Doc genişləndirilməsi faylın Word proqramında yarandığını və mətn faylı olduğunu göstərir. Əməliyyat sistemi xüsusi adlardan istifadə edilən informasiyanın daxil və xaric olunmasını təkçə faylların deyil, komputerin müxtəlif qurğularının köməyi ilə həyata keçirməyə imkan yaradır. Bu zaman komputerin qurğuları ilə aparılan iş fayllarla aparılan işlə eyni yerinə yetirilir. Lakin belə olan zaman uyüun əmrlərdə faylın adının yerinə komputer qurğusunun adları faylın adı kimi istifadə edilə bilməz.Ümumiyyətlə hər bir faylın və qurğunun adı iş prosesi zamanı istifadəçi tərəfindən onun hansı iş va ya proqramı yerinə yetirməsindən asılı olaraq hərdənbir və ya tez – tez istifadə edilə bilər. Yeni fayl yaratmaq

Hər hansı bir proqramı açmadan sürətli bir şəkildə boş fayl piktoqramları yarada bilər,sonra onları açaraq içərisinə mətn,qrafik və ya sənəd əlavə edə bilərsiniz.Bunun üçün aşağıdakıları yerinə yetirin.

1. İşləmək istədiyiniz qovluq üzərində ikiqat sıxaraq onu açın:

2. Pəncərə açılandan sonra Fill ( Fayl ) menyusundan New ( Yeni ) alt menyusunu seçin və ya pəncərənin boş bir sahəsində sağ düyməni sıxın. Dinamik menyu açılacaqdır.

3. Yaratmaq istədiyiniz fayl tipini siyahıdan seçin piktoqrama ad verin və Enter düyməsini sıxın

Yaratdığınız faylların piktoqramı üzərində ikiqat sıxdıqda avtomatik olaraq açılır. Məsələn Bir Word faylı yaratmışsınızsa, bu faylın üzərində ikiqat sıxdıqda Word proqramı, sonra isə fayl özü avtomatik olaraq açılacaqdır

Fayllar üzərində əməllər

Kataloq anlayışı. Kataloq üzərində əməllər.

Faylların adları maqnit disklərində kataloqlarda qeyd olunur. Kataloq diskində faylların adları, onların ölçüləri,axırıncı dəyişiklik vaxtı, faylların xüsusiyyəti və s. haqqında məlumatlar saxlanılan sahədir. Əqər kataloqda faylın adı saxlanılırsa, onda deyirlər ki, fayl bu kataloqda yerləşir. Hər maqnit diskində çox sayda kataloq ola bilər. Hər bir kataloqda çox sayda fayllar ola bilər və eyni adlı fayl bir neçə kataloqda qeyd oluna bilər. Hər bir kataloq ada malikdir və özü başqa kataloqda qeyd oluna bilər. Əgər X kataloqu Ykataloqunda qeyd olunubsa, X kataloqu Y – in altkataloqudur və Y kataloqu X üçün üstkataloqdur. Kataloqun adlandırılması da faylın adlandırılmasıkimidir, lakin kataloqun adının genişlənməsi olmur.

Hər bir maqnit diskində bir baç və ya kök kataloq olur. Baş kataloqda fayylar və altkataloqlar qeyd olunur. Beləliklə, kataloqların bu cür iç – içə yerləşmə strukturuna kataloqlar Ağacı deyilir. Qeyd edək ki, fayl və kataloqu displeyekranındakı ilk görüntüsünə görə fərqləndirərək ayırmaq olar. Belə ki, kataloqların adları böyük, faylların adları isə kiçik hərflərlə verilir. Məlumat daşıyıcısının ekranda olunan mündəricatında əvvəlcə kataloqların, sonra isə fayyların adları yerləşir. İstifadəçinin indiki anda istifadə etdiyi kataloq cari Kataloq adlandırılır. Cari kataloqda olmayan fayldan istifadə edən zaman bu faylın hansı kataloqdan olduğunu göstərmək lazımdır. Bu isə fayla gedilən yolu güstərməklə həyata keçirilir. Yol bir – birindən “ / “ simvolu ilə ayrılan kataloqların adları və ya “ .. “ simvollar ardıcılığından ibarət olmaqla, cari və ya kök kataloqdan axtarılan faylın yerləşdiyi kataloqda qədər olan marşrutu göstərilir.

Faylın tam adı ümumi şəkildə aşağıdakı kimi verilir :

( disk sürücüsü: ) ( yol / ) faylın adı

Burada 1 – ci element disk sürücüsünün adını, 2 – ci element faylın yerləşdiyi kataloqda yerləşdiyi kataloqda qedən yolu, 3 – cü element isə faylın adını göstərir. Əgər disk sürücüsü göstərilməyibsə, onda cari kataloq başa deşülür. Faylı tam adı onun yerləşdiyi diskdən və kataloqdan asılı olmayaraq həmin faylı tamamilə müəyyən edir.

MS – DOS – un bəzi əməlləri

Disk və disklərlə işləmə qaydaları .

İnformasiyanın çevik maqnit diskinə ( ÇMD ) və bərkidilmiş maqnit diskinə ( vinçester ) yığıcıları da sistem blokunda yerləşdirilir. ÇMD və BMD xarici yaddaş qurğuları adlandırılır. Ümumiyyətlə ingilis əlifbasının birinci iki hərfi – A və B hərifləri ilə “ Floppy disk “ qurğusu işarə olunur. Sərt disk qurğusu – HDD hər zaman C ( və ya D ) adlanır. Əlifbanın sounrakı hərfi olan D ( və ya E )ilə kompakd disk qurğusu – CD – ROM işarə olunur. Adətən böyük həcmli sərt diski məntiqi olaraq iki üç hissəyə ayırırlar. Yəni fiziki şəkildə bütöv olan disk şərti olaraq iki ( üç ) disk kimi qeyd olunur. Bu zaman həmin disklərdən 1 – cisi C, sonrakılar əlifbaya nuyğun olaraq D ( E ) , CD – ROM isə E ( f ) adlandırılır. Lakin bu disklərin adelandırılmasını dəyişmək olar.

Sərt disklər ( Hard Disk Drive, HDD ) komputerlə işləmək lazım olan informasiyanın daimi saxlanması üçün nəzərdə tutulub. Əvvəllər 10 mb böyük tutum hesab olunurdu. İndi isə 200 Gb – dan çox tutumu olan disklər müvcuddur. Müasir proqram məhsulları geniç yer tələb etdiyi üçün, vinçesterlərin tutumunun artırılması inkişafı davam etdiriləcəkdir. Sərt diskin konstruksiyası elastik diskdəki kimidir. Ancaq ondan fərqli olaraq, burada bərk materiallardan, əsasən aluminiumdan ( ona görə “ Hard disk “ adlanır ) istifgadə olunur. Bundan başqa sərt disklər bir – birinin üzərində yerləşmiş disklərdən ibarətdir. Belə disklərin sayı nə qədər çox olarsa, vinçesterin yuyumu da bir o qədər çox olar.

Yeni diski komputerə quraşdırıldıqdan sonra əməliyyat sisteminin onu “ tanıması “ və ondan yüklənməsi üçün aşağıdakı 3 – əməliyyatı y/yet – k lazımdır:

1. Disk bölmələrə ayrılır.

2. Bölmələr formatlaşır.

3. Əməliyyat sistemi diskə köçürülür.

DOS əməliyyat sistemində sərt diski bir neçə hissəyə bölüb, hər bir hissə ilə müstəqil disk kimi işləmək olar. Bölünmüş müstəqil hissələr məntiqi disklər və ya sərt diskin bölmələri adlanır. Hər bir məntiqi diskin adı inqilis hərfləri ilə verilir və axırda “ : “ işarəsi qoyulur və ona müraciyət etmək olar. Məs: 40 qbayt tutumunda olan sərt diski iki məntiqi diskə : 32 q baytlıq C ; və 8 q baytlıq D ; diskinə bölmək olar.

Əgər komputerdə kifayət qədər əməli yaddaş varsa, onda bu yaddaşın müəyyən hissəsini “ elektron disk “ kimi ayırmaq olar Ayrılmış diskin bu hissəsi ilə bütöv disk kimi islədiyimiz kimi işləyə bilərik. İnformasiyanın daxil və xaric edilməsi “ elektron disk “ də adi diskdən dəfələrlə tez həyata keçirilir. “ Elektron disk “-in çatışmayan cəhəti komputeri dövrəyə qoşarkən və ya infornasiya ilə yükləyərkən diskə yazılmış informasiyanın itməsidir. “ Elektron disk “ ilə işləmək üçün xüsusi CONFİC. SYS proqram tələb edilir.

“ Windows “ sisteminin yüklənməsi, tərtibi.

MS DOS da idarəetmə sisteminin sadəliyi, əmrlər interfeysinin narahatlığı, disklərdə olan fayl və kataloqların proqramları işə salan ləvazimatlarla idarə olunması və s . Bəzi proqramçıları onlara lazım olan ləvazimatları ( qrafiki interfeysi yaratmaq, menyu , sorğu və pəncərə yazatmaq, müxtəlif displey və printerləri əlaqəndirmək , proqram tərtib edən köməkçi proqramlar .və s tərtib etməyə məcbur edirdi. Digər tərəfdən müxtəlif proqramlara müraciyət etməyin özü də müəyyən çətinlik törədir.

Deyilənləri nəzərə alaraq, çoxpəncərəli QRAFİK interfeysə malik örtük proqramları yazılıbdı. 1992 – ci ildə Microsoft firması kütləvi istifadə olunan İBM PC tipli komputerlərdə istifadə olunan MS DOS əməliyyat sistemi üçün qrafik Windows 3.0 proqramını yaratdı. Tezliklə firma fərdi istifadə üçün Windows 3.1, lokal şəbəkədə istifadə üçün Windows 3.11 for Workgroup proqramını hazırladı.

Microsoft firmasının 1995 – ci ilin avqust ayında istehsal etdiyi yeni variant Windows 95 adlandıracağının elan etməsi komputer istifadəçiləri üçün bir surprizə çevrildi.

Əvvəlki variantlardan tamamilə fərqlənən Windows 95 bir çox yeni imkanlara sahib idi. Bu proqram özündə MS DOS və Windows özlüyünü birləşdirmişdi. Bununla yanaşı sistemə Explover, Briefcase, Microsoft Exchanqe və s kimi proqramların daxil edilməsi Start menyuları, multimediya vasitələri sisteminin imkanlarını daha da artırmışdı. 1996 – cı ildə əvvəlki sistemdə mövcud olan səhvlər düzəldilmiş və firma Windows 95 OSR2 əməliyyat sistemini satışa buraxdı və Windows 96 adlandırıldı.

1997 – ci ildə Windows 95 OSR2 paketinin yeni nüvi yayıldı. Bu paket Windows 97 kimi tanıldı. Bu proqramından digərlərindən fərgləndirən tərkibinə İnternrt Exsplover proqramının daxil edilməsi MS dos əməli sistemindən asıllıq tamamilə aradan qaldırılmışdır.

1998 – ci ildə Microsoft Firması tərəfindən yeni Windows 98 əməl sistem yaradıldı. Sonrakı idarə firma öz imkanlarının genişlənməsindən istifadə edərək Windowsun yeni variantları (Windows NT/2000, ( 2003 ) ) ? Windows XP ) komputer istifadəçilərinə təqdim edir.

Hələlik son versiya Windows XP – dir. Bu dəyişiklər Microsoft firmasının informasiya texnoliqiyalarında olan inkişaf ilə əlagədardır. Windowsun son variantları özünə yeni qurğuların drayverlərini daxil edib. Şəbəkə texnoloqiyası internetdə işləmə proqramları onun ayrılmaz hissəsinə çevrilib.

Windowsun hər növünün bir neçə variantı, Amerika panavropa və bəzi dövlətlərin öz lokal variantları vardır.

İdarəetmə paneli – Panel proqram modulları. Pəncərə ilə iş.

1. Təkmilləşdirilmiş yeni vasitə: Start ( Başla ) düyməsi və Taskbar ( tanışlıq Çubuğu ), Windowsun əsas xüsusiyyətlərindəndir. Start ( Başlaq ) düyməsi ilə proqramlarınızı sürətlə işlədə bilər, fayllarınızı axtara bilər və bir proqramdan digər proqrama surətlə keçə bilərsiniz.

2. Windows Explover ( Windows Tədqiqatçısı )

Fayllarınızı, disklərinizi və şəbəkə əlaqələrini axtarmaq və çeşidləmək üçün geniş imkanlara malik bir vasitədir.

3. Uzun fayl adları : Çeşidləmə və axtarma əməliyyatları daha asandır. Fayllarınıza 256 simvola qədər uzun adlar verə bilərsiniz.

4. Yaddaşın daha yaxşı idarə edilməsi:

Bu xüsusiyyət DOS – da yaddaşın idarə edilməsinə nisbətən daha yahşıdır. Windows əməli yaddaşdan ( Ram ) daha səmərəli bir şəkildə istifadə edilir.

5. CD – ROM – da təkminləşdirilmiş Auto Play xüsusiyyəti. Musiqi CD – lərinizi oxutma üçün, sadəcə, sürücünüzə yerləşdirməyiniz kifayətdir. CD Player aftomatik açılacaq və CD- zi oxumağa baçlayacaqdır.

6. Pluq and Play ( Tax və Çalışdır ) qurğuları ilə uyğunluluq. Komputerinizə bir kart yerləşdirdikdən sonra sadəcə onu açmağınız kifayətdir. Windows yeni qurğunuzu tanıyacaqdır və xüsusiyyətlərini aftomatik olaraq quracaqdır.

7. 32 – bitli çoxtan sırıölı iş , Windows birdən çox proqramın eyni vaxtda işləməsinə imkan verir. Çox qısa müddətdə daha çox iş görə bilərsiniz.

8. Yeni masa üstü: Windows – da Proqram Manacer ( Proqram idərəedicisi ) nin yerini Desktop ( Masa üstü ) və Taskbar ( Tapşırıq Çubuğu ) tutur. Bunların vasitəsi ilə proqramlarınızı və texniki vasitələrinizi daha surətlə tapa bilərsiniz. Windows ( Windows – a xoş gəlmisiniz ) dialoq pəncərəsi açılacaqdır.Ekranımız başqa cür də gözünə bilər. Bu qurduğunuz proqramlardan və dəyişiklik etməyinizdən asılıdır.

Bütün pəncərələrin başlıq çubuqları vardır bəzilərində menyular, düymələr və ekran sahəsini hərəkət etdirmə çubuqları da ola bilər. Pəncərələr üzərində aşağıdakı əməliyyatları aparmaq olar.

Pəncərələrin yerini dəyişdirmək:

Pəncərənin başlıq çubuğu üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxıb saxlayın və pəncərəni istədiyiniz yerə sürükləyin.

2. Pəncərələrin ülçülərini dəyişdirmək

Pəncərənin kənarlarında və ya panellərində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxılmış vəziyyətdə saxlayıb uyğun istiqamətdə sürükləyərək ölçülərini dəyişdirə bilərsiniz.

3. Menyu əmrlərini seçmək: Menyu çubuqlar File ( fayl ), Edit ( Redaktə ) və View ( Görünüş ), Help ( Yardım ) kimi menyulardan ibarətdir. Menyunun adı üzırində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxıb açaraq menyudan hər hansı bir əmri icra edə bilərsiniz.

4. Pəncərə sahəsini hərəkət etdirmək.

Pəncərənin görünməyən hissəsini ekrana çıxartmaq üçün onun aşağı və ya sağ tərəfindəki hərəkət etdirmə çubuqlarının uclarındakı ox düymələrinə bir neçə dəfə sıxa bilərsiniz.

5. Pəncərənin View ( Görünüş ) menyusunun Arrange icons ( Pintoqramları tənzimləmə ) alt menyusundan Auto Arrange ( Aftomatik Tənzimləmə ) əmrini seçərək piktoqramların pəncərə içərsində avtomatik tənzimlənməsini təmin edə bilərsiniz. Bu əmr seçilərsə pəncərənin ölçülərini dəyişdirdikdə belə pəncərə içərisindəki piktoqramlar avtomatik tənzimlənəcəkdir.

Windows əməliyyat sistemi ilə iş.

Windows – un aşağıdakı iş rejimləri vardır : 1. STANDART

2. Genişləndirilmiş

Standart rejimdə Windows istifadə edilən mikroprosessorun müdafiə rejimində, genişləndirilmiş rejimdə isə həmin mikroprosessorun vertual rejimdə işləməsi ilə bağlıdır.

Qeyd etmək lazımdır ki genişləndirilmiş rejimdə işləmək istifadəçi üçün standart rejimdə işləməkdən çox əlverişlidir.

1. Windowsda avtomatik olaraq eyni vaxtda bir neçə proqram yerinə yetirilir.

2. DOS – da olan proqramlar Windows pəncərəsində işləyə bilirlər.

3. Windows bu rejimdə virtual yaddaşa malik olmasını nümayış etdirir, yəni böyük həcmli əməli yaddaş tələb olunan proqramları əslində kiçik həcmli əməli yaddaş vasitəsi ilə həyata keçirir

Ümumiyyətlə bəzi hallarda standart rejimdən istifadə etmək əlverişlidir.

1. Əqər istifadə edilən komputer genişləndirilmiş rejimdə dayanıqsız işləyirsə

2. Verilmiş məsələnin həlli genişləndirilmiş rejimdən dəfələrlə tez yerinə yetirilirsə

Windows sistemində səmərəli işləmək üçün komputer mütləq Mouse ilə təmin edilməlidir. Mouse – un olmaması istifadəçinin işini çox çətinləşdirir.

İşçi stolu standart elementləri

Bütün Windows – u işlədikdə ekrana Welcome to Windows dialoq pəncərəsi açılaçaqdır. Bütün ekran Desktop ( masaüstü ) adlanır və həqiqi bir masanın üzərinə bənzəyəcək şəkildə hazırlanmışdır.

Həqiqi bir masada olduğu kimi məktublarınızı yaza bilər, rəsm çəkə bilər, hesab maşınını işlədə bilər və ( modem kartınız varsa ) telefondan istifadə edə bilərsiniz. Bundan başqa faks göndərə bilər, səsli məlumatları dinləyə, video seyr edə bilərsiniz. Eyni anda daha çox proqram açmaq olar və bu proqramlar ayrı – ayrı pəncərələrdə işlərini davam edə bilərlər. Windowsun çox tapşırıqlı bir əməliyyat sistemi olması sayəsində birdən çox proqramı eyni anda işlədə bilər və çox qısa vaxtda daha çox iş görə bilərsiniz məs: Faks göndərərkən oyun ounaya bilər və açıq olan bir proqramdan digərinə sürətlə keçə bilərsiniz. Windowsda başlanqıc son dərəcə asandır. Mouse qurğusunun oxunu ekranın sol alt küncündəki Start başlat düyməsi üzərinə qətirin və sol düyməsini sıxın.Bu menyu üzərində piktoqramlardan ibarət alt menyusu açılacaqdır. Bu piktoqramlardan sağında ox işarəsi olanlar alt menyulara malikdirlər, bu alt menyuların da alt menyuları ola bilər. Start menyusundan istifadə etməklə komputerinizdəki hər seyi asanlıqla işlədə bilərsiniz.

Masa üstündə hər proqram ayrı pəncərələrdə eyni anda işləyə bilər. Ən üstəki başlıq çubuğu rənqli olan pəncərə aktif pəncərə adlanır. Aktif pəncərə Mouse qurğusunun oxunun hərəkətlərinə və klaviaturada sıxılan düymələrə reaksiya verən pəncərədir. Aktiv olmayan pəncərə isə masaüstünün zəmininə gömdərilir və üzəri aktiv olan pəncərə ilə örtülə bilər. Aktiv olmayan pəncərənin onun görünən hər hansı bir hissəsində mouse qurğusunun sol düyməsini sıxmaqla , ya da Taskbar ( Tapşırıq çubuğu ) – undakı düyməsinə sıxmaqla aktiv hala gətirə bilərsiniz

My Computer – in işçi pəncərəsi.

My Computer komputerinizin fayl sistemindən istifadə etmək üçün əsas pəncərələrdəndir. Burada komputerinizdə olan yaddaş qurğularını, komputerinizin yazı tipləri və bağlı olan çap qurğuları haqqında məlumatların saxlandığı qovluqları seçə bilər və Control Panel ( İdarə Etmə paneli ) ni işlədərək Windows 98 – in xüsusiyyətlərini istədiyiniz kimi dəyişə bilərsiniz. Bu pəncərədəki piktoqram üzərində müxtəlif əməliyyatları yerinə yetirmək üçün öncə istədiyiniz piktoqram üzərində mouse – un sol düyməsini bir dəfə sıxaraq onu seçin, sonra isə sol düyməni menyu çubuğundakıFayl menyusunun üzərində sıxın. Bu menyu aşağıdakı əmrlərdən ibarətdir. 1. Open ( aç ) Pəncərədə seçilmiş piktoqramı açmaq üçündür. Eyni əməliyyat piktoqram üzərində ikiqat sıxmaqla da yerinə yetirə bilərsiniz. Açdığınız hər bir pəncərəni Toolbar ( alətlər çubuğu ) vardır. Toolbar üzərində bəzi menyu əmrlərinə uyğun düymələr yerləşir ki, bunların vasitəsilə də menyuya daxil olmadan uyğun əmri asanlıqla icra edə bilərsiniz. Status Bar ( Vəziyyət Çubuğu ) isə yerinə yetirilən əməliyyat haqqında məlumat verir. Məs : Seçdiyiniz faylın ölçüsünü ( baytlarla ) ya da istədiyiniz proqram o anda nə etdiyini göstərir.

Hər pəncərənin File ( Fayl ) Edit ( Redaktə ) Help ( yardım ) menyulardan ibarət olan bir menyu çubuğu vardır. Bu menyulardan istifadə etməyi bacardmağınız lazımdır. Çünki onlardan tez tez istifadə edəcəksiniz

Menyulardan istifadə etmək üçün əsas qaydalar bunlardır:

1. Əmr sermək: Biz menyunu açdıqdan sonra menyudakı əmrin üzərində mousun sol düyməsini bir dəfə sıxmaqla onu seçə bilərsiniz.

2 . Bir əmri aktivləşdirmək və ya passivləşdirmək: Yanlarına ( v ) işarəsi qoyulan əmrlər aktiv əks halda isə passiv olur.

3. ( * ) işarəli əmrlər ; ( * ) işarəsi olan qrupdakı əmrlərdən yalnız birinin seçilməsi mümkündür. ( Yanında( * ) işarəsi olan əmr seçilmiş sayılır )

4. bir pəncərənin dəyişdirilmiş xüsusiyyətləri yadda saxlanılır. Həmin pəncərəni təkrar açdıqda edilmiş dəyişiklərin saxlanıldığını görəcəksiniz

My computer pəncərəsi vasitəsilə komputerinizdə olan hər hansı bir mənbəyə ( disklərə, disketlərə ) asanlıqla müraciət edə bilərsiniz.

My computerpəncərəsindəki piktoqramlar və adları.

1. Disket sürücüləri A: və ya B: adlanır. əgər komputerinizdə yalnız bir disket sürücüsü varsa adı A : olacaqdır.

2. Sabik disklər C: hərfindən başlayaraq adlandırılır. Hər əlavə sabit disk sürücüsünə D: ; E ; kimi sonrakı hərflər ad olaraq verilir.

3. CD – ROM sürücüləri dairəvi disk simvolları ilə göstərilir. Yalnız bir sabit disk və bir CD – ROM sürücünüz varsa, CD – ROM sürücünüz D: drive ( D; sürücüsü ) adlandırılacaqdır. İki sabit diskiniz varsa, CD – ROM sürücünüz E: drive ( E; sürücüsü ) adlandırılacaqdır.

İşçi stoluna yeni elementlərin daxil edilməsini, işçi stolunun tərtibi.

Masa üstündə pəncərələri nizamlayaq:

Masa üstündə bir neçə pəncərənin açıq olduğu bəzi hallarda bütün pəncərələri eyni anda görmək üçün bu pəncərələri

Masa üstündə pəncərələri nizamlayaq.

Mas üstündə bir neçə pəncərənin açıq olduğu bəzi hallarda,bütün pəncərələri eyni anda görmək üçün bu pəncərələri nizamlaya bilərsiniz.İki pəncərəni yan-yana yerləşdirməklə hər ikisinin içərisini eyni anda görə bilər,müqaisə edə bilər birindən digərinə köçürmə və ya daşıma əməlyyatlarını apara bilərsiniz.

Pəncərələri nizamlamaq iki yol vardır:1-ci yol hər pəncərəni ayrı –ayrılıqda nizamlamaqdır ,ancaq pəncərələrin sayı çox olduqda bu çox vaxt aparır;2 –ci yol isə windovs-un pəncərələrini avtomatik nizamlamaqdır.

Bir neçə açıq pəncərəniz varsa onları nizamlamaq üçünTaskbar (tapşırıq Çubuğu) üzərində Mouse qurğusunun sağ düyməsini sıxın.Pəncərəlri nizamlamaq üçün meniyu açılacaqdır əmrlərdən ibarətdir:

1Cascade windows (pəncərələri üst –üstə yrrləşdir);Altdakı hər pəncərənin başlığını görünəcək şəkildə pəncərələri üst-üstə yerləşdirmək üçündür.Üst üstə yerləşdirilmiş pəncərələrdə başlıq qabuqu üzərindəki Maximize (Maksimum Böyüt)düyməsini sıxaraq pəncərəni bütün ekrana aça bilərsiniz. Bu pəncərə ilə işinizi tamamladıqdan sonra Restore (Bərpa et) düyməsinə sıxaraq pəncərəni əvvəlki ölçüsünə qaytara bilərsiniz.

2.Tile Windows Horizontally( Pəncərələri üfiqi yerləşdir.Bütün pəncərələri Alt-alta (üfiqi)sıralanmış şəkildə yerləşdirir.Bu forma mətn fayllarını və ya faye siyahılarını müqayisə etmək üçün istifadə edilə bilər.

3.Tile WindoWs Verfically (Pəncərələri Şaqule yerləşdir.)Pəncərələri yan-yana (şaquli)sıralanmış şəkildə yerləşdirir.Bu forma bir pəncərədən digərinə piktoqramları köçürmək və ya daşımaqüçün istifadə edilə bilər.

4.Minimize all Windows (Bütün pəncələri Taskbar üzərindəki düymələr şəkildə kiçildir və masa üstünü boşaldır.

Masa ütündəki Pintoqramları nizamlamq. Masa üstündəki boş bir sahə mause qurğusunun sağ düyməsini sıxdıqda alt menyusundan uyğun əmr seçerek pinfoqramlarınızı tənzimləyə bilərsiniz.

Bu alt menyu by Name (ada görə )bu type (tipə görə) bu sizə (ölçüyə görə )və bu dafe (tarixə görə )əmrlərdən ibarətdir.Pinfomlarınız seçəcəyiniz alt ,əmrlərə uyğun sıralanacaqdır.

Masa üstünü avtomatik olaraq təmizləmək istəyirsinizsə ,Auto Arrange (avtomatik tənzimlə)əmrini seçin.Line up Tcons (pikfoqramları sırala)əmri ilə isə pintoqramları eyni sırada düzə bilərsiniz.

Masaüslü xüsusiyyətlərini dəyişdirmək

Masaüstü və ekran Xüsusiyətlərini dəyişdirmək üçün dialoq pəncərəsini iki yolla aça bilərsiniz.1.Control Panel (idarəetmə paneli)indəki Displeyb Pikfoqramına sıxaraq.

2.Masüstünün boş bir sahəsində mause qurğusunun sağ düyməsini sıxıb,açılaraq menyudan propfies (cosfərmə xüsusiyyətləri )dialoq pəncərəsi açılarkən Backgramnol (Arxa plan)səifəsi görünəcəkdir.Dialoq Pəncərəsindəki manitor rəsmi seçilmiş parametrlərlə uyğun masaüstünün görünüşünü göstərir.Klaviaturanın aşağı və yuxarı ox düymələrindən istifadə edərək Wallpaper (divar kağzı) siyahisindən masaüstü fonunda (arxa planda )yerləşdirmək istəyinizi rəsmi seçə bilərsiniz.Siz kursoru siyahidə hərəkət etdirdikcə seçdiyiniz rəsmin necə görünəcəyini manitor rsmində görə biləresiniz. Bundan başqa masaüstü fonunda yerləşdirmək üçün öz naxışlarınızı da hazırlaya bilərsiniz.

Windovs –un istifadə etdyi rəngləri dəyişdirmək üçün Display propertics dialoq pəncərəsindən Aplarance (görünüş səhifəsini seçin).

Səbət və işçi stolu ilə iş.

İxtiyari silinmiş fayl və ya qovluq Recycle, Bin ( səbət və ya zibil qutusu ) pəncərəsinə göndərilir. Silinmiş fayllar Zibil zənbilinin içərisinə toplanır. Siz vaxtaşarı zənbili təmizləyə təsadüfən silinmiş faylı isə oradan bərpa edib və zənbilin həcmin artırıb azalda bilərsiniz. Bunun üçün – kı əmrləri yerinə yetirmək lazımdır.

Mousun oxunu örtikab olan zənbil işarəsinin üzərinə gətirib sağ düyməsini iki dəfə sıxdıqda zənbilin içərisindəki faylların adlarının siyahısı, onların ölçüləri, silinmə tarixləri, göstəriləcəkdir. Kursorun köməyi ilə istədiyiniz faylı seçib klaviaturadan Delete düyməsini və ya mousun sağ düyməsini sıxıb, Delete əmrini seçsəniz silmə prosesini başa çatdırılmış olarsınız. Bütün faylları silmək istəsəniz Ctrl + A düymələrini sıxıb bütün faylları seçdikdən sonra – kı əmrlərı təkrar etməlisiniz.

2. Təsadüfən silinmiş faylı yerinə bərpa etmək üçün zənbildə həmin faylları seçib pəncərənin yuxarı sol küncündə olan menyuda File seçib Restore əmrini versəniz seçilmiş faylı öz yerinə bərpa etmiş olarsınız.

3.Zənbilin həcmini dəyişmək üçün mousun oxunu onun üzərinə gətirib sağ düyməsini sıxdıqda pəncərə açılacaqdır. Burada axırıncı sətirdəki Properties – əmrini seçsəniz növbəti pəncərə açılacaqdır. Burada kursorun köməyi ilə şəkildəki ox işarəsinin yerini dəyişməklə zənbilin həcmini artırıb azalda bilərsiniz. Əqər Do not move files to the recycle bin. Remove files immediutely on delete – əmrini seçsəniz sildiyiniz fayllar zənbilə düşmədən silinəcəkdir. Biz bunu Şhift + Del köməyi ilə də yerinə yetirə bilərsiniz. Extiyarsızlıq üzərindən faylı silinmək ehtimalı olduquna görə bu əmrdən az istifadə etmək və ya fayl haqqında fikrinizə əmin olduqdan sonra istifadə etmək məsləhətdir.

Əgər Recycle Bin pəncərəsində yerləşən faylı və qovluqlar silinərsə onda onları yalnız və yalnız müəyyən şərflər daxilində və xüsusi proqramlar vasitəsiilə bərpa etmək olar. Bu şərflər ödənmədikdə həmin fayllar sərt diskdən tamami ilə silinir.

Əgər Recycle Bin pəncərəsində yerləşən fayl və qovluqların tamami ilə silinməsi lazımdırsa onda səbət təmizlənməlidir.

Məsələlər paneli və start menyusu Windows 98 və Windows XP – Fərqi.

Ekranızın asağı sol küncündə Start ( başlat ) düyməsi üzərində mouse qurğusonun sol düyməsini sıxdıqda menyu açılacaqdır. Bu menyuları piktoqramlar arasındakı fərqlər bunlardır:

1. Piktoqramın sağındakı ox işarəsi bir dialoq pəncərəsi aşılır.

2. Piktoqramın sağındakı üç nöqtə ( … ) dialoq pəncərəsi açılır.

Start ( başlat ) menyusu üzərindı hərəkət edərkən sağında ox işarəsi olan menyuların alt menyusunu açmaq üçün Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxmağa ehtiyac yoxtur. Bunu üçün Mouse qurğusunun oxunu ox işarəsinin üzərində qısa müddətdə saxlamaq kifayətdir. Start menyusu üzərində normal halda aşağıda göstərilmiş alt menyular və əmrlər qörünür.

1. Proqrams ( proqramlar ): Proqram qruplarını saxlayan qovluqlar ( bölmələrdə ) daxil olmaqla müxtəlif proqramların adları daxil olan menyunu açır.

2. Documents ( Sənədlər ): Axırıncı dəfə istifadə etdiyiniz sənədləri ( faylları ) buradan cəld aça bilərsiniz.

3. Settinqs ( Qurmalar ) Windows – un xüsüsiyyətlərini dəyişdirmək üçündür

4. Find ( Tap ) və ya Serh ( Axtar ): Fayl, qovluq və ya komputerlərinizin qoşulduğu şəbəkədə hər hansı bir komputeri axtarmaq üçün bunu seçin.

5. Help ( Yardım ): Hər hansı bir Windows mövzusu haqqında yardıma ehtiyac duyduqda istifadə edə bilərsiniz.

6. Run ( İcra et ): Start ( Başlat ): menyusunda olmayan hər hansı bir proqramı islətmək və ya sənədləri ( faylları ) açmaq üçün bu əmrdən istifadə edə bilərsiniz

7. Shut Down ( Bağla ) Komputerinizi nbağlamadan öncə bu əmri seçməlisiniz.

Fayllar, qovluqlar.

Windowsun fayl sistemi qovluqlar üzərində qurulmuşdur. Bu ilrarxik bir qurulmuşdur,ağacvari quruluş da demek olar. Sürücünüzü bir ağacın gövdəsi kimi təsvir etsəniz, qovluqları bu qövdəyə birləşmiş budaqlar hesab edə bilərsiniz. Qovluqların daxilində başqa qovluqlar və fayllar ola bilər. Qovluqları DOS – dan alışdığınız kataloq və alt kataloqlar kimi də hesab etmək olar.

Bir sürücü piktoqramı üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini ikiqat sıxdıqda , içərisində fayllar və qovluqlar olan pəncərə açılacaqdır. Hər hansı qovluq üzərində ikiqat sıxdıqda da bir pəncərə açılacaqdır. Bu pəncərədə də qovluq varsa, onun da üzərində ikiqat sıxdıqda başqa bir pəncərə açılacaqdır. Adlan pəncəsəsi hansı piktoqrama aid olduğunu bilmək üçün çubuğuna ( titlebar ) baxmaq kifayətdir.

Sürücü piktoqramların və qovluqların içərisini göstərən pəncərələri açdıqdan sonra fayl və qovluqlar üzərində aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirə bilərsiniz.

1. Proqramları yükləmək: Proqramı yükləmək üçün onun piktoqramı üzərində ikiqat sıxın:

2. Sənəd ( Faylı ) açmaq: Bir sənədi açmaq üçün onun piktoqramı üzərində ikiqat sıxın:

3. Sənədləri: ( faytlları ) çap etmək: Bir sənədi çap etmək üçün onun piktoqramı üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxıb saxlayaraq çap qurğusunun piktoqramı üzərində sürükləyib düyməsini buraxın.

4. Faylları köçürmək və daşımaq: Bir faylı köçürmək üçün klaviaturada ( Ctrl ) düyməsini sıxıb saxlayaraq Mousun sol duyməsini faylın üzərində sıxaraq fayl piktoqramını yeni yerinə sürükləyin. Faylı daşımaq üçün isə eyni əməliyyatı ( Ctrl ) Düyməsini sıxmadan yerinə yetirin.

5. Piktoqramın menyusunu açmaq: Bir piktoqramın menyusunu açmaq üçün piktoqram üzərində Mouse qurğusunun sağ düyməsini sıxın.

EXPLORER ( tədqiqadçı ilə iş. Fayllar üzərində əməliyyatlar.

Sürücü və qovluqları açıb işlətsəniz masaüstünüz çoxlu sayda açıq pəncərələrlə dola bilər. Çünki hər yeni qovluq pəncərəsi əvvəlkinin üzərinə açılır. Explorer, Windowsda – da fayl və qovluqların idarə edilməsi üçün alternativ bir proqramdır. Masaüstündəki fayllar üzərində apardığınız bütün əməliyyatları ( köçürmə, daşıma, silmə ) Explorerda apara bilərsiniz. Explorer bütün fayl sisteminizi, şəbəkəyə qoşulmuşsunuzsa bu şəbədəki komputerlər də daxil olmaqla güstərilir.

Explorer – I Start menyusunun Proqrams alt menyusundan işlədə bilərsiniz.

Explorer ( tədqiqadçı ) pəncərəsi iki paneldən təşkil olunmuşdur. Sol paneldə My Computer adı altında komputerinizdəki sürücü və qovluqların siyahısı görünür. Şəbəkəyə qoşulmuş digər komputerlərin fayl sistemləri isə ( Şəbəkə qonşuluğu ) Netvork Neighborhood başlığı altında görünür.

Sürücü və qovluqlar ierarxik ağacvari strukturda göstərilir. Bir sürücünün və ya qovluqun üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini bir dəfə sıxdıqda onun içərisi sağ paneldə göstərilir. Köçürmək və daşımaq istədiyiniz piktoqramı seçdikdən sonra sürükləyib sol paneldə hədəf qovluq üzərində buraxmaqla, bu əməliyyatları asanlıqla yerinə yetirmək olar.

Fayl tipləri və piktoqramları

Bir çox fayl tipi vardır. Fayllar, içərilərində saxlanılan məlumatın tipinə görə sinifləndirilir.

1. Proqram faylları: Proqram fayllarında komputerin oxuya bildiyi kodlar saxlanılır, Bir proqram faylının içərisinə baxdıqda, anlaşılmaz simvollar yığımı görəcəksiniz, ancaq bu simvollar komputeriniz üçün anlaşılandır. Proqram fayllarının genişləndirməsi Com və ya EXE olur. Proqram fayllarının bir çoxunu işlətmək üçün onların piktoqramı üzərində ikiqat sıxmaq kifayətdir.

2. Mətn faylları: Mətn faylları ASCII formatına uyğun Hərf – rəqəm simvollar saxlayır. Başqa sözlə bu fayllarda müxtəlif mətn redaktorlarında yazılmış mətnlər saxlanılır. Mətn fayllarını başqa istifadəçilər və özünüz də oxuya bilərsiniz.

3. Qrafik fayllar: Qrafik fayllarda müxtəlif rəsmlər və ya qrafik məlumatlar saxlanılır. Bir qrafik faylı ( bitmap ), ekranda rəsm çəkmək üçün nöqtələrin haraya yerləşdiriləcəyinə aid məlumat saxlayır,

Windows – un Paint proqramı bitmap faylları yaradır və onları . BMP genişləndirilməsi ilə yaddaşa yazır.

4. Multimediya faylları: Multimediya faylları səs və video məlumatlarını nəğmələr şəklində saxlayır. Aşağıda Multimediya fayllarının piktoqramları göstərilmışdir:

5. Digər məlumat faylları: Məlumat faylları cədvəl və ya verilənlər bazası proqramlarının yatatdığı rəqəmlər adlar, ünvanlar və başqa məlumatların saxlandığı fayllardır.

6. Yazı tipli fayllar: Windows mühitində istifadə olunması nəzərdə tutulan müxtəlif yazı tipləri haqqında məlumatların saxlandığı fayllardır. Bu fayllar adətən Windows qovluqundakı FONTS alt qovluqunda yerləşir. Genişləndirilməsi. TTF olan fayllar Trul, Type yazı tipləri genişləndirilməsi . FON olan fayllar isə Bitmap yazı tipləridir.

Qovluqlar üzərində əməllər .

Windows – da masaüstündə, bir diskin ana kataloqunda və ya başqa qovluqun içərisində yeni bir qovluq yarada bilərsiniz.

Masaüstündə yeni bir qovluq yaratmaq üçün aşağıdakıları yerinə yetirin:

1. Masaüstündə işləyirsinizsə Drive C: ( C: sürücüsü ) piktoqram üzərində ikiqat sıxaraq diskinizin pəncərəsini açın. Explorerda. İstəyizsinizsə sol paneldəki ( C: sürücüsü ) üzərində sıxmaq kifayətdir.

2. File. ( Fayl ) menyusundan New ( yeni ) sonra isə açılan alt menyudan da Folder ( Qovluq ) əmrini seçin. Pəncərədə işarələnmiş yeni bir qovluq görünəcəkdir. Explorer pəncərəsində yeni qovluqu sağ paneldə görəcəksiniz.

3. Qovluğa vermək istədiyiniz adı klaviaturadan daxil edin və Enter düyməsini sıxın.

Qovluğun adını dəyişdirmək.

Qovluğun adını dəyişdirmək üçün iki yol vardır

1. Qovluq adını seçib Mouse qurğusunun sol düyməsini qısa fasilədən sonra qovluqun adı üzərində sıxın. Ad sahəsində kursor görünəcəkdir. Əvvəlki adı silib yenisini yazın və Enter düyməsini sıxın,.

2. Qovluq üzərində Mouse qurğusunun sağ düyməsini sıxın və açılacaq menyudan Rename ( Adını dəyişdir ) əmrini seçin. Ad sahəsində əvvəlki adı silib yenisini yazın və Enter düyməsini sıxın.

Qovluqu silmək

Qovluqu silərkan çox diqqətli olmaq lazımdır. Çünki bu zaman qovluqlar və içərisindəki fayllar da silinəcəkdir. Ancaq zibil qutusundan faylları bərpa etmək olar.

Qovluqu silmək üçün qovluq üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxın və klaviaturada Delete düyməsini sıxın

Fayl və qovluq axtarmaq

Find köməkçi proqramı ilə komputerinizdəki fayllar harada olmasından asılı olmayaq asanlıqla axtarıb tapa bilərsiniz. Fayllarınızı adına məzmununa tarix və ya parametirlərinə görə axtara bilərsiniz.

Find ( tap ) əmrini Start menyusundan və ya bir qovluq üzərində mouse qurğusunun sağ düyməsini sıxarkən açılacaq menyudan ya da Explorerin Tools ( Alətlər ) menyusundan silə bilərsiniz.

Start menyusundakı Find əmrini seçdikdə alt menyu açılacaqdır.

1. Files or Folders ( fayllar və qovluqlar ) Faylları və ya qovluqları axtarmaq üçündür.

2. Computer lokal komputer şəbəkəsinə qoşulmuş digər komputerləri axtarmaq üçündür.

WINDOWS-UN FAYL SİSTEMİ

Windows 98-in fayl sistemi qovluqlar (folder) üzərində qurulmuşdur. Bu ierarxik bir quruluşdur, ağacvari quruluş da demək olar. Sürücünüzü bir ağacın gövdəsi kimi təsvir etsəniz, qovluqlan bu gövdəyə birləşmiş budaqlar hesab edə bilərsiniz. Qovluqların daxilində başqa qovluqlar (budağa birləşən nazik budaqlar kimi) və fayllar da (budaqlardakı yarpaqlar kimi) ola bilər. Qovluqlan DOS-dan alışdığımız kataloq və alt kataloqlar kimi də hesab etmək olar.

FAYL VƏ QOVLUQLARLA İŞLƏMƏK

Bir sürücü piktoqramı üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini ikiqat sıxdıqda, içərisində qovluqlar və fayllar olan pəncərə açılacaqdır. Hər hansı bir qovluq üzərində ikiqat sıxdıqda da bir pəncərə açılacaqdır.

Bu pəncərədə də qovluq varsa, onun da üzərində ikiqat sıxdıqda başqa bir pəncərə açılacaqdır. Açılan pəncərənin hansı piktoqrama aid olduğunu bilmək üçün başlıq çubuğuna (titlebar) baxmaq kifayətdir.

Sürücü piktoqramlarının və qovluqların içərisini göstərən pəncərələri açdıqdan sonra fayl və qovluqlar üzərində aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirə bilərsiniz:

• Proqramları yükləmək Sürücü piktoqramların və qovluqların içərisini göstərən pəncərələri açdıqdan sonra fayl və qovluqlar üzərində aşağıdakı əməliyyatları yerinə: Proqramı yükləmək üçün onun piktoqramı üzərində ikiqat sıxın;

• Sənədi (fayh) açtmaq: Bir sənədi açmaq üçün onun piktoqramı üzərində ikiqat sıxın;

• Sənədləri (faylları) çap etmək; Bir sənədi çap etmək üçün onun piktoqramı üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini sıxıb saxlayaraq, çap qurğusunun piktoqramı üzərinə sürükləyib düyməsini buraxın

• Faylları köçürmək və daşımaq: Bir faylı köçürmək üçün klaviaturada [Ctrl] düyməsini sıxıb saxlayaraq Mouse-un sol düyməsini faylın üzərində sıxaraq fayl piktoqramını yeni yerinə sürükləyin. Faylı daşımaq üçün isə eyni əməliyyatı [Ctrl] düyməsini sıxmadan yerinə yetirin.

Piktoqramm menyusunu açmaq: Bir piktoqramın menyusunu açmaq üçün piktoqram üzərində Mouse qurğusunun sağ düyməsini sıxın.

Sürücü və qovluqları açıb işlətsəniz masaüstünüz çoxlu sayda açıq pəncərələrlə dola bilər. Çünki hər yeni qovluq pəncərəsi əvvəlkinin üzərinə açılır. Explorer (Tədqiqatçı), Windows-da fayl və qovluqların idarə edilməsi üçün alternativ bir proqramdır.

Masaüstünüzdə fayllar üzərində apardığınız bütün əməliyyatları (köçürmə, daşıma, silmə) Explorer (Tədqiqatçı)da apara bilərsiniz. Explorer (Tədqiqatçı) bütün fayl sisteminizi, şəbəkəyə qoşulmuşsunuzsa bu şəbəkədəki kompüterlər də daxil olmaqla göstərir.

Explorer (Tədqiqatçı)ru Start (Başlat) menyusunun Programs (Proqramlar) alt menyusundan işlədə bilərsiniz.

Exptorer (Tədqiqatçı) pəncərəsi iki paneldən təşkil olunmuşdur . Sol paneldə My Computer (Kompüterim) adı altında kompüterinizdəki sürücü və qovluqların siyahısı görünür. Şəbəkəyə qoşulmuş digər kompüterlərin fayl sistemləri isə Network Neighborhood (Şəbəkə Qonşuluğu) başlığı altinda görünür.

Sürücü və qovluqlar ierarxik ağacvari strukturda göstərilir. Bir sürücünün və ya qovluğun üzərində Mouse qurğusunun sol düyməsini bir dəfə sıxdıqda onun içərisi sağ paneldə göstərilir. Köçürmək və ya daşımaq istədiyiniz piktoqramı seçdikdən sonra sürükləyib sol paneldə hədəf qovluq üzərində buraxmaqla, bu əməliyyatları asanlıqla yerinə yetirmək olar.

WİNDOWS PROQRAMLARI VƏ TƏCHİZATLARI

Windows Accessories (Təchizatlar) adlanan proqram qrupu ilə bərabər qurulur. Bu proqramlardan istifadə etmək üçün Start (Başlat) menyusundan Progrəms (Proqramlar), açılacaq alt menyudan isə Accessories (Təchizatlar)ı seçin.

Bu proqramlar haqqında qısaca məlumat verək:

• WordPad: Kiçik qeydlər və sənədlər yazmaq üçün nəzərdə tutulmuş bir proqramdır. Burada sənədin uzunluğunda məhdudiyyət yoxdur və istədiyiniz uzunluqda sənədlər hazırlaya bilərsiniz. WordPad təkmilləşdirilmiş yazı proqramlarında olan bəzi xüsusiyyətlərə malik deyildir. Buna baxmayaraq WordPad yenə də evdə, kiçik ofislərdə qısa qeydlər yazmaq üçün mükəmməl bir proqramdır. Sənədləri redaktə etmək, yazı tiplərini dəyişdirmək, səhifə formatını təyin etmək, paraqraf xüsusiyyətlərini qurmaq kimi xüsusiyyətlərə malikdir; Caicufator (Hesab Maşınt): Təkmilləşdirilmiş bir modeldə olan hesab maşınıdır (kalkulyator). Kalkulyatorun hesab, statistik və rəqəm çevirmə funksiyaları da vardır;

Paint: Windows-un Paint programı ilə rəngli təsvirlər və qrafiklər hazırlaya bilərsiniz, Hazrrlanan bir rəsm başqa bir sənədin içərisinə əlavə edilə bilər. Məsələn, WordPad-də yazdığınız bir sənədin başlanğıcına Paint-də hazırladığınız şirkət embelemini yerləşdirə bilərsiniz

HyperTermina! (HiperTerminal); Telefon xətiərindən istifadə edərək digər kompüterlərlə və on-line xidmətləri ilə əlaqə saxlayan bir proqramdır. Bu proqramdan da istifadə etmək üçün modeminiz olmalıdır;

CD-Player (CD-Səsləndirən): CD-ROM sürücünüz varsa, CD-Player (CD-Səsləndirən)dən istifadə etməklə musiqi CD-lərinizdəki musiqiləri ardıcıllıqla dinləyə bilər, hətta istədiyirüz musiqiləri siyahıdan çıxara bilərsiniz;

Sound Recorder (Səs Yazan): Səs yazmaq və səsləri dinləmək üçün bir proqramdır. Bu proqram vasitəsilə səs məlumatlarını yaza bilər və bunları sənədlərinizdə yerləşdirə bilərsiniz, e-mail (elektron poçt) ilə digər istifadəçilərə də göndərə bilərsiniz;

System Tools (Sistem Alətləri): Sabit diskinizi optimallaşdırmaq, disk xətalarına nəzarət etmək, diskinizi sıxışdırmaq kimi proqramları saxlayır.