Tədqiqat metodlarının ən çox yayılmış 8 növü

Məlumat əldə etmək bir çox hallarda nəticələri qiymətləndirmək üçün fərqli çəkmə metodları və statistik ölçmə tərəziləri vasitəsi ilə sənədli və insan mənbələrindən istifadə edərək geniş axtarışları tələb edir.

Iqtisadi nəzəriyyənin tədqiqat metodları

Iqtisadi hadisələrin mahiyyətinə varmaq, onların inki­şaf qa­nun­larını dərk etmək və fəaliyyət mexanizmini aşkara çıxarmaq yalnız el­mi cəhətdən əsaslandırılmış tədqiqat metodlarından istifadə olun­duq­da mümkündür.
Elmi metod-gerçəkliyin öyrənilməsini, təbiət və cəmiyyət ha­di­sə­lərinin dərk olunmasına yanaşılmasını, elmi tə­fək­kür qaydalarını və ob­yektiv aləmin qanunauyğun­luq­larını əks etdirən üsul və vasitələrin toplusudur.
Hər bir elm kimi, iqtisadi nəzəriyyənin də özünəməx-sus spesifik tədqiqat metodları vardır. Hər şeydən əvvəl, qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi problemləri öyrənmək məqsədilə onların haqqında faktlar top­­lanır. Buna təsvir və ya empi­rik metod deyilir. Bundan sonra fakt­la­ra əsasən iqtisadi prinsiplər müəyyən olunur ki, bu da iqtisadi təhlil ad­la­nır. Deməli, iqtisadi nəzəriyyə özünün predmetini öyrənmək üçün təh­lil metodundan geniş istifadə edir. Təhlil zamanı obyekt tərkib his­sə­lə­ri­nə ayrılır, onlar ayrılıqda hərtərəfli öyrənilir, tamın daxilində hər bi­ri­nin yeri və rolu aydınlaşdırılır. Təhlil bir-birindən tamamilə fərq­lənən iki səviyyədə-makro və mikroiqtisadi səviyyələrdə aparıla bilər. Mak­roiq­tisadi təhlil ya iqtisadiyyat üzrə ümumilikdə, yaxud da onun ayrı-ay­rı bölmələri (məsələn, dövlət bölməsi, qeyri-dövlət bölməsi və s.) üzrə ayrılıqda apa­rılır. Ona görə heç də təsadüfi deyildir ki, müxtəlif iqtisadi prob­lem­lər makroiqti­sadi səviyyədə təhlil olunduqda istehsalın, gəlirlərin və xərc­lərin ümumi həcmi, məşğulluğun və qiymətlərin ümumi səviyyəsi və s. göstəricilərdən istifadə edilir.
Mikroiqtisadi təhlil isə konkret iqtisadi vahidlər (ayrı-ayrı sa­hə­lər, firmalar və s.) səviyyəsində aparılır. Bu zaman istehsal olunan hər hansı konkret məhsulun miqdarı və ya qiyməti, bir firmada çalışan işçilərin sayı, onun əldə etdiyi gəlir və ya sərf etdiyi xərcin məbləği, bir ailə­nin gəliri və s. göstəricilərdən istifadə olunur.
Hadisə tərkib hissələrinə ayrıldıqdan və onların mahiy­yəti ay­dın­laşdırıldıqdan sonra idrak prosesi başqa for­mada, təhlilin nəticə­lə­ri­nin tam halında birləşdirilməsi kimi başa çatır. Tərkib hissələrinə ay­rıl­mış və təhlil olunmuş ün­sürlərin yenidən vahid tam halında bir­ləş­di­ril­mə­si sintez ad­lanır. Təhlil və sintez arasındakı qarşılıqlı əlaqəni mürək­kəb iqtisadi proses olan əmtəə tədavülünün misalında nəzərdən keçirək. Bu prosesin təhlili gedişində əvvəlcə onu təşkil edən ünsürlərin-əmtəə, pul, qiymət, alqı-satqı əməliy­yatı və s.- mahiyyəti aydınlaşdırılır. Bu ün­sür­lərdən hər birinin xüsusiyyətləri müəyyən olunduqdan son­ra təhlil pro­sesində əldə edilmiş məlumatlar ümumiləşdiril­məklə tədqiq olunan ha­disə haqqında ümumi təsəvvür əldə edilir.
Iqtisadi hadisə və prosesləri təhlil edərkən induksiya və de­duk­si­ya metodlarından geniş istifadə olunur. Induk-siya dedikdə nəzəri müddəa və prinsiplərin çıxarılmasına, başqa sözlə, faktlardan nə­zəriyyəyə, xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət nəzərdə tutulur. Bir çox hal­­larda isə qarşıya qoyu­lan vəzifələrin yerinə yetirilməsinə nəzəriy­yə­dən başla-nır. Başqa sözlə, əvvəlcə nəzəriyyə hazırlanır, sonra bu, yox­la­nı­­lır, nəzərdə tutulan, gözlənilən nəticə alın­dıqda tətbiq olu­nur, alın­ma­dıq­da isə qəbul edilmir. Buna deduksiya və ya fərziyyə (hipotez) me­to­du deyilir. Beləliklə, iqtisadi hadisə və pro­ses­lər öyrənildikdə fərziyyə adlanan ilkin prinsipləri formalaşdırmaq üçün təsadüfi müşa­hi­dəyə, ab­strakt müha-kiməyə, məntiqə, yaxud da intiusiya­ya arxa­lan­maq olar. Məsələn, «kabinet məntiqinə» əsasən belə bir mühakimə yü­rüt­mək olar ki, alıcılar ərzaq məhsul­larını qiy­mətlər aşağı olduqda al­sa­lar, bu, onlar üçün daha sərfəlidir. Bu fərziyyənin doğru olub – ol­ma­ma­sı sonralar müvafiq fakt-ları müntəzəm olaraq öyrənmək yolu ilə də­fə­lərlə yox­lanıl-malıdır. Deduksiya metodunda ümumidən xüsusiyə, nə­zə­riyyədən faktlara doğru gedilir.
Induksiya və deduksiya bir-birini tamamlayan tədqi-qat me­tod­la­rıdır. Belə ki, deduksiya vasitəsilə formalaşdırı-lan fərziyyədən em­pi­rik məlumatların toplanması və sistem-ləş­dirilməsi üçün istifadə olunur. Fakt­lar isə öz növbəsində da­ha məzmunlu fərziyyələr formalaşdırmaq üçün ilkin şərtdir.
Iqtisadi hadisələri tərəzidə çəkmək, mikroskopla müşahidə etmək, laboratoriya şəraitində öyrənmək mymkün deyildir. Onları dərk etməyin əsas üsulu elmi abstraksiyadır. Başqa sözlə, K.Marksın dediyi kimi «Iqtisadi formalar təd­qiq edilərkən nə mik­ros­kop­dan, nə də kimyəvi reaktiv­lərdən istifadə etmək mümkün deyildir. Bun­ların hər ikisinin yerini abstraksiya qüvvəsi tutmalıdır».
«Abstraksiya» termini sözün hərfi mənasında «yayın­dır­­maq», «sərfnəzər etmək», «nəzərə almamaq» deməkdir. Məsə­lən, kapitalizm bü­töv bir tam kimi iqtisadi münasibət­lərin müxtəlif növlərinin toplu­sun­dan ibarətdir. Onun haqqında konkret bilik əldə etmək üçün bu sis­te­mə daxil olan bütün ünsürlər arasındakı daxili qarşılıqlı əlaqələri aş­kara çıxarmaq lazımdır. Lakin aydın məsələdir ki, kapita-lizmi elmi cəhətdən təhlil edərkən bu mürəkkəb sistemin bütün tərkib hissələrinin ha­mısını birdən, eyni vaxtda nəzərdən keçirmək olmaz. Odur ki, əvvəlcə onun cə­hət­lə­rindən biri­ni, sonra digərini, daha sonra üçüncüsünü və s. təhlil etmək la­zımdır. Yalnız bu yolla kapi­ta­lizm haqqında konkret və tam təsəvvür əl­də etmək olar. Deməli, münasi-bətlərin hər hansı bir cəhəti təhlil olu­nar­kən bilərəkdən onun digər cəhətləri nəzərə alınmır. Bu isə gerçəkliyi da­ha dərindən başa düşməyə, öyrənilən hadisələrin nəticələrindən ən mü­­hüm­lə­rini, başlıcalarını seçib ayırmağa, ikin­ci dərəcə-li, ya­xud da təd­qiqatı mürəkkəbləşdirən, çətin­ləşdirən, lakin onun mahiyyətinə xələl gə­tirməyən məsələlər­dən sərfnəzər etməyə, onları nəzərə almamağa im­kan verir. Bununla əla­qədar olaraq, iqtisadi hadisə və proseslər öy­rəni­lər­kən «baş­qa şərtlər sabit qalmaqla» metodundan da istifadə olunur. Baş­qa sözlə, nəzərdən keçirilən problemlə bağlı olan digər məsələlərin də­yişməz qaldığı fərz edilir.
Hər bir iqtisadi hadisə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda olan kə­miy­yət və keyfiyyət tərəflərinə malikdir. Hadisənin key­fiy­yət tərəfi onun ma­hiy­yətini ifadə edir. Kəmiyyət isə hadi­sənin miqdar ölçüsüdür. Bun­la­rın dialektik vəhdətində key­fiyyət müəyyənedicidir. Kəmiyyət də­yiş­mə­ləri isə öz növ­bəsində labüd olaraq yeni iqtisadi keyfiyyətə doğru apa­rır. Məsələn, kapitalist iqtisadiyyatının keyfiyyət müəyyənliyi olan mül­kiyyət münasibətləri onun feodalizmə nisbətən daha sürətli in­ki­şa­fı­nı təmin etmişdir.
Iqtisadi münasibətlərin kəmiyyət tərəfinin təhlili onların siyasi-iq­tisadi məzmununu daha dərindən aşkara çıxarmağa, iqtisa­di hadisə və proseslər arasındakı səbəb-nəticə əlaqələri­nin xarakteri haqqında da­ha konkret təsəv­vürə malik olmağa imkan verir. Məsələn, iqtisadçı üçün təkcə mənfəətin mahiyyə­tini aşkara çıxarmaq yox, həm də onun nor­masını müəyyən etmək maraqlı və vacibdir. Odur ki, iqtisadi nə­zə­riy­yədə hadisələrin kəmiyyət tərəfini təhlil edərkən riyazi və statistik üsul­lardan, modelləşdirmədən geniş istifadə edilir.
Iqtisadi nəzəriyyə kursunda geniş tətbiq olunan metod­lardan bi­ri də məlumatların, sosial-iqtisadi proseslər arasındakı qarşılıqlı əlaqə və asılılıqların və onların inkişaf qanunauyğunluqlarının qrafiklərdə təsvir olun­masıdır. Qra­fiklər materialları daha yaxşı mənimsəməyə, ay­dın ba­şa düşməyə, dərindən təhlil etməyə, rəqəmlərin köməyilə ifa­də olunan qa­nunauyğunluqları sezməyə imkan verir, onla­rın əyaniliyini, aydın və yad­­da qalan olmasını təmin edir.

• Teqlər:
• iqtisadi nəzəriyyə
• , tədqiqat metodları

Tədqiqat metodlarının ən çox yayılmış 8 növü

The Tədqiqat metodları Bunlar bir təhsil sahəsinə tətbiq olunan sistematik və nəzəri təhlil yolu ilə nəticələr əldə etmək üçün məlumat toplamaq, sualları formalaşdırmaq və cavablandırmaq üçün alətlərdir.

Tədqiqat sosioloqlar, psixoloqlar, tarixçilər, jurnalistlər, akademiklər, alimlər, yazıçılar və digər tədqiqatçılar üçün çox faydalı olan bir sıra metodları əhatə edir.

Məlumat əldə etmək bir çox hallarda nəticələri qiymətləndirmək üçün fərqli çəkmə metodları və statistik ölçmə tərəziləri vasitəsi ilə sənədli və insan mənbələrindən istifadə edərək geniş axtarışları tələb edir.

Tədqiqat metodları bir problemi tapır və məhdudlaşdırır, daha sonra yoxlanılan və ya dəstəklənən fərziyyələr yaratmaq üçün vacib məlumatları toplamağa imkan verir. Bu şəkildə, iş araşdırması üçün ən uyğun qərarlar qəbul edə bilərsiniz.

İstifadə ediləcək metodologiya bir çox hallarda: müsahibələr, sorğular, demoqrafik analiz, risklər və ya təhdidlər, tarixi və müasir məlumatlar, nəşrlər, kitablar və digər araşdırma yollarını əhatə edə bilər.

Müxtəlif prosedurlardan istifadə edərək istintaq bu günə qədər kəşf edilməmiş və ya sadəcə müəyyənləşdirilməyən və ya etibarlı nəticələr əldə etmək üçün dərindən öyrənilməmiş həqiqəti tapmaq üçün stimullaşdırılır.

Hər bir araşdırmanın məqsədləri məhdudlaşdırılsa da, bu axtarışlara bir sıra hədəflər daxil edilə bilər: yeni biliklər əldə etmək, vəziyyətin, qrupun və ya şəxsin xüsusiyyətlərini bilmək, hadisənin tezliyini təyin etmək və ya digərləri arasında səbəblərə və dəyişkənlərə görə fərziyyəni yoxlamaq. .

Tədqiqat metodlarının növləri

Bir istintaqın motivatorları, hadisənin çıxılması, müşahidəsi və ya təcrübəsi ilə atılan fərziyyələri başa düşərək cavab tapılmasına gətirib çıxaracaq yolu bilmək üçün vacibdir.

İstifadə ediləcək hər bir tədqiqat metodu öyrəniləcək vəziyyətin xüsusiyyətlərindən və tələblərdən asılı olacaqdır ki, bundan sonra işdə qarşıya qoyulmuş məqsədlərə ən uyğun proseduru seçə biləsiniz.

Kəmiyyət metodu

Bu metodun məqsədi ətraflı məlumat və nəzəri prinsiplərdən istifadə edərək bir işin genişləndirilmiş məlumatlarını aşkarlamaq və tapmaqdır.

İnsan davranışını və bunun səbəbini anlamaq lazımdır. Bu metodda tədqiqat obyekti mümkün qədər böyük obyektivliyi təmin etmək üçün hər hansı bir fərdi düşüncədən ayrılmış xarici hesab olunur.

Tədqiqatı, iş nümunəsi ilə əlaqəli ümumi qanunlara işarə edərək normativdir.

Məlumat toplanması ümumiyyətlə digərləri arasında obyektiv testlərdən, ölçü alətlərindən, statistik məlumatlardan, testlərdən ibarətdir. İştirakçı, hərəkətli və etnoqrafik tədqiqatlara bölünür.

Keyfiyyətli metod

Pozitivist və neopozitivist prinsipə əsaslanır və məqsədi təklif olunan bir nəzəriyyəni qurmaq və gücləndirmək üçün kəmiyyət dəyərlərini və hadisələrini öyrənməkdir.

Şərh, müşahidə, müsahibə və hekayələr yolu ilə humanist bir perspektivdən subyektiv və fərd üzərində dayanır.

Bu metodda vəziyyətlərlə əlaqəli riyazi modellərdən və nəzəriyyələrdən istifadə olunur. Təbii elmlərdə, biologiyada, fizikada və başqaları arasında mütəmadi olaraq istifadə olunur.

Sizi maraqlandıran keyfiyyət və kəmiyyət tədqiqatları: xüsusiyyətləri və fərqləri.

İnduktiv metod

Bu metod vasitəsilə real vəziyyətin sistematik müşahidəsindən başlayan ümumiləşdirilmiş mövzuları və nəzəriyyələri kəşf etməyə kömək edən ümumi qənaətləri formalaşdıran faktların fərdi öyrənilməsi yolu ilə müəyyən vəziyyətlər təhlil edilə bilər.

Yəni, ümumi qanunları müəyyənləşdirmək üçün öyrənmə elementlərinin təcrübəsi və müşahidəsi əsasında fərziyyələrin formalaşdırılmasına istinad edilir. Qanunauyğunluqları axtarmaq üçün dəyişənlərdə sıralanan məlumatların toplanmasından ibarətdir.

Deduktiv metod

Son nəticələrə dəstək ola biləcək məntiqi mülahizələr və fərziyyələr vasitəsilə konkretə diqqət yetirmək üçün ümumi bir metoddan bəhs olunur.

Bu proses əvvəllər təklif olunmuş təhlillərə, qanunlara və prinsiplərə əsaslanaraq təsdiqlənmiş və müəyyən hallarda tətbiq olunduğu sübuta yetirilmişdir.

Bu metodda bütün tədqiqat səyləri müşahidə olunan və ya yaşananlara deyil, toplanan nəzəriyyələrə əsaslanır; Çözümlərin həyata keçirilməsinə gedən yolu çıxarıb araşdırma vəziyyətini müəyyənləşdirmək və yekunlaşdırmaq üçün bir şərtdən başlayır.

İnduktiv və deduktiv metod: xüsusiyyətləri və fərqləri ilə maraqlana bilərsiniz.

Analitik metod

Tədqiq ediləcək bütün işi təşkil edən bölmələrin bölünməsindən, səbəb, nəticə və təbiət əlaqələrinin qurulmasından məsuldur.

Aparılan təhlillərə əsasən davranışları anlamaq üçün bənzətmələr və yeni nəzəriyyələr yaradıla bilər.

Hər bir elementi ayrı-ayrılıqda daha dərindən öyrənmək üçün ümumi nəzəriyyəni təşkil edən elementləri parçalayaraq konkretin mücərrəd şəkildə başa düşülməsində inkişaf edir və bu yolla tədqiqat fenomeninin mahiyyətini açmaq üçün mahiyyətini bilirik.

Sintetik metod

Bir obyektin və ya hadisənin dağınıq hissələrinin yenidən qurulmasına baxın, onları dərindən araşdırın və hər detalın xülasəsini yaradın.

Bu metodun prosesi mücərrəddən konkretə qədər vahid təşkil edən hər seqmenti bir araya gətirmək və onu başa düşmək üçün inkişaf etdirilir.

Düşüncə və sintez yolu ilə təhlilin görkəmli elementləri metodik və qısa şəkildə dərindən öyrənilir, öyrənilənlərin hər bir hissəsini və xüsusiyyətlərini tam başa düşmək üçün.

Sizi maraqlandıra bilər Analitik-sintetik metod nədir?

Elmi metod

Nəzəri bilikləri subyektivliyə səbəb olmayan etibarlı alətlərdən istifadə edərək etibarlılıq və elmi yoxlama ilə əldə etmək üçün bir sıra texnika və prosedurlar təklif edir.

Bəzi təcrübələr vasitəsilə eyni hadisəni çoxaltmaq bacarığı, fərqli şəxslərin tetiklediği fərqli kontekstdə eyni mexanizmlərdən istifadə edilərək nümayiş etdirilir.

Bu metod bir iş araşdırmasında təsirli və sübut olunmuş cavablar vermək qabiliyyətinə malikdir.

Tədqiqat problemlərinə həll yolları verən və qanunları elan etməyə sövq edən fenomenlərin obyektiv şəkildə izahına imkan verdiyi üçün ən faydalı prosedurlardan biri hesab olunur.

İnkişafı toplanan bilikləri fəth etmək, sifariş vermək və anlamaq üçün düzəliş və inkişaf axtaran saf və tam prinsiplərlə nizamlı bir şəkildə sərt və aydın şəkildə məntiqlidir.

Müqayisəli metod

Münasibətləri tapmaq üçün fərziyyələrin yoxlanılması üçün istifadə olunan və müqayisəli təhlillər aparmaq üçün çoxsaylı halların sənədləşdirilməsinə əsaslanan oxşarlıqlar və sistematik müqayisələrin axtarışı prosesi.

Əsasən fərqləri və münasibətləri tapmaq və beləliklə bir işi və ya problemi müəyyənləşdirmək və gələcəkdə tədbir ala bilmək üçün iki və ya daha çox elementi yan-yana yerləşdirməkdən ibarətdir.

Müqayisədən istifadə yeni bir fərziyyələrə və ya böyümə və inkişaf nəzəriyyələrinə səbəb ola biləcəyi üçün mövzunu başa düşməkdə faydalıdır.

Müşahidə, təsvir, təsnifat, müqayisənin özü və nəticəsinin önə çıxdığı bir neçə mərhələyə malikdir.

İstinadlar

1. Bisquerra, R. Tədqiqat metodlarının təsnifatı. (1989). Qurtarıldı: dip.una.edu.ve.
2. Derek Qarnizon. Tədqiqat metodları. Mənbə: nersp.nerdc.ufl.edu.
3. C.R Kothari. Tədqiqat metodologiyası. (2004). Qurtarıldı: modares.ac.ir.
4. Araşdırma metodları. Mənbə: teach-ict.com.
5. Martyn Shuttleworth. Müxtəlif tədqiqat metodları. Mənbə: explorable.com.
6. Francisco Bijarro Hernández. Elmi Tədqiqatlar üçün Strateji İnkişaf. Eumed.net saytından bərpa edildi.