Sintaksis cümlənin baş üzvləri

Xəbərlər mübtəda ilə şəxsə görə uzlaşır. Mübtəda hansı şəxsdə olsa, xəbər də həmin şəsxdə olur. Məsələn: Mən bədii kitabları çox oxuyuram. Sən bu günlərdə şəhərə gedəcəksən.
Xəbər mübtəda ilə kəmiyyətcə də uzlaşır – mübtəda tək olduqda xəbər də tək, cəm olduqda xəbərdə cəm olur. Məsələn:
Mən oxuyuram, Biz oxuyuruq.
Sən oxuyursan, Siz oxuyursunuz.
O oxuyur, Onlar oxuyurlar.
III şəxsin cəmində xəbər mübtəda ilə kəmiyyətcə uzlaşa bilir, uzlaşmayada bilir. Bu aşağıdakı qayda üzrədir:
1. III şəxsdə insan anlayışı bildirən mübtəda cəm olduqda xəbər də əksərən cəm olur. Məsələn: Şagirdlər gözəl binalara tamaşa edirlər. Bəza hallarda kəmiyyətcə uzlaşmayada bilir. Məsələn: Onlar qonağı qarşılamağa getmişdi. – bu cümləni belə uzlaşdırmaq olar. Onlar qonağı qarşılamağa getmişdilər.
2. Heyvan anlayışı bildirən mübtəda cəm olduqda xəbər də cəm olur, tək də olur. Məsələn: İtlər hürüşürdü. – İtlər hürüşürdülər.
3. Mübtəda ilə cansız varlıqlar ifadə olunduqda xəbər əksərən onunla uzlaşmır. Məsələn: Yarpaqlar tökültü. Evlər tikildi.

Sintaksis ta’rifi va misollari

Tilshunoslikda “sintaksis” so’zlarning birlashishi, iboralar, gaplar va jumlalarni shakllantirish usullarini belgilaydigan qoidalarni nazarda tutadi. “Sintaksis” atamasi yunon tilidan kelib chiqqan bo’lib, “birgalikda tartibga solish” degan ma’noni anglatadi. Bu atama tilning sintaktik xususiyatlarini o’rganish ma’nosida ham qo’llaniladi. Kompyuter kontekstida bu atama ramzlar va kodlarning to’g’ri tartibini anglatadi, shunda kompyuter qanday ko’rsatmalar berishini tushunishi mumkin.

Sintaksis

Sintaksis – bu so’z birikmasi yoki gapdagi so’zlarning to’g’ri tartibidir.
Sintaksis – to’g’ri grammatik jumlalarni yozishda ishlatiladigan vosita.
Tilning mahalliy ma’ruzachilari o’zlari sezmagan holda to’g’ri sintaksisni o’rganadilar.
Yozuvchi yoki notiqning jumlalarining murakkabligi uning auditoriyasiga taqdim etiladigan rasmiy yoki norasmiy diksiyani yaratadi.

Eshitish va gapirish sintaksis

Sintaksis grammatikaning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Bu savolni savolli so’z bilan qanday boshlashni biladigan odamga yordam beradigan tushuncha (“Bu nima?”), Yoki sifatlar odatda ular ta’riflagan ismlardan oldin keladi (“yashil stul”), sub’ektlar ko’pincha fe’llardan oldin bo’lmagan -savol jumlalari (“U yugurib ketdi”), predlogli iboralar yuklamalardan boshlanadi (“do’konga”), fe’llarning asosiy fe’llardan oldin kelishiga yordam berish (“borishi mumkin” yoki “qiladi”) va boshqalar.

Ona tilida so’zlashuvchilar uchun to’g’ri sintaksisdan foydalanish tabiiy narsa, chunki so’zlar tartibi chaqaloq tilni o’zlashtira boshlashi bilanoq o’rganiladi. Mahalliy ma’ruzachilar biron bir narsani aniq aytishlari mumkin, chunki u “g’alati tuyuladi”, chunki ular quloqqa biron bir narsani “o’chiradigan” grammatik qoidalarni batafsil aytib berolmaydilar.

“Aynan sintaksis bu so’zlarga bir-birlari bilan ketma-ket aloqada bo’lish kuchini beradi . har qanday ma’no-mazmunni ko’tarish hamda kerakli joyda alohida-alohida porlash”
(Burgess 1968)

Sintaktik qoidalar

Ingliz tilidagi nutq qismlari ko’pincha jumlalar va bandlarda tartib tartiblarini kuzatib boradi, masalan, qo’shma gaplar qo’shma qo’shimchalar (va, ammo, yoki) bilan qo’shiladi yoki bir xil ismni o’zgartiradigan bir nechta sifatlar o’z sinfiga qarab ma’lum tartibni bajaradi (masalan, son-o’lchov kabi). – rang, xuddi “oltita kichik yashil stulda”). So’zlarni qanday buyurtma qilish qoidalari til qismlarini mantiqiy qilishga yordam beradi.

Gaplar ko’pincha mavzu bilan boshlanadi, undan keyin predikat (yoki eng sodda jumlalardagi fe’l) va tarkibida ob’ekt yoki to’ldiruvchi (yoki ikkalasi) mavjud bo’lib, masalan, nima bilan ish olib borilayotganligini ko’rsatib beradi. “Bet asta-sekin yirtqich, rangli flip-floplarda poygada qatnashdi” degan jumlani oling. Ushbu jumla sub’ekt-fe’l-ob’ekt naqshiga mos keladi (“Beth the race”). Qo’shimchalar va sifatlar o’zlari o’zgartirayotgan narsa oldida o’z o’rnini egallaydi (“sekin yugurdi”; “yovvoyi, rangli flip-floplar”). Ob’ekt (“irq”) “yugur” fe’liga ergashadi va prepozitsiya iborasi (“yovvoyi, rangli flip-floplarda”) “in” yuklamasidan boshlanadi.

Sintaksis va diksiya va rasmiy va norasmiy

Diktsiya kimdir so’zlarni tanlashi bilan foydalanadigan yozish yoki so’zlashuv uslubiga ishora qiladi, sintaksis esa ularning og’zaki yoki yozma gapda joylashish tartibidir. Akademik jurnalda chop etilgan qog’oz yoki kollej auditoriyasida o’qilgan ma’ruza kabi juda yuqori darajadagi diksiya yordamida yozilgan narsa juda rasmiy ravishda yozilgan. Do’stlar bilan suhbatlashish yoki SMS yozish norasmiydir, ya’ni ular diktsiyasi darajasi past.

“Tafovutlar og’zaki nutq yozma tilning tanazzulga uchrashi sababli emas, balki har qanday yozma til, xoh ingliz yoki xitoy bo’lsin, ko’p asrlik rivojlanish va oz sonli foydalanuvchilar tomonidan ishlab chiqilganligi sababli yuzaga kelganligini anglash kerak.” Jim Miller
(Miller, 2008)

Rasmiy yozma ishlar yoki taqdimotlarda, ehtimol, yanada murakkab jumlalar yoki sohaga xos jargonlar bo’lishi mumkin. Ular keng jamoatchilik tomonidan o’qilishi yoki eshitilishi kerak bo’lgan narsalarga qaraganda torroq auditoriyaga yo’naltirilgan, bu erda auditoriya a’zolari turli xil bo’ladi.

So’zlarni tanlashda aniqlik rasmiy bo’lmaganlarga qaraganda norasmiy sharoitlarda unchalik talabchan emas va grammatik qoidalar rasmiy yozma tilga qaraganda og’zaki tilda ancha moslashuvchan. Tushunarli inglizcha sintaksis ko’pchilikka qaraganda ancha moslashuvchan.

“. ingliz tilidagi g’alati narsa shundaki, siz qanday qilib ketma-ketliklarni burama qilsangiz ham, Yoda singari, qanday bo’lishini tushunasiz. Boshqa tillar ham bunday ishlamaydi. frantsuzcha?Dieu! Bittasini noto’g’ri joylashtiring le yoki la va g’oya sonik pufga aylanadi. Ingliz tili egiluvchan: siz uni Cuisinart-da bir soatga siqib qo’yishingiz mumkin, uni olib tashlang, shunda ham ma’no paydo bo’ladi. ”
(Copeland, 2009)

Gap tuzilmalarining turlari

Gap turlari va ularning sintaksis usullari tarkibiga sodda gaplar, qo’shma gaplar, murakkab jumlalar va qo’shma-murakkab jumlalar kiradi. Qo`shma gaplar bog`lovchining qo`shilgan ikkita oddiy gapidir. Murakkab jumlalar qaram gaplarga ega va murakkab-murakkab jumlalar ikkala turga ham kiradi.

Oddiy gap: Mavzu-fe’l tuzilishi (“Qiz yugurdi.”)
Qo‘shma gap: Mavzu-fe’l-ob’ekt-bog’lanish-mavzu-fe’l tuzilishi (“Qiz marafonda qatnashdi va uning amakivachchasi ham qatnashdi.”)
Murakkab jumla: Bog’liq gap-mavzu-fe’l-ob’ekt tuzilishi (“Garchi ular marafondan keyin charchagan bo’lsalar ham, qarindoshlar parkdagi bayramga borishga qaror qilishdi.”)
Murakkab-murakkab gap: To’rt band, qaram va mustaqil tuzilmalar (“Garchi ular olomonni yoqtirmasalar ham, bu boshqacha edi, ular barchani birlashtirgan umumiy maqsad tufayli qaror qildilar.”)

Sintaksisning farqlari va farqlari

Sintaksis asrlar davomida ingliz tilining rivojlanishi davomida biroz o’zgargan. “MaqolKim sevgan bo’lsa, bir qarashda sevmagan? inglizcha negativlar bir paytlar asosiy fe’llardan keyin joylashtirilishi mumkinligini bildiradi “(Aitchison, 2001). Va hamma ham ingliz tilida aynan bir xil tarzda gaplasha olmaydi. Ijtimoiy tabaqasi, kasbi, yosh guruhi kabi umumiy kelib chiqishi bo’lgan odamlar o’rgangan ijtimoiy lahjalar. yoki etnik guruh ham ma’ruzachilar sintaksisiga ta’sir qilishi mumkin. O’smirlarning jargoni va so’zlarning tartibi va grammatikasi bilan tadqiqotchilarning texnik lug’ati va bir-birlari bilan gaplashish uslubi o’rtasidagi farqlarni o’ylab ko’ring. Ijtimoiy lahjalar “ijtimoiy navlar” deb ham nomlanadi. . “

Sintaksisdan tashqari

To’g’ri sintaksisga rioya qilish, jumla ma’noga ega bo’lishiga kafolat bermaydi. Tilshunos Noam Xomskiy “Rangsiz yashil g’oyalar g’azab bilan uxlaydi” degan jumlani yaratdi, bu sintaktik va grammatik jihatdan to’g’ri, chunki unda so’zlar to’g’ri tartibda va mavzular bilan mos keladigan fe’llar mavjud, ammo bu hali ham bema’nilikdir. Bu bilan Xomskiy sintaksisni tartibga soluvchi qoidalar so’zlar etkazadigan ma’nolardan ajralib turishini ko’rsatdi.

So’zlarni grammatika qoidalarida hisobga olgan leksikogrammada olib borilgan so’nggi tadqiqotlar grammatika va sintaksis o’rtasidagi farqni biroz buzdi: Masalan, ba’zi fe’llar (biror narsaga harakatni bajaradigan o’tuvchi) har doim to’g’ridan-to’g’ri ob’ektlarni qabul qilish. O’tish (harakat) fe’liga misol:

“U indeks kartasini eski retseptlar qutisidan olib tashladi.”

Fe’l “olib tashlandi” va ob’ekt “indeks kartasi”. Boshqa bir misolga o’tuvchi frazema kiradi:

“Iltimos, mening hisobotimni topshirishdan oldin uni ko’rib chiqing.”

“Qarang” – bu iborali fe’l, “hisobot” esa to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt. To’liq fikrlash uchun, ko’rib chiqilayotgan narsalarni kiritishingiz kerak. Shunday qilib, u to’g’ridan-to’g’ri ob’ektga ega bo’lishi kerak.

Qo’shimcha ma’lumotnomalar

Aitchison, Jan. Tilni o’zgartirish: taraqqiyotmi yoki buzilishmi? Kembrij universiteti, 2001 yil.
Burgess, Alan. Enderby tashqarida. Geynemann, 1968 yil.
Xomskiy, Noam. Tilshunoslik nazariyasining mantiqiy tuzilishi. Chikago universiteti, 1985 yil.
Kopeland, Duglas. A avlod: roman. Scribner, 2009 yil.
Miller, Jim. Ingliz sintaksisiga kirish. Edinburg universiteti, 2008 yil.

Kortmann, Bernd.Adverbial subordinatsiya: Evropa tillariga asoslangan adverbial subordinatorlarning tipologiyasi va tarixi. Mouton De Gruyter, 2012 yil 7-avgust.

Cümlə üzvləri

Mübtəda cümlənin baş üzvü olub, hərəkət və əlaməti xəbərlə müəyyənləşən şəxsi, əşyanı bildirir.
Mübtəda kim? nə? bəzəndə hara? sualına cavab verir, ismin adlıq halında olan sözlər və birləşmələrlə ifadə olunur. Məsələn: Rövşən (kim?) şuşaya gedir. Onların evləri (nə?) Şuşadadır. Şuşa (hara?) gözəl və qədim şəhərimizdir.
Mübtəda cümlənin ən müstəqil üzvü olur və qramatik cəhətdən heç bir üzvdən aslı deyil.

2. Xəbər

Xəbər cümlənin baş üzvü olub, haqqında danışılanın hərəkət və ya əlamətini bildirir. Məsələn: Traktor yeri şumlayır. Torpaq lay-lay çevrilir. – cümlələrində xəbər (şumlayır, çevrilir) mübtəda ilə ifadə olunan, əşyanın hərəkətini bildirir.
Biz cümlədə söylənilən yeni məlumatıadətən xəbər və xəbərə aid olan üzvlər (tamamlıq, təyin, zərflik) vasitəsilə alırıq.
Xəbər nə edir? (felin bütün şəkil və zamanlarında), kimdir?, neçədir?, haradadır?, necədir? və s. suallara cavab verir.
Mübtəda kimi xəbər də həm nitq hissələri, həm də söz birləşmələri ilə ifadə olunur.
Başlamaq, bilmək, istəmək, olmaq, etmək felləri əksərən başqa sözlərlə birləşərək xəbər vəzifəsində işlənir.
Xəbər, təyini söz birləşmələri, məsdər və feli sifət tərkibləri və s. ilə də ifadə olunur. Məsələn: Dağların səsiyəm! Mən çalxalanan dənizin nəğməsiyəm.
Nitq hissələri ilə ifadə olunan xəbərlər sadə, söz birləşmələri ilə ifadə olunanlar mürəkkəb xəbər adlanır.

Felivə ismi xəbər

Xəbər ifadə vasitələrinə görə iki cür olur: 1) feli xəbər; 2) ismi xəbər.
Feli xəbər təsriflənən fellərlə – felin əmr, xəbər, vacib, arzu, lazım və şətr şəkilləri ilə olunur. Məsələn: Ay camaat yol verin. Burada məktəb tikilməlidir. Mən birinci olmaq istəyirəm.
Feli xəbər feli frazeoloji birləşmələrlə də ifadə olunur. Məsələn: İgidlər dərdə düşdü. Səməd köksünü ötürmədi.
İsmi xəbər adlarla – isim, sifət, say, əvəzlik və zərfliklə ifadə olunur. Məsələn: Qayıqlar dənizdədir. Dəniz fırtınalıdır. O, on üçüncü idi. Danışan mən idim.
İsmi birləşmələrlə, məsdər, feli sifət və feli sifət tərkibləri ilə ifadə olunan xəbərlər də ismi xəbərlərdir. Məsələn: məqsədim oxumaqdır. Qonaqların bir qismi şəhərdən təzə gələnlərdir.
Dilimizdə var, yox, lazım, gərək, mümkün, bəs sözləri də müstəqil ismi xəbər kimi işlənə bilir. Məsələn: Evdə heçkim yoxdur.
Feli xəbər cümlədə haqqında danışılanın hərəkətini bildirir və haqında danışılan (mübtəda, ümumi şəxs, qeyri-müəyyən şəxs və s.) hərəkətin törədicisi hesab olunur.
İsmi xəbər isə əlamətini bildirir və əlamətin daşıyıcısı kimi çıxış edir.

Xəbərin mübtəda ilə şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşması

Xəbərlər mübtəda ilə şəxsə görə uzlaşır. Mübtəda hansı şəxsdə olsa, xəbər də həmin şəsxdə olur. Məsələn: Mən bədii kitabları çox oxuyuram. Sən bu günlərdə şəhərə gedəcəksən.
Xəbər mübtəda ilə kəmiyyətcə də uzlaşır – mübtəda tək olduqda xəbər də tək, cəm olduqda xəbərdə cəm olur. Məsələn:
Mən oxuyuram, Biz oxuyuruq.
Sən oxuyursan, Siz oxuyursunuz.
O oxuyur, Onlar oxuyurlar.
III şəxsin cəmində xəbər mübtəda ilə kəmiyyətcə uzlaşa bilir, uzlaşmayada bilir. Bu aşağıdakı qayda üzrədir:
1. III şəxsdə insan anlayışı bildirən mübtəda cəm olduqda xəbər də əksərən cəm olur. Məsələn: Şagirdlər gözəl binalara tamaşa edirlər. Bəza hallarda kəmiyyətcə uzlaşmayada bilir. Məsələn: Onlar qonağı qarşılamağa getmişdi. – bu cümləni belə uzlaşdırmaq olar. Onlar qonağı qarşılamağa getmişdilər.
2. Heyvan anlayışı bildirən mübtəda cəm olduqda xəbər də cəm olur, tək də olur. Məsələn: İtlər hürüşürdü. – İtlər hürüşürdülər.
3. Mübtəda ilə cansız varlıqlar ifadə olunduqda xəbər əksərən onunla uzlaşmır. Məsələn: Yarpaqlar tökültü. Evlər tikildi.

Cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri

Bildiyimiz kimi cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri tamamlıq, təyin və zərflikdir.
İkinci dərəcəli üzvlərdən tamamlıq və zərflik yalnız xəbərə aid olur və xəbəri izah edib aydınlaşdırır. Məsələn: Onlar söhbət vaxtı bizə alma şərbəti verirdilər. – cümləsində söhbət vaxtı zaman zərfliyi, bizə, alma şərbəti tamamlıq, verirdilər feli xəbərini izah edir.
Təyin əşya bildirən bütün üzvlərə (mübtədaya, tamamlığa, zərfliyə və ismi xəbərə) aid ola bilir. Məsələn: Cavan bir leytenant məni içəri dəvət etdi. Mən hələ indiyə kimi bu cür alqışlarla qarşılanan mənzərə görməmişdim. – cümlələrində cavan sözü mübtədanı (leytenent), bu cür alqışlarla qarşılanan birləşməsi tamamlığı (mənzərə) təyin edir.

1. Tamamlıq

Tamamlıq cümlənin ikinci dərəcəli üzvü olub, hərəkət və əlamətin obyektini bildirir.
İsmin adlıq və yiyəlik halından başqa, qalan hallarda əşya, obyekt bildirən sözlər və birləşmələr tamamlıq vəzifəsində işlənir. Tamamlıq kimə? nəyə? kimi? nəyi? nə? kimdə? nədə? kimdən? nədən? suallarına cavab verir. Məsələn: Xəyal əlcəyi (nəyi?) mənə (kimə?) verdi.
İşin, hərəkətin, əlamətin obyektini bildirən bəzi qoşmalı sözlər və birləşmələr də cümlədə tamamlıq olur. Məsələn: O, fırça ilə (nə ilə?) şəkil çəkdi.
Tamamlıq da mübtəda kimi isim, əvəzlik və məsdərlərlə daha çox ifadə olunur. Məsələn: Məhəmməd Eldarı səslədi. Onu telefona çağırdılar.
Sifət, say, işarə əvəzlikləri, zərf və feli sifətlər cümlədə isimləşərək tamamlıq vəzifəsində işlənə bilir. Məsələn: Mənim rəfiqəm qırmızını çox sevir. Bunları Adilin atası yollayıb.
Nitq hissələri ilə ifadə olunan tamamlıqlar quruluşca sadə olur.
Tamamlıq ikinci və üçüncü növ təyini söz birləşmələri, feli sifət və məstər tərkibləri ilə ifadə olunur. Məsələn: Bir dağ havasını sevirəm, bir də kövşərin ətrini, çölün ətrini! Bu cür tamamlıqlar quruluşca mürəkkəb olur.

Vasitəsiz və vasitəli tamamlıqlar

Müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıqlar
Qeyri-müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıqlar.

2. Təyin

Təyin cümlənin ikinci dərəcəli üzvü olub, isimlə və isimləşmiş sözlərlə ifadə olunan üzvləri müxtəlif cəhətdən izah edir.
Təyin necə? nə cür? hansı? neçə? nə qədər? neçənci? Suallarına cavab verir. Məsələn: Çalışqan (necə?) şagirdlə beş (neçə?) maraqlı kitab aldılar.
Təyin əksərən sifət, say, feli sifət və işarə əvəzlikləri ilə ifadə olunur. Məsələn: Bu meşə çox böyük idi.
İsim və zərflərdə sifətləşdikdə təyin vəzifəsində işlənə bilir. Məsələn: Mühəndis Sultanov dəri paltosunu geydi. Yuxarı otaqlar xeyli sərin idi.
Təyin ismi birləşmələr və feli sifət tərkibləri ilə də ifadə olunur. Məsələn: Polis rəisi Kərimov prokurora zəng vurdu.
Cümlədə isimlə və isimləşmiş sözlərlə ifadə olunan bütün üzvlərin təyini ola bilir.
Nitq hissələri ilə ifadə olunan təyinlər sadə, söz birləşmələr ilə ifadə olunanlar isə mürəkkəb təyin sayılır.

3. Zərflik

Zərflik cümlənin ikinci dərəcəli üzvü olub, hərəkətin icrasını və ya əlamətin meydana çıxmasını müxtəlif cəhətdən izah edir.
Zərflik əksərən zərflərlə – tərzi-hərəkət, zaman, yer, miqdar zərfləri ilə ifadə olunur. Məsələn: Səkinə xala sakitcə çəkilib getdi.
Zərflik yer və zaman mənalı isimlər, feli bağlamalar, qoşmaların artırıldığı isim və məsdərlər, sual əvəzlikləri və s. ifadə olunur. Məsələn: O, Azəri bazara göndərmişdi.
Mürəkkəb zərfliklər ismi və feli birləşmələrlə ifadə olunur. Məsələn: Boz dağın qoynunda bir dəniz vardır.

Zərfliyin məna növləri

Tərzi-hərəkət zərfliyi –işin, hərəkətin icra tərzini bildirir. Necə? nə cür? nə tərzdə? Nə vəziyyətdə? suallarına cavab verir.
Zaman zərfliyi – işin, hərəkətin, hadisənin zamanını bildirir. Nə vaxt? nə zaman? haçan? nə zamanadək? nə vaxta kimi? nə vaxta qədər? suallarına cavab verir.
Yer zərfliyi –işin, hərəkətin və s. yerini bildirir. Hara? haraya? harada? suallarına cavab verir.
Kəmiyyət və ya dərəcə zərfliyi – hərəkətin hansı kəmiyyətdə icra olunduğunu bildirir. Nə qədər? sualına cavab verir.
Səbəb zərfliyi – hərəkətin və ya əlamətin səbəbini bildirir. Niyə? nə üçün? nə səbəbə? nədən ötrü? nəyə görə? suallarına cavab verir.
Məqsəd zərfliyi – hərəkətin məqsədini bildirir. Niyə? nədən ötrü? nə məqsədlə? suallarına cavab verir.

Cümlə üzvlərinin əlavəsi

Cümlədə özündən əvvəlki üzvün mənasını izah edib konkretləşdirən sözə və ya söz birləşməsinə cümlə üzvlərinin əlavəsi deyilir.
Əlavə, əlavəli üzvlə şəxsə, kəmiyyətə və ismin halına görə uzlaşır. Məsələn: uçur qayğılar – o nazlı quşlar.
Bəzən əlavəli üzv I, II, şəxslərə, əlavə isə III şəxsdə olur, əlavə, əlavəli üzvlə ismin halına, kəmiyyətə görə uzlaşır, şəxsə görə uzlaşma pozulur.
Mübtədanın əlavəsi mübtədanın, xəbərin əlavəsi isə xəbərin mənasını konkretləşdirmək, izah edib aydınlaşdırmaq üçün işlənir. Məsələn: Yaşasın səadət, o yaz səhəri.
Cümlədə üçüncü növ təyini söz birləşmələrinin, feli sifət, feli bağlama və məsdər tərkiblərinin asılı tərəfinə xitablara aid əlavələr də olur. Məsələn: Adilin – onuncu sinif şagirdinin fədakarlığı bütün rayona yayıldı.
Əlavələr izah etdiyi sözlərdən tire (–) işarəsi ilə ayrılır. Məsələn: Dünən – mayın 17-də bütün diskləri aparıb təhvil verdik.
Əlavədən əvvəl yəni bağlayıcısı işləndikdə də vergül qoyulur.

Teqlər:
cümlə üzvləri
, sintaksis
, cümlənin üzvləri
, Azərbaycan dilinin qrammatikası