Mühazirə 1 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi bir elm kiMİ plan 1

ta’kidlaganidek, tarix o’qitish metodikasida tan olinmadi. O’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida tarix o’qitish tajribasi shuni isbotladiki, yuqoridagi mantiqiy operatsiyalar o’qitish va o’rganishning barcha bosqichlarida turli xarakterdagi xilma-xil didaktik va metodik vazifalarni hal qilishda ishtirok etsada, mustaqil o’qitish metodlari bo’lib xizmat qila olmaydi. Taniqli metodist A.I.Strajev aytganidek: «Tarix o’qitish metodi tarixiy material bo’yicha qilinadigan ana shu mantiqiy operatsiyalardan tashkil topadi». O’qitish metodlarini ba’zan o’quvchilarning bilish faoliyati, faollik darajasiga qarab klassifikatsiyalash tavsiya qilinadi. Bu tarzda ajratish o’qitish metodlaridan ko’ra, ko’proq o’qitishning umumiy xarakteriga taalluqlidir. 60- yillarda tarix o’qitish metodlari va ularni klassifikatsiyalash turlicha hal qilindi. Metodist A.I.Strajev «Tarix o’qitishning tashkil etilishi, metodlari va vositalari tarix fanining ma’lum ta’lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi»— deydi. Biroq, u ham o’qitishning asosiy metodlarini tarixiy jarayonning o’zini o’rganish metodidan iborat qilib qo’yib, masalada noaniqlikka yo’l qo’yadi. A.I.Strajev quyidagi o’qitish metodlarini tavsiya qiladi: 1) tarixiy faktlarni o’rganish metodlari; 2) xronologiyani o’rganish metodlari; 3) mahalliy tarixiy voqealarni o’rganish metodlari; 4) asosiy tarixiy tushunchalarni shakllantirish metodlari; 5) sabab-natija aloqalarni o’rganish metodlari; 6) tarixiy jarayonning qonuniyatlarini ochib berish metodlari. Ma’lumki, tarix o’qitish — o’qitish va o’rganishni tashkil etish jarayonidan iborat. Metodist A.Strajevning klassifikatsiyasidan ham ko’rinib turibdiki, u faqat o’qituvchining o’quvchilarni o’qitishini ko’zda tutadi, o’quvchilarning o’rganishini tashkil etish va ularning o’rganishiga o’qituvchining rahbarlik qilishini e’tiborga olmaydi. Ko’zga ko’ringan metodist V.G.Kartsev bu masalada boshqacha yo’l tutadi. U metodlar sistemasiga o’quv harakteriga ega bo’lgan belgilar («Bayon qilish metodi», «so’rash metodi») va umumiy didaktiv vazifalar («materialni o’rganish metodi», «mustahkamlash metodi», «bilimni tekshirish metodi» va boshqalar) ni emas, balki o’quvchilarning tarixiy voqealarni bilish qonuniyatlarini asos qilib oladi. Metodlar haqidagi nazariyaning metodologii asosini, ya’ni jonli mushohadadan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga o’tish tashkil etadi. Binobarin,— deb hisoblaydi V.G.Kartsev,— o’quvchilarda tarixiy tasavvur va tarixiy tushunchalarni shakllantirish metodlari haqidagi masala metodikaning markaziy masalasi

Metodiki Tövsiyə

Biz Hər zaman sizinləyik! Sualınız var? Dərsi qurmaqda çətinlik çəkirsiniz? İmkan tapıb kurslara gedə bilməmisiniz? İmtahana hazırlaşmaq üçün metodiki vəsaitlərə ehiyacınız var? Narahat olmağa dəyməz! Sullarınızla müraciət edə, bloqumuzdan yararlanaraq, çətinliklərinizi qismən aradan qaldıra bilərsiniz.

Əsas Səhifə
Bloqdan Istifadə Qaydası
Əlaqə

DİQQƏT! DİQQƏT! Hörmətli İstifadəçilər!MÜƏLLİF HÜQUQLARI QORUNUR!Bloq yazarının İCAZƏSİ olmadan, bloqdakı materiallar elektron və ya kağız üzərində ÇOXALDILA BİLMƏZ! Həmçinin bloqdakı materiallardan KOMMERSİYA məqsədi ilə istifadə edilə BİLMƏZ!Materialların şəkillərinin çəkilərək paylaşılması QADAĞANDIR!

14 Ekim 2015 Çarşamba

Tarixin tədrisi metodikasının əsas inkişaf mərhələləri

Paylaşıldı 06:29 by Leyla Bayramova
Tarixin tədrisi metodikasının əsas inkişaf mərhələləri

XX əsrin II yarısında keçmiş SSR ittifaqında tarixin tədrisi metdodikası elminin sürətli inkişaf mərhələsi hesab olunur. Tarixin tədrisi metodikasının A.A.Vagin, N.V.Korovkin, V.A.Orlov, O.E.Lebedev, J.P.Raxmanova və başqalarıtarixin tədrisi metodikası üzrə xidmət göstərmiş şəxslərdir. Respublikamızda XX əsrin ortalarından tarixin təlimi metodikasının praktik istiqamətlərində səmərəli fəaliyyət göstərmiş- Lalə Əsədovanın, Nəzakət Mehdiyevanın Dəyanət Musayevin, Sabir Ağayevin təqdirəlayiq xidmətləri olmuşdur. XXI əsrin əvvəllərində xüsusi qeyd edilməli hadisə -respublikamızda ilk dəfə orta məktəbdə tarixin təlimi metodikasından isə İ.Cəbrayılov doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişlər.

Gələcəkdə cəmiyyətin inkişaf xüsusiyyətindən asılı olaraq tarixin tədrisi qarşısında daha ciddi problemlər qoyulacaq. Fənnin məqsədi vətəndaş cəmiyyəti qurucuları yetişdirməkdir. Bu cəmiyyəti qurmaqda və XXI əsrin nümunəvi vətəndaşını formalaşdırmaqdır.

Orta məktəblərdə tarixin təhsilinin inkişafı prosesinin öyrənilməsi bu inkişafın altı mərhələdən ibarət olduğunu göstərdi. Həmin mərhələləri aşağıdakı şəkildə ümümiləşdirdik.

Oktyabr çevirilişinə qədərki mərhələ
1920-1934 cü illərdə Azərbaycan SSR orta məktəblərində tarix təhsili
1934-1959 cu illərdə məktəb tarix təhsili sahəsində qazanılmış ugurlar

1959-1965 ci illərdə məktəb tarix təhsili sahəsindəki dəyişikliklər . Azərbaycan tarixinin tədrisi məsələləri

1965-1984 cü illərdə məktbə tarix tədirisinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər

1984-1991-ci illərdə məktəb tarix təhsilinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər

1991-1999cu illərdə olan dövr- proqram və dərsliklərin müstəqilliyimizin və dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi istiqamətində təkmilləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi

1999-cu il prezdent H. Əliyevin verdiyi fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində “İslahat proqramı”nın təsdiqindən bu günlərədək həyata keçirilən tədbirlər. Bu mərhələyə orta ümumitəhsil məktəblərində tarix təhsilinin müasir sistemi daxildir.

Təhsil sahəsində İslahat Proqramı 1999-2013-cü illəri əhatə edir.

ki, Azərbaycanda ümumi təhsil, əsasən, lüzumsuz olaraq elmlərin əsaslarının öyrədilməsinə yönəlib və şagirdlərin

Kurikulum islahatı təhsil islahatının əsas istiqamətlərindən biridir.
Həmin araşdırmalarda birmənalı şəkildə belə qənaət hasil edilmişdir

həyati bacarıqlara yiyələnməsi üçün istiqamətləndirilməsi imkanları məhdudlaşıb. Bundan əlavə, qloballaşan dünyanın prinsiplərinin əksi olaraq fənlərə daha çox fundamental biliklər mənbəyi kimi baxılıb. Onların inkişafetdirici, tərbiyəvi imkanlarına zəif diqqət yetirilib. Ona görə də ümumi təhsil kurikulumlarının yenidən hazırlanması təklif olunub. Beləliklə, öyrədici innovasiya mərhələsində görülmüş işlər Dünya Bankının rəhbərliyi tərəfindən rəğbətlə qarşılandığından 2003-2015-ci illəri əhatə edən, iki mərhələdə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan və birinci mərhələdə 5 komponentdən ibarət olan ikinci layihə müəyyənləşdirilib. “ümumi orta təhsilin keyfiyyəti və real tələbatlara uyğunluğu” adlı birinci komponentin alt-komponentlərindən biri kimi “Kurikulum islahatı” təsdiq olunub. Əlavə təhsil sisteminin müasir tələblər səviyyəsində qurulmasını “Təhsil haqqında” Azərbaycan respublikası Qanununun 24-cü maddəsinin icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan respublikası Nazirlər kabinetinin 6 sentyabr 2010-cu il tarixli, 163 nömrəli qərarı ilə “Əlavə təhsilin məzmunu , təşkili və əlavə təhsilin hər hansı istiqaməti üzrə təhsil almış şəxslərə müvafiq sənədin verilmə qaydası çox əhəmiyyətli hesab edilir

2010cu il 3 iyunda Azərbaycan Respublikası ümumitəhsil pilləsinin dövlət standartları və kurikulumları haqqında Təhsil haqqında qanun qəbul edilmişdir.

1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti devirib hakimiyyəti ələ alan kommunistlər də dərhal məktəb sistemində, təlimin forma və məzmununda köklü dəyişikliklər etməyə başladılar. İlk olaraq, mövcud məktəb sistemlərinin ləğvi, yeni tədris plan və proqramlarının hazırlanması, yeni dərsliklər tərtib etmək, müəllim kadrları hazırlamaq qarşıya məqsəd olaraq qoyulmuşdu. İbtidai orta məktəblər politexnik məktəblərlə əvəz ediləcəkdi. Lakin bu proqramlara diqqət yetirdikdə görülürdü ki, proqramlar yüksək səviyyədə tərtib edilməmişdi. Proqramda Sovet hakimiyyətinin diyarşünaslıq materiallarına daha çox yer verilmişdir. Ciddi nöqsanlarına baxmayaraq bu proqramın nəşri Azərbaycan Sovet məktəbinin həyatında mühüm hadisə idi. 1929-cu ildə təjsil müddətinin artırılaraq 10 illik olması qərara alındı. Azərbaycan K(b)PMK-nın 20 may 1933 cü il tarixli qərarında bu proqramın nöqsanları və onun RSFSR XMK-nın hazırladığı proqramdan səviyyəcə xeyli aşağı olması qeyd edilərək ibtidai və orta məktəb proqramlarının RSFSR-dəki proqram və dərs kitabları ilə uyğunlaşdırmağın lazım gəldiyi göstərilirdi.

Azərbaycan SSR XMK 1933/34 cü tədris ilində ibtidai və orta məktəblər üçün yeni tədris planı qəbul etdi. Bu tədris planına əsasən ibtidai məktəblərdə tarix keçilmirdi. Proqram sinxronolji qaydada tərtib edilmişdi və sovet respublikalarından yalnız Rusiya tarixinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. SSRİ-nin digər xalqlarının tarixi isə bir kənara atılmışdı. Bu və bu kimi nöqsanlara görə bu proqram da qənaətbəxş deyildi. 1935-36 cı illərdə vahid tədris planı hazırlanmağa başladı.

1939 cu ildə VIII-X siniflər üçün də tarix proqramları rus dilindən tərcümə edildi. Həmin proqramlar təkmilləşdirilərək 1941-ci ildə yenidən çap olundu. Beləliklə, dövrün tələblərinə cavab verən stabil proqramlar üzrə dərs keçilməyə başlandı Artıq bu dövrdə tarix təlimi metodikası problemlərinin qoyuluşunda və həlli yollarının axtarılıb tapılmasında mərkəzlə regionlar, o cümlədən respublikalar arasında fərqlər açıq aydın görünməyə başlayır. Qərardan sonra az bir zamanda tədris proqramları hazırlandı dövrün tələblərinə cavab dərsliklər hazırlanmağa başladı. Jurnallarda verilən məqalələr tədris proqramlarına uyğunlaşdırıldı. Azərbaycan metodik fikrin inkişafında jurnalın rolu böyük idi. Jurnalda metodik işləmələr , tövsiyyələr dərc olunurdu. Hətta tarixin tədrisi metodikasına dair problemlər də dərc olunurdu. Jurnalda bəzi dərslik materiallarının çap olunmasına baxmayaraq məktəblərdə şagirdlərin yeganə bilik mənbəyi müəllimin spzü idi. Müəllim hər bir dərsdə mövzunun planını tərtib etdirir, onun məzmununu danışır, yaxud yazdırırdı.Bacarıq və vərdişlərin formalaşdırıldığı aşağı siniflərdə müəllimlərin vəziyyəti xüsusilə ağır idi. Tarixin tədrisi metodikası elmi sahəsində sənədlərlə, xəritə və əyani vəsaitlərlə iş məsələlərinin tədqiqi gücləndirildi, sinifdənxaric işlərin təşkilinə diqqət artırıldı.

50-ci illərin sonu-60-cı illərin əvvəllərində məktəb tarix təhsilinin inkişafında yeni mərhələ başladı. Stanilin şəxsiyyətinə pərəstişin ifşa edilməsi məktəb tarix təhsilinin inkişafında mühüm rol oynadı

SSR-də ümumi 8 illik təhsilə keçilməsi əlaqədar olaraq Sov. KP MK və SSRİ nazirlər Soveti “Məktəbdə tarixin tədrisində bəzi dəyişikliklər edilməsi haqqında” 8 oktyabr 1959 -cu il tarixli qərar qəbul etdi. VII-VIII siniflərdə SSRİ tarixi, IX –XI siniflərdə SSRİ tarixi, xarici ölkələrin yeni və ən yeni tarixinin sistematik kursları öyrənilirdi.”Azərbaycan SSR məktəblərində tarixin tədrisində bəzi dəyişiklər edilməsi haqqında” 5 noyabr 1959-cu il tarixli qərar qəbul etdi. Bu qərarla IV vəVII-VIII siniflərdə tədris edilən SSRi tarixi tərkibində Azərbaycan tarixinin öyrənilməsinə başlandı. 60-cı illərdə yeni dərslik tipi yaradıldı. 1964-cü ildə yenidən məktəbdə 10 illik təhsil sistemi bərpa olundu. Bununla əlaqədar olaraq, Sov. İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti “Məktəbdə tədrisi qaydasının dəyişdirilməsi haqqında” 14 may 1965-ci il tarixli qərarı qəbul etdi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 23 iyun 1965-ci il tarixli qərarına əsasən respublika tarixinin VII-VIII siniflərdə elementar şəkildə tədrisi əvəzinə, VII-X siniflərdə sistematik şəkildə öyrədilməsinə başlanıldı. Azərbaycan tarixinin tədrisinə dair tətqiqat işlər genişləndi.

Məktəblərdə Azərbaycan tarixinin tədrisi keyfiyyətini yüksəltmək məqsədilə 1984-1985 –ci dərs ilindən başlayaraq orta məktəb kursu üzrə tarix və ictimaiyyatdan buraxılış imtahanları biletlərinə Azərbaycan tarixindən sullar daxil edilmişdir. Nəticədə şagirdlərin tarixi bilikləri dərinləşmiş, onların Azərbaycan tarixinə marağı, müəllimlərin məsuliyyəti artmışdır. 1986-1987 ci dərs ilindən respublikada tarix yeni proqramla keçilməyə başladı. Proqramlar ümumtəhsil məktəbi islahatının tələblərinə uyğun olaraq işlənilmişdi. Azərbaycan tarixindən yeni proqramlar hazırlanması respublikada metodika sahəsində mühüm vəzifə oldu. Proqramlar şagirdlərin dərketmə imkanları nəzərə alınmaqla hazırlanmalı idi.

Azərbaycan dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonrakı dövrdə ümumi təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi, təkmilləşdirilməsi və inkişafı sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin banisi, ümummili liderimiz Heydər Əliyevin 30 mart 1998-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemində beynəlxalq standartlara uyğun islahatların aparılması, təhsilin inkişafı və onun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün Dünya Bankının vəsait qoyuluşunu təmin etmək və Azərbaycan Respublikasında təhsil sahəsində islahatların aparılmasını təşkil etmək məqsədilə dövlət komissiyası yaradılmışdır. Dövlət komissiyasına sədrlik Azərbaycan Respublikasının Təhsil naziri Misir Mərdanova həvalə edilmişdir. Komissiyanın tərkibinə Azərbaycan Respubklikasının dövlət nazirliklərinin və orqanlarının rəhbərləri və yüksək rütbəli nümayəndələri daxil edilmişdir. Dövlər Komissiyasına Dünya Bankı ilə birlikdə təhsil sahəsində islahat proqramının hazırlanması üçün öz nəzdində işçi orqanının yaradılması və rəhbərinin təyin edilməsi tapşırılmışdır.

İşçi qrupu tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində İslahat Proqramı” hazırlanmış və 1999-cu ilin 15 iyununda ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 168 saylı sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir. Təhsil sahəsində islahat proqramının əsas məqsədi məktəbəqədər, orta, ali, ali təhsildən sonrakı peşə və ona uyğun əlavə təhsil pillələrində toplanmış potensialı saxlamaq və inkişaf etdirmək, təhsil sistemini tənzimləyən müvafiq normativ-hüquqi bazanı yaratmaq, cəmiyyətin Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında, Təhsil Qanununda təsbit olunmuş tələbləri, siyasi, iqtisadi və sosial həyatın demokratikləşməsinə əsaslanan dövlət siyasətini həyata keçirməkdən ibarət olmuşdur.

Mühazirə 1 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi bir elm kiMİ plan 1

Coğrafiya tədrisi metodikasının pedaqoji elmlər sistemində yeri.

Cografiyanın tədrisi metodikasının predmeti,vəzifələri və tədqiqat metodları.

Coğrafi mədəniyyətin formalaşdırılması

Coğrafiyanın tədrisi metodikası cografi və pedaqoji elmlərin sintezidir.

Coğrafiya tədrisi metodikasının digər elmlər ilə əlaqəsi (coğrafiya

elmləri,didaktika, psixologiya, məntiq və s.).

Coğrafiyanın tədrisi metodikasının mahiyyəti coğrafiya elminin nəzərdə

tutulan məzmununu şagirdlərə müxtəlif metodlar vasitəsi ilə çatdırmaq və onun

mənimsəmə səviyyəsini üzə çıxarmaqdır. Coğrafiya tədrisi metodikası adından

göründüyü kimi üç sahəni əhatə edir:

1. Coğrafiya elminin əsaslarını – yəni insan və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin

təsirində olan kompleksin öyrənilməsi prosesini təmin etmək üçün nəzəri və

praktik biliklər sistemləşdirilməlidir. Hazırda coğrafiya elminin əsasları coğrafiya

kurikulumunda qəbul edilmiş üç məzmun xətti və bütün siniflər üçün dəyişməyən

altı əsas standart vəşagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun olaraq dəyişən hər sinif üçün

20 olmaqla cəmi 120 alt standart ilə ifadə olunur. Məktəb coğrafiyasının yeni

məzmunu fiziki və iqtisadi coğrafiyanın inteqrasiyası şəklində təqdim edilməsidir.

2. Tədris prosesini- coğrafi biliklərin

mənimsənilməsi prosesinin strukturunu əks

etdirir. Təlimin mahiyyəti və vəzifələri, təşkili formaları, qanun və

qanunauyğunluqları, prinsip və metodları хüsusi metodikalar tərəfindən

coğrafiyanın tədrisi metodikasına uyğun şəkildə formalaşdırılır.Tədris prosesi

müasir dövrdə fəal – interaktiv təlimə əsaslanır. Tədris prosesinin təşkilatçıları olan

müəllim –şagird münasibətləri, müəllimin

pedaqoji-psixoloji yanaşmasını eləcə də

tədris planını, coğrafi biliklərin qiymətləndirilməsi və s. proseslərin təşkilini əhatə

3. Metod– məqdəsə çatmaq üçün yol, vasitələri əhatə edir.

Təlim metodları qarşıda

duran didaktik məqsədə nail olmaq üçün istifadə olunan yollara deyilir.

xüsusi metodikası müxtəlif fənlərin tədrisində istifadə olunan

metodikalara əsaslanır. Bu metodlar hazırda fəal- interaktiv təlim metodları

adlanır, onların sayı 100-dən çoxdur və öz xarakterinə görə beyin həmləsi,

tədqiqatın aparılması, təqdimat, müzakirə, oyun metodlarına ayrılır.

bütöv təlim prosesinin ünsürlərindən biri olub, təlimin məqsəd və məzmununa

xidmət göstərir: məqsəd və məzmun dəyişdikdə metod da dəyişir.

CTM- in məqsədi .

Орта цмумтящсил мяктябляриндя ъоьрафийа фяннинин мягсядинин йениляшмяси

– тядрис методикасынын истигамят вя вязифяляринин тякмилляшмясиня сябяб олур.

Щазырда,тядрис просесиндя йалныз тящсил (юйрядиъи) дейил, еляъя дя инкишафетдириъи

вя тярбийяедиъи мягсядляринин щяйата кечирилмяси даща чох ящямиййят дашыйыр.

Ъоьрафийа тядрисинин методикасы курсунун цмуми мягсяди тящсил системиндяки

цмуми тялим мягсядляриня уйьун эялир:

Təhsilverici məqsədi – yəni coğrafiya fənninin məzmunu, öyrənilməsi tələb

olunan bilik, bacarıq və vərdişləri nəzərdə tutur. Orta ümumtəhsil məktəblərində

coğrafiya fənninin təhsil məqsədi hazırda coğrafiya kurikulumunda – məzmun

xətləri, təlim nəticələri, əsas və alt standartlarda ifadə olunur.

İnkişafetdirici məqsəd – ətraf aləmin dərk edilməsi, idrak fəaliyyətini artıran

tapşırıqların yerinə yetirilməsi, onların təqdim edilməsi və

vərdişlərini nəzərdə tutur, idrak felləri və fəaliyyət xətləri ilə ifadə olunur.

TARIX FANINI O’QITISHDA FOYDALANILADIGAN METODLAR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Oxunjonova Gulchehra Dilmurodovna

Annotatsiya. Tarix o’qitish maqsadlarini belgilashda, avvalo ta’lim va tarbiyaning uzviy birligini, o’qitish davomida o’quvchilarning g’oyaviy-siyosiy saviyasi mutassil o’sib borishini, ularda ko’nikma va malakalar hosil qilishni hamda ijodiy faoliyatga tayyorlanishlarini nazarda tutmoq kerak. Ta’limdan kuzatilgan maqsadlarning muvaffaqiyatli ravishda amalga oshmog’i uchun, ular ilmiy asosda belgilanmog’i lozim.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «TARIX FANINI O’QITISHDA FOYDALANILADIGAN METODLAR»

WWW REANOPUB UZ

Go glc flHfleKC maifl

TARIX FANINI O’QITISHDA FOYDALANILADIGAN METODLAR.

Farg’ona viloyati Beshariq tumani 2-son kasb-hunar maktabi

tarix fani o’qituvchisi Oxunjonova Gulchehra Dilmurodovna

Kalit so’zlar. A.Vagin, V.G.Kartsev, xronologiya, fakt, A.I.Strajev, deduktsiya, sintez, tarixiy bilimlar, tarix predmeti, ko’nikma, aktivlashtirish, g’oyaviy-siyosiy, tarbiya, ta’lim.

O’qitish metodi deganda ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning ma’lum maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyat usullari tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda, o’qitish metodlari har ikkala faoliyatning, ya’ni o’qituvchi tomonidan o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish, ahloqiy jihatdan tarbiyalash, ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish hamda o’quvchilar tomonidan o’sha nazarda tutilgan ilmiy bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish faoliyatida ko’llaniladigan usullarni o’z ichiga oladi. O’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimini isloh qilishning asosiy yo’nalishlarida ta’lim mazmunini takomillashtirish, uning tarbiyaviy yo’nalishini kuchaytirish bilan birga, o’qitish metodlarini ham aktivlashtirish asosiy vazifa qilib qo’yildi. Endilikda, ta’lim mazmuni insoniyat to’plagan tayyor bilimlar, ko’nikma va malakalarni puxta egallash bilan birga, o’quvchilarning mustaqil fikr yur itish, ijodiy ishlash qobiliyatlarining o’sishini ta’minlay oladigan ijodiy faoliyatni ham o’zida birlashtirmog’i lozim. Ta’limning rivojlanish printsiplariga ko’ra, o’quvchilarni mustaqil fikrlash va ijodiy ishlay bilishga o’rgatish va ularda zarur ko’nikma, malakalarni yuzaga keltirishda ta’lim mazmuni bilan birga o’qitish metodlari ham muhim rol o’ynaydi. O’qitish metodlari

WWW REANOPUB UZ

murakkab muammo bo’lib, o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida oldiga qo’yilgan mas’uliyatli vazifalarning hal etilishi ko’p jihatdan uning to’g’ri hal qilinishiga bog’liqdir. Biroq, hozircha o’qitish metodikasining bu muhim problemasi, xususan tarix o’qitish metodlari sistemasi yetarli darajada ishlab chiqilmagan. Metodik adabiyotda metodistlar tomonidan «Metod», «Metodik usullar» tushunchasi turlicha talqin etiladi va klassifikatsiya qilinadi. O’qitish metodikasida tarix ta’limi metodlari tizimining yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi va bu sohada yagona fikr bo’lmaganligi o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida tarix o’qitish amaliyotida jiddiy kamchiliklarga olib keldi. Ko’p hollarda o’qituvchilar o’qitish metodlari va usullarini tanlashda dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarda o’quvchilarga faqat tayyor bilim berish, ya’ni ularni o’qitish (ta’limning bir tomonini)ni ko’zda tutib, o’quvchilarning o’rganishi (ta’limning ikkinchi muhim tomonini)ni uyushtirish, unga rahbarlik qilish, bilish, malaka va qobiliyatlarini sistemali ravishda o’stirib borish kabi muhim momentlarni e’tibordan chetda qoldiradilar. Shuningdek, o’qitishning metod va usullarini tanlashda o’quv materialining mazmunidagi o’ziga xosliklarni, uning ta’lim-tarbiya vazifalarini, o’quvchilarning bilimi va malakalarini e’tiborga ola bilmaslik hollari ham shunday jiddiy kamchiliklar jumlasidan edi. Bu hol ma’lum darajada o’quvchilarning tarix predmetiga qiziqishlari pasayishiga, umumiy ta’lim-tarbiya ishlarining natijasiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Shu bilan birga, o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida amaliyotida, ayniqsa keyingi yillarda o’quvchilarni tarix predmeti vositasida tarbiyalashda, uni o’qitishni ilmiy asosda olib borish, ta’lim-tarbiya ishlari samaradorligini oshirish sohasida ko’pgina ilg’or tajribalar to’plandi va umumlashtirildi. Belgilab bergan muhim vazifa — tarixiy bilimlarning samaradorligi va sifatini oshirishning muhim sharti va vositalaridan biri bo’lgan bu ishlar tarix o’qitish metodlari sistemasini va metodik usullarini ham ilmiy asosda ishlab chiqish va amalda ulardan muvaffaqiyatli foydalanish imkoniyatini beradi. O’qitish metodlarini ilmiy asosda klassifikatsiyalash masalasi pedagogika fanida o’qitishning turli bosqichlarida turlicha hal qilib kelindi. O’qitish metodlari klassifikatsiyasiga ba’zan analiz va sintez, deduktsiya va induktsiya kabi mantiqiy operatsiyalar asos qilib olinib, o’qitish metodlari induktiv, analitik va boshqa mantiqiy usullar sifatida xarakterlanadi. O’qitish metodiga bu xil qarash, A.Vagin

WWW REANOPUB UZ

Go gle Яндекс maifl

ta’kidlaganidek, tarix o’qitish metodikasida tan olinmadi. O’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida tarix o’qitish tajribasi shuni isbotladiki, yuqoridagi mantiqiy operatsiyalar o’qitish va o’rganishning barcha bosqichlarida turli xarakterdagi xilma-xil didaktik va metodik vazifalarni hal qilishda ishtirok etsada, mustaqil o’qitish metodlari bo’lib xizmat qila olmaydi. Taniqli metodist A.I.Strajev aytganidek: «Tarix o’qitish metodi tarixiy material bo’yicha qilinadigan ana shu mantiqiy operatsiyalardan tashkil topadi». O’qitish metodlarini ba’zan o’quvchilarning bilish faoliyati, faollik darajasiga qarab klassifikatsiyalash tavsiya qilinadi. Bu tarzda ajratish o’qitish metodlaridan ko’ra, ko’proq o’qitishning umumiy xarakteriga taalluqlidir. 60- yillarda tarix o’qitish metodlari va ularni klassifikatsiyalash turlicha hal qilindi. Metodist A.I.Strajev «Tarix o’qitishning tashkil etilishi, metodlari va vositalari tarix fanining ma’lum ta’lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi»— deydi. Biroq, u ham o’qitishning asosiy metodlarini tarixiy jarayonning o’zini o’rganish metodidan iborat qilib qo’yib, masalada noaniqlikka yo’l qo’yadi. A.I.Strajev quyidagi o’qitish metodlarini tavsiya qiladi: 1) tarixiy faktlarni o’rganish metodlari; 2) xronologiyani o’rganish metodlari; 3) mahalliy tarixiy voqealarni o’rganish metodlari; 4) asosiy tarixiy tushunchalarni shakllantirish metodlari; 5) sabab-natija aloqalarni o’rganish metodlari; 6) tarixiy jarayonning qonuniyatlarini ochib berish metodlari. Ma’lumki, tarix o’qitish — o’qitish va o’rganishni tashkil etish jarayonidan iborat. Metodist A.Strajevning klassifikatsiyasidan ham ko’rinib turibdiki, u faqat o’qituvchining o’quvchilarni o’qitishini ko’zda tutadi, o’quvchilarning o’rganishini tashkil etish va ularning o’rganishiga o’qituvchining rahbarlik qilishini e’tiborga olmaydi. Ko’zga ko’ringan metodist V.G.Kartsev bu masalada boshqacha yo’l tutadi. U metodlar sistemasiga o’quv harakteriga ega bo’lgan belgilar («Bayon qilish metodi», «so’rash metodi») va umumiy didaktiv vazifalar («materialni o’rganish metodi», «mustahkamlash metodi», «bilimni tekshirish metodi» va boshqalar) ni emas, balki o’quvchilarning tarixiy voqealarni bilish qonuniyatlarini asos qilib oladi. Metodlar haqidagi nazariyaning metodologii asosini, ya’ni jonli mushohadadan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga o’tish tashkil etadi. Binobarin,— deb hisoblaydi V.G.Kartsev,— o’quvchilarda tarixiy tasavvur va tarixiy tushunchalarni shakllantirish metodlari haqidagi masala metodikaning markaziy masalasi

WWW REANOPUB UZ

Go glc flHfleKC maifl

bo’lishi keraq Shu asosda u, o’quvchilarda tarixiy tasavvur va tushunchalami shakllantirishning 4 guruhi borligini aytadi: 1) tarixiy tasavvurlar va tushunchalami shakllantirkii metodlari; 2) umumiy tushunchalarni shakllantirish metodlari; 3) vaqt va fazoda tarixiy rivojlanish dialektikasini ochib berish metodlari; 4) tarixni zamonaviy voqealar bilan borlash metodlari; 5) tarixiy bilimlarning hayot va praktikada qo’llanilishi. 60-yillar pedagogikasida o’rganilayotgan fanni bilish manbalari (o’qituvchining jonli so’zi, ko’rsatmalilik va tekstlar) ni o’qitish metodlariga asos qilib olishga katta o’rin berildi. O’qitish metodlarini bilish manbalari bo’yicha klassifikatsiyalash masalasi Leningrad olimlarining 1966 yilda nashr qilingan asarlarida aniq ta’riflab berildi. 50-yillarning oxirlariga kelib tarix o’qitish metodikasida ham o’qitish metodlari klassifikatsiyasiga o’quvchilarning bilish manbalari asos o’qilib olina boshladi. Metodist P.S.Leybengrub ta’lim manbalari, ya’ni bilish manbalari asosida o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida da tarix o’qitishning quyidagi metodlarini ko’rsatadi. 1) hikoya metodi va o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida lektsiyasi: 2) suhbat metodi; 3) ko’rsatmali metod; 4) darslik bilan ishlash metodi; 5) tarixiy hujjatlar bilan ishlash metodi; 6) badiiy adabiyotlardan foydalanish metodi. P.S.Leybengrub nimagadir, og’zaki bayon qilish metodlarining hammasini hikoya va lektsiyadan iborat qilib qo’yadi. A.Vagin o’zining tarix o’qitish metodikasiga bag’ishlangan kitobida ana shu kamchilikni to’ldiradi. A.Vagin tarix o’qitish metodlari klassifikatsiyasiga bilim olish manbalari bilan birga, bilim olish usulini ham asos qilib olgan. U o’qitish metodlarini quyidagi uch gruppaga bo’ladi: 1) jonli so’z: hikoya, tavsiflash, harakteristika, problemali bayon; 2) ko’rsatmali metodlar: rasmlar va boshqa ko’rsatmali qurollar, doskaga chiziladigan grafik yozuvlar, texnika vositalari va boshqalar; 3) tekstlar bilan ishlash metodlari. A.Vagin o’qitish metodlari klassifikatsiyasiga bilim manbalari va bilish usullarini asos qilib olish bilan birga, bilish manbalari didaktik vazifalarga muvofiq o’qitish protsessining asosiy bosqichlarida qay tarifa konkret amalga oshirilishini jadval shaklida beradi. Bu jadval har bir darsda o’tiladigan materialning mazmuniga qarab o’qitishning turli xil metod va usullaridan foydalanish zarurligini aniq ko’rsatadi. Keyingi yillardagi o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida da tarix o’qitish tajribasi A. Vagin tavsiya etgan o’qitish metodlarining juda real ekanligini ko’rsatdi. Prof.

WWW REANOPUB UZ

Go glc flHfleKC maifl

P.V.Gora o’zining «Ta’lim metodlari va metodik usullari sistemasiga doir masala» nomli maqolasida pedagogikasi nazariyasi va praktikasidasida erishilgan yutuqlarga suyanib, o’qituvchining o’qitishi va o’quvchilarning o’rganishi (bilish faoliyati) bilan o’zaro organik bog’langan metod va metodik usullarni tavsiya qiladi. O’qitish metodlarining shu taxlilda klassifikatsiya qilinishi o’qitishuvchilarni puxta bilim va zarur malakalar bilan qurollantirish imkoniyatini beradi. Shuningdeq o’qituvchini o’quv materialining mazmuni, o’quvchilarning bilimi, malakalari va qobiliyatlarini ham hisobga olish va rahbarlik qilishiga yordam beradi. P.V.Gora o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim tizimida da tarix o’qitish tajribasiga asoslanib, tarix o’qitish metodlarini klassifikatsiya qilishda masalaga faqat didaktik nuqtai nazardan qaramasdan, tarixiy-metodik nazardan ham yondashish, o’quv tarixiy materialning ta’lim-tarbiyaviy vazifalarini hamda uning mazmunidagi o’ziga xos xususiyatlarni ham yetarli ravishda e’tiborga olish zarur ekanligini ko’rsatadi. P.V.Gora xuddi shu printsipga asoslanadi, unda o’qitishning metod va usullarini tanlashda o’quv materialining mazmunini, uni o’rganishning maqsadini asos qilib olish, masalaga tarixiy -metodik mezon bilan yondoshish va hal etish zarurligi ko’rsatiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.

1. Azizxojayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat. -T. : TDPU. 2003.

2. J.G\Yoldoshev, S.A.Usmonov. Pedagogik texnologiya asoslari.-T.: Oqituvchi. 2004.

3. Sultonova, M. (2022). INNOVATIVE TECHNIQUES FOR EFFECTIVE TEACHING TO FOREIGN LANGUAGE LEARNERS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(3), 659-662.

4. Usmonova, D. (2022). TO STUDY THE IMPORTANCE OF TRANSPOSITION OF WORD CATEGORIES IN ENGLISH. O’ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 1(10), 128-131.

5. Shodieva, G. (2022). TO STUDY THE IMPORTANCE OF TRANSPOSITION OF WORD CATEGORIES IN ENGLISH. Science and innovation, 1(B5), 506-509.

6. Tuychiyev, A. I. (2022). O ‘ QUVCHILARD A INTIZOMIY KO ‘NIKMALARNI RIVOJLANTIRISH DOLZARB PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA. Academic research in educational sciences, 3(2), 896-901.

WWW REANOPUB UZ

Go gle Яндекс maifl

7. Sidikova, G. S., & Ibrahimovich, T. A. (2021). FORMATION OF CHILDREN’S HEALTH CULTURE AS A SOCIAL AND PEDAGOGICAL

PROBLEM. Conferencea, 71-74.

8. Uzakova, L., & Usmonova, D. (2021). Comparative Study of Uzbek and English Speech Etiquette. Pindus Journal of Culture, Literature, and ELT, 1(12), 60-63.

9. Авазовна, Г. В. (2022). THE SOCIOLINGUISTIC NATURE OF THE ADDRESS. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), 7(7), 81-86.

10.GIYOSOVA, V. (2019). Functioning of fairy-tale as one of the variety of folklore text in oral folk art. Scientific journal of the Fergana State University, 1(6), 124126.

11.Mirzakarimovna, Rakhmonova Dildora. “ISSUES OF RENEWAL OF POETIC FORM AND CREATIVE STYLE IN THE WORK OF JADIDIST TAVALLO.” E Conference Zone. 2022.

12.Рахмонова, Д. М. (2022). ЖАДИД ИЖОДКОРИ ТАВАЛЛО АСАРЛАРИДА ПОЭТИК ШАКЛ ВА ИЖОДИЙ УСЛУБ ЯНГИЛАНИШИ МАСАЛАЛАРИ. INNOVATIVE DEVELOPMENT IN THE GLOBAL SCIENCE, 1(2), 62-66.

13.Rahmonova, D. Prayerfully and Uzbek national satire. International Journal on Integrated Education, 3(1), 35-38.

14.TILEUBAEVNA, A. R., QUATBAEVISH, Q. A., & JAMEXATOVNA, S. L. The Role of Computer Science at School and Improvement of Teaching Methodology (Method). JournalNX, 6(11), 152-155.

15.GIYOSOVA, V. (2019). Functioning of fairy-tale as one of the variety of folklore text in oral folk art. Scientific journal of the Fergana State University, 1(6), 124126.

16.Авазовна, Г. В. (2022). THE SOCIOLINGUISTIC NATURE OF THE ADDRESS. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), 7(7), 81-86.

17. Авазовна, Г. В. (2021). Классификация сказок о животных по их структурносемантическому признаку. Преподавание языка и литературы, 1(8), 74-77.

18.kizi Giyosova, V. A., & Sabirov, N. K. FAIRY TALES OF THE RUSSIAN AND UZBEK PEOPLES (COMPARATIVE APPROACH).

19.Ismoilova, S. (2022). SO’ROQ GAPLARNI O’QITISH VA O’RGANISHNI METODIK TASHKILLASHTIRISH YUZASIDAN TAKLIFLAR VA MASALALAR. Science and innovation, 1(B5), 266-270.

Mühazirə 1 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi bir elm kiMİ plan 1

Metodiki Tövsiyə

14 Ekim 2015 Çarşamba

Tarixin tədrisi metodikasının əsas inkişaf mərhələləri

Mühazirə 1 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi bir elm kiMİ plan 1

TARIX FANINI O’QITISHDA FOYDALANILADIGAN METODLAR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Oxunjonova Gulchehra Dilmurodovna

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Oxunjonova Gulchehra Dilmurodovna

Текст научной работы на тему «TARIX FANINI O’QITISHDA FOYDALANILADIGAN METODLAR»

Related posts: