Texnologiya darslarini tashkil etishning didaktik tamoyillari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»
23. Rasulova Z.D. (2014). On the spectrum of a three-particle model operator. Journal of Mathematical Sciences: Advances and Applications, 25, pp. 57-61.
Mavzu: Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy asoslari
1. Boshlang’ich sinfda texnologiya ta`limidan amaliy ishlar.
2. Boshlang’ich sinfda texnologiya ta`limidan nazariy ishlar.
3. Texnologiya an`analari turlari.
Ma’lumki, tasavvuf ilmida komil insonni ruhan shakllantirish, kamolotga yetkazish nazariyasi bosh masala hisoblanadi. Bu nazariyaga ko‘ra tasavvufdagi komil inson yoki «al-inson al-komil» tushunchasi ilohiylik va insoniylik tajassumining mukammal va oliy darajasi, odamlarning butunlikda, azim uyg‘unlikda ko‘rish orzu-xayollari, kamolot mash’ali bo‘lish barobarida aniq shaxslar, insonlar rutbasini tan olish va qonunlashtirish hamdir. Chunki komil inson barcha ilmlardan, zohiriy va botiniy donishdan bexabar, qalbida g‘ayb asrori jo‘sh urib turgan zot deb bilingan. Mustaqillik barcha xalqlarning rivojlanishi uchun sharoit tug‘dirib beradi. Har bir xalqning odat va marosimlarida xalq hayotini zamonaviy turmushiga uzluksiz singgan chuqur xalqchil va ilg‘or elementlar mavjuddir. Xalqda mehnatsevarlikni shakllantirish uchun o‘sib kelayotgan yosh avlod atrofida mustahkam va turg‘un mehnat muhitini hosil qilish zarur. Shuning uchun o‘zini oqlagan ko‘p asrlik mehnat an’analarini o‘rganish va targ‘ibod qilish kerak.
Mehnat an’analarini o‘rganish katta ahamiyat kasb etadi, chunki u kasb-hunar tanlashda ilmiy asoslangan holda foydalanish uchun zamin yaratadi. Mehnat an’analari insonlarni mehnat malakalari va mehnat jarayonini ko‘p marta qaytarish natijasida shakllangan va odatga aylangan insonlarning o‘ziga xos axloqiy, psixologik sifatlar yig‘indisidir. Ular jamiyat yoki jamoa mavjudligining zaruriy sharoitlarini ifodalaydi, meros bo‘lib o‘tish xarakteriga ega, katta avlodlar yetishgan tajribani saqlashga xizmat qiladi.
Mehnat an’analariga ommaviylik xosdir, ular hayotiy bo‘lib, xalq ommasi kundalik ijodida mavjud. Ularda his – tuyg‘ulik tomoni ham mavjud: ular sinfiy kurash, mehnat ishtiyoqining yorqin romantikasi bilan ilhomlangan. Mehnat an’analarida mehnatkash sinfga xos bo‘lgan, mehnatkash insonlarga, ishchi, hunarmand kasbiga, mehnat yaratgan qadriyatlarga hurmat, ijod, bunyodkorlikka ehtiyoj, o‘zaro yordam, musobaqa va hokazolar ifodalangan.
O‘zbek xalqi asrlar mobaynida o‘zining iqtisodiy, geografik va ijtimoiy hayoti xususiyatlari bilan bog‘langan mehnat tarbiyasining mustahkam an’analarini ijod qilish bilan bir vaqtda avloddan – avlodga mehnat mahoratlarini shakllantirish yo‘llari va vositalari haqidagi bilimni uzatib borgan.
An’analar juda qadim zamonlarda inson jamiyati bilan birga paydo bo‘lgan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida insonlar urug‘dosh jamoalardagi munosabatlari ularning birgalikdagi mehnati va hayoti, ularning tabiat kuchlari bilan umumiy kurashi ma’lum normalar va muomala qoidalari bilan chegaralangan. Bunda yozilmagan norma va qoidalar tug‘ilgan bo‘lib, ular ko‘p marta qaytarilib, avloddan avlodga o‘tgan va an’analarga aylangan. Ba’zi an’analar hosil bo‘ladi, boshqalari yo‘qoladi. Qadimgi an’analar yangi turmush sharoitlariga moslashib o‘zgarib boradi.
Hozirgi yangi turmush sharoitida asrlar davomida o‘z kuchini yo‘qotmagan ilg‘or mehnat an’analaridan kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda foydalanilmoqda. Bunga ko‘ra o‘qituvchidan bir qator quyidagi ijtimoiy-pedagogik sifatlar talab etiladi:
1. Ochiq ko‘ngillilik, xushmuomalalik, mehribonlik, bola qanday bo‘lsa, shundayligicha seva olish.
2. Bolaning his-tuyg‘ularini qadrlash, ruhiy holatini, ichki dunyosini tushuna bilish.
3. Bolalarni ruhlantirish, qiziqtirish, o‘zini tuta bilish, kechirimli bo‘lish, shirinsuxanlik.
4. Ezgu sifatlari bilan namuna bo‘la olish, oliyjanobligi, odamiyligi bilan o‘quvchilar idealiga aylanish.
5. So‘z va ish birligi bilan bolalar talabiga javob bera olish, yoshlarda shakllantirmoqchi bo‘lgan ma’naviy sifatlarning egasi bo‘lish.
6. Muomala – munosabatda bola xohish-istagi, qiziqishi, yosh xususiyati, ru
hiyati bilan hisoblashish, bolalarning har birini alohida va hammasini birgalikda tushunish.
7. Bolalardan har qanday yordamni ayamaslik, o‘quvchilarning oilaviy sharoiti, ijtimoiy ahvoli bilan tanishish;
8. O‘quvchilarni diqqat bilan tinglay olish, yutug‘idan quvonish, hayratlanish, quvonchiga sheriklik.
9. Toza va ozoda kiyinish, jozibadorlik, sergaklik, topqirlik, kamtarlik, pokizalik.
10. Adolatlilik, quvnoqlik, intizomlilik va axloqlilik kabi fazilatlar bolalar muhabbatiga sazovor bo‘lishning zarur omillaridir.
Xalqimiz azaldan mehnatni ulug‘lagan. Mehnatsevarlik kishilarning eng yaxshi fazilatlaridan biri deb hisoblangan. Kishilar halol mehnat qilib, shuning evaziga topgan daromadlari hisobiga yashamoqlari va bolalarini ta’minlamoqlari lozim. «Peshona teri bilan topgan bir qora chaqa o‘zgalarning ehson etgan xazinalaridan yaxshiroqdur» – deb yozgan edi Alisher Navoiy.
Bir diram olmoq chekibon dastranj,
Yaxshiroq andinki, birov bersa ganj.
Shuning uchun ham, ulug‘ ajdodlarimiz yoshlarni kasb-hunarni egallamoqqa chaqirganlar. «Hunar – hunardan unar», «Hunari yo‘q kishining mazasi yo‘q ishining», «Yigit kishiga yetmish hunar oz» kabi ezgu o‘gitlar xalq o‘rtasida keng yoyilgan.
Shunday qilib, kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarning mehnat ta’lim-tarbiyasida kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda quyidagilarni hisobga olish kerak:
a) mehnatkashlar o‘z mehnatiga munosabati an’analari – o‘zining kasbiga, xalqiga, topshirilgan vazifasiga davlat ehtiyojini o‘ylab yondashish; jamoa ehtyyojini o‘z ehtiyojidan baland qo‘yish;
b) o‘quvchilar bir – biri bilan munosabatlarda, – do‘stlik, o‘rtoqlik, o‘zaro yordam va mehnatda to‘g‘ri munosabatda yondashish;
v) yangi mehnat marosimlari, an’analari – kasbiy bayramlarni tashkil etish;
g) o‘zbek xalq ijodi namunalaridan dars va darsdan tashqari vaqtlarda unumli foydalanish.
An’anaviy hunarmandchilikning tiklanishi, ularning aholi orasidagi ommaviyligini oshirish, ularga bolalar e’tiborini kuchaytirishga sharoit tug‘diradi. Shu bilan bir qatorda ba’zi darsliklar va maktab dasturlarining tahlili shuni ko‘rsatadiki, maktab kursidagi mehnat tarbiyasi va uning o‘qitilishi, o‘zining hayot yo‘lini va kasb-hunar tanlash haqida o‘ylayotgan kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari qiziqishini qanoatlantirmaydi. Bizningcha, maktablarda, bog‘cha-maktablarda bolalar oromgohlarida, mahallalarda xalq ijodiy to‘garaklari ochishga ko‘proq e’tibor berish maqsadga muvofiqdir.
Mavzu: Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy asoslari.
1. Boshlang’ich sinfda texnologiya ta`limidan amaliy ishlar.
2. Boshlang’ich sinfda texnologiya ta`limidan nazariy ishlar.
3. Texnologiya an`analari turlari.
Ma’lumki, tasavvuf ilmida komil insonni ruhan shakllantirish, kamolotga yetkazish nazariyasi bosh masala hisoblanadi. Bu nazariyaga ko‘ra tasavvufdagi komil inson yoki «al-inson al-komil» tushunchasi ilohiylik va insoniylik tajassumining mukammal va oliy darajasi, odamlarning butunlikda, azim uyg‘unlikda ko‘rish orzu-xayollari, kamolot mash’ali bo‘lish barobarida aniq shaxslar, insonlar rutbasini tan olish va qonunlashtirish hamdir. Chunki komil inson barcha ilmlardan, zohiriy va botiniy donishdan bexabar, qalbida g‘ayb asrori jo‘sh urib turgan zot deb bilingan. Mustaqillik barcha xalqlarning rivojlanishi uchun sharoit tug‘dirib beradi. Har bir xalqning odat va marosimlarida xalq hayotini zamonaviy turmushiga uzluksiz singgan chuqur xalqchil va ilg‘or elementlar mavjuddir. Xalqda mehnatsevarlikni shakllantirish uchun o‘sib kelayotgan yosh avlod atrofida mustahkam va turg‘un mehnat muhitini hosil qilish zarur. Shuning uchun o‘zini oqlagan ko‘p asrlik mehnat an’analarini o‘rganish va targ‘ibod qilish kerak.
Mehnat an’analarini o‘rganish katta ahamiyat kasb etadi, chunki u kasb-hunar tanlashda ilmiy asoslangan holda foydalanish
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:31]
uchun zamin yaratadi. Mehnat an’analari insonlarni mehnat malakalari va mehnat jarayonini ko‘p marta qaytarish natijasida shakllangan va odatga aylangan insonlarning o‘ziga xos axloqiy, psixologik sifatlar yig‘indisidir. Ular jamiyat yoki jamoa mavjudligining zaruriy sharoitlarini ifodalaydi, meros bo‘lib o‘tish xarakteriga ega, katta avlodlar yetishgan tajribani saqlashga xizmat qiladi.
Mehnat an’analariga ommaviylik xosdir, ular hayotiy bo‘lib, xalq ommasi kundalik ijodida mavjud. Ularda his – tuyg‘ulik tomoni ham mavjud: ular sinfiy kurash, mehnat ishtiyoqining yorqin romantikasi bilan ilhomlangan. Mehnat an’analarida mehnatkash sinfga xos bo‘lgan, mehnatkash insonlarga, ishchi, hunarmand kasbiga, mehnat yaratgan qadriyatlarga hurmat, ijod, bunyodkorlikka ehtiyoj, o‘zaro yordam, musobaqa va hokazolar ifodalangan.
O‘zbek xalqi asrlar mobaynida o‘zining iqtisodiy, geografik va ijtimoiy hayoti xususiyatlari bilan bog‘langan mehnat tarbiyasining mustahkam an’analarini ijod qilish bilan bir vaqtda avloddan – avlodga mehnat mahoratlarini shakllantirish yo‘llari va vositalari haqidagi bilimni uzatib borgan.
An’analar juda qadim zamonlarda inson jamiyati bilan birga paydo bo‘lgan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida insonlar urug‘dosh jamoalardagi munosabatlari ularning birgalikdagi mehnati va hayoti, ularning tabiat kuchlari bilan umumiy kurashi ma’lum normalar va muomala qoidalari bilan chegaralangan. Bunda yozilmagan norma va qoidalar tug‘ilgan bo‘lib, ular ko‘p marta qaytarilib, avloddan avlodga o‘tgan va an’analarga aylangan. Ba’zi an’analar hosil bo‘ladi, boshqalari yo‘qoladi. Qadimgi an’analar yangi turmush sharoitlariga moslashib o‘zgarib boradi.
Hozirgi yangi turmush sharoitida asrlar davomida o‘z kuchini yo‘qotmagan ilg‘or mehnat an’analaridan kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda foydalanilmoqda. Bunga ko‘ra o‘qituvchidan bir qator quyidagi ijtimoiy-pedagogik sifatlar talab etiladi:
1. Ochiq ko‘ngillilik, xushmuomalalik, mehribonlik, bola qanday bo‘lsa, shundayligicha seva olish.
2. Bolaning his-tuyg‘ularini qadrlash, ruhiy holatini, ichki dunyosini tushuna bilish.
3. Bolalarni ruhlantirish, qiziqtirish, o‘zini tuta bilish, kechirimli bo‘lish, shirinsuxanlik.
4. Ezgu sifatlari bilan namuna bo‘la olish, oliyjanobligi, odamiyligi bilan o‘quvchilar idealiga aylanish.
5. So‘z va ish birligi bilan bolalar talabiga javob bera olish, yoshlarda shakllantirmoqchi bo‘lgan ma’naviy sifatlarning egasi bo‘lish.
6. Muomala – munosabatda bola xohish-istagi, qiziqishi, yosh xususiyati, ruhiyati bilan hisoblashish, bolalarning har birini alohida va hammasini birgalikda tushunish.
7. Bolalardan har qanday yordamni ayamaslik, o‘quvchilarning oilaviy sharoiti, ijtimoiy ahvoli bilan tanishish;
8. O‘quvchilarni diqqat bilan tinglay olish, yutug‘idan quvonish, hayratlanish, quvonchiga sheriklik.
9. Toza va ozoda kiyinish, jozibadorlik, sergaklik, topqirlik, kamtarlik, pokizalik.
10. Adolatlilik, quvnoqlik, intizomlilik va axloqlilik kabi fazilatlar bolalar muhabbatiga sazovor bo‘lishning zarur omillaridir.
Xalqimiz azaldan mehnatni ulug‘lagan. Mehnatsevarlik kishilarning eng yaxshi fazilatlaridan biri deb hisoblangan. Kishilar halol mehnat qilib, shuning evaziga topgan daromadlari hisobiga yashamoqlari va bolalarini ta’minlamoqlari lozim. «Peshona teri bilan topgan bir qora chaqa o‘zgalarning ehson etgan xazinalaridan yaxshiroqdur» – deb yozgan edi Alisher Navoiy.
Bir diram olmoq chekibon dastranj,
Yaxshiroq andinki, birov bersa ganj.
Shuning uchun ham, ulug‘ ajdodlarimiz yoshlarni kasb-hunarni egallamoqqa chaqirganlar. «Hunar – hunardan unar», «Hunari yo‘q kishining mazasi yo‘q ishining», «Yigit kishiga yetmish hunar oz» kabi ezgu o‘gitlar xalq o‘rtasida keng yoyilgan.
Shunday qilib, kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarning mehnat ta’lim-tarbiyasida kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda quyidagilarni hisobga olish kerak:
a) mehnatkashlar o‘z mehnatiga munosabati an’analari – o‘zining kasbiga, xalqiga, topshirilgan
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:31]
vazifasiga davlat ehtiyojini o‘ylab yondashish; jamoa ehtyyojini o‘z ehtiyojidan baland qo‘yish;
b) o‘quvchilar bir – biri bilan munosabatlarda, – do‘stlik, o‘rtoqlik, o‘zaro yordam va mehnatda to‘g‘ri munosabatda yondashish;
v) yangi mehnat marosimlari, an’analari – kasbiy bayramlarni tashkil etish;
g) o‘zbek xalq ijodi namunalaridan dars va darsdan tashqari vaqtlarda unumli foydalanish.
An’anaviy hunarmandchilikning tiklanishi, ularning aholi orasidagi ommaviyligini oshirish, ularga bolalar e’tiborini kuchaytirishga sharoit tug‘diradi. Shu bilan bir qatorda ba’zi darsliklar va maktab dasturlarining tahlili shuni ko‘rsatadiki, maktab kursidagi mehnat tarbiyasi va uning o‘qitilishi, o‘zining hayot yo‘lini va kasb-hunar tanlash haqida o‘ylayotgan kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari qiziqishini qanoatlantirmaydi. Bizningcha, maktablarda, bog‘cha-maktablarda bolalar oromgohlarida, mahallalarda xalq ijodiy to‘garaklari ochishga ko‘proq e’tibor berish maqsadga muvofiqdir.
1.Mehnat an’analarini izohlab bering?
2.Mehnat tarbiyasi deganda nima tushunasiz?
3.Kasblarga tarif bering?
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta’limining mazmuni.
1. Texnologiya fanining mazmuni.
2. Amaliy malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish.
3. Texnologik malaka va ko‘nikmalari bilan qurollantirish
Texnologiya fanining mazmuni.
Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga 1-4 sinflarda haftasiga 1 soatdan, 5-7 sinflarda haftasiga 2 soatdan va 8-9 sinflarda haftasiga 1 soatdan, hammasi bo’lib 408 soat vaqt ajratiladi.
O’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida kasb-hunarga yo’naltirishni yanada kuchaytirish, ularni badiiy mehnat yo’nalishlari, uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash, zamonaviy ishlab chiqarish asoslari, metall va metalmas hamda gazlamaga ishlov berish texnologiyasi, pazandachilik, xalq hunarmandchiligi asoslari, ro’zg’orshunoslik, elektrotexnika ishlar, kasb-hunarga yo’llash bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarni egallash ko’zda tutilgan.
5-7 sinflarda o’quvchilarning ijtimoiy-estetik didi va dunyoqarashini kengaytiradigan, oilaviy hayot va turmushda kerak bo’ladigan yuqorida
ko’rsatilgan bo’limlar o’quvchilarda milliy madaniyat va an’analarga mehr-muhabbat uyg’otadi.
8-9 sinflarda xalq hunarmandchiligi texnologiyasi, ro’zg’orshunoslik asoslari, elektronika asoslari, kasb-hunarlarga yo’naltirish bo’limlari ta’lim oluvchilarning ijtimoiy dunyoqarashini kengaytiradi, kasb-hunar ta’limi yo’nalishlarini ongli ravishda tanlashlariga ko’maklashadi.
Umumta’lim maktablarida texnologiya fani yuqori bosqichlardagi ta’lim muassasalarida kasb-hunar ta’limi va tarbiyasini amalga oshirishning negizi bo’lib, uning mazmuni asosan quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi.
I-IV sinflar – keng ko’lamda ishlatiladigan turli xil oddiy materiallar (qog’oz, rangli qog’oz, karton turlari, poralon, penoplast, paxta va matolar qiyqimlari, plastilin, simlar va boshq.) bilan tanishtirish, buklash, qirqish, yelimlash, bichish, tikish, to’qish usullari orqali kichik hajmdagi o’yinchoqlar va oddiy buyumlar yasash, xalq hunarmandchiligi to’g’risida boshlang’ich tushunchalar berish, o’quvchilarni o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishga o’rgatish, uy-ro’zg’or buyumlarining kichraytirilgan nusxalarini (modellar, maketlar) tayyorlashni, buyumlarni yasash yo’llari, uslublari o’rganiladi. V-IX sinflarda uchta “Texnologiya va dizayn”, “Servis xizmati” hamda “Umumlashgan (o’g’il va qiz bolalar)” yo’nalishlari bo’yicha tashkil etiladi va 5-7 sinflarda haftasiga 2 soat, 8-9 sinflarda 1 haftasiga 1 soatdan darslar o’qitiladi. Ushbu har bir texnologiya fani yo’nalishlari xalq hunarmandchiligi texnologiyasi, ro’zg’orshunoslik asoslari, elektronika asoslari, kasb tanlashga yo’naltirish bilan yakunlanadi.
Texnologiya va dizayn. Bu yo’nalish bo’yicha tashkil qilingan ta’lim jarayonida o’quvchilar turli materiallar (yog’och, metall, plastmassa va boshqalar)ning xususiyatlari to’g’risida boshlang’ich bilimlarga ega bo’ladilar: ularni rejalash, arralash, teshish, yo’nish, pardozlash ishlari va ularda ishlatiladigan asboblarning tuzilishi, ishlashi, dastgohlar, elektr va mexanizasiyalashtirilgan jihozlar, mashinashunoslik elementlari, yangi texnika va ilg’or texnologiya asoslari, elektronika, avtomatlashtirish, texnologik xaritalar, ularni tuzish, elektrotexnika ishlari, uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash, mehnat qonunchiligi va xavfsizlik texnikasi qoidalari, sanitariya-gigiyena talablari to’g’risida nazariy bilimlarga ega bo’ladilar. Metall va metallmas buyumlar bilash ishlashni o’rganish jarayonida o’quvchilar turli asboblar bilan ishlash, amaliy ko’nikmalarni, texnologik xaritalar bilan ishlash, ro’zg’orbop va xaridorgir buyumlarni ishlab chiqarishni o’rganish bo’yicha asosiy tushuncha, texnikaviy andozalar (shablonlar) hamda boshqa turdagi ko’nikma va malakalarni egallaydilar.
Servis xizmati yo’nalishi. Ushbu yo’nalish bo’yicha quyidagilarga ega bo’lish talab etiladi: – oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov berish oshpazchilik va qandolatchilik asoslari; oziq-ovqat mahsulotlarining inson hayotidagi roli, xususiyatlari, to’yimliligi, turlari
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
, ovqatlanish me’yorlari va tartibi; taomlar turlari, milliy taomlar, oshxonalarning jihozlanishi, oziq-ovqat sanoati, sanitariya-gigiyena talablari hamda mehnat xavfsizligi qoidalari; – tikuvchilik asoslari, gazlamalarga ishlov berish, kiyimlar turlari va ahamiyati, bichish-tikish, to’qish, buyumlarni ta’mirlash, dizaynerlik ishlari, tikuv mashinalari, yigiruv-tikuv mashinalarining turlari, umumiy tuzilishi va ishlashi; – uy-ro’zg’or yuritish asoslari, uy-ro’zg’or jihozlari kabi qismlardan iborat bo’lib, quyidagi nazariy bilimlarni o’rgatishni nazarda tutadi: oziq-ovqat va yengil sanoat sohalarida keng tarkalgan kasblar, ularning tavsiflari, oila jamg’armasi hamda ularni sarflash, qizlar bolalar gigiyenasi. O’quvchilar quyidagi ko’nikma va malakalarni egallaydilar: oziq-ovqat mahsulotlarini yig’ish, tashish, saqlash hamda ularga dastlabki va asosiy ishlov berish; turli uy-ro’zg’or asboblarini ishlatish; turli taomlar tayyorlash; zamonaviy maishiy uy ro’zg’or texnika vositalarini ishlatish; kiyimlarni bichish, tikish, tuzatish, ta’mirlash.
Ro’zg’orshunoslik asoslari bo’limi – uy yig’ishtirish, yotoqhona, kiyim, kitob javonlarini tartibga keltirish qoidalari. Kiyimlarni ta’mirlashda applekasiya usuli (yamoq solish); – oshxona asbob-uskuna, moslama va jihozlarni yuvish va saqlash usullari; – shahar va qishloq uylarida suv, gaz, elektr energiyasi va issiqlik ta’minoti tizimi va undan foydalanish qoidalari. Uy va xonadonlarni ta’mirlash ishlarining asosiy turlari. Ta’mirlashda qollaniladigan zamonaviy qurilish materiallari. Uy va xonadonlarni ta’mirlashda qo’llaniladigan asosiy ish asboblari. Qurilish va ta’mirlash bilan bog’liq kasb-hunarlar to’g’risida ma’lumot; – mebel va uni joylashtirish, tozalash, saqlash qoidalari. Maishiy kimyoviy vosita turlari va ulardan foydalanish qoidalari. Kiyimlarni tozalash va saqlash qoidalari; – oshxona, hammom, hojatxonalarni tozalash qoidalari va sanitariya-gigiyena talablari. Maishiy texnika va ulardan foydalanish qoidalari. Kiyimlarni dazmollash (shim, kofta, yubka, palto) qoidalari. Uy-ro’zg’or buyumlari (o’rin-ko’rpa, gilam, linoleum, sumka, chemodan) va ulardan foydalanish, saqlash qoidalari; – qishki mavsumga tuzlamalar tayyorlash. Interner dizayni. Uy-ro’zg’or asboblarini (lampochka, rozetka) tuzatish ishlari. Issiqlik, elektr, suv ta’minoti va oqava suv quvurlari sistemasidan to’g’ri foydalanish qoidalari. Zamonaviy kran, ventil va suv oqizish.
Xalq hunarmandchiligi asoslari: o’quvchilarga yo’nalishlar bo’yicha xalq hunarmandchiligi texnologiyalari; hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlari, uyushmalari va uning istiqbollari; hunarmandchilik bo’yicha ko’rgazma va tanlovlarni tashkil qilish va ishtirokchilarni tanlash qoidalari; hunarmandlar tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar; xalq hunarmandchiligining tanlangan yo’nalishi bo’yicha zamonaviy dizayn talablari bilan uyg’unlashtirilgan mahsulot tayyorlash ish usullari; zamonaviy dizayn talablari bilan uyg’unlashtirilgan xalq hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash ish usullariga oid bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Elektrotexnika ishlari: o’quvchilar elektr montaj ishlarida ish o’rnini tashkil qilish; elektr o’tkazish simlarining turlari; elektr o’tkazgichlarni montaj qilish izolyasiyalash ishlari; elektr asboblari; maishiy elektr asboblarini elektr manbaiga ulash, ularning atrof-muhit va inson sog’ligiga ta’siri; elektr energiyasini tejamli ishlatish usullari; kavsharlash asosida elektr montaj ishlarini bajarish ish o’rnini tashkil qilish; kavsharlashda simlar, kavshar, flyuslar turlari; kavsharlash asosida elektr montaj ishlarini bajarish ish asboblari hamda ish usullari; elektr montaj ish asboblari turlari va ularda ishlash usullari; elektr bilan ishlovchi sodda uskuna va jihozlar tayyorlash; elektrotexnik hamda elektron uskunalarni ishlab chiqarish, ishlatish va ularga xizmat ko’rsatish, asboblarni elektr montaj qilish va ishga tushirishga tayyorlash hamda shu sohaga oid kasb-hunarlar bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
oslari: elektronika elementlari. Rezistor va kondensatorlarning turlari, tuzilishi va ishlash prinsipi. Rezistor va kondensatorlarni ketma ket, parallel va aralash ulash. AVO metr yordamida umumiy sig’im va qarshilikni o’lchash. Yarimo’tkazgichli qurilmalar (diod, tranzistor, tiristor, fotodiod, varikap, svetodiod ). – yarim o’tkazgichli diod va uning qo’llanilishi. Yarim o’tkazgichli diod bilan tanishish. O’zgaruvchan tok to’g’irlagichini tayyorlash. Harakatlanuvchi qurilmalar tayyorlash. Harakatlanuvchi qurilmalar tayyorlash. Avtomatikaning asosiy tushuncha va atamalari. Avtomatik qurilmalar (avtomatik nazorat, avtomatik boshqarish, avtomatik rostlash). Avtomatik qurilmalarning asosiy elementlari. Sodda avtomatik qurilmalarni tayyorlashni o’rganish (bimetall datchik).
Uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash bo’limi: o’quvchilar pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari hamda kichik ta’mirlash; oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari; xizmat ko’rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlari; pol qoplamalari va mebellarning laklangan hamda qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ish usullari; yurtimiz me’morchiligi tarixi, xona interyeri va jihozlanish dizayni; sohaga oid yurtimizda tarkib topgan an’analar hamda zamonaviy taraqqiyot yo’nalishlari; xonalar, fan bo’yicha o’quv kabinetlarida mebel va qo’shimcha jihozlarni joylashtirish sxematik tasviri hamda eskizlarini tayyorlash; taklif etilgan yechimlar asosida xonalarni jihozlash; shahar va qishloq uylarida suv, gaz, elektr energiyasi, issiqlik ta’minoti tizimi hamda undan foydalanish qoidalari; uy va xonadonlarni ta’mirlash ishlarining asosiy turlari; ta’mirlashda qo’llaniladigan zamonaviy qurilish materiallari; uy va xonadonlarni ta’mirlashda qo’llaniladigan asosiy ish asboblari; suv ta’minoti tizimi, suv quvurlari, ventil va jo’mraklarni sozlashda mayda ta’mirlash ishlarini bajarish; qurilish va ta’mirlash bilan bog’liq kasb-hunarlar bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Ishlab chiqarish asoslari: o’quvchilar O’zbekistondagi ishlab chiqarish turlari va tarkibi, ularning bir-biriga bog’liqligi; ishlab chiqarish texnologiyasi; ishlab chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar; mahsulot ishlab chiqarishni nazorat qilish, o’lchash va taqqoslash texnologiyalari; zamonaviy ishlab chiqarishning bozor munosabati bilan uzviyligi; tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari; tabiatni muhofaza qilish; sanoat miqyosida ko’p seriyali ishlab chiqarish uchun tavsiya etish mumkin bo’lgan mahsulot namunasini tayyorlash.
Kasb-hunarga yo’naltirish asoslari. Kasblarni tanlash maqsadi, shart-sharoitlari, kasblar tasniflagichi. Kasb tanlash formulasi, kasbiy tavsifnoma. O’zbekistonda kasblar turkumlari: Odam-odam; Odam-texnika; Odam-tabiat; Odam-belgilar tizimi; Odam-badiiy obraz. Kasbiy mahorat asoslari. Kasb-hunar yo’nalishini tanlashda qiziqish, moyillik, qobiliyat, kasbiy yaroqlilikning ahamiyati bilan bosqichma-bosqich tanishtirib borish. O’quvchilarning hududiy, geografik, mahalliy sharoitlaridan kelib chiqib, o’rta maxsus, kasb-hunar o’quv muassasalarida o’zlari qiziqqan sohalar yo’nalishini (akademik liseylarda o’qish yo’nalishini), ixtiyoriy tanlashlariga yordamlashish. Sog’ligini tanlagan kasbiga mos kelish-kelmasligini hisobga olish. Kelgusi kasbiy hayot yo’lini ongli tanlay olish ko’nikmalarini shakllantirish.
O’quvchilarning unumli mehnat jarayonida ishtiroki.
O’quvchilarning texnologiya faniga oid o’quv reja va dasturlari orqali o’quv muassasalarida oladigan nazariy va amaliy bilim, ko’nikma va malakalari turli shakllarda tashkil etiladigan quyidagi unumli mehnat turlari va jarayonlarida ishtirok etishlari orqali mustahkamlanadi:
– mehnat turlari va sohalari bo’yicha maktabda tashkil etiladigan amaliy to’garaklar: maktab ustaxonalari, laboratoriyalari, tajriba-sinov va yer maydonlari, homiylik va otalik korxonalari negizida tashkil etiladigan amaliy mashg’ulotlar; maktab kooperativlari, kichik va qo’shma korxonalarda ishlash; mehnat amaliyotida qatnashish; turli
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
xil mulkchilik shakllaridagi ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlar tashkil etish; mehnat va hosil bayramlari, anjumanlari, ko’rgazmalari va shu kabilarni tashkil etish.
O’quvchilar mehnat faoliyatining bu ko’rinishlarini tashkil etishda o’quvchilarning yoshi, shaxsiy, ruhiy, fiziologik xususiyatlari, pedagogik va metodik mezonlar, mehnat qonunchiligi, sanitariya-gigiyena va mehnat xavfsizligi talablari, milliy an’analar va urf-odatlar, iqtisodiy sharoitlar va qonuniyatlar hisobga olinishi lozim.
Texnologiya fani o’qituvchilarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish.
Texnologiya fani o’qituvchilariga qo’yiladigan kasbiy talablar ularning kasbiy tayyorgarligi ko’nikma va malakalari darajasi, ish faoliyati sharoitlari hamda mazmuni kabi o’ziga xos xususiyatlarga ega.
Umumta’lim maktablari va o’quv muassasalarida faoliyat ko’rsatayotgan texnologiya fani o’qituvchilarining kasbiy tayyorgarligi quyidagi ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi.
Texnologiya fanini o’qitishni tashkil qilish, takomillashtirish va rivojlantirishning ilmiy-metodik va moddiy-texnik ta’minoti.
Umumta’lim maktablarida texnologiya fanini o’qitishni tashkil qilishda zamonaviy talablardan kelib chiqib, ta’lim standartini ishlab chiqish, o’quv reja va dasturlarini, zarur darsliklarni yaratish, tarqatma va ko’rgazmali materiallar tuzish, texnologiyaning ilmiy-uslubiy asosini yaratish jarayoni, avvalo, yagona tizimga va tartibga solinishi, boshqarilishi hamda eng muhimi, o’quv-tarbiya tizimini mazmunan va shakllan takomillashtirilishi shu sohada keng ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish ishlarini jadallashtirishi ilmiy-metodik ta’minotning asosini tashkil etadi. Ilmiy-metodik ta’minot maktab uslubiy kengashlari, tuman, viloyat xalq ta’limi bo’limlari, tegishli vazirliklardagi ilmiy-uslubiy kengashlar faoliyatlari, ilmiy-tadqiqot institutlaridagi, oliy o’quv yurtlari kafedralarida olib borilayotgan mazkur yo’nalishlardagi ilmiy izlanishlar, tadqiqot-tajriba ishlari bilan uyg’unlashtirilmog’i va muvofiklashtirilmog’i lozim.
Texnologiya fanini amalga oshirishning o’ziga xos asosiy shartlaridan biri – uning barcha bo’g’inlaridagi o’quv jarayonini moddiy-texnikaviy, uslubiy-didaktik jihatdan hozirgi zamon talablari asosida majmuaviy ta’minlanishidadir.
Texnologiya fanining moddiy-texnik ta’minoti; dastgohlar, maxsus binolar, yo’riqnomalar, huquqiy va ma’muriy hujjatlar majmualari, texnologik va xavfsizlik xaritalari, turli materiallar, asbob-uskunalar, moslamalar, energiya manbalari, ehtiyot qismlar va boshqalarni o’z ichiga oladi. Bu ta’minotni amalga oshirishda davlat tashkilotlari, xususiy, kichik, qo’shma korxonalar va mehnat jamoalari, ota-onalar hamda keng jamoatchilik yordami jalb qilinsa, Texnologiya fanini o’qitishning samaradorligi ortadi.
Texnologiya ta’limi va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining uzviyligi.
Texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini uzluksiz tizimi oiladagi va maktabgacha ta’lim muassasalaridagi, umumta’lim maktablari, kasb-hunar ta’limi, o’rta maxsus, oliy va mustaqil ta’limni; ilmiy va ilmiy-pedagogik xodimlar tayyorlash, mutaxassislarning kasbiy malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash kabi bosqichlarini o’ziga qamrab oladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida o’quvchilarni hayotga, mehnatga va ma’lum turdagi kasblarga tayyorlashda texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini uzviyligi muhim ahamiyat kasb etadi. Umumta’lim maktablarida texnologiya fani darslarida olgan bilim, ko’nikma va malakalari yuqori VIII-IX sinflarda “Xalq hunarmandchiligi asoslari”, “Kasb-hunarga yo’naltirish ishlari” bo’limlarini hamda ommaviy va an’anaviy kasb yo’nalishlari bo’yicha texnologiya fanining amaliy yo’nalishlarini o’rgatish jarayonida qisman ixtisoslashtirilib boriladi.
Texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining amaliy fanlari dastlab boshlang’ich ta’lim yo’nalishidan boshlab oddiydan murakkabga qarab tamoyili asosida chuqurlashtirilgan holda, VIII-IX sinflarda xalq xo’jaligining turli tarmoqlari (sanoat, mashinasozlik, qurilish, savdo, xizmat ko’rsatish, aloqa va san’at) va xal
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
q hunarmandchiligini o’rganish bilan birgalikda boshlang’ich kasb-hunar ko’nikma va malakalarini shakllantirishini nazarda tutiladi. O’quvchilar texnologiya fani jarayonida amaliy mashg’ulotlarida olgan ixtisoslashgan bilim, ko’nikma va malakalarni kasb-hunar kollejlarida sohaga oid kasb-hunarlarni o’rganishda kengaytiradilar va rivojlantiradilar.
Texnologiya va kasbiy ta’limning ixtisoslashgan bosqichlaridan o’tgan yoshlar o’z mutaxassisliklarini xohishlariga va qiziqishlariga qarab, kollej, oliygohlar, bakalavriatura, magistratura va doktoranturalarda takomillashtirishlari mumkin.
Texnologiya fanining istiqbol taraqqiyoti.
O’zbekiston Respublikasida yoshlarning texnologiya ta’limi va kasbiy tayyorgarligini amalga oshirish texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirishning istiqbol taraqqiyoti bilan chambarchas bog’liqdir.
Texnologiya fanining istiqbol taraqqiyoti yangi pedagogik texnologiyalar va didaktik tizimlar yaratilishi hamda bevosita uzluksiz ta’lim amaliyotiga qo’llanishi bilan belgilanadi.
Yangi didaktik (o’qish va o’qitish) tizimlar texnologiya fanida quyidagi yo’nalishlarda amalga oshiriladi: ta’lim-tarbiyadagi pedagogik texnologiyalar, qo’llaniladigan mehnat vositalari, qurollari, qurilma va moslamalar, o’quv jarayoniga yangi axborot texnologiyalarini qo’llash; xorijiy rivojlangan davlatlarda qo’llanilayotgan ilg’or pedagogik texnologiyalar tajribalaridan respublikamiz xususiyatiga mos keladiganlarini takomillashtirib, qayta ishlab, ta’lim jarayonida qo’llash;
davlat va xususiy ta’lim muassasalaridagi umumiy va hunar ta’limi tizimlaridan namunalar tanlab olinadi, o’quvchilarning o’zlashtirganlik darajasini belgilashda test, reyting kabi baholash usullaridan foydalanish;
o’quvchilarning ham aqliy, ham jismoniy jihatdan kamol topishiga, jamiyatda ishlab chiqarish jarayonida avtomatika, elektronika, robototexnika sohalarining rivojlanishiga, zamonaviy mutaxassislar guruhi shakllanishiga zamin yaratadi.
Texnologiya fanidagi yangi maznun va isloxotlarni amalga oshirishida, turli o’quv-tarbiyaviy, ishlab chiqarish tadbirlarini amalga oshirilishida vazirlik, maktab, oila, jamoatchilik xususiy va davlat tasarrufidagi muassasalar, firmalar, konsernlar, birlashmalar faol ishtirok etadilar.
Texnologiya fanida yangi didaktik tizimlar o’qitilayotgan fanlarning mazmuni, shakli, usullari, yo’llari va vositalarini dasturli ta’lim asosida yangilanishini amalga oshiriladi.
Texnologiya fanining mazmuni, vazifasi va tashkil etish shakllari yagona ta’lim standartida aks ettiriladi.
Texnologiya fani konsepsiyasini amaliyotga joriy etishning shart-sharoitlari.
Konsepsiyani amaliyotga tatbiq etish quyidagi ilmiy, metodik, tashkiliy va moddiy-texnik shart-sharoitlarni amalga oshirishni talab etadi:
1. Texnologiya fanini o’qitishda uzluksiz ta’lim tizimining (uzluksizlik va uzviylik) tamoyillariga qat’iy rioya qilish.
2. Tayanch va umumta’lim maktablaridagi texnologiya fanining mazmuni, maqsadi va vazifalarini, tashkil etish shakllarini, metodlari va vositalarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish.
3. Ilmiy-pedagogik xodimlar, mutaxasssis o’qituvchilar, murabbiy-tarbiyachilar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
4. Texnologiya fani o’qituvchilarini tayyorlashni takomillashtirish konsepsiyasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilish.
5. Texnologiya fani o’qituvchilarining malakasini oshirish va qayta tayyorlash konsepsiyasini ishlab chiqish; texnologiya va kasb ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash, malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish.
6. Texnologiya fani davlat ta’lim standartini o’quvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanish qobiliyatlariga mos holda ishlab chiqilishi, uni namunaviy o’quv dasturlari, o’quv qo’llanmalari, darsliklar va turli ilmiy-uslubiy ishlanmalar majmualari bilan ta’minlash.
7. Texnologiya fanining moddiy-texnik ta’minotini jamiyat taraqqiyoti talablaridan kelib chiqib mustahkamlash.
8. Texnologiya fanini o’qitishni takomillashtirish maqsadida umumta’lim va boshqa ta’lim-tarbiya muassasalari, viloyat, tuman xalq ta’limi bo’limlari, Respublika ta’lim ma
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
rkazi, xalq ta’limi vazirligi, Respublika fanlar akademiyasi, ilmiy-tadqiqot institutlari, oliy o’quv yurtlarining tegishli kafedralarida olib borilayotgan nazariy va amaliy tadqiqot ishlarini tizimlashtirish, uyg’unlashtirish, markazlashtirish va muvofiqlashtirish.
9. Texnologiya fanini o’qitishda respublikamiz umumta’lim maktablari va xorijiy mamlakatlarda erishilgan ilg’or tajribalarini o’rganish hamda amaliyotga qo’llashda respublikaning ta’lim sohasidagi siyosati talablari hamda mahalliy, milliy, etnik, hududiy xususiyatlarni hisobga olish.
10. Texnologiya fanini o’qitishni yanada takomillashtirish maqsadida me’yoriy, metodik xujjatlar, zaruriy nizomlar, yo’riqnomalarni ilg’or tajribalar asosida tayyorlash va tashkiliy tadbirlarni hozirgi zamon talablaridan kelib chiqib, yagona markazlashtirilgan holda umumdavlat miqyosida joriy etish.
11. Iqtidorli yoshlarni kasb-hunar o’rganishga bo’lgan qiziqishlariga ko’ra kasbiy mahorat darajalarini rivojlantirishga sharoit yaratish.
Texnologiya ta’limining mazmuni va uning tashkil etilishi. Texnologiya ta’limi dasturida o‘quvchilar texnologiya darslarida egallashi lozim bo‘lgan ilmiy-texnik bilimlarining, texnologiya malaka va ko‘nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi.
Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga texnologiya ta’limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo‘yilgan maqsad va vazifalar o‘z ifodasini topgan. Texnologiya ta’limi dasturi o‘quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Texnologiya ta’limi o‘qituvchisi o‘zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o‘qituvchi o‘quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma’lum o‘zgarishlar kiritishi mumkin. Bu borada bir qancha talablar hisobga olinishi lozim. Dasturning mazmuni pedagogikaning didaktik printsiplarga to‘la-to‘kis javob berishi, ilmiy va mafkuraviy jihatdan puxta bo‘lishi, murakkabligi ortib borishi hisobga olingan holda va texnologiya ta’limining tanlangan didaktik tizimiga muvofiq ravishda, muayyan izchillikda bayon qilinishi, turmush tajribasi bilan bog‘langan bo‘lishi kerak.
Texnologik malaka va ko‘nikmalari bilan qurollantirish. O‘quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda texnologiya malakalari va ko‘nikmalari katta o‘ringa ega. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga texnologiya ta’limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator texnologiya malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishdir.
Texnologiya ta’limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘quvchilarga ma’lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang‘ich politexnik bilim bilan qurollantirish o‘quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o‘ziga xosliklari, materialga qo‘lda ishlov berilganda qo‘llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoydalari haqida ma’lumot berib boriladi.
O‘quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarga o‘rgatish ma’lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir.
Amaliy malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish – amaliy mashg‘ulot turlarini o‘rgatish ham demakdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bajarishi kerak bo‘ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq texnologiya malaka va ko‘nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o‘lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yelimlash, tikish, o‘rash va bog‘lash kabi yo‘llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig‘ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug‘diradi.
O‘quvchilardagi texnologiyaga bo‘lgan qiziqishni o‘z vaqtida aniqlash va ularga texnologiya malakalarini sevgan mashg‘ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir.
Bunda o‘quvchilarning e’tiboriga eng oddiy buyum o‘yinchoqlarni, o‘yinlarni, o‘quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o‘quvchilarda texnologiya
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
ga qiziqishni uyg‘otish, texnologiya darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo‘llar” to‘garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir.
Ko‘nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma’lum harakatni ongli bajarishga bo‘lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko‘nikmasi, qaychini to‘g‘ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo‘nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash.
Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida yetilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko‘nikma yoki bu ma’lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko‘nikmadan sakrab o‘tish degan ma’noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko‘nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to‘g‘ri tuzilgan bo‘lsa u to‘g‘ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o‘qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o‘zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o‘quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo‘ladi.
Texnologiya malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi:
a) boshlang‘ich tushuncha berish;
b) texnologiya harakatlarini sinov uchun bajarish;
d) ish harakatlari natijasi;
e) yakuniy xulosa chiqarish.
Texnologiya malakalari va ko‘nikmalarini shakllantirishga mo‘ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko‘ra taqsimlanganda hamda ma’lum tizim asosida o‘tkazilgandagina ijobiy natija beradi.
Эта лекция ещё не готова к просмотру.
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta’limining mazmuni.
1. Texnologiya fanining mazmuni.
2. Amaliy malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish.
3. Texnologik malaka va ko‘nikmalari bilan qurollantirish
Texnologiya fanining mazmuni.
Umumiy o’rta ta’lim maktablarining o’quv rejasida texnologiya o’quv faniga 1-4 sinflarda haftasiga 1 soatdan, 5-7 sinflarda haftasiga 2 soatdan va 8-9 sinflarda haftasiga 1 soatdan, hammasi bo’lib 408 soat vaqt ajratiladi.
O’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida kasb-hunarga yo’naltirishni yanada kuchaytirish, ularni badiiy mehnat yo’nalishlari, uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash, zamonaviy ishlab chiqarish asoslari, metall va metalmas hamda gazlamaga ishlov berish texnologiyasi, pazandachilik, xalq hunarmandchiligi asoslari, ro’zg’orshunoslik, elektrotexnika ishlar, kasb-hunarga yo’llash bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarni egallash ko’zda tutilgan.
5-7 sinflarda o’quvchilarning ijtimoiy-estetik didi va dunyoqarashini kengaytiradigan, oilaviy hayot va turmushda kerak bo’ladigan yuqorida
ko’rsatilgan bo’limlar o’quvchilarda milliy madaniyat va an’analarga mehr-muhabbat uyg’otadi.
8-9 sinflarda xalq hunarmandchiligi texnologiyasi, ro’zg’orshunoslik asoslari, elektronika asoslari, kasb-hunarlarga yo’naltirish bo’limlari ta’lim oluvchilarning ijtimoiy dunyoqarashini kengaytiradi, kasb-hunar ta’limi yo’nalishlarini ongli ravishda tanlashlariga ko’maklashadi.
Umumta’lim maktablarida texnologiya fani yuqori bosqichlardagi ta’lim muassasalarida kasb-hunar ta’limi va tarbiyasini amalga oshirishning negizi bo’lib, uning mazmuni asosan quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi.
I-IV sinflar – keng ko’lamda ishlatiladigan turli xil oddiy materiallar (qog’oz, rangli qog’oz, karton turlari, poralon, penoplast, paxta va matolar qiyqimlari, plastilin, simlar va boshq.) bilan tanishtirish, buklash, qirqish, yelimlash, bichish, tikish, to’qish usullari orqali kichik hajmdagi o’yinchoqlar va oddiy buyumlar yasash, xalq hunarmandchiligi to’g’risida boshlang’ich tushunchalar berish, o’quvchilarni o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishga o’rgatish, uy-ro’zg’or buyumlarining kichraytirilgan nusxalarini (modellar, maketlar) tayyorlashni, buyumlarni yasash yo’llari, uslublari o’rganiladi. V-IX sinflarda uchta “Texnologiya va dizayn”, “Servis xizmati” hamda “Umumlashgan (o’g’il v
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
a qiz bolalar)” yo’nalishlari bo’yicha tashkil etiladi va 5-7 sinflarda haftasiga 2 soat, 8-9 sinflarda 1 haftasiga 1 soatdan darslar o’qitiladi. Ushbu har bir texnologiya fani yo’nalishlari xalq hunarmandchiligi texnologiyasi, ro’zg’orshunoslik asoslari, elektronika asoslari, kasb tanlashga yo’naltirish bilan yakunlanadi.
Texnologiya va dizayn. Bu yo’nalish bo’yicha tashkil qilingan ta’lim jarayonida o’quvchilar turli materiallar (yog’och, metall, plastmassa va boshqalar)ning xususiyatlari to’g’risida boshlang’ich bilimlarga ega bo’ladilar: ularni rejalash, arralash, teshish, yo’nish, pardozlash ishlari va ularda ishlatiladigan asboblarning tuzilishi, ishlashi, dastgohlar, elektr va mexanizasiyalashtirilgan jihozlar, mashinashunoslik elementlari, yangi texnika va ilg’or texnologiya asoslari, elektronika, avtomatlashtirish, texnologik xaritalar, ularni tuzish, elektrotexnika ishlari, uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash, mehnat qonunchiligi va xavfsizlik texnikasi qoidalari, sanitariya-gigiyena talablari to’g’risida nazariy bilimlarga ega bo’ladilar. Metall va metallmas buyumlar bilash ishlashni o’rganish jarayonida o’quvchilar turli asboblar bilan ishlash, amaliy ko’nikmalarni, texnologik xaritalar bilan ishlash, ro’zg’orbop va xaridorgir buyumlarni ishlab chiqarishni o’rganish bo’yicha asosiy tushuncha, texnikaviy andozalar (shablonlar) hamda boshqa turdagi ko’nikma va malakalarni egallaydilar.
Servis xizmati yo’nalishi. Ushbu yo’nalish bo’yicha quyidagilarga ega bo’lish talab etiladi: – oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov berish oshpazchilik va qandolatchilik asoslari; oziq-ovqat mahsulotlarining inson hayotidagi roli, xususiyatlari, to’yimliligi, turlari, ovqatlanish me’yorlari va tartibi; taomlar turlari, milliy taomlar, oshxonalarning jihozlanishi, oziq-ovqat sanoati, sanitariya-gigiyena talablari hamda mehnat xavfsizligi qoidalari; – tikuvchilik asoslari, gazlamalarga ishlov berish, kiyimlar turlari va ahamiyati, bichish-tikish, to’qish, buyumlarni ta’mirlash, dizaynerlik ishlari, tikuv mashinalari, yigiruv-tikuv mashinalarining turlari, umumiy tuzilishi va ishlashi; – uy-ro’zg’or yuritish asoslari, uy-ro’zg’or jihozlari kabi qismlardan iborat bo’lib, quyidagi nazariy bilimlarni o’rgatishni nazarda tutadi: oziq-ovqat va yengil sanoat sohalarida keng tarkalgan kasblar, ularning tavsiflari, oila jamg’armasi hamda ularni sarflash, qizlar bolalar gigiyenasi. O’quvchilar quyidagi ko’nikma va malakalarni egallaydilar: oziq-ovqat mahsulotlarini yig’ish, tashish, saqlash hamda ularga dastlabki va asosiy ishlov berish; turli uy-ro’zg’or asboblarini ishlatish; turli taomlar tayyorlash; zamonaviy maishiy uy ro’zg’or texnika vositalarini ishlatish; kiyimlarni bichish, tikish, tuzatish, ta’mirlash.
Ro’zg’orshunoslik asoslari bo’limi – uy yig’ishtirish, yotoqhona, kiyim, kitob javonlarini tartibga keltirish qoidalari. Kiyimlarni ta’mirlashda applekasiya usuli (yamoq solish); – oshxona asbob-uskuna, moslama va jihozlarni yuvish va saqlash usullari; – shahar va qishloq uylarida suv, gaz, elektr energiyasi va issiqlik ta’minoti tizimi va undan foydalanish qoidalari. Uy va xonadonlarni ta’mirlash ishlarining asosiy turlari. Ta’mirlashda qollaniladigan zamonaviy qurilish materiallari. Uy va xonadonlarni ta’mirlashda qo’llaniladigan asosiy ish asboblari. Qurilish va ta’mirlash bilan bog’liq kasb-hunarlar to’g’risida ma’lumot; – mebel va uni joylashtirish, tozalash, saqlash qoidalari. Maishiy kimyoviy vosita turlari va ulardan foydalanish qoidalari. Kiyimlarni tozalash va saqlash qoidalari; – oshxona, hammom, hojatxonalarni tozalash qoidalari va sanitariya-gigiyena talablari. Maishiy texnika va ulardan foydalanish qoidalari. Kiyimlarni dazmollash (shim, kofta, yubka, palto) qoidalari. Uy-ro’zg’or buyumlari (o’rin-ko’rpa, gilam, linoleum, sumka, chemodan) va ulardan foydalanish, saqlash qoidalari; – qishki mavsumga tuzlamalar tayyorlash. Interner dizayni. Uy-ro’zg’or asboblarini (lampochka, rozetka) tuzatish ishlari. Issiqlik, elektr, suv ta’minoti va oqava suv quvurlari sistemasidan to’g’ri foydalanish qoidalari. Zamonaviy kran, ventil
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
Xalq hunarmandchiligi asoslari: o’quvchilarga yo’nalishlar bo’yicha xalq hunarmandchiligi texnologiyalari; hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlari, uyushmalari va uning istiqbollari; hunarmandchilik bo’yicha ko’rgazma va tanlovlarni tashkil qilish va ishtirokchilarni tanlash qoidalari; hunarmandlar tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar; xalq hunarmandchiligining tanlangan yo’nalishi bo’yicha zamonaviy dizayn talablari bilan uyg’unlashtirilgan mahsulot tayyorlash ish usullari; zamonaviy dizayn talablari bilan uyg’unlashtirilgan xalq hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash ish usullariga oid bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Elektrotexnika ishlari: o’quvchilar elektr montaj ishlarida ish o’rnini tashkil qilish; elektr o’tkazish simlarining turlari; elektr o’tkazgichlarni montaj qilish izolyasiyalash ishlari; elektr asboblari; maishiy elektr asboblarini elektr manbaiga ulash, ularning atrof-muhit va inson sog’ligiga ta’siri; elektr energiyasini tejamli ishlatish usullari; kavsharlash asosida elektr montaj ishlarini bajarish ish o’rnini tashkil qilish; kavsharlashda simlar, kavshar, flyuslar turlari; kavsharlash asosida elektr montaj ishlarini bajarish ish asboblari hamda ish usullari; elektr montaj ish asboblari turlari va ularda ishlash usullari; elektr bilan ishlovchi sodda uskuna va jihozlar tayyorlash; elektrotexnik hamda elektron uskunalarni ishlab chiqarish, ishlatish va ularga xizmat ko’rsatish, asboblarni elektr montaj qilish va ishga tushirishga tayyorlash hamda shu sohaga oid kasb-hunarlar bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Elektronika asoslari: elektronika elementlari. Rezistor va kondensatorlarning turlari, tuzilishi va ishlash prinsipi. Rezistor va kondensatorlarni ketma ket, parallel va aralash ulash. AVO metr yordamida umumiy sig’im va qarshilikni o’lchash. Yarimo’tkazgichli qurilmalar (diod, tranzistor, tiristor, fotodiod, varikap, svetodiod ). – yarim o’tkazgichli diod va uning qo’llanilishi. Yarim o’tkazgichli diod bilan tanishish. O’zgaruvchan tok to’g’irlagichini tayyorlash. Harakatlanuvchi qurilmalar tayyorlash. Harakatlanuvchi qurilmalar tayyorlash. Avtomatikaning asosiy tushuncha va atamalari. Avtomatik qurilmalar (avtomatik nazorat, avtomatik boshqarish, avtomatik rostlash). Avtomatik qurilmalarning asosiy elementlari. Sodda avtomatik qurilmalarni tayyorlashni o’rganish (bimetall datchik).
Uy-ro’zg’or buyumlarini ta’mirlash bo’limi: o’quvchilar pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari hamda kichik ta’mirlash; oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari; xizmat ko’rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlari; pol qoplamalari va mebellarning laklangan hamda qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ish usullari; yurtimiz me’morchiligi tarixi, xona interyeri va jihozlanish dizayni; sohaga oid yurtimizda tarkib topgan an’analar hamda zamonaviy taraqqiyot yo’nalishlari; xonalar, fan bo’yicha o’quv kabinetlarida mebel va qo’shimcha jihozlarni joylashtirish sxematik tasviri hamda eskizlarini tayyorlash; taklif etilgan yechimlar asosida xonalarni jihozlash; shahar va qishloq uylarida suv, gaz, elektr energiyasi, issiqlik ta’minoti tizimi hamda undan foydalanish qoidalari; uy va xonadonlarni ta’mirlash ishlarining asosiy turlari; ta’mirlashda qo’llaniladigan zamonaviy qurilish materiallari; uy va xonadonlarni ta’mirlashda qo’llaniladigan asosiy ish asboblari; suv ta’minoti tizimi, suv quvurlari, ventil va jo’mraklarni sozlashda mayda ta’mirlash ishlarini bajarish; qurilish va ta’mirlash bilan bog’liq kasb-hunarlar bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar.
Ishlab chiqarish asoslari: o’quvchilar O’zbekistondagi ishlab chiqarish turlari va tarkibi, ularning bir-biriga bog’liqligi; ishlab chiqarish texnologiyasi; ishlab chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar; mahsulot ishlab chiqarishni nazorat qilish, o’lchash va taqqoslash texnologiyalari; zamonaviy ishlab chiqarishning bozor munosabati
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
bilan uzviyligi; tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari; tabiatni muhofaza qilish; sanoat miqyosida ko’p seriyali ishlab chiqarish uchun tavsiya etish mumkin bo’lgan mahsulot namunasini tayyorlash.
Kasb-hunarga yo’naltirish asoslari. Kasblarni tanlash maqsadi, shart-sharoitlari, kasblar tasniflagichi. Kasb tanlash formulasi, kasbiy tavsifnoma. O’zbekistonda kasblar turkumlari: Odam-odam; Odam-texnika; Odam-tabiat; Odam-belgilar tizimi; Odam-badiiy obraz. Kasbiy mahorat asoslari. Kasb-hunar yo’nalishini tanlashda qiziqish, moyillik, qobiliyat, kasbiy yaroqlilikning ahamiyati bilan bosqichma-bosqich tanishtirib borish. O’quvchilarning hududiy, geografik, mahalliy sharoitlaridan kelib chiqib, o’rta maxsus, kasb-hunar o’quv muassasalarida o’zlari qiziqqan sohalar yo’nalishini (akademik liseylarda o’qish yo’nalishini), ixtiyoriy tanlashlariga yordamlashish. Sog’ligini tanlagan kasbiga mos kelish-kelmasligini hisobga olish. Kelgusi kasbiy hayot yo’lini ongli tanlay olish ko’nikmalarini shakllantirish.
O’quvchilarning unumli mehnat jarayonida ishtiroki.
O’quvchilarning texnologiya faniga oid o’quv reja va dasturlari orqali o’quv muassasalarida oladigan nazariy va amaliy bilim, ko’nikma va malakalari turli shakllarda tashkil etiladigan quyidagi unumli mehnat turlari va jarayonlarida ishtirok etishlari orqali mustahkamlanadi:
– mehnat turlari va sohalari bo’yicha maktabda tashkil etiladigan amaliy to’garaklar: maktab ustaxonalari, laboratoriyalari, tajriba-sinov va yer maydonlari, homiylik va otalik korxonalari negizida tashkil etiladigan amaliy mashg’ulotlar; maktab kooperativlari, kichik va qo’shma korxonalarda ishlash; mehnat amaliyotida qatnashish; turli xil mulkchilik shakllaridagi ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlar tashkil etish; mehnat va hosil bayramlari, anjumanlari, ko’rgazmalari va shu kabilarni tashkil etish.
O’quvchilar mehnat faoliyatining bu ko’rinishlarini tashkil etishda o’quvchilarning yoshi, shaxsiy, ruhiy, fiziologik xususiyatlari, pedagogik va metodik mezonlar, mehnat qonunchiligi, sanitariya-gigiyena va mehnat xavfsizligi talablari, milliy an’analar va urf-odatlar, iqtisodiy sharoitlar va qonuniyatlar hisobga olinishi lozim.
Texnologiya fani o’qituvchilarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish.
Texnologiya fani o’qituvchilariga qo’yiladigan kasbiy talablar ularning kasbiy tayyorgarligi ko’nikma va malakalari darajasi, ish faoliyati sharoitlari hamda mazmuni kabi o’ziga xos xususiyatlarga ega.
Umumta’lim maktablari va o’quv muassasalarida faoliyat ko’rsatayotgan texnologiya fani o’qituvchilarining kasbiy tayyorgarligi quyidagi ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi.
Texnologiya fanini o’qitishni tashkil qilish, takomillashtirish va rivojlantirishning ilmiy-metodik va moddiy-texnik ta’minoti.
Umumta’lim maktablarida texnologiya fanini o’qitishni tashkil qilishda zamonaviy talablardan kelib chiqib, ta’lim standartini ishlab chiqish, o’quv reja va dasturlarini, zarur darsliklarni yaratish, tarqatma va ko’rgazmali materiallar tuzish, texnologiyaning ilmiy-uslubiy asosini yaratish jarayoni, avvalo, yagona tizimga va tartibga solinishi, boshqarilishi hamda eng muhimi, o’quv-tarbiya tizimini mazmunan va shakllan takomillashtirilishi shu sohada keng ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish ishlarini jadallashtirishi ilmiy-metodik ta’minotning asosini tashkil etadi. Ilmiy-metodik ta’minot maktab uslubiy kengashlari, tuman, viloyat xalq ta’limi bo’limlari, tegishli vazirliklardagi ilmiy-uslubiy kengashlar faoliyatlari, ilmiy-tadqiqot institutlaridagi, oliy o’quv yurtlari kafedralarida olib borilayotgan mazkur yo’nalishlardagi ilmiy izlanishlar, tadqiqot-tajriba ishlari bilan uyg’unlashtirilmog’i va muvofiklashtirilmog’i lozim.
Texnologiya fanini amalga oshirishning o’ziga xos asosiy shartlaridan biri – uning barcha bo’g’inlaridagi o’quv jarayonini moddiy-texnikaviy, uslubiy-didaktik jihatdan hozirgi zamon talablari asosida majmuaviy ta’minlanishidadir.
Texnologiya fanining moddiy-texnik ta’minoti; dastgohlar, maxsus binolar, yo’riqnomalar, huquqiy va ma’muriy hujjatlar majmualari, texn
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
ologik va xavfsizlik xaritalari, turli materiallar, asbob-uskunalar, moslamalar, energiya manbalari, ehtiyot qismlar va boshqalarni o’z ichiga oladi. Bu ta’minotni amalga oshirishda davlat tashkilotlari, xususiy, kichik, qo’shma korxonalar va mehnat jamoalari, ota-onalar hamda keng jamoatchilik yordami jalb qilinsa, Texnologiya fanini o’qitishning samaradorligi ortadi.
Texnologiya ta’limi va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining uzviyligi.
Texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini uzluksiz tizimi oiladagi va maktabgacha ta’lim muassasalaridagi, umumta’lim maktablari, kasb-hunar ta’limi, o’rta maxsus, oliy va mustaqil ta’limni; ilmiy va ilmiy-pedagogik xodimlar tayyorlash, mutaxassislarning kasbiy malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash kabi bosqichlarini o’ziga qamrab oladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida o’quvchilarni hayotga, mehnatga va ma’lum turdagi kasblarga tayyorlashda texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini uzviyligi muhim ahamiyat kasb etadi. Umumta’lim maktablarida texnologiya fani darslarida olgan bilim, ko’nikma va malakalari yuqori VIII-IX sinflarda “Xalq hunarmandchiligi asoslari”, “Kasb-hunarga yo’naltirish ishlari” bo’limlarini hamda ommaviy va an’anaviy kasb yo’nalishlari bo’yicha texnologiya fanining amaliy yo’nalishlarini o’rgatish jarayonida qisman ixtisoslashtirilib boriladi.
Texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining amaliy fanlari dastlab boshlang’ich ta’lim yo’nalishidan boshlab oddiydan murakkabga qarab tamoyili asosida chuqurlashtirilgan holda, VIII-IX sinflarda xalq xo’jaligining turli tarmoqlari (sanoat, mashinasozlik, qurilish, savdo, xizmat ko’rsatish, aloqa va san’at) va xalq hunarmandchiligini o’rganish bilan birgalikda boshlang’ich kasb-hunar ko’nikma va malakalarini shakllantirishini nazarda tutiladi. O’quvchilar texnologiya fani jarayonida amaliy mashg’ulotlarida olgan ixtisoslashgan bilim, ko’nikma va malakalarni kasb-hunar kollejlarida sohaga oid kasb-hunarlarni o’rganishda kengaytiradilar va rivojlantiradilar.
Texnologiya va kasbiy ta’limning ixtisoslashgan bosqichlaridan o’tgan yoshlar o’z mutaxassisliklarini xohishlariga va qiziqishlariga qarab, kollej, oliygohlar, bakalavriatura, magistratura va doktoranturalarda takomillashtirishlari mumkin.
Texnologiya fanining istiqbol taraqqiyoti.
O’zbekiston Respublikasida yoshlarning texnologiya ta’limi va kasbiy tayyorgarligini amalga oshirish texnologiya fani va kasb-hunarga yo’naltirishning istiqbol taraqqiyoti bilan chambarchas bog’liqdir.
Texnologiya fanining istiqbol taraqqiyoti yangi pedagogik texnologiyalar va didaktik tizimlar yaratilishi hamda bevosita uzluksiz ta’lim amaliyotiga qo’llanishi bilan belgilanadi.
Yangi didaktik (o’qish va o’qitish) tizimlar texnologiya fanida quyidagi yo’nalishlarda amalga oshiriladi: ta’lim-tarbiyadagi pedagogik texnologiyalar, qo’llaniladigan mehnat vositalari, qurollari, qurilma va moslamalar, o’quv jarayoniga yangi axborot texnologiyalarini qo’llash; xorijiy rivojlangan davlatlarda qo’llanilayotgan ilg’or pedagogik texnologiyalar tajribalaridan respublikamiz xususiyatiga mos keladiganlarini takomillashtirib, qayta ishlab, ta’lim jarayonida qo’llash;
davlat va xususiy ta’lim muassasalaridagi umumiy va hunar ta’limi tizimlaridan namunalar tanlab olinadi, o’quvchilarning o’zlashtirganlik darajasini belgilashda test, reyting kabi baholash usullaridan foydalanish;
o’quvchilarning ham aqliy, ham jismoniy jihatdan kamol topishiga, jamiyatda ishlab chiqarish jarayonida avtomatika, elektronika, robototexnika sohalarining rivojlanishiga, zamonaviy mutaxassislar guruhi shakllanishiga zamin yaratadi.
Texnologiya fanidagi yangi maznun va isloxotlarni amalga oshirishida, turli o’quv-tarbiyaviy, ishlab chiqarish tadbirlarini amalga oshirilishida vazirlik, maktab, oila, jamoatchilik xususiy va davlat tasarrufidagi muassasalar, firmalar, konsernlar, birlashmalar faol ishtirok etadilar.
Texnologiya fanida yangi didaktik tizimlar o’qitilayotgan fanlarning mazmuni, shakli, usullari, yo’llari va vositalarini dasturli ta’lim asosida yangilanishini amalga osh
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
Texnologiya fanining mazmuni, vazifasi va tashkil etish shakllari yagona ta’lim standartida aks ettiriladi.
Texnologiya fani konsepsiyasini amaliyotga joriy etishning shart-sharoitlari.
Konsepsiyani amaliyotga tatbiq etish quyidagi ilmiy, metodik, tashkiliy va moddiy-texnik shart-sharoitlarni amalga oshirishni talab etadi:
1. Texnologiya fanini o’qitishda uzluksiz ta’lim tizimining (uzluksizlik va uzviylik) tamoyillariga qat’iy rioya qilish.
2. Tayanch va umumta’lim maktablaridagi texnologiya fanining mazmuni, maqsadi va vazifalarini, tashkil etish shakllarini, metodlari va vositalarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish.
3. Ilmiy-pedagogik xodimlar, mutaxasssis o’qituvchilar, murabbiy-tarbiyachilar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
4. Texnologiya fani o’qituvchilarini tayyorlashni takomillashtirish konsepsiyasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilish.
5. Texnologiya fani o’qituvchilarining malakasini oshirish va qayta tayyorlash konsepsiyasini ishlab chiqish; texnologiya va kasb ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash, malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish.
6. Texnologiya fani davlat ta’lim standartini o’quvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanish qobiliyatlariga mos holda ishlab chiqilishi, uni namunaviy o’quv dasturlari, o’quv qo’llanmalari, darsliklar va turli ilmiy-uslubiy ishlanmalar majmualari bilan ta’minlash.
7. Texnologiya fanining moddiy-texnik ta’minotini jamiyat taraqqiyoti talablaridan kelib chiqib mustahkamlash.
8. Texnologiya fanini o’qitishni takomillashtirish maqsadida umumta’lim va boshqa ta’lim-tarbiya muassasalari, viloyat, tuman xalq ta’limi bo’limlari, Respublika ta’lim markazi, xalq ta’limi vazirligi, Respublika fanlar akademiyasi, ilmiy-tadqiqot institutlari, oliy o’quv yurtlarining tegishli kafedralarida olib borilayotgan nazariy va amaliy tadqiqot ishlarini tizimlashtirish, uyg’unlashtirish, markazlashtirish va muvofiqlashtirish.
9. Texnologiya fanini o’qitishda respublikamiz umumta’lim maktablari va xorijiy mamlakatlarda erishilgan ilg’or tajribalarini o’rganish hamda amaliyotga qo’llashda respublikaning ta’lim sohasidagi siyosati talablari hamda mahalliy, milliy, etnik, hududiy xususiyatlarni hisobga olish.
10. Texnologiya fanini o’qitishni yanada takomillashtirish maqsadida me’yoriy, metodik xujjatlar, zaruriy nizomlar, yo’riqnomalarni ilg’or tajribalar asosida tayyorlash va tashkiliy tadbirlarni hozirgi zamon talablaridan kelib chiqib, yagona markazlashtirilgan holda umumdavlat miqyosida joriy etish.
11. Iqtidorli yoshlarni kasb-hunar o’rganishga bo’lgan qiziqishlariga ko’ra kasbiy mahorat darajalarini rivojlantirishga sharoit yaratish.
Texnologiya ta’limining mazmuni va uning tashkil etilishi. Texnologiya ta’limi dasturida o‘quvchilar texnologiya darslarida egallashi lozim bo‘lgan ilmiy-texnik bilimlarining, texnologiya malaka va ko‘nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi.
Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga texnologiya ta’limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo‘yilgan maqsad va vazifalar o‘z ifodasini topgan. Texnologiya ta’limi dasturi o‘quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Texnologiya ta’limi o‘qituvchisi o‘zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o‘qituvchi o‘quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma’lum o‘zgarishlar kiritishi mumkin. Bu borada bir qancha talablar hisobga olinishi lozim. Dasturning mazmuni pedagogikaning didaktik printsiplarga to‘la-to‘kis javob berishi, ilmiy va mafkuraviy jihatdan puxta bo‘lishi, murakkabligi ortib borishi hisobga olingan holda va texnologiya ta’limining tanlangan didaktik tizimiga muvofiq ravishda, muayyan izchillikda bayon qilinishi, turmush tajribasi bilan bog‘langan bo‘lishi kerak.
Texnologik malaka va ko‘nikmalari bilan qurollantirish. O‘quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda texnologiya malakalari va ko‘nikmalari katta o‘ringa ega. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga texnologiya ta’limini berish vazifalaridan biri ularda
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
bir qator texnologiya malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishdir.
Texnologiya ta’limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘quvchilarga ma’lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang‘ich politexnik bilim bilan qurollantirish o‘quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o‘ziga xosliklari, materialga qo‘lda ishlov berilganda qo‘llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoydalari haqida ma’lumot berib boriladi.
O‘quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarga o‘rgatish ma’lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir.
Amaliy malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish – amaliy mashg‘ulot turlarini o‘rgatish ham demakdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bajarishi kerak bo‘ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq texnologiya malaka va ko‘nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o‘lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yelimlash, tikish, o‘rash va bog‘lash kabi yo‘llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig‘ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug‘diradi.
O‘quvchilardagi texnologiyaga bo‘lgan qiziqishni o‘z vaqtida aniqlash va ularga texnologiya malakalarini sevgan mashg‘ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir.
Bunda o‘quvchilarning e’tiboriga eng oddiy buyum o‘yinchoqlarni, o‘yinlarni, o‘quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o‘quvchilarda texnologiyaga qiziqishni uyg‘otish, texnologiya darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo‘llar” to‘garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir.
Ko‘nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma’lum harakatni ongli bajarishga bo‘lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko‘nikmasi, qaychini to‘g‘ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo‘nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash.
Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida yetilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko‘nikma yoki bu ma’lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko‘nikmadan sakrab o‘tish degan ma’noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko‘nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to‘g‘ri tuzilgan bo‘lsa u to‘g‘ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o‘qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o‘zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o‘quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo‘ladi.
Texnologiya malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi:
a) boshlang‘ich tushuncha berish;
b) texnologiya harakatlarini sinov uchun bajarish;
d) ish harakatlari natijasi;
e) yakuniy xulosa chiqarish.
Texnologiya malakalari va ko‘nikmalarini shakllantirishga mo‘ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko‘ra taqsimlanganda hamda ma’lum tizim asosida o‘tkazilgandagina ijobiy natija beradi.
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
Mavzu: Mehnat tahlimining shakl va metodlari.
Mavzu: Mehnat tahlimining shakl va metodlari.
1. Boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodi.
2. Metod tushunchalari uning turlari.
3. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi va ular orasidagi bog`liqlik.
4. O`quvchilarni mustaqil ishlarga o`rgatish sifatida o`qitishni tashkil qilishda didaktik ko`rgazmalar yasash metodlaridan foydalanish.
Ilmiy-texnik tafakkurning borgan sari yoshlarning fan-texnikaning jo’shqin rivojlanishida faol ishtirok etishlari faqat tahlim mazmunini emas, balki o’qitish jarayoning usuli va tashkil etilishini, o’qitishga qiziqishini, ijodiy qobiliyatini, egallagan bilimlarini amalda qo’llay bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi. Bu esa maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg’otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy yondashish asoslarini tarkib toptirishga, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o’rgatish vazifasini yuklaydi.
Mehnat tahlimiga o’rgatishning ahamiyati mehnat malakalarini egallash imkoniyatini berish bilan cheklanmaydi, balki bu malakalar hamma uchun kerakligini ehtirof qilish kerak. Ko’pgina ilmiy kengashlar, agarda ularda qatnashgan kishilar turmush ishlarini bajarishni: ovqat pishirish, kiyim yamash, ozodalikni saqlash va shu kabilarni bilmaganlarida shunchalik muvaffaqiyatga erishmagan bo’lardilar.
Mehnat tahlimiga o’rgatishda ham zamonaviy pedagogika ishlarini to’g’ri tashkil etish va uning usullariga qo’yadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish kerak. O’qitish metodlari – bu o’qituvchi va o’quvchilarning usullari bo’lib, bular yordamida o’qituvchi o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarini egallashlariga erishiladi. O’qituvchi o’z tajribasida o’qitishning xilma-xil usullaridan foydalanishi mumkin. O’qituvchining intilishi, hatti-harakati darsda o’quvchilarning diqqat-ehtiborlari susaymasligiga, fikrlarning jamlangan bo’lishiga, ularning chambarchasliklariga yo’llangan bo’lishi kerak. O’qituvchi darsning har bir daqiqasini qadrlab, o’quvchilarni ham shunga o’rgatish kerak. Har bir o’qituvchiga o’z uslubi, o’z usulining o’ziga xosligigi ega bo’lish huquqi berilgan. Biroq shuni aytish mumkinki, bularning barchasiga mustahkam bilim, bir qarashda hammaga ravshan bo’lgan haqiqatlarni egallab olganlaridagina erishish mumkin.
O’z faoliyatini o’qituvchilik mehnatiga baxsh etmoqchi bo’lgan o’qituvchilar mana shu hammaga mahlum haqiqatni o’zlashtirishdan boshlashlari kerak. Ular darslarda suhbat, gapirib berish, amaliy mashg’ulotlar kabilardan foydalanib o’zlashtirganini tekshirish, yangi mavzuni tushuntirish va o’tilganini mustahkamlashni eng boshidan o’rganishlari lozim. Faqat barchaga mahlum haqiqatlar o’zlashtirgandan keyingina va sinfning imkoniyatlarini nazarda tutib, yangisini qo’llash mumkin.
Mehnat tahlimi bilimlarini egallash, o’zlashtirish, amalda qo’llash va o’quvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o’qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bog’liq.
Mexnat tahlimini amaliy mexnat faoliyati bilan birlashtirish va ukuvchilarning ilmiy bilimlarini chukur uzlashtirishini tahminlashda tahlimning turli usullaridan foydalaniladi. Nazariy materialni tushuntirish chogida ukituvchi ukuvchilarning bilimlari va tajribasiga suyanadi. Ukuvchilar tomonidan bajariladigan barcha mexnatga oid xarakatlar nazariy bilimlarni bilishga tayanadi.
Kur-kurona taxminiy yul bilan egallangan kunikma va malaka tor mahnoda bulib, puxta bula olmaydi. Amaliy topshiriklarni tanlash mexnat tayyorgarligini nazariy va amaliy saviyasini kutarish vazifalariga buysundirilishi kerak. Ukuvchilarga berigan topshiriklar ularni ijodiy izlantirish, tahlim olish va adabiyotlar bilan ishlash malakasini shakllantirishi lozim.
Boshlangich sinflarda ish materiallarining mazmuni, xajmi va usullari ukuvchilarning tayyorgarlik boskichiga mos kelishi zarur. Ukuv materiallarini ukuvchilarga yetkazib berish
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
da fakat soddalashtirish yuli bilan borish maksadga muvofik bulmaydi. Bunday yul bilan borish ukuvchilarning akliy rivojlanishi tahminlay olmaydi. Xar bir mavzuni urganishda soddadan murakkabga karab borish maksadga muvofikdir.
Ko’pgina o’qituvchilar o’qitishning turli metod va usullarini qo’llab shunungdek, sinfdan tashqari ishlarni qiziqarli tashkil etib, yaxshi o’zlashtirish natijalariga erishmoqdalar va bilimga muhabbat hamda qiziqishlarini sindirmoqdalar. Bunday o’qituvchilar qo’l mehnatini o’rgatishda o’quvchilarga turmush sohasidagi bilim va ko’nikmalarni singdirish bilan birga, ularda ijodiy qobiliyatlarni va bilishga qiziqishini, mustaqil faollikni o’stirishga yordam bermoqdalar.
O’qitish usullari bilimlarni shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi kerakki, unda o’quvchilar chizmani o’qituvchi chizgan o’lchamlar asosida emas, balki buyumni istalgan o’lchami bo’yicha chizib, egallagan bilimlarini amalda qo’llay olsinlar.
Qo’l mehnatiga o’rgatishda qo’llaniladigan asosiy usullar tizimi qo’ydagichadir:
1. Og’zaki bayon qilish.
2. Tushuntirish va hikoya qilish.
5. Amaliy ishlar.
6. Labaratoriya ishlari.
7. Mustaqil ishlar.
9. Kitob bilan ishlash.
10. Texnik vositalar.
11. Yangi pedagogir texnologiyalar.
Texnologiya ta`limi jarayonida o’quvchilarni mehnat tahlimi va tarbiyasiga tayyorlashda mana shu usullardan samarali foydalanilsa o’qituvchi o’quvchilarning mehnat tahlimi va tarbiyasining malaka va ko’nikmalarini egallashlariga va mehnatga tayyorlash to’g’ri tarbiyalansa, haqiqiy mehnatkash uchun zarur bo’lgan sifatlar shakllanadi.
Og’zaki bayon qilish usuli ikki xil ko’rinishda bo’lishi mumkin: 1. Monologik bayon qilish, bunda faqat o’qituvchi gapiradi, o’quvchilar esa uning nutqini idrok etib, anglab oladilar. Qo’l mehnati darslarida u tushuntirish va hikoya qilish, instruktaj ko’rinishida bo’ladi. 2. Dialogik bayon bo’lib bu o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro suhbatidir.
Tushuntirish va hikoya qilish Bu usulda materiallni jonli va obrazli bayon qilishdir. Bu holda yangi bilimni o’qituvchining o’zi beradi. Bahzan suhbat davomida o’quvchilarning qanchalik o’zlashtirayotganliklarini bilish maqsadida ularga savollar bilan murojaat etish maqsadga muvofiqdir. Hikoya agar bajarilgan ishlar, natural rasmlar, rasmlar, fotosuratlar va shu kabilarni ko’rsatib bajarilsa, anchagina tushunarliroq bo’ladi. Bu o’rinda tushuntirayotganda – ko’rsat va tushuntir degan qoida bajariladi. Yangi materialni bayon qilishda o’quvchilarning bir xil emasligini nazarda tutish lozim. Tushuntirishda bu o’zlashtiruvchilarga alohida ehtibor berish lozim. Hikoya qilish jarayonida ularning idroklarini faollashtirish maqsadida tushuntiralayotgan material yuzasidan ularga bir-ikkita savol berish mumkin.
Suhbat turli o’quv maqsadlarda, yahni yangi dastur materialini
bayon qilish, bilimlarni rejalashtirish va chuqurlashtirish uchun takrorlash jarayonida, o’quvchilarning bilimini tekshirish uchun qo’llanishi mumkin.
O’quvchilarni ulardagi qiziquvchanlikni qo’zg’ab, savollar berishga undash foydalidir. Umumlashtiruvchi suhbat yaxshi samara beradi.
Suhbat xuddi hikoya singari mahlum talablarga javob berish kerak, yahni:
– savollar shunday shakllantirishi lozimki, ular o’quvchilar tafakkurini faollashtirsin, ularni aniq va ishonarli javobni izlashga undasin;
– mavzuni ochib berishda izchillik bo’lishi uchun suhbatning rejasi oldindan tuzib qo’yilgan savollari albatta bo’lishi kerak;
– o’quvchilarning diqqati qaysi dalil va xulosalarga qaratilishi oldindan belgilanishi lozim.
Suhbat o’quv materilining chuqur va ongli egallanishiga yordam berishi: o’quvchilarda bo’lajak amaliy ishni ongli rejalashtirish malaka va ko’nikmalarini shakllantirishda vosita xizmatini o’tashi; egallangan bilimlarni amalda qo’llash malakalarini sindirishga yordam berishi kerak.
Mashqlar olingan bilim va ko’ni
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
maqsadida o’tkaziladi. O’qituvchi ko’nikma va malakalarni mastahkamlash maqsadida o’quvchilarga turli mashqlar beradi, bunda u ijodiy xarakterdagi ishlarni tashkil etib ko’proq mustaqillik talab etuvchi mashqlarni nazarda tutadi.
Bu metodning mohiyati borgan sari murakkablashib boruvchi usul va harakatlarning ongli hamda ko’p marta takrorlashidir.
Mashqlar ommoviy va yakka tartibda bo’ladi, yahni butun guruxda bir xil ishni va barcha o’quvchilar turli ishlarni bajarishlari mumkin.
Mashqlarning xarakterli xususiyati ayni bir harakatning takrorlanishi bo’lgani uchun o’quvchilarda bajarilayotgan ishga nisbatan qiziqishini saqlash talab etiladi.
Mashqlar yakunida ishlarni tahlil qilish, eng yaxshi ishlarning tahliliga tayanib, kim qanday natijalarga erishganligini ko’rsatish lozim. Ayni bir vaqtda kamchiliklar ustida ham to’xtash va ishning sifatini yaxshilash yoki bajarish tezligini oshirish uchun nimalar qilish kerakligini tushuntirish lozim.
Amaliy ishlar o’quvchilarga egallangan bilimlarini amalda qo’llashni o’rgatishga yordam beradi. Amaliy ishlarni bajarish rejasini o’quvchilarning o’zlari mustaqil tuzishlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir.
Ko’rgazmali qurollarni o’quvchilar tomonidan bajarilishini ham amaliy ishlarga kiritish mumkin. Bu egallagan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Laboratoriya ishlari ishlari tahlimning turli bosqichlarida bo’lishi mumkin. Laboratoriya ishlarini o’tkazilishi egallagan bilimlarni ishonarlilik kuchini oshiradi, bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi, ularni amalga qo’llashga o’rgatish uchun xizmat qiladi.
Laboratoriya ishlari yangi bilimlarni berish maqsadlarida ham o’tkazilishi mumkin.
Laboratoriya ishlari jarayonida o’quvchilarda mahsuliyatni his etish, kuzatuvchanlik, diqqatlilik rivojlanadi.
Mustaqil ishlar – bu o’qituvchining bevosita ishtiroksiz,
biroq uning topshirig’i bilan maxsus ajratilgan vaqtda bajariladigan ishlardir. Bu o’rindda o’quvchilar o’zlarining intilishlarini qo’llab hamda aqliy va jismoniy harakatlarining natijalariniu yoki bu formada ifodalab, topshiriqda qo’yilgan maqsadga ongli ravishda erishishga harakat qiladilar.
Dastlabki darslardan boshlab ishni shunday tashkil etish kerakki, o’quvchilar qo’l mehnatini egallash uchun nazariy bilimlar va amaliy malakalar o’rtasida uzviy aloqada bo’lishi kerakligini his etsinlar. O’quvchilarda malakani shakllantirish ongli faoliyatdan ajralgan holda bo’lmasligi kerak.
Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida malakalar shakllanishi bilan birga o’quvchilar o’z kuchlari, bilim va qobiliyatlarini sinovdan o’tkazadilar.
Mustaqil ishlarning keng qo’llanilishi o’quvchilarda ishga ijodiy yondashishni, ulardagi bilishga, qiziqishlarini, olingan bilimlarni amalda qo’llay bilishni rivojlantirishga yordam beradi.
Ekskursiya – bilishga qiziqishni avj oldirishda, o’quvchilarga
mustaqillik malakalarini singdirish va hayotni bilishda muhim o’rinni egallaydi. Agarda ekskursiyalarni o’tkazishda ishlab chiqarish vakillari ham qatnashsa, us yanada samaraliroq bo’ladi. Ekskursiya jarayonida o’quvchilar ishlab chiqarish texnologiyasi bilan yaqindan tanishadilar. Ekskursiyani o’tkazishdan oldin o’quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo’yish, ekskursiyadan so’ng savol-javob o’tkazish lozim. Masalan, to’qimachilik kombinatiga ekskursiya uyushtirishdan oldin o’quvchilarga guruhlar bo’yicha topshiriqlar berish mumkin. Guruhlardan biri ekskursiyadan so’ng alg’bomni jihozlaydi, yigiruv tsexini eng yaxshi ishchilarini yozib chiqadi, rasmlar chizadi, ikkinchi guruh to’qishning texnologik jarayonini yozadi, uchunchi guruh ishni bo’yash bo’limida olib boradi va hokazo.
Kitob bilan ishlash. Hozirgi kunda mehnat tahlimi bo’yicha 1,2,3,4- sinflarga mo’ljallangan “Mehnat” darsliklari asosida o’qituvchidan o’quvchilarni kitob bilan ishlashga o’rgatish talab qilinadi. Bu maqsadda qo’yidagi kitoblardan: Kuznetsovning “1-3 sinflarda qog’oz va karton bilan ishlash”, “Boshlang’ich sinf
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
larda texnik modellash”, “1-3 sinflarda mehnat bo’yicha alg’bom”, “Boshlang’ich sinflarda tabiiy materillar bilan ishlash” kabilardan foydalanish mumkin.
O’quvchilarni kitob bilan tanishtirishdan oldin o’qituvchining o’zi bu kitobni puxta o’rganib chiqishi, undan nimalarni tavsiya etish mumkinligini belgilab chiqishi lozim. O’quvchilarni kitob bilan mustaqil ishlashga ata-sekin o’rgatib borish kerak.
Texnik vositalar qo’l mehnati mashg’ulotlarida ayrim bo’limlarni o’rganish, kasblar, materiallarni tayyorlash texnologiyasi, xavfsizlik texnikasi qoidalarini tanishtirish munosabati bilan qo’llaniladi.
Aytib o’tilgan usullar mehnat tahlimi o’qituvchilari tomonidan muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Bilimlarni egallash, o’zlashtirish, amalda qo’llash va o’quvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o’qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bog’liq. Mehnat o’qituvchisi dasturda nazarda tutilgan mehnatning barcha turlarini bir xil yaxshi bilishi kerak. Faqat ijodiy fikr yuritib ishlaydigan, o’z ishida o’qitishning turli usullari bilan birga, pedagogik texnologiyalardan va interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etgan o’qituvchigina jamiyatning maktab oldiga qo’ygan vazifalarini muvaffaqiyatli hal etishda yordam berishi mumkin.
O’quv materialini mumkin qadar qiziqarli va o’qimishli qilinganda, u yaxshiroq egallanib, o’quvchining qalbiga singadi va uni amalda qo’llash osonroq bo’ladi.
Har bir o’quvchidagi qiziqish turlichadir, shunday ekan, o’qitishda yakka tartibda yondashishni oshirish kerak bo’ladi. Bundan tashqari bir sinf, bir yoshdagi o’quvchilarning rivojlanganlik darajasi hamda bilimlarni egallash tezligi turlichadir.
Darslarni to’g’ri tashkil etishda xar xil o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlashni oldindan o’ylab qo’yilgan tuzilishi bo’lishi muhimdir. Bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham, yaxshi o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham oldindan alohida topshiriqlar tayyorlab qo’yish kerak.
Har bir o’qituvchiga o’z uslubi, o’z usulining o’ziga xosligiga ega bo’lish huquqi berilgan, biroq shuni aytish kerakki, bularning barchasi mustahkam bilim berish, mehnat sohasidagi malaka va ko’nikmalarini egallash, ijodiy qobiliyatlarini o’stirish, bilimga qiziqishini o’stirishga yordam beradi.
O’quv jarayonini takomillashtirish, o’qitishning yangi shakl hamda metodlarini tadbiq qilish, o’quvchilarda qiziqishni oshirishga, darslarning samaradorligini kuchaytirishga, bilish faolligini oshirishga yordam beradi. Bilish faolligini rivojlantirish o’z navbatida buyumga, mazkur holatda – xizmat ko’rsatuvchi mehnatga qiziqishini rivojlantirishda ko’maklashadi.
1. Mehnat tahlimi metodlari mazmuni nimalardan iborat?
Mehnat o’qituvchilarining ushbu metodlardan foydalanishi?
Nechta qo`l mehnat usullari mavjud?
Mehnat ta`limining shakl va metodlarini izohlab bering?
Mehnat tahlimida o’qitish metodlariga tahrif bering.
Amaliy mehnat ish turlarini keltiring..
1. R.A.Mavlonova, O.T.To’raeva, K.M.Xoliqberdiev “Pedagogika” T., “O’qituvchi” 1998 yil
2. X.Sanaqulov, M.Haydarov “Boshlang’ich sinflarda qog’ozdan amaliy ishlar” 1996 yil
3. R.A.Mavlonova, Goroxova, Ogluzdina O, “Mehnat tahlim metodikasi” T., “O’qituvchi” 1986 yil
4. SHumulevich N.M. “Qog’ozdan texnik modellar yasash” T.,“O’qituvchi” 1989 y
5. Vorobg’yov A.SH. “Konstruktorlik va modellashtirish” T., “O’qituvchi”1989 yil
Эта лекция ещё не готова к просмотру.
Mavzu: Mehnat tahlimining shakl va metodlari.
1. Boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodi.
2. Metod tushunchalari uning turlari.
3. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi va ular orasidagi bog`liqlik.
4. O`quvchilarni mustaqil ishlarga o`rgatish sifatida o`qitishni tashkil qilishda didaktik ko`rgazmalar yasash metodlaridan foydalanish.
Ilmiy-texnik tafakkurning borgan sari yoshlarning fan-texnikaning jo’shqin rivojlanishida faol ishtirok etishlari
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
faqat tahlim mazmunini emas, balki o’qitish jarayoning usuli va tashkil etilishini, o’qitishga qiziqishini, ijodiy qobiliyatini, egallagan bilimlarini amalda qo’llay bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi. Bu esa maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg’otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy yondashish asoslarini tarkib toptirishga, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o’rgatish vazifasini yuklaydi.
Mehnat tahlimiga o’rgatishning ahamiyati mehnat malakalarini egallash imkoniyatini berish bilan cheklanmaydi, balki bu malakalar hamma uchun kerakligini ehtirof qilish kerak. Ko’pgina ilmiy kengashlar, agarda ularda qatnashgan kishilar turmush ishlarini bajarishni: ovqat pishirish, kiyim yamash, ozodalikni saqlash va shu kabilarni bilmaganlarida shunchalik muvaffaqiyatga erishmagan bo’lardilar.
Mehnat tahlimiga o’rgatishda ham zamonaviy pedagogika ishlarini to’g’ri tashkil etish va uning usullariga qo’yadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish kerak. O’qitish metodlari – bu o’qituvchi va o’quvchilarning usullari bo’lib, bular yordamida o’qituvchi o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarini egallashlariga erishiladi. O’qituvchi o’z tajribasida o’qitishning xilma-xil usullaridan foydalanishi mumkin. O’qituvchining intilishi, hatti-harakati darsda o’quvchilarning diqqat-ehtiborlari susaymasligiga, fikrlarning jamlangan bo’lishiga, ularning chambarchasliklariga yo’llangan bo’lishi kerak. O’qituvchi darsning har bir daqiqasini qadrlab, o’quvchilarni ham shunga o’rgatish kerak. Har bir o’qituvchiga o’z uslubi, o’z usulining o’ziga xosligigi ega bo’lish huquqi berilgan. Biroq shuni aytish mumkinki, bularning barchasiga mustahkam bilim, bir qarashda hammaga ravshan bo’lgan haqiqatlarni egallab olganlaridagina erishish mumkin.
O’z faoliyatini o’qituvchilik mehnatiga baxsh etmoqchi bo’lgan o’qituvchilar mana shu hammaga mahlum haqiqatni o’zlashtirishdan boshlashlari kerak. Ular darslarda suhbat, gapirib berish, amaliy mashg’ulotlar kabilardan foydalanib o’zlashtirganini tekshirish, yangi mavzuni tushuntirish va o’tilganini mustahkamlashni eng boshidan o’rganishlari lozim. Faqat barchaga mahlum haqiqatlar o’zlashtirgandan keyingina va sinfning imkoniyatlarini nazarda tutib, yangisini qo’llash mumkin.
Mehnat tahlimi bilimlarini egallash, o’zlashtirish, amalda qo’llash va o’quvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o’qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bog’liq.
Mexnat tahlimini amaliy mexnat faoliyati bilan birlashtirish va ukuvchilarning ilmiy bilimlarini chukur uzlashtirishini tahminlashda tahlimning turli usullaridan foydalaniladi. Nazariy materialni tushuntirish chogida ukituvchi ukuvchilarning bilimlari va tajribasiga suyanadi. Ukuvchilar tomonidan bajariladigan barcha mexnatga oid xarakatlar nazariy bilimlarni bilishga tayanadi.
Kur-kurona taxminiy yul bilan egallangan kunikma va malaka tor mahnoda bulib, puxta bula olmaydi. Amaliy topshiriklarni tanlash mexnat tayyorgarligini nazariy va amaliy saviyasini kutarish vazifalariga buysundirilishi kerak. Ukuvchilarga berigan topshiriklar ularni ijodiy izlantirish, tahlim olish va adabiyotlar bilan ishlash malakasini shakllantirishi lozim.
Boshlangich sinflarda ish materiallarining mazmuni, xajmi va usullari ukuvchilarning tayyorgarlik boskichiga mos kelishi zarur. Ukuv materiallarini ukuvchilarga yetkazib berishda fakat soddalashtirish yuli bilan borish maksadga muvofik bulmaydi. Bunday yul bilan borish ukuvchilarning akliy rivojlanishi tahminlay olmaydi. Xar bir mavzuni urganishda soddadan murakkabga karab borish maksadga muvofikdir.
Ko’pgina o’qituvchilar o’qitishning turli metod va usullarini qo’llab shunungdek, sinfdan tashqari ishlarni qiziqarli tashkil etib, yaxshi o’zlashtirish natijalariga erishmoqdalar va bilimga muhabbat hamda qiziqishlarini sindirmoqdalar. Bunday o’qituvchilar qo’l mehnatini o’rgatishda o’quvchilarga turmush sohasidagi b
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
ilim va ko’nikmalarni singdirish bilan birga, ularda ijodiy qobiliyatlarni va bilishga qiziqishini, mustaqil faollikni o’stirishga yordam bermoqdalar.
O’qitish usullari bilimlarni shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi kerakki, unda o’quvchilar chizmani o’qituvchi chizgan o’lchamlar asosida emas, balki buyumni istalgan o’lchami bo’yicha chizib, egallagan bilimlarini amalda qo’llay olsinlar.
Qo’l mehnatiga o’rgatishda qo’llaniladigan asosiy usullar tizimi qo’ydagichadir:
1. Og’zaki bayon qilish.
2. Tushuntirish va hikoya qilish.
5. Amaliy ishlar.
6. Labaratoriya ishlari.
7. Mustaqil ishlar.
9. Kitob bilan ishlash.
10. Texnik vositalar.
11. Yangi pedagogir texnologiyalar.
Texnologiya ta`limi jarayonida o’quvchilarni mehnat tahlimi va tarbiyasiga tayyorlashda mana shu usullardan samarali foydalanilsa o’qituvchi o’quvchilarning mehnat tahlimi va tarbiyasining malaka va ko’nikmalarini egallashlariga va mehnatga tayyorlash to’g’ri tarbiyalansa, haqiqiy mehnatkash uchun zarur bo’lgan sifatlar shakllanadi.
Og’zaki bayon qilish usuli ikki xil ko’rinishda bo’lishi mumkin: 1. Monologik bayon qilish, bunda faqat o’qituvchi gapiradi, o’quvchilar esa uning nutqini idrok etib, anglab oladilar. Qo’l mehnati darslarida u tushuntirish va hikoya qilish, instruktaj ko’rinishida bo’ladi. 2. Dialogik bayon bo’lib bu o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro suhbatidir.
Tushuntirish va hikoya qilish Bu usulda materiallni jonli va obrazli bayon qilishdir. Bu holda yangi bilimni o’qituvchining o’zi beradi. Bahzan suhbat davomida o’quvchilarning qanchalik o’zlashtirayotganliklarini bilish maqsadida ularga savollar bilan murojaat etish maqsadga muvofiqdir. Hikoya agar bajarilgan ishlar, natural rasmlar, rasmlar, fotosuratlar va shu kabilarni ko’rsatib bajarilsa, anchagina tushunarliroq bo’ladi. Bu o’rinda tushuntirayotganda – ko’rsat va tushuntir degan qoida bajariladi. Yangi materialni bayon qilishda o’quvchilarning bir xil emasligini nazarda tutish lozim. Tushuntirishda bu o’zlashtiruvchilarga alohida ehtibor berish lozim. Hikoya qilish jarayonida ularning idroklarini faollashtirish maqsadida tushuntiralayotgan material yuzasidan ularga bir-ikkita savol berish mumkin.
Suhbat turli o’quv maqsadlarda, yahni yangi dastur materialini
bayon qilish, bilimlarni rejalashtirish va chuqurlashtirish uchun takrorlash jarayonida, o’quvchilarning bilimini tekshirish uchun qo’llanishi mumkin.
O’quvchilarni ulardagi qiziquvchanlikni qo’zg’ab, savollar berishga undash foydalidir. Umumlashtiruvchi suhbat yaxshi samara beradi.
Suhbat xuddi hikoya singari mahlum talablarga javob berish kerak, yahni:
– savollar shunday shakllantirishi lozimki, ular o’quvchilar tafakkurini faollashtirsin, ularni aniq va ishonarli javobni izlashga undasin;
– mavzuni ochib berishda izchillik bo’lishi uchun suhbatning rejasi oldindan tuzib qo’yilgan savollari albatta bo’lishi kerak;
– o’quvchilarning diqqati qaysi dalil va xulosalarga qaratilishi oldindan belgilanishi lozim.
Suhbat o’quv materilining chuqur va ongli egallanishiga yordam berishi: o’quvchilarda bo’lajak amaliy ishni ongli rejalashtirish malaka va ko’nikmalarini shakllantirishda vosita xizmatini o’tashi; egallangan bilimlarni amalda qo’llash malakalarini sindirishga yordam berishi kerak.
Mashqlar olingan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash
maqsadida o’tkaziladi. O’qituvchi ko’nikma va malakalarni mastahkamlash maqsadida o’quvchilarga turli mashqlar beradi, bunda u ijodiy xarakterdagi ishlarni tashkil etib ko’proq mustaqillik talab etuvchi mashqlarni nazarda tutadi.
Bu metodning mohiyati borgan sari murakkablashib boruvchi usul va harakatlarning ongli hamda ko’p marta takrorlashidir.
Mashqlar ommoviy va yakka tartibda bo’ladi, yahni butun guruxda bir xil ishni va barcha o’quvchilar turli ishlarni bajarishlari mumkin.
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
xususiyati ayni bir harakatning takrorlanishi bo’lgani uchun o’quvchilarda bajarilayotgan ishga nisbatan qiziqishini saqlash talab etiladi.
Mashqlar yakunida ishlarni tahlil qilish, eng yaxshi ishlarning tahliliga tayanib, kim qanday natijalarga erishganligini ko’rsatish lozim. Ayni bir vaqtda kamchiliklar ustida ham to’xtash va ishning sifatini yaxshilash yoki bajarish tezligini oshirish uchun nimalar qilish kerakligini tushuntirish lozim.
Amaliy ishlar o’quvchilarga egallangan bilimlarini amalda qo’llashni o’rgatishga yordam beradi. Amaliy ishlarni bajarish rejasini o’quvchilarning o’zlari mustaqil tuzishlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir.
Ko’rgazmali qurollarni o’quvchilar tomonidan bajarilishini ham amaliy ishlarga kiritish mumkin. Bu egallagan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Laboratoriya ishlari ishlari tahlimning turli bosqichlarida bo’lishi mumkin. Laboratoriya ishlarini o’tkazilishi egallagan bilimlarni ishonarlilik kuchini oshiradi, bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi, ularni amalga qo’llashga o’rgatish uchun xizmat qiladi.
Laboratoriya ishlari yangi bilimlarni berish maqsadlarida ham o’tkazilishi mumkin.
Laboratoriya ishlari jarayonida o’quvchilarda mahsuliyatni his etish, kuzatuvchanlik, diqqatlilik rivojlanadi.
Mustaqil ishlar – bu o’qituvchining bevosita ishtiroksiz,
biroq uning topshirig’i bilan maxsus ajratilgan vaqtda bajariladigan ishlardir. Bu o’rindda o’quvchilar o’zlarining intilishlarini qo’llab hamda aqliy va jismoniy harakatlarining natijalariniu yoki bu formada ifodalab, topshiriqda qo’yilgan maqsadga ongli ravishda erishishga harakat qiladilar.
Dastlabki darslardan boshlab ishni shunday tashkil etish kerakki, o’quvchilar qo’l mehnatini egallash uchun nazariy bilimlar va amaliy malakalar o’rtasida uzviy aloqada bo’lishi kerakligini his etsinlar. O’quvchilarda malakani shakllantirish ongli faoliyatdan ajralgan holda bo’lmasligi kerak.
Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida malakalar shakllanishi bilan birga o’quvchilar o’z kuchlari, bilim va qobiliyatlarini sinovdan o’tkazadilar.
Mustaqil ishlarning keng qo’llanilishi o’quvchilarda ishga ijodiy yondashishni, ulardagi bilishga, qiziqishlarini, olingan bilimlarni amalda qo’llay bilishni rivojlantirishga yordam beradi.
Ekskursiya – bilishga qiziqishni avj oldirishda, o’quvchilarga
mustaqillik malakalarini singdirish va hayotni bilishda muhim o’rinni egallaydi. Agarda ekskursiyalarni o’tkazishda ishlab chiqarish vakillari ham qatnashsa, us yanada samaraliroq bo’ladi. Ekskursiya jarayonida o’quvchilar ishlab chiqarish texnologiyasi bilan yaqindan tanishadilar. Ekskursiyani o’tkazishdan oldin o’quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo’yish, ekskursiyadan so’ng savol-javob o’tkazish lozim. Masalan, to’qimachilik kombinatiga ekskursiya uyushtirishdan oldin o’quvchilarga guruhlar bo’yicha topshiriqlar berish mumkin. Guruhlardan biri ekskursiyadan so’ng alg’bomni jihozlaydi, yigiruv tsexini eng yaxshi ishchilarini yozib chiqadi, rasmlar chizadi, ikkinchi guruh to’qishning texnologik jarayonini yozadi, uchunchi guruh ishni bo’yash bo’limida olib boradi va hokazo.
Kitob bilan ishlash. Hozirgi kunda mehnat tahlimi bo’yicha 1,2,3,4- sinflarga mo’ljallangan “Mehnat” darsliklari asosida o’qituvchidan o’quvchilarni kitob bilan ishlashga o’rgatish talab qilinadi. Bu maqsadda qo’yidagi kitoblardan: Kuznetsovning “1-3 sinflarda qog’oz va karton bilan ishlash”, “Boshlang’ich sinflarda texnik modellash”, “1-3 sinflarda mehnat bo’yicha alg’bom”, “Boshlang’ich sinflarda tabiiy materillar bilan ishlash” kabilardan foydalanish mumkin.
O’quvchilarni kitob bilan tanishtirishdan oldin o’qituvchining o’zi bu kitobni puxta o’rganib chiqishi, undan nimalarni tavsiya etish mumkinligini belgilab chiqishi lozim. O’quvchilarni kitob bilan mustaqil ishlashga ata-sekin o’rgatib borish kerak.
Texnik vositalar qo’l mehnati mashg’ulotlarida ayrim bo’limlarni o’rganish, kasblar, materiallarni tayyorlash texnologiyasi, x
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:34]
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:35]
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
avfsizlik texnikasi qoidalarini tanishtirish munosabati bilan qo’llaniladi.
Aytib o’tilgan usullar mehnat tahlimi o’qituvchilari tomonidan muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Bilimlarni egallash, o’zlashtirish, amalda qo’llash va o’quvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o’qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bog’liq. Mehnat o’qituvchisi dasturda nazarda tutilgan mehnatning barcha turlarini bir xil yaxshi bilishi kerak. Faqat ijodiy fikr yuritib ishlaydigan, o’z ishida o’qitishning turli usullari bilan birga, pedagogik texnologiyalardan va interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etgan o’qituvchigina jamiyatning maktab oldiga qo’ygan vazifalarini muvaffaqiyatli hal etishda yordam berishi mumkin.
O’quv materialini mumkin qadar qiziqarli va o’qimishli qilinganda, u yaxshiroq egallanib, o’quvchining qalbiga singadi va uni amalda qo’llash osonroq bo’ladi.
Har bir o’quvchidagi qiziqish turlichadir, shunday ekan, o’qitishda yakka tartibda yondashishni oshirish kerak bo’ladi. Bundan tashqari bir sinf, bir yoshdagi o’quvchilarning rivojlanganlik darajasi hamda bilimlarni egallash tezligi turlichadir.
Darslarni to’g’ri tashkil etishda xar xil o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlashni oldindan o’ylab qo’yilgan tuzilishi bo’lishi muhimdir. Bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham, yaxshi o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham oldindan alohida topshiriqlar tayyorlab qo’yish kerak.
Har bir o’qituvchiga o’z uslubi, o’z usulining o’ziga xosligiga ega bo’lish huquqi berilgan, biroq shuni aytish kerakki, bularning barchasi mustahkam bilim berish, mehnat sohasidagi malaka va ko’nikmalarini egallash, ijodiy qobiliyatlarini o’stirish, bilimga qiziqishini o’stirishga yordam beradi.
O’quv jarayonini takomillashtirish, o’qitishning yangi shakl hamda metodlarini tadbiq qilish, o’quvchilarda qiziqishni oshirishga, darslarning samaradorligini kuchaytirishga, bilish faolligini oshirishga yordam beradi. Bilish faolligini rivojlantirish o’z navbatida buyumga, mazkur holatda – xizmat ko’rsatuvchi mehnatga qiziqishini rivojlantirishda ko’maklashadi.
1. Mehnat tahlimi metodlari mazmuni nimalardan iborat?
Mehnat o’qituvchilarining ushbu metodlardan foydalanishi?
Nechta qo`l mehnat usullari mavjud?
Mehnat ta`limining shakl va metodlarini izohlab bering?
Mehnat tahlimida o’qitish metodlariga tahrif bering.
Amaliy mehnat ish turlarini keltiring..
1. R.A.Mavlonova, O.T.To’raeva, K.M.Xoliqberdiev “Pedagogika” T., “O’qituvchi” 1998 yil
2. X.Sanaqulov, M.Haydarov “Boshlang’ich sinflarda qog’ozdan amaliy ishlar” 1996 yil
3. R.A.Mavlonova, Goroxova, Ogluzdina O, “Mehnat tahlim metodikasi” T., “O’qituvchi” 1986 yil
4. SHumulevich N.M. “Qog’ozdan texnik modellar yasash” T.,“O’qituvchi” 1989 y
5. Vorobg’yov A.SH. “Konstruktorlik va modellashtirish” T., “O’qituvchi”1989 yil
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
1. Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmoqlaridan biri sifatida.
2. Texnologiyani ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi
Texnologiya fani ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash o’quv rejasida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlarda o’qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlarga umumtexnik, texnika va pedagogika fanlari kiradi. Umumtexnika fanlariga texnik mexanika asoslari, mashinasozlik asoslari, elektrotexnika va elektronika asoslari kirib, texnik fanlar bo’yicha bilim egallashga asos bo’ladi.
Chizmachilik va chizma geometriya, materialshunoslik, ishlab chiqarish jarayonini mexanizasiyalash va avtomatlashtirish asoslari, ishlab chiqarishni tashkil etish va uning ekonomikasi asoslari, elektromantaj ishlari va elektr bilan ishlaydigan maishiy asbob (pribor)lar va boshqa texnik fanlar jumlasiga kiradi.
O’qituvchining psixologik-pedagogik jihatdan tayyorgarligi psixologiya, pedagogika, texnologiya va kasb ta’limi metodikasi, chizmachilik va rasm o’qitish metodikasi, maktab gigiyenasi kabi fanlarni o’rganishda amalga oshadi.
Shunday qilib, texnologiya fani o’qituvchisini tayyorlashda “Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri bo’lib hisoblanadi. Bu fanlar boshqa fanlarni pedagogika, psixologiya va hokazolarni takrorlamaydi, balki ular bilan yaqin bog’lanishda bo’ladi.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” kursi o’rganish, umumiy ta’lim maktabidagi texnologiya fanining (mehnat tarbiyasi, politexnik ta’lim, kasbga yo’llash va hokazolarning) maqsad va vazifalarini, shu fan bo’yicha o’quv jarayonini tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olinishi, maktab ustaxonalarida ta’lim tarbiya jarayonini muvoffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar sistemasi sifatida o’rganilishi lozim.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” alohida roli shuki, o’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga ongli munosabatni tarkib topishi uchun obyektiv qulay sharoit vujudga keladi. Bo’lajak o’qituvchiga yana shu sharoitdan qanday qilib to’la foydalanishni ko’rsatish modulning vazifalaridan biridir.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmog’i sifatida o’z obyektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega.
Texnologiya ta’limi jarayoni, shu jarayonning hamma jihatlari; o’quv materialining mazmuni, o’qitish metodlari, o’quvchilarning bilish faoliyati, o’qitish natijalari va boshqalar o’rganish obyekti hisoblanadi.
Pedagogika fanining tarmog’i sifatida texnologiya fanini o’qitish metodikasi oldiga qo’ygan asosiy tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Texnologiya fani vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish.
Texnologiya fani vazifalarini belgilashda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Vazirlar Mahkamasi tomonidan chiqarilgan karorlar asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
Texnologiya fani o’quvchilar shaxsini har tomonlama kamol topishiga, mehnatning turmush bilan aloqasini mustahkamlashga o’quvchilarda ongli dunyo qarashni shakllanishiga va asosiy ravishda kasb tanlashga tayyorlashda yordam beradi.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi ustaxonada o’tkaziladigan mashg’ulotlar bilan boshqa o’quv fanlarini (ijtimoiy-siyosiy, tabiiy matematik) o’qitishning o’zaro didaktik bog’liqligini ochib beradi, shuningdek, quyi, o’rta va yuqori sinflardagi Texnologiya fanining izchilligini ta’minlash yo’llarini ko’rsatadi.
Texnologiya fani jarayonida o’quvchilarda mehnatga muhabbat, jismoniy mehnat kishilariga hurmat va shaxsning boshqa ahloqiy sifatlari shakllanishiga imkon beradi. Bu sifatlar og’zaki tushuntirish bilan emas, balki o’quvchilarni unumli mehnatga qatnashtirish yo’li bilan shakllantiriladi.
2. O’quv materialini mazmunini asoslash.
Pedagogikadan ma’lumki, o’quv fanining mazmunini ishlab chiqish uchun, birinchidan, tegishli fan yoki texnikaning tarmog’idagi m
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
avjud ma’lumotlardan o’quv materialini tanlab olish, ikkinchidan, bu materialni o’quvchilarni yosh xususiyatlarini, ularni boshqa fanlarga oid bilimlarini va boshqa ba’zi faktorlarni hisobga olgan holda ma’lum tartibda sistemaga solish zarur.
Insoniyat tomonidan tuplangan bilimlar hajmi juda katta. Ulardan umumiy ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va o’quvchilarda o’rganiladigan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo’llanilishi haqida to’g’ri tasavvur hosil qiladiganlarini ajratib olishga to’g’ri keladi.
Buning uchun o’quv materiali eng katta tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatga molikligini xal qilish uchun uni tanlash mezoni bo’lishi kerak. Bunday mezon (kritiylar)ni ishlab chiqish ham metodikaning vazifasiga kiradi.
O’quv materialining mazmuni fan va ishlab chiqarish taraqqiyotiga qarab o’zgarib boradi, shunga ko’ra o’quv dasturini ham o’zgartirib turish lozim.
O’quv materialini tartibga solish ham muhim muammodir. Fan va o’quv jarayonida “sodda” va “murakkab” tushunchalari bir xil emas. Masalan, fan tarmog’i mashinasozlikda detal – sodda o’rganish obyekti, mashina esa detalga nisbatan murakkab hisoblanadi. Ammo o’qitish o’quvchilarni mashina (masalan, metall qirquvchi stanok) bilan tanishtirish detallarni o’rganishdan boshlansa, o’quvchilar o’quv materialini katta qiyinchilik bilan idrok etadilar, unga qiziqmasligini ko’rsatadi. Agar mashinani nimaga mo’ljallanganligini va umumiy tuzilishini tushintirishdan boshlansa, o’quvchilar uni konstruksiyasi bilan chuqurroq tanishish va uning ayrim detallarini o’rganish istagi tug’iladi. Natijada o’quvchilar o’quv jarayonida faol ishtirok etadi, ularning yangi bilimlarini ongli o’zgartirishga erishiladi.
O’qitish metodikasi tartibga solishda eng samarador yo’lni va vositalarni topadi, bu esa maktab fanini asoslash va o’quv dasturini tuzish uchun ham zarur hisoblanadi.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etish.
O’quv jarayoni o’zaro chambarchas bog’langan o’qitish (o’qituvchi faoliyati) va ta’lim olish (o’quvchilar faoliyati)dan iboratdir.
O’quv jarayonini tashkil etishning prinsiplari va usullarini ishlab chiqishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi boshqa o’quv fanlarining o’qitish tajribasidan va didaktik tadqiqotlarining ma’lumotlaridan foydalaniladi. Shu bilan birga ko’p masalalarni texnologiya fanini o’qitish metodikasi mustaqil xal qiladi.
Masalan, mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, ish o’rnini tashkil qilish, mehnat usullarini to’g’ri bajarish va hakazo.
Maktab tizimida o’quvchilar ishini tashkil qilishning uchta asosiy frontal, brigada va individual shakllari mavjud.
O’quvchilarga beriladigan mehnat topshirig’i ijtimoiy foydali qiymatga ega bulishi lozim, aks holda tayyorlanayotgan buyumga nisbatan o’quvchilarda qiziqish uyg’onmaydi.
4. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va metodikasini asoslash.
Bugungi kunda texnologiya yo’nalishi bo’yicha maktabdan va sinfdan tashqari ishlar keng tarqalgan. Deyarli har bir maktabda metal va metalmas materiallarga ishlov berish hamda yosh texniklar to’garaklari mavjud. Bunday to’garaklar yosh texniklar markazlari, klublari, mahalla qo’mitalar qoshida ham tashkil etilgan. Ularni ishini tashkil etish, turli shakllarini ishlab chiqish ham texnologiya fanini o’qitish metodikasining vazifasiga kiradi.
Yuqorida ko’rsatilgan hamma vazifalarni xal qilishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi quyidagi ilmiy metodlariga asoslanadi.
Kuzatish. Kuzatish jarayonida tadqiqotchi o’quv jarayonining borishiga aralashmay, faqat nima sodir bo’layotganini qayd qilib boradi. Tadqiqotchi oldindan kuzatishning maqsadi, vazifasi va metodikasini belgilab oladi.
Eksperiment. Eksperiment kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchi tomonidan vujudga keltirilgan jiddiy, aniq sharoitda o’tkaziladi. Eksperimentda vaziyatni keraklicha takrorlash mumkin. Tajriba avval kichik guruhda, so’ng sinfda, bir necha sinf va maktablarda o’tkaziladi. Natijaning samaradorligi haqida xulosa chiqariladi.
Ilg’or pedagogik tajribani o’rganish va umumlashtirish. Ilg’or o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
, uni umumiy tahlil qilish o’quv jarayonini samarali tashkil etishga oid tavsiflarni ishlab chiqish imkonini beradi. Ilg’or tajribani kuzatish, o’qituvchilar bilan suhbatlashish, o’quvchilarning ishlari bilan tanishish va boshqa yo’llar bilan o’rganish mumkin. Ilg’or tajribani o’rganish va tarqatishda pedagogik o’qishlar muhim rol o’ynaydi.
Nazariy tadqiqotlar. Metodikani ishlab chiqishda kuzatish metodlari yoki eksperiment yo’li bilan tadqiq qilib bo’lmaydigan malakalarni xal qilishga ham to’g’ri keladi. Masalan, o’quv materialining mazmunini asoslash amaliyotda to’plangan bilim va malakalarning tegishli kompleksini o’rganishdan boshlanadi. Bu holda tadqiqot analiz metodi bilan o’tkaziladi, ya’ni bilim va malakalarning butun kompleksi ajratiladi. So’ng hamma eksperimentlar ichidan o’quv dasturi mazmuniga kiradiganlari tanlab olinadi. Ya’ni analizga teskari jarayon-sintez sodir bo’ladi. Analiz va sintez nazariy tadqiqot metodlaridandir.
Demak, metodika mustaqil tadqiqotlar bilan shug’ullanadi. Shu bilan birga boshqa fanlar bilan chambarchas bog’langan holda, hamkorlikni amalga oshiradi.
Texnologiya metodikasi fani pedagogika, psixologiya, tabiat, o‘lkamiz tarixi, o‘quv ustaxonasida amaliy mashg‘ulot metodikasi, ona tili, tasviriy san‘at, o‘qish, iqtisod bilan bog‘liq.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son yig‘indi, ayirma, mavzularini texnologiya darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar bir necha gul yaproqlarini sanab chiqib qirqadilar. Gullarni qirqishda sanoq asosida doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar texnologiya darsida mustahkamlanadi.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular texnologiya darslarida ham qo‘llash mumkin. Masalan: Sifat mavzusi texnologiya darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi. Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi: Qizil, qi p-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq.
O‘qish darslarida masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi. O‘rganilganlar asosida texnologiya darsida aplekatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ ertaqlari asosida aplekatsiya yasaladi. Aplekatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Tabiyatshunoslik fani bilan bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar, urug‘lar, mevalar, postloq, daraxt shoxlari, parranda patlari, loylardan o‘yinchoqlar, aplekatsiyalar yasashadi.
Tarix fani bilan bog‘liqligi qog‘oz mavzusini o‘tishda uning kelib chiqishi tarixi, kulolchilk, naqqoshlik, kashtachilik, misgarchilik, yog‘ochsozlik tarixi haqida o‘quvchilarga tushuncha beriladi. Bunda o‘quvchilarga milliy an‘analarimizga nisbatan muhabbat uyg‘otishadi.
Tasviriy san’at darsi bilan texnologiya darsi chambarchars bog‘liqdir. Bu ikki fan har doim bir-birini to‘ldirib boradi. Chunki yasalgan narsa tasviri avval chiziladi. Shu chiziqlar asosida kerakli shakllar qirqiladi.
Pedagogika fani ta’lim-tarbiya usullarini o‘rgatuvchi fan bo‘lganligi sababli texnologiya darsi bilan doim bog‘liq.
Psixologiya fani o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini bilgan holda texnologiya darsini olib boradi. Texnologiya har bir narsani yasattirayotganda o‘quvchilarning ruhiy jarayonini hisobga olish zarur.
O‘lkamiz tarixi bu fan bilan bog‘liqligi o‘quvchilarni atrofda bo‘ladigan barcha yangiliklar o‘quvchilarni yangi bilimlar asosida dars o‘tishga ularni fikirlash qobilyatlarini kengaytirishga, ekskursiyalar tashkil qilish va ekskursiyalar asosida
ko‘rgan narsalarni bajarishga o‘rgatadi.
O‘quv ustaxona amaliy mashg‘ulot bu fanga bog‘liqligi o‘qishda bajaradigan har bir ishlar tayyorlanadigan ko‘rgazmalar va ulardan qanday foydalanish kerakligini qaysi fanlar bilan bog‘liq holda yangi usul bilan dars berish texnologiya metodikasi fanida tushincha beriladi.
Эта лекция ещё не готова к просмотру.
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
1. Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmoqlaridan biri sifatida.
2. Texnologiyani ta’limi fanining boshqa fa
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
nlar bilan bog‘liqligi
Texnologiya fani ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash o’quv rejasida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlarda o’qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlarga umumtexnik, texnika va pedagogika fanlari kiradi. Umumtexnika fanlariga texnik mexanika asoslari, mashinasozlik asoslari, elektrotexnika va elektronika asoslari kirib, texnik fanlar bo’yicha bilim egallashga asos bo’ladi.
Chizmachilik va chizma geometriya, materialshunoslik, ishlab chiqarish jarayonini mexanizasiyalash va avtomatlashtirish asoslari, ishlab chiqarishni tashkil etish va uning ekonomikasi asoslari, elektromantaj ishlari va elektr bilan ishlaydigan maishiy asbob (pribor)lar va boshqa texnik fanlar jumlasiga kiradi.
O’qituvchining psixologik-pedagogik jihatdan tayyorgarligi psixologiya, pedagogika, texnologiya va kasb ta’limi metodikasi, chizmachilik va rasm o’qitish metodikasi, maktab gigiyenasi kabi fanlarni o’rganishda amalga oshadi.
Shunday qilib, texnologiya fani o’qituvchisini tayyorlashda “Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri bo’lib hisoblanadi. Bu fanlar boshqa fanlarni pedagogika, psixologiya va hokazolarni takrorlamaydi, balki ular bilan yaqin bog’lanishda bo’ladi.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” kursi o’rganish, umumiy ta’lim maktabidagi texnologiya fanining (mehnat tarbiyasi, politexnik ta’lim, kasbga yo’llash va hokazolarning) maqsad va vazifalarini, shu fan bo’yicha o’quv jarayonini tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olinishi, maktab ustaxonalarida ta’lim tarbiya jarayonini muvoffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar sistemasi sifatida o’rganilishi lozim.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” alohida roli shuki, o’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga ongli munosabatni tarkib topishi uchun obyektiv qulay sharoit vujudga keladi. Bo’lajak o’qituvchiga yana shu sharoitdan qanday qilib to’la foydalanishni ko’rsatish modulning vazifalaridan biridir.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmog’i sifatida o’z obyektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega.
Texnologiya ta’limi jarayoni, shu jarayonning hamma jihatlari; o’quv materialining mazmuni, o’qitish metodlari, o’quvchilarning bilish faoliyati, o’qitish natijalari va boshqalar o’rganish obyekti hisoblanadi.
Pedagogika fanining tarmog’i sifatida texnologiya fanini o’qitish metodikasi oldiga qo’ygan asosiy tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Texnologiya fani vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish.
Texnologiya fani vazifalarini belgilashda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Vazirlar Mahkamasi tomonidan chiqarilgan karorlar asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
Texnologiya fani o’quvchilar shaxsini har tomonlama kamol topishiga, mehnatning turmush bilan aloqasini mustahkamlashga o’quvchilarda ongli dunyo qarashni shakllanishiga va asosiy ravishda kasb tanlashga tayyorlashda yordam beradi.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi ustaxonada o’tkaziladigan mashg’ulotlar bilan boshqa o’quv fanlarini (ijtimoiy-siyosiy, tabiiy matematik) o’qitishning o’zaro didaktik bog’liqligini ochib beradi, shuningdek, quyi, o’rta va yuqori sinflardagi Texnologiya fanining izchilligini ta’minlash yo’llarini ko’rsatadi.
Texnologiya fani jarayonida o’quvchilarda mehnatga muhabbat, jismoniy mehnat kishilariga hurmat va shaxsning boshqa ahloqiy sifatlari shakllanishiga imkon beradi. Bu sifatlar og’zaki tushuntirish bilan emas, balki o’quvchilarni unumli mehnatga qatnashtirish yo’li bilan shakllantiriladi.
2. O’quv materialini mazmunini asoslash.
Pedagogikadan ma’lumki, o’quv fanining mazmunini ishlab chiqish uchun, birinchidan, tegishli fan yoki texnikaning tarmog’idagi mavjud ma’lumotlardan o’quv materialini tanlab olish, ikkinchidan, bu materialni o’quvchilarni yosh xususiyatlarini, ularni boshqa fanlarga oid bilimlarini va boshqa ba’zi faktorlarni hisobga olgan holda ma’lum tartibda sistemaga solish zarur.
Insoniyat tomonidan tuplangan bilimlar
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
hajmi juda katta. Ulardan umumiy ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va o’quvchilarda o’rganiladigan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo’llanilishi haqida to’g’ri tasavvur hosil qiladiganlarini ajratib olishga to’g’ri keladi.
Buning uchun o’quv materiali eng katta tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatga molikligini xal qilish uchun uni tanlash mezoni bo’lishi kerak. Bunday mezon (kritiylar)ni ishlab chiqish ham metodikaning vazifasiga kiradi.
O’quv materialining mazmuni fan va ishlab chiqarish taraqqiyotiga qarab o’zgarib boradi, shunga ko’ra o’quv dasturini ham o’zgartirib turish lozim.
O’quv materialini tartibga solish ham muhim muammodir. Fan va o’quv jarayonida “sodda” va “murakkab” tushunchalari bir xil emas. Masalan, fan tarmog’i mashinasozlikda detal – sodda o’rganish obyekti, mashina esa detalga nisbatan murakkab hisoblanadi. Ammo o’qitish o’quvchilarni mashina (masalan, metall qirquvchi stanok) bilan tanishtirish detallarni o’rganishdan boshlansa, o’quvchilar o’quv materialini katta qiyinchilik bilan idrok etadilar, unga qiziqmasligini ko’rsatadi. Agar mashinani nimaga mo’ljallanganligini va umumiy tuzilishini tushintirishdan boshlansa, o’quvchilar uni konstruksiyasi bilan chuqurroq tanishish va uning ayrim detallarini o’rganish istagi tug’iladi. Natijada o’quvchilar o’quv jarayonida faol ishtirok etadi, ularning yangi bilimlarini ongli o’zgartirishga erishiladi.
O’qitish metodikasi tartibga solishda eng samarador yo’lni va vositalarni topadi, bu esa maktab fanini asoslash va o’quv dasturini tuzish uchun ham zarur hisoblanadi.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etish.
O’quv jarayoni o’zaro chambarchas bog’langan o’qitish (o’qituvchi faoliyati) va ta’lim olish (o’quvchilar faoliyati)dan iboratdir.
O’quv jarayonini tashkil etishning prinsiplari va usullarini ishlab chiqishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi boshqa o’quv fanlarining o’qitish tajribasidan va didaktik tadqiqotlarining ma’lumotlaridan foydalaniladi. Shu bilan birga ko’p masalalarni texnologiya fanini o’qitish metodikasi mustaqil xal qiladi.
Masalan, mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, ish o’rnini tashkil qilish, mehnat usullarini to’g’ri bajarish va hakazo.
Maktab tizimida o’quvchilar ishini tashkil qilishning uchta asosiy frontal, brigada va individual shakllari mavjud.
O’quvchilarga beriladigan mehnat topshirig’i ijtimoiy foydali qiymatga ega bulishi lozim, aks holda tayyorlanayotgan buyumga nisbatan o’quvchilarda qiziqish uyg’onmaydi.
4. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va metodikasini asoslash.
Bugungi kunda texnologiya yo’nalishi bo’yicha maktabdan va sinfdan tashqari ishlar keng tarqalgan. Deyarli har bir maktabda metal va metalmas materiallarga ishlov berish hamda yosh texniklar to’garaklari mavjud. Bunday to’garaklar yosh texniklar markazlari, klublari, mahalla qo’mitalar qoshida ham tashkil etilgan. Ularni ishini tashkil etish, turli shakllarini ishlab chiqish ham texnologiya fanini o’qitish metodikasining vazifasiga kiradi.
Yuqorida ko’rsatilgan hamma vazifalarni xal qilishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi quyidagi ilmiy metodlariga asoslanadi.
Kuzatish. Kuzatish jarayonida tadqiqotchi o’quv jarayonining borishiga aralashmay, faqat nima sodir bo’layotganini qayd qilib boradi. Tadqiqotchi oldindan kuzatishning maqsadi, vazifasi va metodikasini belgilab oladi.
Eksperiment. Eksperiment kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchi tomonidan vujudga keltirilgan jiddiy, aniq sharoitda o’tkaziladi. Eksperimentda vaziyatni keraklicha takrorlash mumkin. Tajriba avval kichik guruhda, so’ng sinfda, bir necha sinf va maktablarda o’tkaziladi. Natijaning samaradorligi haqida xulosa chiqariladi.
Ilg’or pedagogik tajribani o’rganish va umumlashtirish. Ilg’or o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish, uni umumiy tahlil qilish o’quv jarayonini samarali tashkil etishga oid tavsiflarni ishlab chiqish imkonini beradi. Ilg’or tajribani kuzatish, o’qituvchilar bilan suhbatlashish, o’quvchilarning ishlari bilan tanishish va boshqa yo’llar bilan o’rganish mumkin. Ilg’or tajribani o’rga
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
nish va tarqatishda pedagogik o’qishlar muhim rol o’ynaydi.
Nazariy tadqiqotlar. Metodikani ishlab chiqishda kuzatish metodlari yoki eksperiment yo’li bilan tadqiq qilib bo’lmaydigan malakalarni xal qilishga ham to’g’ri keladi. Masalan, o’quv materialining mazmunini asoslash amaliyotda to’plangan bilim va malakalarning tegishli kompleksini o’rganishdan boshlanadi. Bu holda tadqiqot analiz metodi bilan o’tkaziladi, ya’ni bilim va malakalarning butun kompleksi ajratiladi. So’ng hamma eksperimentlar ichidan o’quv dasturi mazmuniga kiradiganlari tanlab olinadi. Ya’ni analizga teskari jarayon-sintez sodir bo’ladi. Analiz va sintez nazariy tadqiqot metodlaridandir.
Demak, metodika mustaqil tadqiqotlar bilan shug’ullanadi. Shu bilan birga boshqa fanlar bilan chambarchas bog’langan holda, hamkorlikni amalga oshiradi.
Texnologiya metodikasi fani pedagogika, psixologiya, tabiat, o‘lkamiz tarixi, o‘quv ustaxonasida amaliy mashg‘ulot metodikasi, ona tili, tasviriy san‘at, o‘qish, iqtisod bilan bog‘liq.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son yig‘indi, ayirma, mavzularini texnologiya darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar bir necha gul yaproqlarini sanab chiqib qirqadilar. Gullarni qirqishda sanoq asosida doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar texnologiya darsida mustahkamlanadi.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular texnologiya darslarida ham qo‘llash mumkin. Masalan: Sifat mavzusi texnologiya darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi. Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi: Qizil, qi p-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq.
O‘qish darslarida masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi. O‘rganilganlar asosida texnologiya darsida aplekatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ ertaqlari asosida aplekatsiya yasaladi. Aplekatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Tabiyatshunoslik fani bilan bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar, urug‘lar, mevalar, postloq, daraxt shoxlari, parranda patlari, loylardan o‘yinchoqlar, aplekatsiyalar yasashadi.
Tarix fani bilan bog‘liqligi qog‘oz mavzusini o‘tishda uning kelib chiqishi tarixi, kulolchilk, naqqoshlik, kashtachilik, misgarchilik, yog‘ochsozlik tarixi haqida o‘quvchilarga tushuncha beriladi. Bunda o‘quvchilarga milliy an‘analarimizga nisbatan muhabbat uyg‘otishadi.
Tasviriy san’at darsi bilan texnologiya darsi chambarchars bog‘liqdir. Bu ikki fan har doim bir-birini to‘ldirib boradi. Chunki yasalgan narsa tasviri avval chiziladi. Shu chiziqlar asosida kerakli shakllar qirqiladi.
Pedagogika fani ta’lim-tarbiya usullarini o‘rgatuvchi fan bo‘lganligi sababli texnologiya darsi bilan doim bog‘liq.
Psixologiya fani o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini bilgan holda texnologiya darsini olib boradi. Texnologiya har bir narsani yasattirayotganda o‘quvchilarning ruhiy jarayonini hisobga olish zarur.
O‘lkamiz tarixi bu fan bilan bog‘liqligi o‘quvchilarni atrofda bo‘ladigan barcha yangiliklar o‘quvchilarni yangi bilimlar asosida dars o‘tishga ularni fikirlash qobilyatlarini kengaytirishga, ekskursiyalar tashkil qilish va ekskursiyalar asosida
ko‘rgan narsalarni bajarishga o‘rgatadi.
O‘quv ustaxona amaliy mashg‘ulot bu fanga bog‘liqligi o‘qishda bajaradigan har bir ishlar tayyorlanadigan ko‘rgazmalar va ulardan qanday foydalanish kerakligini qaysi fanlar bilan bog‘liq holda yangi usul bilan dars berish texnologiya metodikasi fanida tushincha beriladi.
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
1. Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmoqlaridan biri sifatida.
2. Texnologiyani ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi
Texnologiya fani ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash o’quv rejasida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlarda o’qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlarga umumtexnik, texnika va pedagogika fanlari kiradi. Umumtexnika fanlariga texnik mexanika asoslari, mashinasozlik asoslari, elektrotexnika va elektronika asoslari kirib, texnik fanlar bo’yicha bilim egallashga asos bo’ladi.
Chizmachilik va chizma geometriya, materialshunoslik, ishlab chiqarish jarayonini mexanizasiyalash va avtomatlashtirish asoslari, ishlab chiqarishni tashkil etish va uning ekonomikasi asoslari, elektromantaj ishlari va elektr bilan ishlaydigan maishiy asbob (pribor)lar va boshqa texnik fanlar jumlasiga kiradi.
O’qituvchining psixologik-pedagogik jihatdan tayyorgarligi psixologiya, pedagogika, texnologiya va kasb ta’limi metodikasi, chizmachilik va rasm o’qitish metodikasi, maktab gigiyenasi kabi fanlarni o’rganishda amalga oshadi.
Shunday qilib, texnologiya fani o’qituvchisini tayyorlashda “Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri bo’lib hisoblanadi. Bu fanlar boshqa fanlarni pedagogika, psixologiya va hokazolarni takrorlamaydi, balki ular bilan yaqin bog’lanishda bo’ladi.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” kursi o’rganish, umumiy ta’lim maktabidagi texnologiya fanining (mehnat tarbiyasi, politexnik ta’lim, kasbga yo’llash va hokazolarning) maqsad va vazifalarini, shu fan bo’yicha o’quv jarayonini tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olinishi, maktab ustaxonalarida ta’lim tarbiya jarayonini muvoffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar sistemasi sifatida o’rganilishi lozim.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” alohida roli shuki, o’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga ongli munosabatni tarkib topishi uchun obyektiv qulay sharoit vujudga keladi. Bo’lajak o’qituvchiga yana shu sharoitdan qanday qilib to’la foydalanishni ko’rsatish modulning vazifalaridan biridir.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmog’i sifatida o’z obyektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega.
Texnologiya ta’limi jarayoni, shu jarayonning hamma jihatlari; o’quv materialining mazmuni, o’qitish metodlari, o’quvchilarning bilish faoliyati, o’qitish natijalari va boshqalar o’rganish obyekti hisoblanadi.
Pedagogika fanining tarmog’i sifatida texnologiya fanini o’qitish metodikasi oldiga qo’ygan asosiy tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Texnologiya fani vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish.
Texnologiya fani vazifalarini belgilashda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Vazirlar Mahkamasi tomonidan chiqarilgan karorlar asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
Texnologiya fani o’quvchilar shaxsini har tomonlama kamol topishiga, mehnatning turmush bilan aloqasini mustahkamlashga o’quvchilarda ongli dunyo qarashni shakllanishiga va asosiy ravishda kasb tanlashga tayyorlashda yordam beradi.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi ustaxonada o’tkaziladigan mashg’ulotlar bilan boshqa o’quv fanlarini (ijtimoiy-siyosiy, tabiiy matematik) o’qitishning o’zaro didaktik bog’liqligini ochib beradi, shuningdek, quyi, o’rta va yuqori sinflardagi Texnologiya fanining izchilligini ta’minlash yo’llarini ko’rsatadi.
Texnologiya fani jarayonida o’quvchilarda mehnatga muhabbat, jismoniy mehnat kishilariga hurmat va shaxsning boshqa ahloqiy sifatlari shakllanishiga imkon beradi. Bu sifatlar og’zaki tushuntirish bilan emas, balki o’quvchilarni unumli mehnatga qatnashtirish yo’li bilan shakllantiriladi.
2. O’quv materialini mazmunini asoslash.
Pedagogikadan ma’lumki, o’quv fanining mazmunini ishlab chiqish uchun, birinchidan, tegishli fan yoki texnikaning tarmog’idagi m
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
avjud ma’lumotlardan o’quv materialini tanlab olish, ikkinchidan, bu materialni o’quvchilarni yosh xususiyatlarini, ularni boshqa fanlarga oid bilimlarini va boshqa ba’zi faktorlarni hisobga olgan holda ma’lum tartibda sistemaga solish zarur.
Insoniyat tomonidan tuplangan bilimlar hajmi juda katta. Ulardan umumiy ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va o’quvchilarda o’rganiladigan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo’llanilishi haqida to’g’ri tasavvur hosil qiladiganlarini ajratib olishga to’g’ri keladi.
Buning uchun o’quv materiali eng katta tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatga molikligini xal qilish uchun uni tanlash mezoni bo’lishi kerak. Bunday mezon (kritiylar)ni ishlab chiqish ham metodikaning vazifasiga kiradi.
O’quv materialining mazmuni fan va ishlab chiqarish taraqqiyotiga qarab o’zgarib boradi, shunga ko’ra o’quv dasturini ham o’zgartirib turish lozim.
O’quv materialini tartibga solish ham muhim muammodir. Fan va o’quv jarayonida “sodda” va “murakkab” tushunchalari bir xil emas. Masalan, fan tarmog’i mashinasozlikda detal – sodda o’rganish obyekti, mashina esa detalga nisbatan murakkab hisoblanadi. Ammo o’qitish o’quvchilarni mashina (masalan, metall qirquvchi stanok) bilan tanishtirish detallarni o’rganishdan boshlansa, o’quvchilar o’quv materialini katta qiyinchilik bilan idrok etadilar, unga qiziqmasligini ko’rsatadi. Agar mashinani nimaga mo’ljallanganligini va umumiy tuzilishini tushintirishdan boshlansa, o’quvchilar uni konstruksiyasi bilan chuqurroq tanishish va uning ayrim detallarini o’rganish istagi tug’iladi. Natijada o’quvchilar o’quv jarayonida faol ishtirok etadi, ularning yangi bilimlarini ongli o’zgartirishga erishiladi.
O’qitish metodikasi tartibga solishda eng samarador yo’lni va vositalarni topadi, bu esa maktab fanini asoslash va o’quv dasturini tuzish uchun ham zarur hisoblanadi.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etish.
O’quv jarayoni o’zaro chambarchas bog’langan o’qitish (o’qituvchi faoliyati) va ta’lim olish (o’quvchilar faoliyati)dan iboratdir.
O’quv jarayonini tashkil etishning prinsiplari va usullarini ishlab chiqishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi boshqa o’quv fanlarining o’qitish tajribasidan va didaktik tadqiqotlarining ma’lumotlaridan foydalaniladi. Shu bilan birga ko’p masalalarni texnologiya fanini o’qitish metodikasi mustaqil xal qiladi.
Masalan, mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, ish o’rnini tashkil qilish, mehnat usullarini to’g’ri bajarish va hakazo.
Maktab tizimida o’quvchilar ishini tashkil qilishning uchta asosiy frontal, brigada va individual shakllari mavjud.
O’quvchilarga beriladigan mehnat topshirig’i ijtimoiy foydali qiymatga ega bulishi lozim, aks holda tayyorlanayotgan buyumga nisbatan o’quvchilarda qiziqish uyg’onmaydi.
4. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va metodikasini asoslash.
Bugungi kunda texnologiya yo’nalishi bo’yicha maktabdan va sinfdan tashqari ishlar keng tarqalgan. Deyarli har bir maktabda metal va metalmas materiallarga ishlov berish hamda yosh texniklar to’garaklari mavjud. Bunday to’garaklar yosh texniklar markazlari, klublari, mahalla qo’mitalar qoshida ham tashkil etilgan. Ularni ishini tashkil etish, turli shakllarini ishlab chiqish ham texnologiya fanini o’qitish metodikasining vazifasiga kiradi.
Yuqorida ko’rsatilgan hamma vazifalarni xal qilishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi quyidagi ilmiy metodlariga asoslanadi.
Kuzatish. Kuzatish jarayonida tadqiqotchi o’quv jarayonining borishiga aralashmay, faqat nima sodir bo’layotganini qayd qilib boradi. Tadqiqotchi oldindan kuzatishning maqsadi, vazifasi va metodikasini belgilab oladi.
Eksperiment. Eksperiment kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchi tomonidan vujudga keltirilgan jiddiy, aniq sharoitda o’tkaziladi. Eksperimentda vaziyatni keraklicha takrorlash mumkin. Tajriba avval kichik guruhda, so’ng sinfda, bir necha sinf va maktablarda o’tkaziladi. Natijaning samaradorligi haqida xulosa chiqariladi.
Ilg’or pedagogik tajribani o’rganish va umumlashtirish. Ilg’or o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
, uni umumiy tahlil qilish o’quv jarayonini samarali tashkil etishga oid tavsiflarni ishlab chiqish imkonini beradi. Ilg’or tajribani kuzatish, o’qituvchilar bilan suhbatlashish, o’quvchilarning ishlari bilan tanishish va boshqa yo’llar bilan o’rganish mumkin. Ilg’or tajribani o’rganish va tarqatishda pedagogik o’qishlar muhim rol o’ynaydi.
Nazariy tadqiqotlar. Metodikani ishlab chiqishda kuzatish metodlari yoki eksperiment yo’li bilan tadqiq qilib bo’lmaydigan malakalarni xal qilishga ham to’g’ri keladi. Masalan, o’quv materialining mazmunini asoslash amaliyotda to’plangan bilim va malakalarning tegishli kompleksini o’rganishdan boshlanadi. Bu holda tadqiqot analiz metodi bilan o’tkaziladi, ya’ni bilim va malakalarning butun kompleksi ajratiladi. So’ng hamma eksperimentlar ichidan o’quv dasturi mazmuniga kiradiganlari tanlab olinadi. Ya’ni analizga teskari jarayon-sintez sodir bo’ladi. Analiz va sintez nazariy tadqiqot metodlaridandir.
Demak, metodika mustaqil tadqiqotlar bilan shug’ullanadi. Shu bilan birga boshqa fanlar bilan chambarchas bog’langan holda, hamkorlikni amalga oshiradi.
Texnologiya metodikasi fani pedagogika, psixologiya, tabiat, o‘lkamiz tarixi, o‘quv ustaxonasida amaliy mashg‘ulot metodikasi, ona tili, tasviriy san‘at, o‘qish, iqtisod bilan bog‘liq.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son yig‘indi, ayirma, mavzularini texnologiya darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar bir necha gul yaproqlarini sanab chiqib qirqadilar. Gullarni qirqishda sanoq asosida doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar texnologiya darsida mustahkamlanadi.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular texnologiya darslarida ham qo‘llash mumkin. Masalan: Sifat mavzusi texnologiya darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi. Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi: Qizil, qi p-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq.
O‘qish darslarida masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi. O‘rganilganlar asosida texnologiya darsida aplekatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ ertaqlari asosida aplekatsiya yasaladi. Aplekatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Tabiyatshunoslik fani bilan bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar, urug‘lar, mevalar, postloq, daraxt shoxlari, parranda patlari, loylardan o‘yinchoqlar, aplekatsiyalar yasashadi.
Tarix fani bilan bog‘liqligi qog‘oz mavzusini o‘tishda uning kelib chiqishi tarixi, kulolchilk, naqqoshlik, kashtachilik, misgarchilik, yog‘ochsozlik tarixi haqida o‘quvchilarga tushuncha beriladi. Bunda o‘quvchilarga milliy an‘analarimizga nisbatan muhabbat uyg‘otishadi.
Tasviriy san’at darsi bilan texnologiya darsi chambarchars bog‘liqdir. Bu ikki fan har doim bir-birini to‘ldirib boradi. Chunki yasalgan narsa tasviri avval chiziladi. Shu chiziqlar asosida kerakli shakllar qirqiladi.
Pedagogika fani ta’lim-tarbiya usullarini o‘rgatuvchi fan bo‘lganligi sababli texnologiya darsi bilan doim bog‘liq.
Psixologiya fani o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini bilgan holda texnologiya darsini olib boradi. Texnologiya har bir narsani yasattirayotganda o‘quvchilarning ruhiy jarayonini hisobga olish zarur.
O‘lkamiz tarixi bu fan bilan bog‘liqligi o‘quvchilarni atrofda bo‘ladigan barcha yangiliklar o‘quvchilarni yangi bilimlar asosida dars o‘tishga ularni fikirlash qobilyatlarini kengaytirishga, ekskursiyalar tashkil qilish va ekskursiyalar asosida
ko‘rgan narsalarni bajarishga o‘rgatadi.
O‘quv ustaxona amaliy mashg‘ulot bu fanga bog‘liqligi o‘qishda bajaradigan har bir ishlar tayyorlanadigan ko‘rgazmalar va ulardan qanday foydalanish kerakligini qaysi fanlar bilan bog‘liq holda yangi usul bilan dars berish texnologiya metodikasi fanida tushincha beriladi.
Mavzu: Texnologiya ta’limi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi.
1. Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmoqlaridan biri sifatida.
2. Texnologiyani ta’limi fanining boshqa fa
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
nlar bilan bog‘liqligi
Texnologiya fani ta’limi o’qituvchilarini tayyorlash o’quv rejasida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlarda o’qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlarga umumtexnik, texnika va pedagogika fanlari kiradi. Umumtexnika fanlariga texnik mexanika asoslari, mashinasozlik asoslari, elektrotexnika va elektronika asoslari kirib, texnik fanlar bo’yicha bilim egallashga asos bo’ladi.
Chizmachilik va chizma geometriya, materialshunoslik, ishlab chiqarish jarayonini mexanizasiyalash va avtomatlashtirish asoslari, ishlab chiqarishni tashkil etish va uning ekonomikasi asoslari, elektromantaj ishlari va elektr bilan ishlaydigan maishiy asbob (pribor)lar va boshqa texnik fanlar jumlasiga kiradi.
O’qituvchining psixologik-pedagogik jihatdan tayyorgarligi psixologiya, pedagogika, texnologiya va kasb ta’limi metodikasi, chizmachilik va rasm o’qitish metodikasi, maktab gigiyenasi kabi fanlarni o’rganishda amalga oshadi.
Shunday qilib, texnologiya fani o’qituvchisini tayyorlashda “Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri bo’lib hisoblanadi. Bu fanlar boshqa fanlarni pedagogika, psixologiya va hokazolarni takrorlamaydi, balki ular bilan yaqin bog’lanishda bo’ladi.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” kursi o’rganish, umumiy ta’lim maktabidagi texnologiya fanining (mehnat tarbiyasi, politexnik ta’lim, kasbga yo’llash va hokazolarning) maqsad va vazifalarini, shu fan bo’yicha o’quv jarayonini tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olinishi, maktab ustaxonalarida ta’lim tarbiya jarayonini muvoffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar sistemasi sifatida o’rganilishi lozim.
“Texnologiya fanini o’qitish metodikasi” alohida roli shuki, o’quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga ongli munosabatni tarkib topishi uchun obyektiv qulay sharoit vujudga keladi. Bo’lajak o’qituvchiga yana shu sharoitdan qanday qilib to’la foydalanishni ko’rsatish modulning vazifalaridan biridir.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi pedagogika fanining tarmog’i sifatida o’z obyektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega.
Texnologiya ta’limi jarayoni, shu jarayonning hamma jihatlari; o’quv materialining mazmuni, o’qitish metodlari, o’quvchilarning bilish faoliyati, o’qitish natijalari va boshqalar o’rganish obyekti hisoblanadi.
Pedagogika fanining tarmog’i sifatida texnologiya fanini o’qitish metodikasi oldiga qo’ygan asosiy tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Texnologiya fani vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish.
Texnologiya fani vazifalarini belgilashda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Vazirlar Mahkamasi tomonidan chiqarilgan karorlar asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
Texnologiya fani o’quvchilar shaxsini har tomonlama kamol topishiga, mehnatning turmush bilan aloqasini mustahkamlashga o’quvchilarda ongli dunyo qarashni shakllanishiga va asosiy ravishda kasb tanlashga tayyorlashda yordam beradi.
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi ustaxonada o’tkaziladigan mashg’ulotlar bilan boshqa o’quv fanlarini (ijtimoiy-siyosiy, tabiiy matematik) o’qitishning o’zaro didaktik bog’liqligini ochib beradi, shuningdek, quyi, o’rta va yuqori sinflardagi Texnologiya fanining izchilligini ta’minlash yo’llarini ko’rsatadi.
Texnologiya fani jarayonida o’quvchilarda mehnatga muhabbat, jismoniy mehnat kishilariga hurmat va shaxsning boshqa ahloqiy sifatlari shakllanishiga imkon beradi. Bu sifatlar og’zaki tushuntirish bilan emas, balki o’quvchilarni unumli mehnatga qatnashtirish yo’li bilan shakllantiriladi.
2. O’quv materialini mazmunini asoslash.
Pedagogikadan ma’lumki, o’quv fanining mazmunini ishlab chiqish uchun, birinchidan, tegishli fan yoki texnikaning tarmog’idagi mavjud ma’lumotlardan o’quv materialini tanlab olish, ikkinchidan, bu materialni o’quvchilarni yosh xususiyatlarini, ularni boshqa fanlarga oid bilimlarini va boshqa ba’zi faktorlarni hisobga olgan holda ma’lum tartibda sistemaga solish zarur.
Insoniyat tomonidan tuplangan bilimlar
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
hajmi juda katta. Ulardan umumiy ta’lim talablariga eng yuqori darajada javob beradigan va o’quvchilarda o’rganiladigan ishlab chiqarish jarayonlarining nazariy asoslari va amalda qo’llanilishi haqida to’g’ri tasavvur hosil qiladiganlarini ajratib olishga to’g’ri keladi.
Buning uchun o’quv materiali eng katta tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatga molikligini xal qilish uchun uni tanlash mezoni bo’lishi kerak. Bunday mezon (kritiylar)ni ishlab chiqish ham metodikaning vazifasiga kiradi.
O’quv materialining mazmuni fan va ishlab chiqarish taraqqiyotiga qarab o’zgarib boradi, shunga ko’ra o’quv dasturini ham o’zgartirib turish lozim.
O’quv materialini tartibga solish ham muhim muammodir. Fan va o’quv jarayonida “sodda” va “murakkab” tushunchalari bir xil emas. Masalan, fan tarmog’i mashinasozlikda detal – sodda o’rganish obyekti, mashina esa detalga nisbatan murakkab hisoblanadi. Ammo o’qitish o’quvchilarni mashina (masalan, metall qirquvchi stanok) bilan tanishtirish detallarni o’rganishdan boshlansa, o’quvchilar o’quv materialini katta qiyinchilik bilan idrok etadilar, unga qiziqmasligini ko’rsatadi. Agar mashinani nimaga mo’ljallanganligini va umumiy tuzilishini tushintirishdan boshlansa, o’quvchilar uni konstruksiyasi bilan chuqurroq tanishish va uning ayrim detallarini o’rganish istagi tug’iladi. Natijada o’quvchilar o’quv jarayonida faol ishtirok etadi, ularning yangi bilimlarini ongli o’zgartirishga erishiladi.
O’qitish metodikasi tartibga solishda eng samarador yo’lni va vositalarni topadi, bu esa maktab fanini asoslash va o’quv dasturini tuzish uchun ham zarur hisoblanadi.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etish.
O’quv jarayoni o’zaro chambarchas bog’langan o’qitish (o’qituvchi faoliyati) va ta’lim olish (o’quvchilar faoliyati)dan iboratdir.
O’quv jarayonini tashkil etishning prinsiplari va usullarini ishlab chiqishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi boshqa o’quv fanlarining o’qitish tajribasidan va didaktik tadqiqotlarining ma’lumotlaridan foydalaniladi. Shu bilan birga ko’p masalalarni texnologiya fanini o’qitish metodikasi mustaqil xal qiladi.
Masalan, mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, ish o’rnini tashkil qilish, mehnat usullarini to’g’ri bajarish va hakazo.
Maktab tizimida o’quvchilar ishini tashkil qilishning uchta asosiy frontal, brigada va individual shakllari mavjud.
O’quvchilarga beriladigan mehnat topshirig’i ijtimoiy foydali qiymatga ega bulishi lozim, aks holda tayyorlanayotgan buyumga nisbatan o’quvchilarda qiziqish uyg’onmaydi.
4. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va metodikasini asoslash.
Bugungi kunda texnologiya yo’nalishi bo’yicha maktabdan va sinfdan tashqari ishlar keng tarqalgan. Deyarli har bir maktabda metal va metalmas materiallarga ishlov berish hamda yosh texniklar to’garaklari mavjud. Bunday to’garaklar yosh texniklar markazlari, klublari, mahalla qo’mitalar qoshida ham tashkil etilgan. Ularni ishini tashkil etish, turli shakllarini ishlab chiqish ham texnologiya fanini o’qitish metodikasining vazifasiga kiradi.
Yuqorida ko’rsatilgan hamma vazifalarni xal qilishda texnologiya fanini o’qitish metodikasi quyidagi ilmiy metodlariga asoslanadi.
Kuzatish. Kuzatish jarayonida tadqiqotchi o’quv jarayonining borishiga aralashmay, faqat nima sodir bo’layotganini qayd qilib boradi. Tadqiqotchi oldindan kuzatishning maqsadi, vazifasi va metodikasini belgilab oladi.
Eksperiment. Eksperiment kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchi tomonidan vujudga keltirilgan jiddiy, aniq sharoitda o’tkaziladi. Eksperimentda vaziyatni keraklicha takrorlash mumkin. Tajriba avval kichik guruhda, so’ng sinfda, bir necha sinf va maktablarda o’tkaziladi. Natijaning samaradorligi haqida xulosa chiqariladi.
Ilg’or pedagogik tajribani o’rganish va umumlashtirish. Ilg’or o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish, uni umumiy tahlil qilish o’quv jarayonini samarali tashkil etishga oid tavsiflarni ishlab chiqish imkonini beradi. Ilg’or tajribani kuzatish, o’qituvchilar bilan suhbatlashish, o’quvchilarning ishlari bilan tanishish va boshqa yo’llar bilan o’rganish mumkin. Ilg’or tajribani o’rga
Davron Abduazizovich, [19.06.21 12:44]
nish va tarqatishda pedagogik o’qishlar muhim rol o’ynaydi.
Nazariy tadqiqotlar. Metodikani ishlab chiqishda kuzatish metodlari yoki eksperiment yo’li bilan tadqiq qilib bo’lmaydigan malakalarni xal qilishga ham to’g’ri keladi. Masalan, o’quv materialining mazmunini asoslash amaliyotda to’plangan bilim va malakalarning tegishli kompleksini o’rganishdan boshlanadi. Bu holda tadqiqot analiz metodi bilan o’tkaziladi, ya’ni bilim va malakalarning butun kompleksi ajratiladi. So’ng hamma eksperimentlar ichidan o’quv dasturi mazmuniga kiradiganlari tanlab olinadi. Ya’ni analizga teskari jarayon-sintez sodir bo’ladi. Analiz va sintez nazariy tadqiqot metodlaridandir.
Demak, metodika mustaqil tadqiqotlar bilan shug’ullanadi. Shu bilan birga boshqa fanlar bilan chambarchas bog’langan holda, hamkorlikni amalga oshiradi.
Texnologiya metodikasi fani pedagogika, psixologiya, tabiat, o‘lkamiz tarixi, o‘quv ustaxonasida amaliy mashg‘ulot metodikasi, ona tili, tasviriy san‘at, o‘qish, iqtisod bilan bog‘liq.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son yig‘indi, ayirma, mavzularini texnologiya darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar bir necha gul yaproqlarini sanab chiqib qirqadilar. Gullarni qirqishda sanoq asosida doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar texnologiya darsida mustahkamlanadi.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular texnologiya darslarida ham qo‘llash mumkin. Masalan: Sifat mavzusi texnologiya darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi. Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi: Qizil, qi p-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq.
O‘qish darslarida masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi. O‘rganilganlar asosida texnologiya darsida aplekatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ ertaqlari asosida aplekatsiya yasaladi. Aplekatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Tabiyatshunoslik fani bilan bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar, urug‘lar, mevalar, postloq, daraxt shoxlari, parranda patlari, loylardan o‘yinchoqlar, aplekatsiyalar yasashadi.
Tarix fani bilan bog‘liqligi qog‘oz mavzusini o‘tishda uning kelib chiqishi tarixi, kulolchilk, naqqoshlik, kashtachilik, misgarchilik, yog‘ochsozlik tarixi haqida o‘quvchilarga tushuncha beriladi. Bunda o‘quvchilarga milliy an‘analarimizga nisbatan muhabbat uyg‘otishadi.
Tasviriy san’at darsi bilan texnologiya darsi chambarchars bog‘liqdir. Bu ikki fan har doim bir-birini to‘ldirib boradi. Chunki yasalgan narsa tasviri avval chiziladi. Shu chiziqlar asosida kerakli shakllar qirqiladi.
Pedagogika fani ta’lim-tarbiya usullarini o‘rgatuvchi fan bo‘lganligi sababli texnologiya darsi bilan doim bog‘liq.
Psixologiya fani o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini bilgan holda texnologiya darsini olib boradi. Texnologiya har bir narsani yasattirayotganda o‘quvchilarning ruhiy jarayonini hisobga olish zarur.
O‘lkamiz tarixi bu fan bilan bog‘liqligi o‘quvchilarni atrofda bo‘ladigan barcha yangiliklar o‘quvchilarni yangi bilimlar asosida dars o‘tishga ularni fikirlash qobilyatlarini kengaytirishga, ekskursiyalar tashkil qilish va ekskursiyalar asosida
ko‘rgan narsalarni bajarishga o‘rgatadi.
O‘quv ustaxona amaliy mashg‘ulot bu fanga bog‘liqligi o‘qishda bajaradigan har bir ishlar tayyorlanadigan ko‘rgazmalar va ulardan qanday foydalanish kerakligini qaysi fanlar bilan bog‘liq holda yangi usul bilan dars berish texnologiya metodikasi fanida tushincha beriladi.
Texnologiya darslarini tashkil etishning didaktik tamoyillari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»
Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Zilola Durdimurotovna Rasulova
Maqolada umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida texnologiya darslarini didaktik tamoyillarga asoslanib o‘qitishning mazmuni yoritilgan. O‘quvchilarni aqliy va jismoniy jihatdan rivojlantirishga xizmat qiluvchi usullar, u bilan hamkorlik qilish, uni o‘qish va o‘rganishga yo‘naltirish, o‘quvchi shaxsi faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish borasida so‘z yuritilgan.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Zilola Durdimurotovna Rasulova
Texnologiya darslarida shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyalaridan foydalanish
HAMKORLIK TEXNOLOGIYASIGA ASOSLANGAN TA’LIM JARAYONINI TASHKIL ETISH
O‘quvchining shaxsiy sifatlari pedagogik hamkorlikning dastlabki tamoyili
O‘qituvchi-o‘quvchi hamkorligini vujudga keltirishning pedagogik ahamiyati
TEXNOLOGIYA FANI AMALIY MASHG‘ULOTLARIDA ROLLI VA ISHBOP O‘YINLARDAN FOYDALANISH METODIKASI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Текст научной работы на тему «Texnologiya darslarini tashkil etishning didaktik tamoyillari»
Texnologiya darslarini tashkil etishning didaktik tamoyillari
Zilola Durdimurotovna Rasulova Buxoro davlat universiteti
Annotatsiya: Maqolada umumiy o’rta ta’lim muassasalarida texnologiya darslarini didaktik tamoyillarga asoslanib o’qitishning mazmuni yoritilgan. O’quvchilarni aqliy va jismoniy jihatdan rivojlantirishga xizmat qiluvchi usullar, u bilan hamkorlik qilish, uni o’qish va o’rganishga yo’naltirish, o’quvchi shaxsi faoliyatini to’g’ri tashkil etish borasida so’z yuritilgan.
Kalit so’zlar: Didaktik tamoyillar, onglilik va faollik, tizimlilik va izchillik, nazariya bilan amaliyotni birligi, ko’rsatmalilik tamoyili, pedagogik faoliyat, o’zaro muloqot.
Didactic principles of organization of technology lessons
Zilola Durdimurotovna Rasulova Bukhara State University
Abstract: The article describes the content of teaching technology lessons in general secondary education based on didactic principles. It discusses ways to develop students mentally and physically, how to work with them, how to focus on reading and learning, and how to organize students’ personal activities.
Keywords: Didactic principles, consciousness and activity, systematization and consistency, unity of theory and practice, the principle of demonstration, pedagogical activity, interaction.
Ma’lumki, har qanday fanni rivojlantirsh didaktik tamoyillarga pedagogik texnologiyalarga asoslangan bo’lib, o’quvchi shaxsini tarbiyalashga yo’naltirilmog’i lozim. Pedagogik texnologiya nazariyasining markazida ta’lim jarayonining rahbari, ayni vaqtda, ushbu jarayonning ham sub’yekti, ham ob’yekti bo’lgan o’qituvchi va o’quvchilar turadilar. Shunday ekan, ushbu sub’yektlar o’rtasidagi o’zaro hamkorlik, o’zaro muloqot, ularning bir-birlariga nisbatan ko’rsatadigan aks ta’sirlari eng zamonaviy talablarga javob bera olishi zarur. Buning uchun o’qituvchi, eng avvalo, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishga nisbatan qo’yiluvchi talablar, ta’limni tashkil etish va boshqarish tamoyillari, yo’llari, o’quvchini aqliy va jismoniy jihatdan rivojlantirishga xizmat qiluvchi usullar, u bilan hamkorlik qilish, uni o’qish va
o’rganishga yo’naltirish, o’quvchi shaxsi faoliyatini to’g’ri tashkil etish, ular bilan muloqotga kirishish, pedagogik faoliyatni tashkil etish jarayonida yuzaga keluvchi muammo va kelishmovchiliklarni birgalikda bartaraf etish, auditoriyada ijodiy, ishchanlik muhitini hosil qilish, o’quvchi faoliyatini aniq va to’g’ri baholashga imkon beruvchi metodlar bilan qurollangan bo’lishi lozim.
Texnologiya fanini o’qitishning didaktik tamoyillari va ularning mohiyatini bilish mazkur jarayon borasida aniq tasavvurga ega bo’lishimizga imkon yaratadi. Shu bois biz quyida fanning asosiy didaktik tamoyillari va ularning mohiyati xususida so’z yuritmoqchimiz. Umumiy o’rta ta’lim muassasalarida texnologiya fani quyidagi tamoyillarga asoslanib o’qitiladi.
Texnologiya darslarini onglilik va faollik tamoyili aosida o’qitish -o’quvchilarda ilmiy bilimlarni hamda ularni amalda qo’llash metodlarini ongli va faol egallab oladigan, ularda ijodiy tashabbuskorlik va o’quv faoliyatida mustaqillik, tafakkur, nutqi rivojlanadigan bo’ladi. O’qitishdagi onglilik tamoyili o’quvchilardagi ta’lim jarayonining aniq maqsadlarini tushunish, o’rganilayotgan dalil, hodisa, jarayonlar va ular o’rtasidagi bog’lanishni tushungan holda o’zlashtirib olish, o’zlashtirilgan bilimlarni amaliy faoliyatda qo’llay bilish kabi me’yorlarni anglatadi.
O’quvchilardagi mavjud bilim va ko’nikmalariga tayanib, obrazli taqqoslash usulidan foydalanib, har bir so’z va gapning tom ma’nosini ochib berish qoidasi. O’quvchilarning o’zaro o’qitish kuchidan unumli foydalanib, qo’yilgan savollarga jamoa bo’lib javob topish qoidasi. O’quv fanini hech qachon dars markaziga qo’ymay, dars markazida doimo o’quvchi turishini, uning shaxsi shakllanayotganini bilgan holda talabaga ta’limiy ta’sir o’tkazish qoidasi. O’qitish jarayoni yanada muvaffaqiyatli o’tishi uchun, har bir tushuncha berilganidan keyin, uni bir necha misollar bilan mustahkamlash qoidasi. Hech qachon o’qituvchi aytganlarini qaytarish, birovlardan ko’chirish va aytib turish hollariga yo’l qo’ymaslik bilan, o’quvchi talabalarni mustaqil fikrlashga va harakat qilishga o’rgatish qoidasi. Berilayotgan bilimni har tomonlama tahlil qilib berish yo’li bilan bolalarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish qoidasi.
Texnologiya darslarida ilmiylik va tizimlilik tamoyili – o’quvchilarga o’rgatish uchun ilmiy jihatdan asoslangan, amalda sinab ko’rilgan ma’lumotlar berilishini talab etadi. Ularni tanlab olishda fan va texnikaning eng so’nggi yutuqlari va kashfiyotlaridan foydalanish kerak. Ilmiy bilimlarni egallash jarayonida o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, tafakkur rivojlanadi. Har bir darsda o’qitiladigan o’quv materialining ilmiy mazmuni keng va chuqur bo’lishi o’quvchida nafaqat bilim, balki tafakkur hosil qilishi hamda uning ijodiy qobiliyatini shakllantirishi kerak. Buning uchun esa o’qituvchi o’z ilmiy saviyasini izchil ravishda oshirib borishi zamonaviy pedogogik texnologiyalar, kashfiyotlar va ilmiy yangiliklardan
xabardor bo’lishi lozim [1-30]. O’quvchi o’rganayotgan bilimlar, albatta nazariy tasdiqlangan va amalda sinalgan bo’lishi kerak. Tizimlilik va izchillik tamoyili asosida o’qitish o’qitishni shunday tashkil etishni talab etadiki, bunda o’quv fanlarini o’qitish qat’iy mantiqiy tartibda olib boriladi. O’quvchilar bilim ko’nikma va malakalarini izchillik bilan egallab boradilar va ayni paytda amaliy vazifalarni hal qilish uchun ulardan foydalanishni o’rganadilar. Tizimlilik va izchillik tamoyili pedogogik jarayonning hamma bo’g’inlarida amalga oshiriladi. Uning talablari darsliklar va dasturlarni tuzishda o’z aksini topadi. O’quv materialini to’g’ri taqsimlash ya’ni oddiydan murakkabga, oddiy operatsiyalardan qiyinroq operatsiyalarni bajarishga o’tishni talab qiladi.
Pedagogik amaliyotda bu tamoyilning ishlashi quyidagi qoidalar orqali amalga oshiriladi.
1. O’quvchilar tomonidan bilimlar tizimi to’liq o’zlashtirib olinishi uchun beriladigan bilimlami mantiqiy tugallangan bilim bo’laklariga ajratib o’qitish.
2. Mazmunini to’liq ochib berishga ko’zingiz yetmagan biron bir savol va muammoni dars rejasiga kiritmaslik.
3. Mantiqiylikni hech qachon buzmaslik, buzilgan taqdirda o’zlashtirilmaslikning oldini olish uchun uni darrov bartaraf etishlik.
4. O’quv fani – katta bir fanning kichraytirilgan modeli ekanini tushuntirib, fanlararo bog’liqlikni ko’rsatib berishlik.
5. Nazariy bilimlarning o’zlashtirilishi to’g’ri ketayotganini doimo tekshirib borishlik: o’rganilayotgan ob’yekti, predmeti, nazariy asoslari, asosiy tushunchalari, nazariyasi va uning qoilanishi chegaralarini doimo eslatib, ularning bajarilishini tekshirish.
6. Doimo esda tutish lozimki, kunda eshitib, go’yoki yaxshi bilgan narsani tushuntirib, ilmiy asoslab berish qiyin bo’ladi. Shuning uchun bolalardagi avvalgi bilimlari va mantiq usullaridan doimo foydalanish zarurligi.
7. Boshlang’ich, umumta’lim va oliy ta’lim bosqichlaridagi bilim mazmuni va uni berish usullari orasidagi muvofiqlikni saqlash.
8. O’qitishning ilg’or usullaridan doimo foydalanish.
9. O’qitishda tizimlilikni va muntazamlilikni saqlash uchun, avval o’tilgan bilimlarni doimo qaytarib turish.
10. O’tgan bilimlarni qaytarish usulidan, faqat dars boshida va uni yakunlayotganda foydalanib qolmay, har bir bilimni tushuntirilayotganda ham undan foydalanish.
11. O’tgan bilimlar bilan tez kirishib ketuvchi yangi gaplardan boshqa yangi fikrlarni bildirmaslik.
12. O’quvchilar til savodxonligini faqat til o’qituvchilari kuzatib boribgina qolmay, barcha o’qituvchilar ham bu ishni bajarishlari lozimligi.
13. Sabr va chidam bilan hamda uzluksiz ravishda bolalarni mustaqil fikr yuritishga va bilimlarni mehnat qilib topishga o’rgatish.
14. Bolalarga o’qishning istiqbolini doimo eslatib turish.
15. Har bir bo’lim oxirida, albatta, umumlashtiruvchi mashg’ulotlarni amalga oshirish.
16. Bolalar javobida uchrab turadigan xatolarni doimo tuzatib borish.
17. Charchab qolgan bolalar faoliyatini hech qachon sun’iy ravishda faollashtirishga harakat qilmaslik, faollashtirishda bolalar jismoniy va aqliy imkoniyatidan kelib chiqish.
18. Bolalardan egallagan bilimiga ko’nikma va malaka hosil qilishni talab qilish.
19. Esda saqlash lozimki, majmuaga tushgan bilim esdan chiqmaydi. Esdan chiqib qolsa, majmua orqali uni darrov esga tushirish oson.
20. Ya.A.Komenskiyning – hamma narsa uzluksiz ketma-ketlikda olib borilishi kerak, bugungi aytganlaringiz kechagisini mustahkamlashi va ertangi aytganingizga yo’l ochib berishi kerak degan nasihatini unutmaslik qoidasi.
Izchillik tamoyili – elementar didaktika qoidalariga amal qilishni talab etadi: Oddiydan murakkabga, ma’lumdan no’malumga. Mavzularni o’tishda yoki texnologik muammolarni yechishda o’qituvchi darsni shunday rejalashtirishi kerakki, o’quvchilarga tushunarli bo’lsin. Bunda o’quvchilarni yosh va individual xususiyatlari hisobga olinishi kerak.
Texnologiya darslarida nazariya bilan amaliyot birligi tamoyili asosida tashkil etish – ilmiy bilimlar kishilarning ishlab chiqarish faoliyati ehtiyojlari asosida paydo bo’lib, ana shu faoliyatga xizmat qilganligi va hayot bilan bog’langanligi sababli, bu bilimlarni egallash uchun ularni mazmunan o’zlashtirish va amalda qo’llash lozim. O’quvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash nazariy bilimlarni egallash jarayonidan boshlanadi. Keyinchalik u tajriba va amaliy mashg’ulotlarda davom ettiriladi. Bu mashg’ulotlarda o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida tajriba sharoitida olingan bilimlarini tekshiradilar, mustahkamlaydilar, chuqurlashtiradilar. Ularni amalda qo’llanish ko’nikma va malakalarini hosil qiladilar.
Nazariya bilan amaliyot birligini bog’lashning har xil shakllari mavjuddir:
– har qanday bilimning to’g’riligi amaliyotda sinalib, tasdiqlanadi;
– amaliyot – haqiqat mezoni, bilishning manbai va tadqiqot natijalarining qo’llanish ko’lami;
– to’g’ri tashkil qilingan ta’lim-tarbiya hayotdan kelib chiqadi;
– ta’lim-tarbiyaning samaradorligi uning amaliyot bilan qanchalik bog’liqligi bilan belgilanadi;
– bilim berishning samaradorligi. uning politexnik ta’lim bilan bog’liqligi bilan belgilanadi;
– berilayotgan bilim hayot bilan qanchalik bog’lansa, bolalardagi bilim egallash shunchalik ongli kechadi.
Bularning amaliyotda qo’llanishi quyidagi qoidalar orqali kechadi:
1. Bilim va tarbiya berishda, bola ulaming, o’z hayotiga naqadar zarur ekanini bilib borishi.
2. Bilim berishda hayotdan bilimga yoki bilimdan hayotga qarab borish.
3. Bilim berishda, bu bilim hayotda zarur bo’lgani uchun kashf qilinganligini ta’kidlash.
4. O’quvchilarni eng yangi mehnat qurollari va mehnat munosabatlari bilan tanishtirib borish.
5. O’quvchilarning olgan bilimlarini amaliyotda albatta sinab ko’rishlarini talab qilish.
6. Maktabning ishlab chiqarish bilan bog’liqligini amalda ko’rsatish.
7. Bilim berish jarayonini ishlab chiqarish yutuqlaridan misollar keltirish yo’li orqali bilimni amaliyot bilan bog’lash.
8. Dars berishda, o’quvchilarning mehnat tajribalaridan kelib chiqish.
9. Ijtimoiy mehnat faqat dars jarayoni asosida amalga oshirilishi.
10. Aqdiy mehnatni jismoniy mehnat bilan olib borish.
Ta’lim va tarbiya birligi birinchi – maktabda o’quvchi yolg’iz bilim, ko’nikma va malakalarni egallabgina qolmaydi, balki har jihatdan mukammal tarbiyalanadi. Aqliy va jismoniy mehnat jarayonida xarakter xususiyatlari va hatti harakat ko’nikma va odatlarni tarbiyalaydi. O’tilayotgan mavzu mazmunidan kelib chiqadigan tarbiyaviy tomonlarini to’g’ri belgilash ham uni ta’lim bilan birga bir butunlikda amalga oshirishni ta’minlash juda ahamiyatga ega.
Texnologiya darslarini ko’rsatmalilik tamoyili asosida tashkil etish -o’qitishning ko’rsatmaliligi shuni tasdiqlaydiki, agar o’quvchilarda o’rganilayotgan jarayonlarni narsa va hodisalarni bevosita idrok qilish bilan bog’liq muayyan hissiy amaliy tajriba bo’lgan taqdirdagina ular bilimlarni ongli ravishda o’zlashtiradilar hamda ularda ilmiy tasavvur va tushunchalar hosil qilish mumkun. Bu tamoyil o’qitish jarayonida turli sezgilardan: ko’rish, eshitish, badan bilan sezish va boshqalardan foydalanishni talab etadi. O’qitish jarayonida o’quvchilarda malaka va ko’nikmalar hosil qilish uchun mehnat usuli va operatsiyalarini ko’rsatish keng qo’llaniladi. Ko’rsatmalilik o’quvchilarni qiziqishini orttiradi va qiziqtiradi, o’tilayotgan darsni yaxshi esda saqlab qolishga yordamlashadi (plakat, diafilm).
Mustahkam va puxta o ‘zlashtirish tamoyili asosida tashkil etish – mustahkam va puxta o’zlashtirish tamoyilda barcha ilg’or o’qituvchilar va pedagog olimlarning ko’p yillik izlanishlari o’z ifodasini topgan. Unda nazariy bilimlar bilan empirik bilimlar birlashib mustahkamlangan. Bilimlarni mustahkam egallash jarayoni juda murakkab bo’lib, keyingi yillardagi tadqiqotlar bu jarayonga o’zgarishlar kiritdi. Bilimni
mustahkam egallash jarayonini shu kundagi tushunilishi, bu jarayonga quyidagi yangi qoidalarni kiritishni taqozo etadi.
1. Bugungi kunda ta’limda fikr yuritish eslab qolishdan ustunlik qilishi isbotlangan. Shuning uchun o’quvchilar aqliy quvvatini tejash maqsadida, ulardan keraksiz va kam e’tiborli narsalarni eslab qolishiga kamroq e’tibor berib, uning hisobiga fikr yuritishiga ko’proq kuch sarflashiga yordam berish.
2. O’quvchilar tushunib yetadigan yoki noto’g’ri tushunib qolgan narsalarni eslab qolmasliklariga e’tibor berish lozim. Bola faqat yaxshi tushunib yetib, uning to’g’riligiga ishonch hosil qilgan narsasini xotirasida saqlash.
3. Bola xotirasini kam e’tiborli axborotlarni eslab qolishdan xoli qilish maqsadida, ularni turli lug’at va ensiklopediyalardan foydalanishga o’rgatish.
4. Eslab qolinadigan narsalarni nihoyatda qisqa qilib, yod olishga oson bo’lishi uchun, ravon, iloji bo’lsa she’r vazniga solib turib esda saqlashga bolalarni o’rgatish.
5. Esdan chiqarish bilimni egallab olgandan keyin tez kechishini hisobga olgan holda, ularni psixologiya fanining esda saqlash qoidasi asosida xotirada saqlashga yoshlarni o’rgatish.
6. Yod olishni uyga vazifa qilib bermay, uni shu narsaga qiziqtirib qo’yish va vaqti-vaqti bilan bu qiziqishni yangilab turish.
7. Takrorlash mashqlarini bola yangi bilimni egallagan paytdan boshlash. Chunki bu narsalar keyin esdan chiqib ketishi aniq.
8. Bola diqqatini susaytiruvchi ichki va tashqi omillar faoliyatiga yo’l qo’ymaslik, dangasalik kasali bilan tinmay kurash olib borish, bilim olish sur’atini pasaytirmaslik.
9. Beriladigan bilimga qiziqish va ijobiy munosabatni shakllantirmasdan turib, yangi bilim berishni boshlamaslik. Zo’rlab berilgan bilim bola xotirasida uzoq saqlanmasligini unutmaslik.
10. Bilimni egallash sur’ati pasaya boshlashi bilan uning sababini aniqlash va bartaraf etish. Odatda, bilim olish sur’atining pasayishi charchagandan keyin paydo bo’ladi.
11. O’quvchilar tomonidan mustaqil ravishda darsni qaytarish eslab qolishning muhim omili ekanini unutmaslik va o’zini-o’zi tarbiyalashga katta e’tibor qaratish.
12. Qaytarish darslarini shunday tashkil qilish kerakki, u faqat bilimni xotirada tiklashga xizmat qilmay, fikr yuritishga ham foydasi bo’lsin. Shuning uchun qaytarish darslarini asosiy dars tizimida o’tmay, uning hajmini ko’paytirish, yoki kamaytirish.
13. Berilgan bilim xotirada mustahkam saqlanishi uchun, uni qiziqarli qilib, ko’rgazmali qurollardan foydalanib turib berish.
14. Yangi beriladigan bilim xotirada mustahkam qolishi uchun, uni avvalgi bilim bilan bog’lab berish.
15. Bilimni mantiqan bir butun qilib berishga o’rganish.
16. Oson va bir turdagi topshiriq berishdan tiyilish, ular bolalarga qiziq bo’lmay ularni toliqtiradi.
17. Mashqlar o’tkazishdan oldin, ularning bajarilish tartibi va natijasi to’g’risida ma’lumot berish.
18. Mashq davrida o’quvchilarni charchab qolishdan saqlash.
19. Hozirgi zamon nazorat usullaridan to’g’ri foydalanish.
20. O’quvchilarni o’z mehnatini nazorat qilish va baholashga o’rgatish.
Politexnik tamoyili asosida tashkil etish – texnologiya fani bosqichlari orasidagi
izchillik politexnik tamoyili katta ahamiyatga ega. Ustaxonalardagi mashg’ulotlarda o’smirlar quyi sinflarda o’zlashtirgan qator politexnik malakalarni qo’llashi va takomillashtirishi juda muhim. Qog’ozni rejalashda chizg’ich, go’niya va qalamdan foydalanish malakasini egallash va metallni rejalashda qo’llash kerak. Bu jihatdan o’quvchilarning andaza rejalash malakalari juda foydali bo’ladi. O’quvchilar qog’ozni, gazlamani va listli qaychi bilan qirqish orasida ko’pgina umumiylikni topadi. Modellashtirish jarayonida o’quvchilar yana shu ish bo’yicha quyi sinflarda olgan bilimlarini qo’llashi va hokazolar uchun cheklanmagan imkoniyatlar vujudga keladi.
Texnologiya darslarini unumli mehnat asosida o ‘qitish tamoyili ayrim pedagogika nazariyotchilari o’qitishni unumli mehnat bilan qo’shib olib borib bo’lmaydi degan fikrni ilgari surgan edilar. Texnologiya ta’limi darslarida bajariladigan ishlar mashq asosida olib borilsa yetarli bo’ladi degan noto’g’ri fikrni ilgari surgan edilar. Lekin hayot shuni ko’rsatdiki bu fikr noto’g’ri ekanligini ya’ni o’quvchi o’z mehnatining yakunini ko’rgandagina unda mehnatga qiziqish hamda mehnat kishisiga hurmat ortishi isbotlangan. Shuning uchun ham texnologiya darslari unumli mehnat asosida olib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Umumiy o’rta ta’lim muassasalarida didaktika nazariyasida bilim tushunchasi quyidagi ikki xil ma’noda izohlanadi: a) o’quvchilar o’zlashtirishi lozim bo’lgan bilimlar; b) ular tomonidan o’zlashtirilib, amaliy faoliyat jarayonida qo’llaniladigan, shaxsiy tajribaga aylangan bilimlar. Bilimlar faoliyat yuritish jarayonidagina mustahkamlanadi, shu sababli o’quvchilarda nazariy bilimlarni amalda qo’llay olish iqtidorini tarbiyalash lozim. Amaliyotdagi tatbiqiga ega bo’lmagan bilimlar tez orada unutiladi. Texnologiya fanining didaktik tamoyillari, ya’ni dastlabki qoidalari ana shulardan iborat. Ularga amal qilingan holda pedagogik faoliyatni tashkil etish o’qituvchining pedagogik mahoratini oshirib borishi, o’quvchilarning aqliy va axloqiy sifatlarni egallashlari, shuningdek, ularda shaxsiy tajribalarning hosil bo’lishiga zamin yaratadi.
1. Rasulova Z.D. (2020). Pedagogical peculiarities of developing socio-perceptive competence in learners. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 8:1, pp. 30-34.
2. Расулова З.Д. (2020). Дидактические основы развития у будущих учителей креативного мышления. European science, vol. 51, no. 2-2, pp. 65-68.
3. Расулова З.Д. (2018). Значения обучающих технологий направленной личности на уроках трудового обучения. Ученые ХХ века, T. 47, № 12, С. 34-35.
4. Rasulova Z.D. (2020). Conditions and opportunities of organizing independent creative works of students of the direction Technology in Higher Education. International Journal of Scientific and Technology Research. 9:3, pp. 2552-2155.
5. Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Формирование профессионально-педагогической компетентности будущих специалистов на основе информационных технологий. Молодой учёный, №8 (112), С. 977-978.
6. Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Инновационная деятельность педагога в образовании. Молодой учёный, № 8 (112), С. 978-979.
7. Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Методологические основы системного подхода при подготовке учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 93:13, С. 588-590.
8. Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Модель подготовки учителей профессионального образования на основе системного подхода. Молодой учёный, 93:13, С. 590-592.
9. Кулиева Ш.Х., Хамроева Х.Ю., Расулова З.Д. (2013). Учебный процесс как педагогическая система в процессе подготовки учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 56:9, С. 383-385.
10. Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Роль дистанционного обучения а развитии творческих навыков студентов. Проблемы педагогики. 49:4, С. 26-29.
11. Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Компьютерные технологии обучения как важный фактор для улучшения процесса преподавания. Современные инновации. 36:2, С. 44-46.
12. Kakhkhorov S.K., Rasulova Z.D. (2020). Methodology of improving the professional activity of the future teacher of technology on the basis of modern educational technologies. Universal J. of Educational Research. 8:12, pp. 7006-7014.
13. Расулова З.Д., Содикова А.Х. (2020). Возможности использования компьютерных технологий в технологическом образовании. Вестник науки и образования. 19 (97), часть 2, С. 68-71.
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
14. Расулова З.Д. (2020). Эффективность дистанционной организации процессов обучения в высшем образовании. Academy. 62:11, С. 31-34.
15. Каримова М.Н., Расулова З.Д. (2020). Использование учебных инструментов в развитии творческого мышления учащихся. Проблемы педагогики, № 5 (50), С. 19-22.
16. Расулова З.Д. (2020). Наука и образование в период пандемии. Наука, техника и образование. № 11 (75), С. 101-104.
17. Rasulov T.H., Rasulova Z.D. (2019). Organizing educational activities based on interactive methods on mathematics subject. Journal of Global Research in Mathematical Archives, 6:10, pp. 43-45.
18. Расулова З.Д. (2021). Технологии развития творческих способностей будущего учителя. Наука, техника и образование. 77:2-1, С. 34-37.
19. Расулова З.Д. (2021). Роль электронного учебно-методического комплекса в оптимизации учебных процессов. Academy. № 3 (66), С. 27-30.
20. Расулова З.Д. (2021). Технологии развития творческих качеств студентов. Наука и образования сегодня. 60:1, С. 34-37.
21. Расулова З.Д. (2020). Программные инструменты – важный фактор развития творчества учащихся. Вестник науки и образования. № 21 (99), часть 2, С. 37-40.
22. Rasulova Z.D. (2014). Investigations of the essential spectrum of a model operator associated to a system of three particles on a lattice. J. Pure andApp. Math.: Adv. Appl, 11:1, pp. 37-41.
23. Rasulova Z.D. (2014). On the spectrum of a three-particle model operator. Journal of Mathematical Sciences: Advances and Applications, 25, pp. 57-61.
24. Расулова З.Д., Хамроева Х.Ю. (2014). Числовой образ модели Фридрихса с одномерным возмущением. Молодой учёный. 61 (7), С. 27-29.
25. Расулова З.Д., Хамроева Х.Ю. (2014). Number and location of the eigenvalues of a 2×2 operator matrix. Молодой учёный. 66 (7), С. 7-9.
26. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students’ knowledge as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science and Education Innovations. 2:12, P. 190-196.
27. Dilova N.G., Saidova M.J. (2021). Innovative approach to education is a factor for developing new knowledge, competence and personal qualities. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). 1:10, P. 148-153.
28. Дилова Н.Г. (2021). Вспользование интерактивных методов в школьном обучении. Вестник интегративной психологии. № 21, С. 51-54.
29. Dilova N.G. (2021). Formative assessment of students’knowledge-as a means of improving the quality of education. Scientific reports of Bukhara State University. 3:5, pp. 144-155.
30. Дилова Н.Г. (2019). Влияние технологии сотрудничества на успеваемость учащихся начальных классов. International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. С. 63-64.
1. Rasulova Z.D. (2020). Pedagogical peculiarities of developing socio-perceptive competence in learners. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 8: 1, pp. 30-34.
2. Rasulova Z.D. (2020). Didactic foundations for the development of creative thinking in future teachers. European science, vol. 51, no. 2-2, pp. 65-68.
3. Rasulova Z.D. (2018). The values of teaching technologies of the directed personality in the lessons of labor training. Scientists of the XXI century, T. 47, No. 12, S. 34-35.
4. Rasulova Z.D. (2020). Conditions and opportunities of organizing independent creative works of students of the direction Technology in Higher Education. International Journal of Scientific and Technology Research. 9: 3, pp. 2552-2155.
5. Kulieva Sh.Kh., Rasulova Z.D. (2016). Formation of professional and pedagogical competence of future specialists on the basis of information technologies. Young scientist, No. 8 (112), pp. 977-978.
6. Kulieva Sh.Kh., Rasulova Z.D. (2016). The innovative activity of a teacher in education. Young scientist, no. 8 (112), pp. 978-979.
7. Anorkulova G.M., Kulieva Sh.Kh., Rasulova Z.D. (2015). Methodological foundations of a systematic approach in the preparation of vocational teachers. Young Scientist, 93:13, pp. 588-590.
8. Anorkulova G.M., Kulieva Sh.Kh., Rasulova Z.D. (2015). A model for training teachers of vocational education based on a systematic approach. Young Scientist, 93:13, pp. 590-592.
9. Kulieva Sh.Kh., Khamroeva Kh.Yu., Rasulova Z.D. (2013). The educational process as a pedagogical system in the process of training vocational teachers. Young Scientist, 56: 9, pp. 383-385.
10. Kakhkhorov S.K., Rasulova Z.D. (2020). The role of distance learning in the development of creative skills of students. Problems of pedagogy. 49: 4, pp. 26-29.
11. Kakhkhorov S.K., Rasulova Z.D. (2020). Computer technologies of teaching as an important factor for improving the teaching process. Modern innovation. 36: 2, pp. 44-46.
12. Kakhkhorov S.K., Rasulova Z.D. (2020). Methodology of improving the professional activity of the future teacher of technology on the basis of modern educational technologies. Universal J. of Educational Research. 8:12, pp. 7006-7014.
13. Rasulova Z.D., Sodikova A.Kh. (2020). Possibilities of using computer technologies in technology education. Bulletin of Science and Education. 19 (97), part 2, pp. 68-71.
14. Rasulova Z.D. (2020). The effectiveness of distance organization of learning processes in higher education. Academy. 62:11, pp. 31-34.
15. Karimova M.N., Rasulova Z.D. (2020). Using teaching tools to develop students’ creative thinking. Problems of Pedagogy, no. 5 (50), pp. 19-22.
16. Rasulova Z.D. (2020). Science and education during a pandemic. Science, technology and education. No. 11 (75), S. 101-104.
17. Rasulov T.H., Rasulova Z.D. (2019). Organizing educational activities based on interactive methods on mathematics subject. Journal of Global Research in Mathematical Archives, 6:10, pp. 43-45.
18. Rasulova Z.D. (2021). Technologies for the development of the creative abilities of the future teacher. Science, technology and education. 77: 2-1, S. 34-37.
19. Rasulova Z.D. (2021). The role of the electronic educational-methodical complex in the optimization of educational processes. Academy. No. 3 (66), pp. 2730.
20. Rasulova Z.D. (2021). Technologies for the development of students’ creative qualities. Science and education today. 60: 1, pp. 34-37.
21. Rasulova Z.D. (2020). Software tools are an important factor in the development of student creativity. Bulletin of Science and Education. No. 21 (99), part 2, pp. 37-40.
22. Rasulova Z.D. (2014). Investigations of the essential spectrum of a model operator associated to a system of three particles on a lattice. J. Pure and App. Math .: Adv. Appl., 11: 1, pp. 37-41.
23. Rasulova Z.D. (2014). On the spectrum of a three-particle model operator. Journal of Mathematical Sciences: Advances and Applications, 25, pp. 57-61.
24. Rasulova ZD, Khamroeva Kh.Yu. (2014). Numerical image of the Friedrichs model with one-dimensional perturbation. Young scientist. 61 (7), pp. 27-29.
25. Rasulova ZD, Khamroeva Kh.Yu. (2014). Number and location of the eigenvalues of a 2×2 operator matrix. Young scientist. 66 (7), pp. 7-9.
26. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students’ knowledge as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science and Education Innovations. 2:12, P. 190-196.
27. Dilova N.G., Saidova M.J. (2021). Innovative approach to education is a factor for developing new knowledge, competence and personal qualities. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). 1:10, P. 148-153.
28. Dilova N.G. (2021). Using interactive methods in school teaching. Bulletin of integrative psychology. No. 21, S. 51-54.
29. Dilova N.G. (2021). Formative assessment of students’knowledge-as a means of improving the quality of education. Scientific reports of Bukhara State University. 3: 5, pp. 144-155.
30. Dilova N.G. (2019). Impact of collaborative technology on the performance of primary school students. International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. S. 63-64.
Texnologiya və onun təDRİSİ metodikasi” fənni üzrə Sİllabus
3. FƏNNİN ƏSAS MƏQSƏDİ
Texnologiya fənninin əsas məqsədi yeni sosial iqtisadi şəraitdə tələbələrin müstəqil həyata, kütləvi və perspektivli peşələrə hazırlanmalarını, ümuməmək bacarıq və vərdişlərinə yiyələnmələrini, yaradıcı düşüncə və aktiv fəaliyyət əsasında müxtəlif şəraitlərə asanlıqla uyğunlaşmalarını təmin etməkdən ibarətdir.
Gələcək nəslin hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət kimi yetişməsi, yüksək biliyə, savada, bacarığa, geniş dünyagörüşünə malik olması üçün “Texnologiya” fənninin düzgün və dərindən tədris edilməsini, bunu həyata keçirmək üçün gələcəyin müəllimlərinin fənnin özünü yaxşı mənimsəmələrini, həmçinin bu fənnin məktəblərdə tədris edilməsini, şagirdlərə düzgün çatdırılmasını bacarmalarını, “Texnologiya” fənninin tədrisi metodikasının nəzəri məsələlərini dərindən mənimsəmələrini, fənnin anlaşıqlı tədris olunması qaydalarını, prinsiplərini onlara aşılamaqdan ibarətdir.
- “Texnologiya fənninin tədrisi metodikası” üzrə müasir istehsalatın ümumi elmi əsasları ilə tanış olur;
- Ən geniş yayılmış alət və avadanlıqlarla rəftar etmək bacarığı əldə edir;
- Əmək vərdişlərinin yaradılması üçün zəmin yaradır;
- Tədris prosesində mənimsəmiş olduğu nəzəri bilikləri praktik fəaliyyətdə tətbiq edir;
- Müxtəlif materialların emal texnologiyaları prosesində praktik bacarıqlara yiyələnir, məmulatları hazırlayarkən yaradıcı fəaliyyətini inkişaf etdirir.
- Konstruksiyaetmə və modelləşdirmə qabiliyyətlərini üzə çıxarır;
- Texnologiyaların öyrənilməsi prosesində yaradıcı təfəkkürü inkişaf etdirir, fantaziyaları formalaşdırır və estetik dünyagörüşünü genişləndirir;
- Müasir təlim metodlarını texnologiyaların öyrədilməsinə tətbiq edir;
- Nəzəri və praktik məşğələlərə aid bilik və bacarıqlara yiyələnir, məşğələləri düzgün təşkil edir, əyani vəsaitləri seçir;
- Texnologiya fənni üzrə maddi texniki baza, onun planlaşdırılması, məzmunu haqqında dəqiq təsəvvürə malik olur;
- Məktəbdə və məktəbdənxaric məşğələlərdə şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla onların ictimai faydalı və məhsuldar əməyini düzgün təşkil etməyi bacarır.
5. FƏNNİN XARAKTERİSTİKASI
“ İbtidai sinif müəllimliyi” ixtisası üçün
Fənnin öyrənilməsinin mövzu-təqvim planı
“Ailə və ev təhsili” ixtisası üçün
Fənnin öyrənilməsinin mövzu-təqvim planı
6. FƏNN ÜZRƏ SƏRBƏST İŞLƏRİN MÖVZULARI
Fənn üzrə semestr ərzində 10 sərbəst iş verilir. Hər sərbəst iş 1 balla qiymətləndirilir.
Sərbəst işlərin mövzuları:
| Sıra sayı | Mövzuların adları |
| 1 | Vətənpərvərlik mövzusunda şəklin. Illustrasiyanın esgizinin fon üzərinə çəkilməsi və ya köçürülməsi |
| 2 | Kamva üzərində hazır satılan şəklin təsvirin müxtəlif bəzək tikişləri ilə hazırlanması |
| 3 | Kamva üzərinə çəkilmiş gül buketinin, çiçəkli budaqların və s. ulduz (krest, xaç) tikişi ilə işlənməsi |
| 4 | Mövzu üzrə parça tikələrindən quramaların işlənməsi |
| 5 | Həyat bilgisindən bir mövzuya aid maketin papye-maşe ilə hazırlanması |
| 6 | Kiçik ölçüdə milli paltarın bəzək vasitələrindən istifadə edərək bəzədilməsi |
| 7 | İbtidai sinif dərsliklərindən mövzuya aid əyani vəsaitin hazırlanması |
| 8 | Uşaq nağıllarına aid illüstrasiyaların parçadan işlənməsi |
| 9 | Xocalıya aid şəklin, təsvirin çəkilməsi və muncuqla işlənməsi |
| 10 | Metal məftil (sim) və muncuqdan gül buketinin hazırlanması |
Verilmə tarixi: 1-ci həftə
Qurtarma tarixi: sonuncu həftə
Texnologiyadan sərbəst iş A2 formatda yumşaq və ya bərk əsas üzərində işlənilməlidir. Yumşaq əsas-parça üzərində işlərə daha çox üstünlük verilməlidir.
Kollecdə tələbələrin sərbəst işlərindən ibarət sərgi təşkil olunmalıdır (semestrin soninda)
Hər bir sərbəst iş tələbənin fərdi yaradıcılığıdır və başqa tələbə tərəfindən təkrarlana bilməz.
7. TƏLƏBƏNİN NAİLİYYƏTLƏRİNİN
CARİ VƏ ARALIQ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
- Fənn üzrə krediti toplamaq üçün lazımi balın toplanması aşağıdakı kimi olacaq
- 50 bal- imtahana qədərki bal;
- 10 bal dərslərə davamiyyətə görə; (fənn üzrə ayrılmış auditoriya saatlarının 25 faizindən çoxunda iştirak etməyən tələbə həmin fəndən imtahana buraxılmır).
- 10 bal tələbənin sərbəst işinə görə
- 30 bal seminar dərslərinə görə (fənn üzrə kurs işi və laboratoriya dərsləri nəzərdə tutulmadığı halda);
8. TƏHSİLALMA PROSESİNƏ NƏZARƏT VƏ TƏLƏBƏLƏRİN BİLİYİNİN YEKUN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Tələbənin biliyinin yekun qiymətləndirilməsi imtahan zamanı 50 bal və imtahana qədər 50 bal. Toplanan ballar cəmi 100 bala bərabərdir. Yekun bal aşağıdakı kimi qiymətləndirilir.
B – “çox yaxşı” – 81-90
E – “qənaətbəxş” – 51-60
F – “qeyri-kafi” – 51 baldan aşağı
Yekun qiymətləndirmədə 51 bal və ondan yuxarı bal toplayan tələbə fənn üzrə müəyyən olunmuş krediti qazanır və müvəffəqiyyət qazanan tələbə, 51 baldan aşağı bal toplayan tələbə isə həmin fəndən krediti qazanmır və akademik borcu olan tələbə adlanır.
9. İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT
- Texnologiya üzrə fənn kurikulumu. 2007
- Z.N.Orucov, Y.T.Rzayeva “Texnologiya” 2006
- Gülnaz Alıyeva “Parça ilə işlərin texnologiyası”, 2012
- Şahrza Ağayev “İbtidai siniflərdə şagirdlərlə əməli işlərin təşkili texnologiyaları”, 2011
- Texnologiya dərslikləri 1-4 siniflər
- Kurikulum jurnalları
- “Texnologiya və onun tədrisi metodikası” üzrə icmallar
10. TƏLƏBƏNİN NİZAM – İNTİZAMINA
- Pedaqoji işçilərin şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşmaq
- Təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə uyğun olaraq, ictimai asayiş və daxili intizam, davranış qaydalarının tələblərinə riayət etmək;
- Auditoriyadaxili təlim məşğələlərində iştirak etmək, müvafiq tədris planlarında və kursların işçi proqramlarında nəzərdə tutulmuş bütün növ tapşırıqları müəyyən edilmiş dövrlərdə yerinə yetirmək;
- Kollecin otaqlarına, tədris-laboratoriya avadanlığına, cihazlara, dərs vəsaitlərinə, kitablarına və digər əmlakına qayğı və səliqə ilə yanaşmaq, onların korlanmasına, zədələnməsinə və itməsinə yol verməmək, otaqlarda onların təmizliyə və səliqəyə riayət etmək.
- Auditoriya dərslərinə (mühazirə, təcrübə, seminar, laboratoriya) hazırlıq məqsədilə müvafiq ev tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi;
- Tədris planlarına uyğun tədris olunan fənlərin ayrı-ayrı mövzuları üzrə sərbəst iş;
- Təcrübələr üzrə fərdi tapşırıqların sərbəst yerinə yetirilməsi;
- Kurs və yoxlama işlərinin (layihələrinin) yerinə yetirilməsi;
- Semestr və buraxılış imtahanlarına hazırlıq;
- Hesabatların hazırlanması;
- Seminarlarda, dərnəklərdə iştirak;
- Kollec tərəfindən təşkil olunmuş digər tədbirlərdə iştirak.
Tələbələrin müstəqil işinə rəhbərlik fənn birləşmə komissiyaları və müəllim tərəfindən həyata keçirilir. Fənn birləşmə komissiyalarının funksiyalarına aşağıdakılar daxildir:
- Bütün fənlər üzrə müstəqil iş üçün zəruri materialların hazırlanması;
- Tədris prosesinin dərslik və dərs vəsaitləri ilə təminatı;
- Müstəqil işin yerinə yetirilməsi üçün fənlər üzrə tədris proqramlarının, dərslik, dərs vəsaitlərinin, metodik göstərişlərin hazırlanması və nəşri;
- Tələbələri müstəqil işinin təşkili və həyata keçirilməsinin monitorinqi.
TƏŞƏKKÜR EDİRİK
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.