TÜRK XALQLARININ TARX

You have already flagged this document.
Thank you, for helping us keep this platform clean.
The editors will have a look at it as soon as possible.

TÜRK DÜNYASI – 2 – Türk Xalqları

Bu kitabda türk etnocoğrafiyası, əski türk ulusları və boyları, müasir türk xalqları və toplumları, türk diasporu və onun təşkilatlanması problemləri, ümumtürk qurumları və onların inteqrasiya prosesindəki rolu əks etdirilir.

Bu kitabda türk etnocoğrafiyası, əski türk ulusları və boyları, müasir türk
xalqları və toplumları, türk diasporu və onun təşkilatlanması problemləri,
ümumtürk qurumları və onların inteqrasiya prosesindəki rolu əks etdirilir.

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

• Page 2 and 3: CAVANŞİR FEYZİYEV TÜRK DÜNYASI
• Page 5 and 6: CAVANŞİR FEYZİYEV 2-ci kitab Tü
• Page 7 and 8: TÜRK XALQLARI İÇİNDƏKİLƏR I
• Page 9 and 10: TÜRK XALQLARI ŞORLAR .
• Page 11 and 12: TÜRK XALQLARI I BÖLÜM ƏSKİ TÜ
• Page 13 and 14: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 15 and 16: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 17 and 18: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 19 and 20: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 21 and 22: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 23 and 24: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 25 and 26: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 27 and 28: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 29 and 30: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 31 and 32: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 33 and 34: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 35 and 36: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 37 and 38: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 39 and 40: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 41 and 42: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 43 and 44: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 45 and 46: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 47 and 48: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 49 and 50: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 51 and 52: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 53 and 54: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 55 and 56: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 57 and 58: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 59 and 60: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 61 and 62: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 63 and 64: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 65 and 66: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 67 and 68: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 69 and 70: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 71 and 72: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 73 and 74: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 75 and 76: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 77 and 78: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 79 and 80: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 81 and 82: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 83 and 84: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 85 and 86: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 87 and 88: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 89 and 90: TÜRK XALQLARI II BÖLÜM MÜASİR
• Page 91 and 92: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 93 and 94: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 95 and 96: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 97 and 98: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 99 and 100: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 101 and 102: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 103 and 104: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 105 and 106: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 107 and 108: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 109 and 110: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 111 and 112: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 113 and 114: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 115 and 116: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 117 and 118: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 119 and 120: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 121 and 122: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 123 and 124: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 125 and 126: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 127 and 128: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 129 and 130: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 131 and 132: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 133 and 134: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 135 and 136: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 137 and 138: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 139 and 140: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 141 and 142: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 143 and 144: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 145 and 146: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 147 and 148: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 149 and 150: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 151 and 152: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 153 and 154: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 155 and 156: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 157 and 158: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 159 and 160: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 161 and 162: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 163 and 164: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 165 and 166: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 167 and 168: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 169 and 170: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 171 and 172: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 173 and 174: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 175 and 176: II BÖLÜM. MÜASİR TÜRK XALQLARI
• Page 177 and 178: TÜRK XALQLARI III BÖLÜM TÜRK D
• Page 179 and 180: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU 179
• Page 181 and 182: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Türk
• Page 183 and 184: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Azər
• Page 185 and 186: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU tirə
• Page 187 and 188: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU ar t
• Page 189 and 190: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU yer l
• Page 191 and 192: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU “İ
• Page 193 and 194: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU 1991-
• Page 195 and 196: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU qəza
• Page 197 and 198: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU ye ni
• Page 199 and 200: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU da ya
• Page 201 and 202: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Bu gu
• Page 203 and 204: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU “Am
• Page 205 and 206: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU po te
• Page 207 and 208: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Azər
• Page 209 and 210: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU ge c
• Page 211 and 212: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU “T
• Page 213 and 214: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU ənə
• Page 215 and 216: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU əsas
• Page 217 and 218: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Uyğu
• Page 219 and 220: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Asiya
• Page 221 and 222: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Özb
• Page 223 and 224: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU mü b
• Page 225 and 226: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Tatar
• Page 227 and 228: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU ruz
• Page 229 and 230: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU nin i
• Page 231 and 232: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU edilm
• Page 233 and 234: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Azər
• Page 235 and 236: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU AVSTR
• Page 237 and 238: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU gös
• Page 239 and 240: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU “Av
• Page 241 and 242: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Cənu
• Page 243 and 244: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU künd
• Page 245 and 246: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU kəxa
• Page 247 and 248: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Rusiy
• Page 249 and 250: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Voron
• Page 251 and 252: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU neç
• Page 253 and 254: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU AMOR
• Page 255 and 256: III BÖLÜM . TÜRK DİASPORU Rusiy
• Page 257 and 258: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI I
• Page 259 and 260: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 261 and 262: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI
• Page 263 and 264: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI B
• Page 265 and 266: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI Q
• Page 267 and 268: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 269 and 270: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 271 and 272: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 273 and 274: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 275 and 276: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI B
• Page 277 and 278: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI B
• Page 279 and 280: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 281 and 282: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 283 and 284: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI D
• Page 285 and 286: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI A
• Page 287 and 288: IV BÖLÜM . ÜMUMTÜRK QURUMLARI T
• Page 289 and 290: I BÖLÜM . ƏSKİ TÜRK ULUSLARI V
• Page 291 and 292: QAYNAQLAR 11. Əliyev H. Müstəqil
• Page 293 and 294: QAYNAQLAR 45. Aydoğan M. Türk Uyg
• Page 295 and 296: QAYNAQLAR 81. Sümer F. Oğuzlar, T
• Page 297 and 298: QAYNAQLAR 123. Артамонов
• Page 299 and 300: QAYNAQLAR 156. Дыбо A.B. Хро
• Page 301 and 302: QAYNAQLAR 186. Перспектив
• Page 303 and 304: QAYNAQLAR 224. Alexandrov M. Uneasy
• Page 305 and 306: QAYNAQLAR 255. Borowiec A. Cyprus:
• Page 307 and 308: QAYNAQLAR 289. Das R.P. Europe in E
• Page 309 and 310: QAYNAQLAR 320. Hayes A. Uighur Tran
• Page 311 and 312: QAYNAQLAR 351. Larry C., Thurman M.
• Page 313 and 314: QAYNAQLAR 381. Millward J.A. Eurasi
• Page 315 and 316: QAYNAQLAR 412. Rizvi K. The Safavid
• Page 317 and 318: QAYNAQLAR 442. The Cambridge Histor
• Page 319 and 320: QAYNAQLAR 479. http://en.wikipedia.
• Page 321 and 322: QAYNAQLAR 541. https://en.wikipedia
• Page 323 and 324: QEYD ÜÇÜN 323
• Page 325 and 326: QEYD ÜÇÜN 325
• Page 327 and 328: Cavanşir Əyyub oğlu Feyziyev TÜ

Share

Share from cover
Share from page:

Inappropriate

Flag as Inappropriate Cancel

Inappropriate

You have already flagged this document.
Thank you, for helping us keep this platform clean.
The editors will have a look at it as soon as possible.

TÜRK XALQLARININ TARX

Kırgız Edebiyatı’nın kurucusu, büyük devlet adamı Kasım Tınıstanov 9 Eylül 1901 tarihinde dünyaya geldi. 1912-1914 yıllarında değişik Özbek mekteplerine devam etti. 1914-1916 yılları arasında Karakol şehrindeki Rus Tüzem Mektebi’nde okudu. Taşkent’te yayımlanan Cas Kayrat, Canga Öris, Sana, Ak Col adlı Kazak gazetelerinde çeşitli görevlerde çalıştı. Kasım Tınıstanov sosyal içerikli, pedagojik hikayeleriyle, şiirleriyle, eğitimciliğiyle, dilciliğiyle, gazeteciliğiyle, aydın kimliğiyle tanınmış bir insandır. Kasım Tınıstanov, Kırgız Türklerinin medeniyet tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Kırgız Türkçesinin önemli gramer âlimi, Kırgız Türkçesi Morfolojisi, Kırgız Türkçesi Sentaksı, Kırgız Türkçesi Grameri kitaplarının müellifidir. Kasım Tınıstanov, yirminci yüzyılda Manas destanını derleme çalışmalarını da Kırgızistan’da başlatan halk bilimcilerdendir. 1926 yılında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleştirilen Türkoloji kongresine Kırgız Türkleri adına katılmış ve alfabe değişikliğiyle ilgili Bakü’de ilmî bir konuşma yapmıştır. Kırgız Türkolog Kasım Tınıstanov’un Bakü Türkoloji Kongresi’nde Latin alfabesine geçişle ilgili görüşleri ve Latin alfabesine geçişte bugünkü durum makalede incelenecektir.

Download Free PDF View PDF
Download Free PDF View PDF

V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТҮРКІ ƏЛЕМІ ЗЕРТТЕУЛЕРІ СИМПОЗИУМЫ

Bu ekler isimlerin kök ve gövdelerine eklenerek isim ve sıfatlara olumsuzluk anlamı katarlar. Hakaniye (Karahanlı) ve Harezm-Altın Ordu yazı dillerinin devamı olarak Timurlular devrinde (1405-1502) kullanılan Çağatayca, Rusya Fedarasyonu içerisinde Başkurdistan’da kullanılan Başkurt Türkçesi ve Türkiye’de kullanılan Türkiye Türkçesinin gramer yapılarında bazı unsurlar benzerlik arz etmektedir. Makalede Başkurt Türkçesinde “+һыҙ,+һеҙ,+һоҙ,+һөҙ” (+hıź,+hеź,+hǔź,+hǚź) Yapım Eklerinin Çağatay Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki morfolojik görünüşleri incelenecektir.

Türk xalqlarının orta əsrlərdə mədəniyyəti

Maarif. Məktəb və mədrəsələr. Yazı. Erkən orta əsrlərdə türk xalqları müxtəlif yazı növlərindən istifadə etmişlər. Bu isə türklərdə məktəb və mədrəsələrin olduğunu göstərir. Məscid yanında təşkil edilmiş məktəblər, mədrəsələrdən fərqli olaraq ib­tidai təhsil verirdi. Mərkəzi Asiyadakı Səmərqənd, Buxara, Xarəzm, Mərv şəhərlərində mədrəsələr var idi.
Orxon-Yenisey abidələri türk xalqlarına məxsus yazdı mənbədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Əlaəddin Ata Məlikin «Cüveyni-tarixi-cahangüşə» əsərində çəkilir. Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. 0,13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.
Bundan sonra bu abidələrə Rusiya və Danimarkada maraq yaranmışdı. Danimarka alimi Vilhelm Tomson 1893-cü ildə Orxon-Yenisey abidələrinin türklərə məxsus olduğunu sübut etmişdi. Rus alimi V.Radlov bu abidə haqqında çoxcildli kitab yazmışdır.
Orxon-Yenisey abidələri V-VIII əsrlərə aiddir, Göytürklərə məxsusdur. Əlifba 38 hərfdən ibarətdir. Onun 34-dü samit, 4-dü saitdir. Yuxarıdan aşağıya doğru yazdır. Bu abidələrin bir hissəsi Şimali Monqolustanda Orxon çay vadisində tapılmış və” Orxon abidələri” adlanır. 725-735-ci illərdə tikilən Orxon abidələrinin sayı 13 ədəddir. Onların ən məşhuru Göytürk xaqanı Bilgə xaqan, onun qardaşı Gül Tigin və baş vəzir Tonyukuk üçün qoyulmuşdur.

Elm. Erkən orta əsrlərdə türk xalqlarının əsas elmi mərkəzləri Mərkəzi Asiyada Ürgənc, Mərv, Buxara, Səmərqənd, Xarəzm şəhərləri idi. Qəznəli sultan Mahmudun sarayında 400 alim və şair çalışırdı. Mərvdə 10 kitabxana var idi. Bu şəhərlərdə İbn Sina, Fərabi, Biruni, Yusif Balasaqunlu, Mahmud Qaşqari və b. alimlər çalışmışlar.
Əbu Əli İbn Sina (980-1037) görkəmli alim, həkim, şair idi. O Mərkəzi Asiya və İranda yaşamış, 5 cilddən ibarət «Tibb ensiklopediyası» və «Tibb elminin qanunu» əsərlərini yazmışdı. Onun kitabları başqa dillərə tərcümə olunmuşdur. Avropada «Avitsenna» kimi tanınır. Azərbaycan filosofu Bəhmənyarın müəllimi olmuşdur.
Görkəmli alim Fərabi (870-950) Aristoteldən sonra ikinci müəllim fəxri adına layiq görülmüşdür. Aristoteldən sonra elmlərin təsnifatını vermiş ikinci alimdir.
Əbu Reyhan əl Biruni (973-1048) müxtəlif elm sahələri ilə məşğul olmuşdur. O, kəndlərin, şəhərlərin və digər coğrafi obyektlərin yerini dəqiq müəyyən etmək üçün diametri təqribən 5 metrə yaxın olan ilk qlobus düzəltmişdi. Biruni türk xalqlarının yaşadığı ərazilər, onların adət-ənənə və mərasimləri haqqında maraqlı məlumatlar vermişdir. O, Hind dənizi ilə Qərb dənizi, yəni Hind okeanı ilə Atlantik okeanının Afrikadan cənubda dar bir boğaz vasitəsilə birləşdiyini söyləmişdi. «Hindistan» adlı əsərində ilk dəfə yerin günəş ətrafında fırlanması ideyasını irəli sürmüş,hind astronomu Brahmaquptanın «Yer hərəkətdə, göylər isə sükunətdədir» fikrini əsaslandırmışdır. Onun «Astronomiya və ulduzlara dair Məsud cədvəli» əsərində riyaziyyat, astronomiya, coğrafiyaya dair dərin elmi biliklər öz əksini tapmışdır. Biruni Azərbaycanın Bakı, Dərbənd, Təbriz, Ərdəbil və digər şəhərlərinin olduğu yerin en və uzunluq dairələri barədə məlumat vermişdir.
Həmçinin oxu: Müsəlman ailəmləri və tibb

Türk xalqlarının ədəbiyyat və incəsənəti. Türk xalqları ədəbiyyatının 5 min ildən çox tarixi var. Bu xalqların tarix və ədəbiyyatını əks etdirən mənbələr yaddaşla ağızdan-ağıza keçən xalq yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bu mənbələr türklərin əsrlərdən bəri yaratdığını qoruyub saxlamışdı. Hun türklərinin «Oğuz xaqan», göytürklərin «Boz qurd», uyğur türklərinin «Köç» dastanları islama qədər yayılmışdır. Islamdan sonra Qaraxanlı türkləri «Satuq Buğra xan», Azərbaycan türkləri «Kitabi Dədə Qorqud», qırğızlar «Manas» dastanlarını yaratmışlar.
IX əsrdə yaşamış Aprincur Tikin adlı uyğur şairinin iki şeri bizə gəlib çatmışdır. Qaraxanlı dövlətinin görkəmli mütəfəkkiri Yusif Balasaqunlu «Kutadqu bilik» («Xoşbəxtlik bəxş edən elm») əsərini 1069-cu ildə yazmışdır. Əsər Qaraxanlı hökmdarı Buğra Qara xana həsr edilmişdir. Şairə görə, elm işıq, alim isə məşəldir. Öz dövrünün müdrik şairi Əhməd Yasəvi «Həqiqətlər heybəsi» adlı əsərində biliyə, humanizmə geniş yer vermişdir.
Türk xalqlarında memarlıq da inkişaf etmişdir. Türküstan ərazisində zəngin, müdafiə divarlarının hündürlüyü 20 metr olan şəhərlər var idi. Türk dövlətlərinin sərhədlərində müdafiə qalaları, keşikçi qüllələri tikilirdi. Göytürklər öz xaqanlarının şərəfinə bəngüdaşlar adlandırılan heykəllər qoyurdular. Bunlardan ən möhtəşəmi Bilqə xaqana, Gül Tikinə, Tonyukuka qoyulan bəngudaşlardır. Ulu Bazar məscidi, ikinci Mahmud türbəsi Hindistana yürüş zamanı əldə edilmiş qənimət hesabına tikilmiş zəfər abidələri Qəznəvilərin memarlığa qayğısını göstərir. Bu Qəznəvilərin memarlığa qayğısını göstərir. İslamdan əvvəl türklərdə rəssamlıq və. heykəltəraşlıq da inkişaf etmişdir. Türk xalqlarında yazı olmadığı bir vaxtda «ozan», «akın», «Baksı», «Saman» adlanan musiqiçilər sazın müşayiəti ilə dastanlar söyləyirdilər. Dastanlarda türklərin ilk musiqi aləti qopuzdan daha çox danışılır.VIII əsrlərdə yaşamış Yulluq Tikinin qoşduğu və Orxon abidələri vasitəsi ilə bizə çatmış mahnısı türk musiqisinin inkişafını göstərir.

Türklərdə din. İslama qədər türklər Göy tanrı dininə inanırdılar. Türklərin ikinci inancı ululara sitayiş idi. Türklər ululara böyük məzarlar tikir, abidələr qoyurdular.
Erkən orta əsrlərdə türk mədəniyyəti həmin dövr Azərbaycan mədəniyyəti ilə bağlı idi. 1989- cu ildə Azərbaycanda göytürk əlifbası ilə yazılmış qəbirüstü abidə aşkar edilmişdir. Göytürklərin məzarlarından, o cümlədən Gül Tikin abidəsindən qoçbaşı heykəllər tapılmışdır. Belə heykəllər Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) və Gürcüstanda aşkar edilmişdir. Beləliklə, bütün bunlar göstərir ki, qədim türk mədəniyyəti türk xalqlarının, o cümlədən Azərbaycan türklərinin ortaq mədəniyyətidir. Qırğız türklərinin «Manas» dastanının 1000 illiyi 1995-ci ilin avqustunda, «Kitabi Dədə-Qorqud» dastanının 1300 illiyi 2000-ci ilin aprelində türk xalqlarının bayramı kimi qeyd edildi.