Fal tlim metodlar Fal tlim ny saslanr Sovet

ko ‘ngilga borip muz bo ‘lar. Puling bo ‘masa bo ‘masin, shirin so ‘zing bo ‘sin. Tili shirinning do ‘si ko ‘p. Qatiq gap qarindoshga ham yoqmas.

ZAMONAVIY TA’LIM METODLARI TO‘G‘RISIDA Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — A. Jalilov

INNOVATSION TA’LIM METODLARI HAQIDA
ZAMONAVIY TEXNOLOGIYADAN FOYDALANIB ONA TILINI O‘QITISH
O‘QITISHNING ZAMONAVIY USULLARIDAN FOYDALANISH
METODLARDAN FOYDALANIB O‘ZBEK TILINI O‘QITISH
ONA TILIDAN SINFDAN TASHQARI DARSLARDA INNOVATSION TA’LIM METODIDAN FOYDALANISH
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ZAMONAVIY TA’LIM METODLARI TO‘G‘RISIDA»

ZAMONAVIY TA’LIM METODLARI TO’G’RISIDA

Annotatsiya: Maqolda o’quvchilarga imlo qoidalarini o’rgatish, xususan, kakografiya yo’li, ya’ni maqsadli ravishda xatolarga yo’l qo’yilgan matnni o’quvchilarga tuzatish usuli haqida fikr yuritilgan.

Kalit so’zlar: imlo, imlo qoidalari, mashqlar, to’g’rilash, kakografiya usuli

Аннотация: В статье представлено обучение учеников правилу орфографии методом какографии, в основе которого лежит исправление ошибок, допускающихся в текстах, целенаправленным путем.

Ключевые слова: орфография, орфографические правила, умышленная ошибка, исправление, раздумье, какографический метод

Annotation: The article discusses the question of teaching the students the spelling rules on the basis of the method of cacography, i.e. the method of basis of error, correction of the texts which contain errors entered intentionally.

Keywords: spelling, spelling rules, intentionally, exercises, error, correction, thought, cacographical method

Bugungi shiddatli davr har bir insondan bolalik chog’idan boshlab qunt bilan o’qish, ilm va hunar o’rganishni talab etmoqda. Ana shu talab asosida mamlakatimizda o’ziga xos ta’lim tizimi yaratildi: “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” qabul qilindi. Ularda ta’limning boshqa sohalari qatori ona tili ta’limiga ham alohida o’rin ajratilgan.

Ona tili o’quvchini mustaqil fikrlashga, mulohazalarni og’zaki va yozma ravishda to’liq bayon qilishga o’rgatadi. O’quvchining savodxonlik darajasini, uning ijtimoiy hayotda tutgan o’rni ona tilidan hosil qilingan bilim va malakalari asosiga quriladi.

Ma’lumki, har bir milliy til o’zida moddiy olamni aynan, adyekvat aks ettirishdan tashqari ruhiy olamni, qayg’u-alamlari-yu shodliklarini ham o’rinda tugal ifodalaydi. Insonda har bir narsaga nisbatan o’z munosabatini bildirish imkoniyati bor va bu imkoniyat har gal tilning muayyan shakllari orqali yuzaga chiqariladi.

Tilning o’ziga xos nafosatini o’quvchilarga yetkazish, his qildirish, sezish va undan oqilona foydalanish maqsadida hozirda ona tili ta’limida an’anaviy usullardan tashqari zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanilmoqda. Keyingi yillarda breynrayting, breynstorming, aqliy hujum, bumerang, blits-so’rov, klaster, keys-stadi, germenektiv suhbat kabi turli tuman metodlar paydo bo’ldi [1, 180-bet]. Shunday usullardan biri kakografiyadir.

Kakografiya so’zi lotincha kakos — yomon, xunuk, yoqimsiz va graphos — yozmoq so’laridan olingan bo’lib, muayyan maqsadni ko’zlab xatoliklarga yo’l qo’yilgan matnni tuzattirish orqali o’quvchilarga imloni o’rgatish usuli sanaladi. Bu usulning pedagogik

va didaktik jihatlari hali ochib berilmagan [2, 13-bet]. Rus tilida какофонический, какофония degan so’zlar mavjud bo’lib, ularga lug’atlarda quloqqa yoqmaydigan, yoqimsiz, nosoz, g’aliz; uyg’unlashmagan, yoqimsiz tovushlar yig’indisi degan izohlar beriladiki, bu so’z semantikasiga salbiy baho yuklaydi [3, 414-bet]. Shunga ko’ra, kakografiya usulida yozuv bilan bog’liq g’alizlik, yoqimsizlik yashirinib yotganga o’xshaydi, ammo orfografik nuqtayi nazardan qaralganda u bilan bog’liq didaktik hamda pedagogik jihatlarni ochib berish masalaga oydinlik kiritishi mumkin.

Kakografiya interfaol usullardan biri sifatida o’quvchilarni mustaqil fikrlashga, narsalarni bir-birlari bilan solishtirishga, izlanishga, masalaning yechimini topishga, eng muhimi ona tili darslarida olingan bilim va malakalariga asoslanib, muayyan mavzular bo’yicha zaruriy xulosalar chiqarishga yordam beradi. O’quvchilardagi loqaydlik, beparvolikni yo’qotib, dadillikka, ijodkorlikka chorlaydi, mutelik, tobelik, nofaollik kabi salbiy xususiyatlarga barham beradi.

Ayniqsa, fonetika, grafika, orfografiya, leksika va morfologiya bo’limlari bilan bog’liq amaliy darslarni o’tishda kakografiya usuli yaxshi samara beradi. Masalan, o’quvchilarga unli va undosh tovushlar bo’yicha yetarlicha ma’lumotlar berilgach, “Mustahkamlash darslari” yoki “Takrorlash darslari”da turli topshiriqlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bunda asosiy e’tibor so’zlarning aytilishi va yozilishi o’rtasidagi farqqa qaratiladi.

Tajribadan ma’lumki, o’quvchilarning aksariyati ona tili darslarida imlo qoidalarini puxta o’zlashtirmaydilar. So’larni qanday aytilsa, shunday yozishga odatlanib qoladilar. Shuningdek, o’quvchilarning nutqidagi dialektal xatoliklar ularning savodxonligiga soya solidi. Bu esa bora-bora ulardagi savodxonlik darajasining qotib qolishiga, so’zlarning muntazam ravishda xato yozilishiga sabab bo’ladi.

Masalan, o’quvchilarning og’zaki nutqida baho, bahor, bilan, yulduz, teatr, savol, orden, obod, marvarid, shanba, mas ‘ul, daryo kabi so’zlarni boho, bohor, blan, yuldiz, tiatr, sovol, ordin, obot, marvarit, shamba, ma ‘sul, dayra tarzida talaffuz qilish va shu asosda xato yozish amaliyotda uchraydi. Bu narsa ularning unli va undosh harflar imlosi bo’yicha ona tili darslarida yetarlicha bilim va malakaga ega bo’lganliklarini ko’rsatadi. Bu kabi xatoliklarning oldini olish maqsadida “O’zbek tilining imlo qoidalari”dagi “Ayrim unlilar va undoshlar imlosi” yuzasidan tegishli nazariy ma’lumotlar mavzular o’tilgach, quyidagicha topshiriq beriladi:

So ‘zlarni o ‘qing, xato yozilgan o ‘rinlarni topib, o ‘zbek tilning imlo qoidalariga mos ravishda ularni to ‘g’rilang va daftaringizga ko ‘chirib yozing.

Bugalter, hayol, xayo, xolol, momila, xuqiq, rektir, kanferensiya, kampyuter, maylis va hokazo.

To’g’ri yozilishi: buxgalter, xayol, hayo, halol, muomala, halol, huquq, rektor, konferensiya, kompyuter, majlis.

Kakografik yo’nalishdagi bunday topshiriqlarni bajarish bilan quyidagi natijalarga erishish mumkin:

• O’quvchi va o’qituvchi o’rtasidagi aloqa mustahkamlanadi;

• O’quvchilar ona tilidan olingan bilim va malakalarni xotirlashga, esga olishga harakat qiladi;

• Materiallarni bir-biriga solishtiradi, taqqoslaydi;

• Xulosalar chiqaradi, orfografik bilimlarni mustahkamlaydi.

Ayniqsa, og’zaki nutqda h – x, b – p, d – t, z – s kabi birining o’rniga ikkinchisi ko’p qo’llaniladigan undosh tovushlarning imlosini o’rgatishda kakografiya usuli yaxshi samara beradi. Bunda xato yozilgan so’zlarni o’quvchilarga slaydlar orqali ko’rsatish, sinf taxtasiga ataylab xato yozish, so’zlari xato yozilgan tarqatma materiallarni qo’llash kabi vositalardan foydalanish unumli. Masalan:

Xato yozilgan so’zlarni aniqlab, ularni imlo qoidalariga mos ravishda to’g’rilang va daftaringizga ko’chirib yozing.

Orombahsh, zahira, hoxish, xol-ahvol, hiyonat, ihlos, xar hil, xamma, Xindiston, hatti-xarakat, hayol

To’g’ri yozilishi: orombaxsh, zaxira, xohish, hol-ahvol, xiyonat, ixlos, har xil, hamma, Hindiston, xatti-harakat, xayol.

Kakografiya usuli leksikologiya bilan bog’liq mavzularni o’tishda ham qo’l keladi. Matn ichida bir tovush bilan farqlanuvchi dars-darz, bob-bop, mart-mard, qasr-kasr, qaram-karam, halok-halak, kaft-kift, asl-asil, asr-asir, oxir-axir-oxur, chog’-choq-choh singari paronim so’zlarni xato yozib, o’quvchilardan ularni to’g’rilab yozishni so’rash ulardagi bilimlarni mustahkamlashga olib keladi.

Xato yozilgan paronim so’zlarni toping, ularni imlo qoidalariga mos ravishda to’g’rilab, daftaringizga ko’chiring.

Birovga choq qazisang, o’zing tushasan. Mart bir o ‘ladi, nomart – ming. Qarz ikki qo ‘ldan chiqadi. Onangni kiftingda ko’tarsang, singlingni kaftingda ko ‘tar.

Dunyoga boq, qaddi sendek kim bor yana,

Dovrug’i ham dardi sendek kim bor yana,

Xalq bo ‘lishga haddi sendek kim bor yana,

Moziyni yot etay desang – xalq bo’l, elim! [4, 10-bet].

Gaplardagi choh, mard, momard, qars, kaft, kift, yod so’zlari noto’g’ri yozilgan. Buni faqat o’ylash, fikrlash, leksikologiya bo’yicha o’tilganlarni eslash, xotirlash va zaruriy xulosalar chiqarish orqaligina topish mumkin. Bu esa o’quvchilarning xotirasini mustahkamlashga yordam beradi, ulardagi mustaqil ishlash ko’nikmalarini rivojlantiradi.

Kakografiyaning yana bir ko’rinishi matn ichida noto’g’ri berilgan so’zlarni to’g’rilashdan iborat.

Gaplarni o’qing, noto’g’ri yozilgan so’zlarni orfografiya qoidalariga mos ravishda ko ‘chirib yozing.

Bug’day noning bo’masin, Bug’day so’zing bo’sin. Ma’zali so’zga qulog’ charchamas. Toom lazati o ‘zidan, Odam lazati – so ‘zidan. Qulog ‘dan kirgan soviq so ‘z

ko ‘ngilga borip muz bo ‘lar. Puling bo ‘masa bo ‘masin, shirin so ‘zing bo ‘sin. Tili shirinning do ‘si ko ‘p. Qatiq gap qarindoshga ham yoqmas.

To’g’ri yozilishi: Bug’doy noning bo’lmasin, Bug’doy so’zing bo’lsin. Mazali so ‘zga quloq charchamas. Taom lazzati o ‘zidan, Odam lazzati – so ‘zidan. Quloqdan kirgan sovuq so’z ko’ngilga borib muz bo’lar. Puling bo’lmasa bo’lmasin, shirin so ‘zing bo ‘lsin. Tili shirinning do ‘sti ko ‘p. Qattiq gap qarindoshga ham yoqmas.

Bunday topshiriqlar o’quvchilardagi ko’rish, eslash, narsalarni bir-biriga solishtirish va zaruriy xulosalar chiqarish kabi aqliy-ruhiy xususiyatlarning rivojlanishiga turtki bo’ladi.

Umuman olganda, biz – yoshlar vatanimiz O’zbekistonning qanotlarimiz. Bugun bizning oldimizda ona tilini o’rganish borasida yagona to’g’ri yo’l turibdi. Bizdan millatimizning bebaho boyligi, xalqimiz tafakkurining tengsiz javohiroti sanalgan o’zbek tilini mukammal o’rganishimiz, og’zaki va yozma savodxonligimiz yuksak bo’lishi talab etilmoqda. Yuqoridagilarni amalga oshirish uchun bizga kakografiya usuli kutilgan samarani berishi mumkin. Zero, davr o’qituvchidan ham, o’quvchidan ham izlanishni, yangiliklarni o’zlashtirishni talab etmoqda.

1. Shayxislamov, N. (2020). Когнитив тилшуносликда концепт:” Туй” концепти ва унинг универсал табиати. O’zbekistonda innovatsion ilmiy tadqiqotlar va metodlar, 54-60.

2. Шайхисламов, Н. (2020). МАВКЕИ ЛИНГВОКУЛТУРОЛОГИЯ ДАР СИСТЕМАМ ФАНХР ВА ВОБАСТАГИИ ОН БО ЭТНОЛИНГВИСТИКА, СОТСИОЛИНГВИСТИКА ВА ЭТНОПСИХОЛИНГВИСТИКА. Academic research in educational sciences, (4).

3. Shayxislamov, N. (2021). Lingvokulturologiya-zamonaviy tilshunoslik yo’nalishi sifatida: tarixi va nazariyasi. Tilshunoslikdagi zamonaviy yo’nalishlar: muammo va yechimlar, 61-62.

4. Шайхисламов, Н. (2021). ЗАМОНАВИЙ ТИЛШУНОСЛИК ЙУНАЛИШИ: КОНТАКТ ЛИНГВИСТИКАСИ. Scientific progress, 1(4).

5. Shayxislamov, N. (2021). Tilshunoslik nazariyasi va tushunchasi. The 21st Century Skills for Professional Activity, (3), 174-176.

6. Шайхисламов, Н. (2021). ИШ ЮРИТИШ Х,УЖЖАТЛАРИДАГИ КОЛИПЛАШГАН СУЗ БИРИКМАЛАРИНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. The 21st Century Skills for Professional Activity, (6), 60-63.

7. Shaykhislamov, N. (2020). Lingvokulturologiyaning tarixiy va nazariy asoslari. O ‘zbekistonda ilm-fan va ta ‘lim,(2), 186-188.

8. Shaykhislamov, N. (2020). Linguistic and Cultural Aspects of Bread Baking Terms in English and Uzbek Languages. Фан ва таълим интеграцияси: имконият ва тенденциялар, 62-64.

9. Shayxislamov, N. (2021). ONA TILI DARSLARINI O ‘QITISHDA ZAMONAVIY METOD-KAKOGRAFIYA USULIDAN FOYDALANISH. Scientific progress, 7(3).

10. Shaykhislamov, N. (2020). Cognitive Linguistics, the Symbolic and Interactive Functions of Language. Образование и наука вXXI веке, 1(6), 390-393.

11. Шайхисламов, Н. (2020). Лингвомэдениеттанудын, тарихи мен теориялык непздерг O ‘zbekistonda ilm-fan va ta’lim masalalari: muammo vayechimlar,(2), 219221.

12. Шайхисламов, Н. (2020). Понятие заглавия с позиции когнитивной стилистики. Студенческий, (28-2), 32-33.

13. Shayxislamov, N. Z. (2020). Pxisolingvistikada assotsiativ metod asosida nutqning o ‘rganilishi. O’zbekistonda innovatsion ilmiy tadqiqodlar va metodlar, 3742.

14. Шайхисламов, Н. (2020). Тафсири интеграцияи синтакс бо морфология. Образование и наука в XXI веке, 1(6), 427-429.

15. Shaykhislamov, N. (2020). The Role of Lingvoculturology in Speech Culture. O’zbekistonda innovatsion ilmiy tadqiqodlar va metodlar, 136-140.

16. Shaykhislamov, N. (2020). COMMENTS ON UZBEK LINGUISTICS AND MODERN LINGUISTICS. INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE ON INNOVATION, INTEGRATION AND EDUCATION, 1(3), 128-132.

17. Shofqorov, A. M., Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Alimova, E. B. (2020). O ‘ZBEK VA INGLIZ TILIDAGI MAQOLLARDA “DO ‘STLIK” KONSEPTI IFODALANISHI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

18. Шайхисламов, Н. (2020). ТРУДНОСТИ СИНТАКСИЧЕСКОГО АНАЛИЗА: ЗАГАДКИ ИНФИНИТИВА. Academic research in educational sciences, (3).

19. Shayxislamov, N. (2021). LINGVOKULTUROLOGIYANING FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI. Academic research in educational sciences, 2(1).

20. Shayxislamov, N. (2021). Nutqning sotsiolingvistik-paralingvistik va ekstralingvistik vositalari haqaida mulohazalar. The 21st Century Skills for Professional Activity,(1), 20-24.

21. Шайхисламов, Н. З. У. (2021). КОГНИТИВ ТИЛШУНОСЛИК ТУГРИСИДА ТУШУНЧА ВА УНИНГ УНИВЕРСАЛ ТАБИАТИ. Scientific progress, 1(5).

22. Shayxislamov, N. (2021). BADIIY NUTQDA “ISHLAMAYDIGAN” SO ‘ZLARNING LINGVOPOETIK XUSUSIYATLARI. Scientific progress, 1(6).

23. Shayxislamov, N. (2021). Ona tili darslarida filologik mashqlarning tutgan o’rni. Тилни уцитиш ва ургатишда XXI аср куникмалари, (2), 134-137.

24. Shayxislamov, N. (2021). Ona tili darslarini o’qitishda interfaol usullardan foydalanish. The 21st Century Skills for Professional Activity,(4), 221-222.

25. Shayxislamov, N. (2021). O’QUVCHILARNING YOZMA SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA YOZMA ISHLARNING O’RNI. Scientific progress, 2(1), 1659-1664.

26. Шайхисламов, Н. (2021). СИНТАКСИС ВА МОРФОЛОГИЯНИ БОГЛАБ УРГАТИШ. Амалий тилшуносликнинг фанлараро масалалари: масофавий таълимдаги муаммолар ва уларнинг ечимлари, (2), 368-371.

27. Shayxislamov, N. (2021). ONA TILI DARSLARIDA” SO’Z TARKIBI” MAVZUSINING O’RGANILISHI YUZASIDAN MULOHAZALAR. Academic Research in Educational Sciences, 2, 119-124.

28. Shayxislamov, N. (2021). ARAB VA INGLIZ TILLARIDA FE’L SO’Z TURKUMI VA UNING XUSUSIYATLARI. The 21st Century Skills for Professional Activity,(5), 144-145.

29. Шайхисламов, Н. (2021). ЛИСОНИЙ БЕЛГИГА ДОИР ЛИНГВИСТИК ^АРАШЛАР. Nutq madaniyati va o’zbek tilshunosligining dolzarb muammolari, 232238.

30. Shayxislamov, N. (2021). ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA O’QUVCHILAR NUTQINI O’STIRISH MASALALARI. The 21st Century Skills for Professional Activity,(6), 160-162.

31. Shayxislamov, N. (2021). ONA TILI FANINI O ‘QITISHDA INNOVATSION VA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O ‘RNI VA VAZIFALARI. Scientific progress, 2(3), 933-937.

32. Shaykhislamov, N. (2021). IMPROVING B1 LEVEL LEARNER’S VOCABULARY COMPETENCE. Ilm-fan va ta’limni rivojlantirish: imkoniyat va tendensiyalar,(1), 3739.

33. Шайхисламов, Н. (2021). ИЗУЧЕНИЕ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ С ИМЕНАМИ ЧИСЛИТЕЛЬНЫМИ. The 21st Century Skills for Professional Activity,(8), 69-73.

34. Шайхисламов, Н., & Норбоева, Д. (2021). ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ-ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ АСОСИ. Pedagogik ta’lim klasteri: muammo vayechimlar,(1), 350-354.

35. Shayxislamov, N. (2020). Turg ‘un bog ‘lanmalaming lingvokulturologik tahlili. Мактабгача таълим муассасаларида, умумтаълим мактабларида ва олий таълим муассасаларида чет тиллар уцитишнинг узвийлиги, 522-523.

36. Shaykhislamov, N. (2020). In the Field of Modern Linguistics-Linguoculturology. Мировая наука, (8), 33-36.

37. Шайхисламов, Н. (2020). Зооним компонентли метафораларнинг антропоцентрик тадкик этишда гендер жихдтлар. Образование и наука в XXI веке, 1(6), 304-309.

38. Шайхисламов, Н. (2020). Фразеология. Фразеология как неотемлимая часть языкознание. Образование и наука в XXI веке, 1(6), 394-396.

39. Shayxislamov, N. (2020). Hozirgi zamon tilshunosligida til va madaniyatning talqini. Scientific progress, 1(1).

40. Shayxislamov, N. (2020). So’z urg’usining o’zbek va ingliz tillaridagi farqlash vazifasining qisqacha tavsifi. O’zbekistonda innovatsion ilmiy tadqiqotlar va metodlar, 13-14.

41. Шайхисламов, Н. (2021). ТИЛДА ЛАКУНА МУАММОСИ ВА УНИНГ ЕЧИМИ. Scientific progress, 2(7), 1285-1290.

42. Шайхисламов, Н. (2021). УЗБЕК ТИЛИ АССОЦИАТИВ ЛУГАТИНИНГ ТУЗИЛИШИ ТУГРИСИДА МУЛО^АЗАЛАР. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(1), 20-25.

43. Shayxislamov, N. (2021). OT SO ‘Z TURKUMIDA METONIMIYA HODISASI. Scientific progress, 2(6), 1883-1888.

44. Shayxislamov, N. (2021). JAHON LINGVISTIK EKSPERTOLOGIYASIDA TARKIBIY QISMLAR MASALASINING O ‘RGANILISHI. Scientific progress, 2(5), 333-337.

45. Шайхисламов, Н. (2021). ДУНЁ ТИЛЛАРИНИНГ МОРФОЛОГИК (ТИПОЛОГИК) ТАСНИФИ. Scientific progress, 2(4), 961-965.

46. Шайхисламов, Н. (2021). У^УВЧИЛАРНИНГ НУЩИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ. Keng raqamlashtirish sharoitida til va adabiyotni o ‘qitish muammolari, 287-290.

47. Shayxislamov, N. (2021). Ona tili fanini o’qitishda interfaol usullardan foydalanishning samarasi. The 21st Century Skills for Professional Activity,(9), 2325.

48. Шайхисламов, Н., & Хафизова, С. (2020). Педагогика-тарбия хдкидаги фан: асосий тушунчалар х,амда унинг бошка фанлар билан богликдиги. Узбекистонда илмий-амалий тадцицотларда талабаларнинг урни, 182-184.

49. Shayxislamov, N. (2020). Ona tili darslarini o ‘qitishda kakografiya usulini qo ‘llash. Янги Узбекистонни куриш ва ривожлантиришда ёшларнинг фаоллиги, 317320.

50. Shayxislamov, N. (2020). Proverb as an object of linguistic analysis.

Yoshlarning innovatsion faolligini oshirish, ma’naviyatini yuksaltirish va ilm-fan sohasidagi yutuqlari, 31-33.

Fal tlim metodlar Fal tlim ny saslanr Sovet

Sovet dövlətinin dağılması ilə bağlı onun tərkibində olan bütün respublukalar, o cümlədən Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini qazandı. Bütün sahələrdə olduğu kimi, təhsildə də Azərbaycan dövləti öz müstəqil siyasətini həyata keçirdi. Biz surətlə dəyişən, inkişaf edən dünyada yaşayırıq. Elm, texnika durmadan inkişaf edir. Artıq təlim ənənəvi üsulla aparıla bilməz. Bu məqsədlə artıq 6 ildir ki, orta məktəblərdə təhsil prosesi kurikulum üsulu ilə aparılır. Keçmiş ənənəvi dərsdən fərqli olaraq kurikulum dərslərində şagirdlərə müstəqillik verilir. Cəmiyyətimizə təkcə elmləri yaxşı mənimsəmiş insan deyil, şəxsiyyət formalaşdırmaq vacibdir.

Fəal təlimin metod və texnikalarından istifadə olunmaqla müasir dünyanın tələblərinə cavab verən yeni nəsil yetişdirilir. Fəal təlim metodlarından biri də beyin həmləsidir. Beyin həmləsi metodu əqli hücum da adlandırılır. Bu metod 1953 -cü ildə Amerika psixoloqu A. Osborn tərəfindən təklif edilmişdir. Bu metodu tətbiq etməkdə məqsəd təhsilalanın təfəkkürünü inkişaf etdirməkdir. Bu metodla keçirilən dərsdə şagirdə sərbəstlik verilir, onlar öz fikirlərini sərbəst ifadə edirlər. Onlarda özünəinam hissi yaranır. Ortaya çıxan problem qarşısında düşünməyi bacarırlar. Alqoritm.

Alqoritm. 1. Müəllim həll olunmalı problemi elan edir. 2. Aparıcı (ideyaların genaratoru) müəyyən edilir. Burada həm müəllim, həm də şagird iştirak edə bilər. 3. Təlimat verilir ki, şagirdlər öz ideyalarını bildirsinlər. Bu ideyalar düzgün, yanlış, məntiqə uyğun olmaya bilər. Lakin heç bir fikir tənqid olunmamalidır. 4. Bütün qrup problemin həllinə yönəldilir. 5. Bütün fikir və təkliflər generator tərəfindən qeyd olunur. 6. Bütün fikirlər təhlil edilir. Bu zaman meyarlar da müəyyənlişdirilə bilər. Bu iş üçün 10 -15 dəqiqə vaxt sərf olunur. 7. Aparıcı ideyalar bir daha yekunlaşdırılır. Təhlilə başlanılır, mübahisə gedir. Sərbəst müzakirə aparılır. 8. Bu mərhələ kiçik qruplarla da aparıla bilər. Şagirdlər qrup və yardımçı qruplara bölünür.

Təlim prosesində beyin həmləsindən istifadə etdikdə aşağıdakı şərtlərə əməl olunmalıdır. Ilk növbədə beyin həmləsi “generator” tərəfindən aparılmalıdır. Vaxta riayət edilməlidir. Beyin həmləsi zamanı tənqid qəti qadağandır. Hər kəs öz fikrini sərbəst ifadə edə bilər, onun fikri tənqid olunmamalı, ona hörmətlə yanaşılmalıdır. Həmlədə iştirak edənlər arasında müsbət münasibət qurulmalıdır. Sonrakı mərhələdə ideyaların ekspertizası aparılır. Bu zaman bütün ideyalar nəzərdən keçirilir.

metodda əsasən iş forması böyük və kiçik qruplarla iş şəklində aparılır. Vaxt 10 -15 dəqiqə nəzərdə tutulur. Bu metodun tətbiqində bir sıra problemlər yarana bilər. Məs: vaxt 10 -15 dəqiqə nəzərdə tutulmasına baxmayaraq uzana bilər. Şagirdlər mövzu ilə bağlı az məlumata malik ola bilər. Bütün fikirləri yekunlaşdıraraq bu nəticəyə gəlmək olar ki, əqli hücum metodu şagirdlərdə məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirir. Onları həm elmli, həm də müstəqil şəxsiyyət olaraq yetişdirir.

Bu üsuldan istifadə etdikdə şagirdlər dörd nəfərlik qruplara bölünür. (Əsas qrup). Qruplardaki şagirdlər yenidən nömrələnir. Hər qrupdaki eyni rəqəmli şagirdlərdən yeni qrup (ekspert qrupu) yaradılır. Öyrəniləcək mətn qrupların sayi qədər hissələrə bölünür və ekspert qruplarına verilir. Ekspert qrupları onlara verilən hissəni oxumalı və məzmununu qavramalı, sonra öz əvvəlki qruplarına qayıdaraq öyrəndiklərini onlara danışmalıdır. Müəllim informasiyanın dəqiqliyini bilmək üçün onlara suallar verə bilər.

Anlayışın çıxarılması Bu üsul oyun-tapmaca formasında keçirilir. Şagirdlərdə yüksık fəallıq yaradır. Müəllim lövhəyə dairəvi kart asır. Onun arxasında şagirdlərdən tələb olunan anlayışı yazır. Kartın yazı olmayan tərəfini şagirdlərə göstərir və gizlədilmiş anlayışın xüsusiyyətlərinə aid 2 və ya 3 yönəldici söz deyir və ya yazır. Şagirdlər həmin xüsusiyyətlərə uyğun olaraq gizlədilmiş anlayışı tapırlar. Əgər şagirdlər anlayışı tapmaqda çətinlik çəksələr, müəllim əlavə olaraq yeni xüsusiyyətlər sadalayır. Şagirdlər öz fərziyyələrini dedikdən sonra müəllim bu tapmacanın tapılıb tapılmamasını hamıya çatdırır və kartoçkalarda yazılan sözləri sadalayır.

Ənənəvi və interaktiv təlim metodlarının müqayisəli təhlili

Azərbaycanda təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsi, onun dünya standartlarının tələbləri səviyyəsinə çatdırılması fəaliyyətin daha çox iki istiqamətdə təşkili ilə səciyyələnir. Onlardan birincisi, ölkənin daxilində təhsil sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərin öyrənilib, ümumiləşdirilməsi və təhlil edilməsindən ibarət olub, ilk növbədə təlim-tərbiyə sahəsində irəliləyişlərin mahiyyət və məzmununu öyrənməklə təhsilin mövcud durumunu, cəmiyyətin tələb və ehtiyaclarını müəyyənləşdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyır və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətində nələrin əldə olunduğunu və gələcək üçün hansı potensial imkanların yarandığını meydana çıxarmağa imkan verir. İlkin araşdırmalar göstərir ki, Respublikada istər müəllimin, istərsə də məktəbin fəaliyyətinin cəmiyyətin tələblərinə uyğun qurulması nəticəsində şəxsiyyətin formalaşdırılması, nailiyyətlərin qiymətləndirilməsi, eləcə də təhsilin idarə olunması sahəsində xeyli qabaqcıl təcrübə toplanmışdır. Ona görə də həmin materialların ümumiləşdirilərək onlardan geniş istifadə olunması təbii ki, Azərbaycan təhsil sisteminin milli zəmində yenidən qurulması baxımından əhəmiyyət daşıyır.

İkincisi, inkişaf etmiş xarici ölkələrin iş təcrübəsindəki mütərəqqi cəhətlərin öyrənilib ümumiləşdirilməsi və milli-mənəvi xüsusiyyətləri nəzərə alaraq tətbiqinin həyata keçirilməsi vacib bir məsələ olub, aktuallığı ilə seçilir. Son illərdə Azərbaycanda bu istiqamətdə xeyli işlər görülmüşdür. Pedaqoji innovasiyalar kimi öyrənilən bu təcrübələrin keyfiyyət göstəricisi həmin ölkənin vətəndaşlarının ümumi inkişaf səviyyəsi ilə müəyyənləşdirilir və gənc nəsildə formalaşan həyati bacarıqlar ümumi səviyyənin zəruri göstəriciləri kimi çıxış edir.

Ənənəvi pedaqoji tədqiqatların bir mühüm cəhəti kimi istənilən yanaşma eksperimental və təcrübi qaydada sınaqdan keçirilməli, bundan sonra hər hansı innovasiyanın tətbiqinə qərar verilməlidir.

XXI əsrin başlanğıcında Azərbaycan təhsil sisteminin yenidən qurulması, modernləşdirilməsi və bu işlərin təşkilində fəal və interaktiv metodlardan istifadə olunmaqla yerinə yetirilməsi prioritet problem hesab edilir. Onların həll olunması üçün yeni pedaqoji araşdırmalara ehtiyac duyulur.

Təhsil sisteminin inkişaf tendensiyası,fəal və interaktiv metodlar sahəsində müəllif məktəblərinin, novator müəllimlərin iş üsullarına dair toplanmış faydalı təcrübələr, pedaqoji-psixoloji tədqiqatların nəticələri daima sistemləşməli, ümumiləşməli və təlim-tərbiyə prosesinin məzmununun yeniləşdirilməsini tələb edir. Bu problemlərin həlli təhsil sferasına,pedaqoji prosesə fəal və interaktiv metodlar anlayışının elmi əsaslarla gətirilməsini vacib bir problem kimi qarşıya qoyur və bütövlükdə təhsildə texnoloji yanaşmaların tətbiqini aktuallaşdırır.

İstər qabaqcıl təcrübənin, istərsə də xarici ölkələrin təhsil sahəsindəki innovasiyalarının öyrənilməsi məqsədilə sistemli və ardıcıl pedaqoji araşdırmaların aparılması vacib hesab edilməlidir. Bu təcrübələrin hər birinin müasirliyini, səmərəliliyini şərtləndirən keyfiyyətin müəyyənləşdirilməsinə, onların yeni şəraitdə forma və məzmun cəhətdən yeniləşdirilərək tətbiq olunmasına üstünlük verilməlidir.

Fəal təlim metodlarının mahiyyəti və məzmunu

Təcrübə və müşahidələr sübut edir ki, müasir təlim texnologiyaları üçün aşağıdakılar daha səciyyəvidir:

müəllimin özünün fəallığı ilə şagirdin yaradıcı fəallığa cəlb edilməsi;
şagirdin aktiv fəaliyyəti və bu zaman onlara elementar bacarıqların aşılanması;
müəllimin şagirdlərlə və şagirdlərin bir-biri ilə əməkdaşlığı;

hərəkətli, süjetli, musiqili didaktik rollu oyunlardan istifadə, sosial bərabərliyin və psixoloji şəraitin yaradılması;

müəllimin təqdim etdiyi tematik materialın şagirdin yaradıcı təfəkkürünə və
milli düşüncə tərzinin formalaşmasına təsir etməsi.
Müasir təlim texnologiyaları şagirdlərə aşağıdakı keyfiyyətləri aşılamalıdır:
• müstəqil düşünmək, sərbəst fikir söyləmək;
• öz təcrübəsini və biliyini təhlil etmək qabiliyyəti;
• özünü qiymətləndirmək;

• əməkdaşlıq etməyi (başqaları ilə işləməyi bacarmaq, ümumi məqsədə çatmaq üçün işin bölüşdürülməsi);

• başqalarını dinləməyi, müxtəlif fikirlərə hörmət etməyi və dözümlü olmağı;
• öz fikirlərini arqumentlərlə izah və sübut etmək;
• kreativ təfəkkürün inkişafı;
• birgə həll yollarını müəyyənləşdirməyi və qərar çıxarmağı.

Müasir təlim texnologiyaları dərsə qədər hazırlıq prosesində müəllimin, dərsdə isə şagirdlərin fəallığını tələb edir. Müasir təlim texnologiyalarının köməkliyi ilə təlimin həm təhsilləndirici, həm inkişafetdirici, həm də tərbiyələndirici funksiyaları özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verir və təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə səbəb olur

Fəal təlim şagirdlərin fəal idrak fəaliyyətinə əsaslanan və təhsil prosesinin digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilən təlimi nəzərdə tutur.

Çox vaxt bu anlayışın sinonimi kimi “interaktiv təlim metodları” anlayışından istifadə olunur. Belə ki, “interaktivlik” termini “dialoqu, qarşılıqlı təsiri” bildirir. Bu təlim metodunu ifadə etmək üçün həmçinin “problem – dialoji”, “problemli”, “evristik təlim” anlayışlarından da istifadə olunur.

Fəal(interaktiv) təlim – tədrisin və idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması metodlarının məcmusudur. Bu təlim üçün aşağıdakı cəhətlər səciyyəvidir:

• müəllim tərəfindən şüurlu surətdə (iradi olaraq) idraki problem situasiyasının yaradılması;
• problemin həlli prosesində şagirdlərin fəal tədqiqatçı mövqeyinin stimullaşdırılması;

• şagirdlər üçün yeni və zəruri olan biliklərin müstəqil kəşfi, əldə edilməsi və mənimsənilməsi üçün şəraitin yaradılması.

Yeni yanaşmanın mahiyyəti ondadır ki, təlim şagirdlərin yaddaşının təkcə yeni elmi biliklərlə (informasiya ilə) zənginləşdirilməsinə deyil, həm də təfəkkürün müntəzəm inkişaf etdirilməsi əsasında daha çox biliklərin müstəqil əldə edilməsi və mənimsənilməsi, ən mühüm bacarıq və vərdişlərinin, şəxsi keyfiyyət və qabiliyyətlərin qazanılmasına yönəlib. Bu zaman şagirdlər müəllimin rəhbərliyi altında, xüsusi seçilmiş, asan başa düşülən və yadda qalan, ən vacib təlim materialının öyrənilməsi prosesində fakt və hadisələrin səbəb-nəticə əlaqələrini, qanunauyğunluqlarını aşkar etməyi, nəticə çıxarmağı, mühüm və dərin ümumiləşdirmələr aparmağı öyrənirlər.

Şagirdin mövqeyi – “kəşf edən”, “tədqiqatçı” mövqeyidir; o, gücü çatdığı məsələlər və problemlərlə üzləşərkən bunları müstəqil tədqiqat prosesində həll edir.Şagirdlər təlim prosesinin tamhüquqlu iştirakçısı olaraq, bu prosesdə tədqiqatçı kimi çıxış edirlər və bilikləri fəal axtarış və kəşflər prosesində mənimsəyirlər.

Müəllimin mövqeyi – fasilitator (“bələdçi”, “aparıcı”) mövqeyidir, problemli vəziyyətləri planlı və istiqamətlənmiş surətdə təşkil edir, şagirdlər qarşısında tədqiqat məsələlərinin meydana çıxmasına şərait yaradır və onların həllinə metodiki kömək göstərir.

Fəal (interaktiv) təlim metoduna aşağıdakı spesifik xüsusiyyətlər malikdir:
• Təlimin subyekt- subyekt xarakter daşıması,
• Şagirdlərin fəal öyrənmə mövqeyi, təfəkkürün müstəqilliyi və sərbəstliyi;
• İştirakçıların bütün dərs zamanı fəallığı,

• Dərsin əvvəlində problemli situasiyanın yaradılması və dərs prosesinin problemin həllinə yönəldilməsi,

• Düşündürücü və istiqamətləndirici suallar vasitəsi ilə şagirdlərin yeni biliklərin müstəqil kəşf edilməsinə yönəldilməsi,

• Təlimin tədqiqat üsulu vasitəsi ilə keçirilməsi,
• Dərsin dialoq şəklində aparılması, əks əlaqənin yaradılması,
• Əməkdaşlıq və qrupda qarşılıqlı fəaliyyət;

Dünyada gedən qloballaşma həyatın bir çox sahələrinə öz təsirini göstərir. Təhsildə aparılan islahat məhz həmin zərurətdən yaranmışdır. Təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək, yeni pedaqoji texnologiyaları öyrənib onlardan səmərəli istifadə etmək başlıca vəzifə kimi qarşıda durur.

Yeni pedaqoji təfəkkürün başlıca prinsipləri – demokratikləşmə, humanistləşdirmə, fərdiləşdirmə, diferensiallaşdırma, inteqrasiya, şəxsiyyətin formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsini həyata keçirir.

Metod olaraq interaktivlik təlim prosesində müəllim və şagird arasında işin gedişindən-mövzudan, şərhdən, dialoqdan, rollu oyundan həmin anda meydana çıxan yanaşma, izah, dialoq və s.-dir. Yəni bu tərz əvvəldən planlaşdırılmır, işin- təlim prosesinin gedişi bu məqamı ortaya çıxarır və daha çox şagirdin müstəqilliyi, müdaxiləsi ilə baş verir. Digər tərəfdən, interaktivlik şagirdlərin özləri arasında da ola bilər. Əsas cəhət odur ki, bu prosesdə əməkdaşlıq edən öyrənənlər və öyrədən eyni hüquqlu mövqedə dayanırlar. Təbii ki, müəllim öyrədən olaraq bələdçi, fasilitator, məsləhətçi funksiyasını yerinə yetirir: şagirdlərin işlərinə müdaxilə etmədən problemləri qoyur, istiqamət verir, nəzarət edir, axtarış istiqamətlərini hazırlamağa kömək edir, amma təlim tapşırıqları üzərində uşaqlar özləri birlikdə – öz aralarında tədqiqat aparır, diskussiya apararaq işləyirlər.

İnteraktiv təlim dərsdə yaranan, meydana çıxan şagirdlərarası öyrənmə ünsiyyəti və əməkdaşlığı, müəllim-şagird birliyini nəzərdə tutur. İnteraktiv metodlar isə təlim prosesində öyrənmə və anlaşmaya, bacarıq və keyfiyyətlərə şagirdlərin yiyələnməsini həyata keçirən üsullar, tərzlər, işlər, yanaşmalar, vasitələrdir.

Əsasında öyrədən (təlimçi) deyil, öyrənən duran Konstruktivizim nəzəriyyəsinə istinadən öyrənən cisim və hadisələrlə bilavasitə əlaqədə olur və bunun nəticəsidə onların əlamətlərini qavrayır, qarşıdakı problemi həll edir. O, fərdi şəkildə işləməyə və təşəbbüs nümayiş etdirməyə həvəsləndirilir, öyrənən əqli təhlilin məhsulu olan öyrənmə prosesində yeni bilikləri ilkin biliklərlə əlaqələndirərək ən yaxşı nəticəyə nail ola bilir. Bu nəzəriyyənin nümayəndələri xüsusən qeyd edirlər ki, öyrənmə prosesinə mühit və öyrənənin fikir və münasibəti təsir edir. Konstruktivist təlim insan beyni üzrə son zamanlar aparılan tədqiqat və öyrənmə prosesinin necə baş verməsi haqqında olan biliklər üzərində qurulmuşdur.

Şagirdlərin təliminin texnologiya ilə əlaqələndirilməsi 1999- cu ildə Şaron Adams və Meri Börns tərəfindən “Texnologiyalar üzrə yardım proqramı ” çərçivəsində “Təhsilin İnkişafı üzrə Sausvest Laboratoriyası “nda texnologiyaların inteqrasiyasına əsaslanan bu nəzəriyyəyə istinad edərək şəxsiyyətyönümlü və konstruktivist siniflərin yaradılması ilə işlənib hazırlanmışdır. 2005- ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və Mədəd Azərbaycan Humanitar Təşkilatının (RELİEF) birgə layihəsi olan Müəllimlərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Təkmilləşdirilməsi Təlimlərində Respublika müəllimləri mərhələ- mərhələ Konstruktivlik, interaktiv təlimlərlə, müasir pedaqoji texnologiyalarla yaxından tanış edilirlər. Təlimlərin praktik əhəmiyyəti çox böyükdür.

Müasir dərs dedikdə, öyrətmə prosesində müəllimin göstərdiyi pedaqoji məharət, ustalıq nəzərdə tutulur. Müəllim sinifdə işgüzar şərait yaradıb şagirdlərin müstəqil mühakimələrinə geniş meydan açırsa, hər mövzunun xarakterinə uyğun priyomlardan, çeviklik və interaktivliyin təmin edilməsindən, problemli təlimdən istifadə edirsə, deməli o, dərsi müasir tələblər əsasında qura bilir.

Müasir dərsdə uşaqlarda yaradıcı təxəyyülü inkişaf etdirməyə və idraki müstəqilliyə xidmət göstərən problemli suallara, düşündürücü məsələlərə xüsusi yer verilməlidir. Belə dərs şagirdlərdə müəyyən bacarıq və vərdişləri formalaşdırır. Müasir dərs müəllimin dərsə ciddi hazırlaşmasını tələb edir. Buna görə də müəllim hansı priyomlardan necə və nə zaman istifadə edəcəyini qabaqcadan müəyyənləşdirməli, sinifdə deyəcəyi informasiyanın strukturunu qabaqcadan düşünməli, mövzuya dair yardımçı, fakt və hadisələri əsas məsələnin həllinə yönəltməyi bacarmalı, elmi-texniki yeniliklərdən, dövrün mühüm ictimai-siyasi hadisələrindən baş açmalı, biliyini müntəzəm olaraq artırmalıdır.Müasir dərs uşaqların dünyagörüşünü inkişaf etdirməli, onların əqidəcə mətinləşməsinə şərait yaratmalı, dərsdə əyanilikdən və müxtəlif mənbələrdən alınmış əlavə məlumatlarla onların dərketmə qabiliyyətini artırmalıdır.

Təlimlə tərbiyənin vəhdəti də müasir dərsin qarşısında qoyulmuş mühüm tələbdir. Dərs şagirdlərin mənəvi inkişafına, əxlaqca təkmilləşməsinə, vətənpərvərlik, insanpərvərlik, əməksevərlik ruhunda yetişməsinə xidmət göstərməlidir. Müasir dərs milli təhsilin yaradılmasına yönəlməlidir. Bunun əsasını diferensiallaşdırma, demokratikləşdirmə, humanistləşdirmə, inteqrasiya, fərdiləşdirmə və s. prinsiplər təşkil etməlidir.

Kurikulumun həyata keçirilməsində şagird nailiyyətlərinin obyektiv qiymətləndirilməsi və stimullaşdırılmasının təmin edilməsi üçün milli, ümumbəşəri dəyərin nəzərə alınması, ümumi inkişafı, meyli və maraqları nəzərə almaqla şagirdlərə əlverişli təlim şəraitinin yaradılması zəruridir. Bu zaman şagirdlər aktiv, tədqiqatçı mövqeyi tutur, müəllim tərəfindən şagirdlər üçün yeni biliklərin müstəqil olaraq əldə olunması, mənimsənilməsi şəraiti yaradılır.Bu cür fəal təlimdə şagirdlərdə aktiv, yaradıcı düşünmə qabiliyyəti və yeni biliklərə sərbəst yiyələnmək yolları birləşdirilmiş olur. Belə iş forması şagirdlərə problemin birgə həll edilməsini, bir-birinin fikrinə hörmətlə yanaşmağı, müstəqil öyrənməyi, sərbəst söyləməyi öyrədir.

İnteraktiv termini isə “dialoq, qarşılıqlı fəliyyət göstərmək” kimi izah olunur. İnteraktiv təlim metodları və üsullarının (qruplar, cütlər, rollar, əqli hücum, nəticə və s.) tətbiqi tədris prosesini xeyli intensivləşdirir, onu hər bir şagird üçün əhəmiyyətli və maraqlı edir, dərsdə fəallığın maksimum artmasına zəmin yaradır, bununla da təlimin inkişafetdirici aspektini xeyli dərəcədə gücləndirir.

Təlim- tərbiyə prosesində interaktiv təlim metodlarının tətbiqi sürətlə dəyişən və inkişaf edən müasir dövrdə yaşamaq, fəaliyyət göstərmək, əməkdaşlıq etmək, qərar qəbul etmək kimi bacarıqları əks etdirən kompetensiyaların formalaşması orta təhsilin məqsəd və vəzifələrinə yeni münasibəti əks etdirir. Hazırda həm metodik, həm də elmi-pedaqoji, psixoloji cəhətdən təkmil olan müəllimlərimiz yeniliyin və müasirliyin nədən ibarət olmasını dərk edir, öz dərslərində tətbiq edərək müasir dərs və onun təşkilinə verilən tələblərdən geniş istifadə edirlər.

Belə hesab edirik ki, müəllimlərin bir-birinin dərslərini dinləməsi və nümunəvi, qabaqcıl təcrübəyə malik olan müəllimlərin “açıq dərs”lərinin keçirilməsi dərsin tələblərinin tədrisdə nəzərə almaq baxımından faydalıdır. Çünki müşahidə olunan dərslərin təhlil və müzakirəsi nəticə etibarı ilə tənqidi təfəkkürün süzgəcindən keçib ümumiləşir, bundan isə müəllimlər həm metodik cəhətdən qazanırlar, həm də yeni təlim metodlarını tətbiq etmə imkanlarına yiyələnirlər.

İnteraktiv təlim prosesi elə təşkil olunmalıdır ki, şagirdlər biliyi tədqiqat yolu ilə əldə etsin. Bu təlim prosesində sinif (auditoriya) qrup və cütlər formasında problemin həlli yollarına dair axtarışa çıxarılır, qruplar əldə olunmuş nəticələri işçi vərəqlərində qeyd edir, sonra onun təqdimatını həyata keçirirlər. Təqdimatlar bitdikdən sonra bu tədqiqat nəticələri arasında rabitə yaradılır, məlumatlar sistemləşdirilir və ümumi bir şəkildə təsinif olunur. Bundan sonra həmin yekunlarla tədqitatın başlanğıcında şagirdlərin (auditoriyanın) irəli sürdüyü ilikin fəpziyyələrlə müqayisələr aparılır. Şagirdlər (öyrənənlər) hansıların üst-üstə düşdüyünü, nələrin isə yeni olduğunu müşahidə edir və ümumi nəticəyə gəlirlər, öyrəniləcək mövzuya çıxaracaq problem qoyularaq motivasiya yaradlılır.

Motivasiya təhrik etmə deməkdir. Yəni şagirdlərin (auditoriyanın) təlim-dərketmə marağını problemin həllinə doğru fəal, canlı şəkildə istiqamətləndirir. Onun digər vəzifəsi isə tədqiqat sualını oraya qoymağa şərait yaratmaqdır. Məhz həmin tədqiqat sualı ilkin fərziyyələr irəli sürməyə və tədqiqat işlərini təşkil etməyə imkan yaratmış olur. Tədqqiqat sualı tədqiqat işinin həyata keçirilməsini tələb edir. Tədqiqat işlərinin nəticələri işçi vərəqlərində qeyd olunur və təqdimatlar həyata keçirilir. Sonra təqdim olunan məlumatlar təşkil və təsnif olunur.Alınan qənaətlər ilkin fərziyyələrlə müqayisə olunaraq nəticələr çıxarılır. Sonra isə alınmış nəticələrin tətbiqi barədə işlər yerinə yetirilir.

Ənənəvi təlim sisteminin ən mürəkkəb problemlərindən biri istifadə olunan pedaqoji texnologiyaların konservatizmi, qeyri-çevik olmasıdır. Müasir informasiya– kommunikasiya dövründə elmin müxtəlif sahələrində toplanmış bilik kütləsi elə sürətlə artır ki, təlimin ənənəvi sxem və prinsiplərinə əsaslanaraq onları həm öyrənənə çatdırmaq, həm də mənimsətmək, əslində qeyri-mümkün işə çevrilir.

Əgər əvvəllər bilikləri əldə etmək üçün şagirdi iki əsas bilik mənbəyi (müəllim və dərslik) qane edirdisə, bu gün həmin mənbələr çoxsaylı məlumat mənbələri ilə müqayisədə uduzur. Bu səbəbdən müasir təlimin başlıca vəzifələrindən biri öyrənməyi oyrətməkdir, yəni şagirdləri bilikləri müstəqil əldə etməyə yiyələndirməkdir. Yalnız təlim metodlarının keyfiyyətcə dəyişdirilməsi, onların şəxsiyyətə, onun tələbatlarına yönəldilməsi, bilikləri mənimsəmə zamanı yaradıcı təfəkkürdən fəal istifadə edilməsi şəraitində təlim böyük səmərə verə bilər. Eyni zamanda, şəxsiyyətyönümlü belə tədris prosesi inkişaf proseslərinin keyfiyyətinə də təsir edəcək: idraki və sosial fəallığı artırmaqla , şəxsiyyətin dəyərlərini və vərdişlərini formalaşdıracaq. Bu tələblərin nəzərə alınması məhz məhsuldar, yaradıcı təfəkkürü və yeni biliklərə müstəqil yiyələnmə üsullarını özündə birləşdirən fəal(interaktiv) təlim texnologiyalarına üstünlük verməyi tamamilə zəruri edir.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, fəal (interaktiv) təlim metodu dərsin keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə güclü vasitə ola bilər. Bu metod şagirdlər üçün dərsi çox maraqlı və cəlbedici edir. Fəal(interaktiv) təlim həm məzmunun öyrənilməsinin, həm də tətbiqinin səmərəliliyini artırır və şagirdlərin dərketmə fəaliyyətini daha da fəallaşdırır. Azərbaycanda müasir təlim metodlarının tətbiqi layihəsi artıq həyata keçirilir. Son illərdə respublikamızda fəal dərslərin hazırlanması, planlaşdırılması və onların həyata keçirilməsi üçün vacib olan ilkin təcrübə toplanmış, müəllimlərdə əsas bilik, bacarıq və vərdişlər formalaşmışdır. Keçirilən monitorinqlər göstərdi ki, fəal (interaktiv) təlim metodlarını həyata keçirərkən müəllimlər bir çox problemlərlə rastlaşırlar.

Belə ki, yenilikləri həyata keçirərkən təcrübənin yayılmasına və mübadiləsinə böyük ehtiyac duyürlar , Müəllimlərin yenilikləri həyata keçirmələrində təcrübələri artdıqca və bu işə daha çox müəllim cəlb olunduğca, yeni metodiki tövsiyyələrə, tədris materiallarına və digər metodiki məlumat mənbələrinə ehtiyacları artır. Fəal (interaktiv) təlim üzrə müəllimlər üçün məlumatın və müasir tədris təcrübənin yayılması tətbiqi problemlərin aradan qaldırılması üçün ən səmərəli və məqsədəuyğun yollarından biridir.

Təqdim olunacaq web-saytın vasitəsilə qısa müddətdə gələcək üçün fəal (interaktiv) təlim üzrə resursların toplanması və təkmilləşdirilməsi mümkün olacaqdır. Biz əminik ki, fəal (interaktiv) təlimin hər bir müəllim tərəfindən istifadəsi uşaqların dərs zamanı idrak fəallığını və əməkdaşlıq həvəsini artıracaq.

Yeni pedaqoji texnologiya fəal təlimə əsaslanır. Fəal təlimin modeli müəyyən olunan komponentlərlə şərtlənir. Bura fəal təlimin məzmunu, metodları, öyrədici mühit, qiymətləndirmə daxildir.

Təlimin məzmunu nəyi öyrətmək, metodları necə öyrətmək, öyrədici mühit hansı şəraitdə öyrətmək, qiymətləndirmə ayrı-ayrı komponentlərin səmərəliliyini müəyyən edən amillərə uyğun olaraq nəticəni aşkarlayır.

Fəal təlim prosesində şagirdlər tamhüquqlu iştirakçı olmaqla, qazanılan bilikləri axtarışlar və kəşflər hesabına mənimsəyirlər.