Vaqif sultanlı azərbaycan ədəbi tənqidi

A.Bakıxanov Azərbaycan ədəbiyyatında qərbçilik ideyalarını ənənəvi Şərq sənəti ilə üzvi şəkildə birləşdirməyə nail olmuş böyük ictimai xadim, alim və şairdir. Hələ öz sağlığında onun Azərbaycan gerçəkliyinə həsr etdiyi bədii və elmi əsərləri rus və alman dillərində nəşr olunmuş, haqqında Avropa mətbuatında tərifli sözlər deyilmişdi. Alman şərqşünası Fridrix Bodenştedt isə öz müəllimi Mirzə Şəfinin şeir dəftərini Avropaya aparmış, alman dilinə tərcümə və nəşr etdirmişdi. Çox böyük populyarlıq qazanaraq qısa müddətdə əksər Avropa dillərinə tərcümə edilən “Nəğmələr”i sonralar F.Bodenştedt öz adına çıxmış və Mirzə Şəfinin müəllifliyini inkar etmişdi… Yeni Azərbaycan realist nəsrinin ilk uğurlu örnəklərindən sayılan İ.Qutqaşınlının “Rəşid bəy və Səadət xanım” hekayəsi isə Varşavada fransız dilində işıq üzü görmüşdü.

Vaqif Sultanlı

Vaqif Sultanlı (tam adı: Vaqif Soltan oğlu Verdiyev; 26 mart 1958 ( 1958-03-26 ) , Şahsevən , Kürdəmir rayonu ) — yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, filologiya elmləri doktoru (1997), professor (1999).

Mündəricat

1 Həyatı
2 Bədii yaradıcılığı
3 Elmi yaradıcılığı
4 Tərcümə fəaliyyəti
5 Üzv olduğu qurumlar
6 Mükafatları
7 Kitabları (Ana dilində)
8 Kitabları (Dünya dillərində)
9 Hazırladığı antologiyalar
10 Tərcümə kitabları
11 İstinadlar
12 Xarici keçidlər

Vaqif Sultanlı 1958-ci il martın 26-da Kürdəmir rayonunun Şahsevən kəndində anadan olmuşdur. [1]

Köhnəbazar kənd orta məktəbini bitirmişdir (1964-1974). Orta məktəbdə oxuduğu illərdə, eyni zamanda, Kürdəmir rayon musiqi məktəbində təhsil almışdır (1970-1975). Bir müddət Kürdəmir rayon elektrik şəbəkəsində fəhlə işləmişdir (1974-1976).

Əmək fəaliyyətinə təyinatla göndərildiyi İsmayıllı rayonunun Qalacıq kəndində dil-ədəbiyyat müəllimi kimi başlamışdır. Sonra isə ADU-nun Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının aspiranturasında təhsilini davam etdirmişdir. [2]

“Azərbaycan dramaturgiyasında xarakter problemi (1970-1980)” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir (1984). BDU-da müəllim, baş müəllim, dosent işləmişdir (1984-1991). Hazırda Universitetin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında professor vəzifəsində çalışır (1999). “Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyatı və ədəbi fəaliyyəti” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir (1997). İctimai fəaliyyətlə ardıcıl məşğul olmuşdur. Ümumdünya Azərbaycanşünaslar Assosiasiyasını təşkil etmiş və onun sədri seçilmişdir (1991). [3]

Amerikanın “Azadlıq” və “Azad Avropa” radiostansiyalarının Azərbaycan redaksiyasında ədəbi verilişlər üzrə müxbir işləmişdir (1995-1998). Polşada (“Xudafərin” – 1995), İsveçdə (“Araz” – 1996-1997), ABŞ-da nəşr olunan ( “Dünya azərbaycanlıları” – 2000-2012) dərgilərin baş redaktoru olmuşdur. [1]

Kipr-Balkanlar-Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun (Türkiyə) Qafqaz bürosunun rəhbəridir.

1999-cu ilin iyun-oktyabr aylarında Böyük Britaniyanın Edinburq Universitetində İngilis filologiyası və Qərb mədəniyyəti ixtisası üzrə təcrübə keçmişdir.

Həsən bəy Zərdabi adına mükafata (1995), Kipr-Balkanlar və Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun (KİBATEK) Uluslararası Türk Dilinə Xidmət Ödülünə (2003), Misir Mədəniyyət Nazirliyinin Fəxri-fərmanına (2014), Türkçənin Diriliş Hərəkatı Dərnəyinin Üstün Xidmət Ödülünə (2017) layiq görülmüşdür.

Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) İsveç (2001), Hollandiya (2002), Almaniya (2004), Belçika (2008) və Böyük Britaniyada (2010) keçirilən qurultaylarında İdarə Heyətinin üzvü seçilmişdir.

2012-ci ildə təsis olunan və mərkəzi ofisi Pekində yerləşən Beynəlxalq Epos Araşdırmaları Cəmiyyətinin (The International Society for Epic Studies) üzvüdür.

2018-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Beynəlxalq Yazarlar Assosiasiyasına (International Writers Association) üzv seçilmişdir.

Dünyanın qırxdan artıq ölkəsində keçirilən uluslararası simpozium, konfrans, forum və seminarlara qatılmış, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətini təmsil etmişdir.

Ailəlidir, iki övladı var. [1]

Bədii yaradıcılığı

Ədəbi yaradıcılığa çox erkən başlasa da “Yovşan ətri” adlı ilk hekayəsi 1980-ci ildə “Azərbaycan qadını” jurnalında nəşr olunmuşdur. Həmin dövrdən başlayaraq hekayələri, tərcümələri, elmi-publisistik məqalələri ilə müntəzəm olaraq mətbuatda çıxış edir.

Real və şərti-metaforik üslubun qovuşuğunda qələmə alınmış “İnsan dənizi” (1992) romanı müəllifin bədii yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Hadisələrin ötən əsrin səksəninci illərində cərəyan etdiyi romanda ölüm cəzasından xilas olaraq yad bir şəhərdə gizli ömür sürən qəhrəmanın timsalında cəmiyyətin əxlaqına və mənəviyyatına yoluxmuş özgələşmə problemi bədii həllini tapmışdır.

Özünəməxsus təhkiyə tərzi ilə seçilən “Səhra savaşı” (2010) rоmanında təsvir olunan hadisələr zamanın çatlaması ilə gələcəkdən imtina edərək keçmişə üz tutan qəhrəmanın taleyi fonunda aşkarlanır. Hadisələrin bu müstəvidə aşkarlanması müəllifə insan və dünya haqqında fəlsəfi düşüncələrini əks etdirməyə imkan vermişdir.«Səhra savaşı» çağdaş dünyaya hakim olan özgələşmə, yaddasızlaşma, biganələşmə, gərəksizləşmə kimi mənəvi çöküş və humanitar deformasiya probleminə etiraz ruhu ilə seçilməkdədir.

Müəllifin diqqəti çəkən əsərlərindən biri olan «Ölüm yuxusu» povestində qəbiristanlığın köçürülməsi hadisəsi cəmiyyət həyatında baş verən ciddi xaos, çaxnaşma kimi canlandırılır. Bu xaos təsvir olunan obrazların daxili-mənəvi dünyasını aşkarlamağa imkan verir. Qəbiristanlığı uçuran buldozerçinin intihar etməsi ilə tamamlanan povestdə yazıçı mənəvi-əxlaqi dəyərlərə qarşı çıxmağı ölümlə eyniləşdirmək məramı izləmişdir.

Vaqif Sultanlının «Ağ yol», «Səhər dumanı»,«Yarpaqsız budaqların yaşıl nəşməsi», «Dərviş», «Mağara», «Qütb gecəsi», «Vətən», «Ada», «İlğım», «Tərs axın», «Lal həlqə», «Kül qəfəs», «Zolaqlı yuva», «Çarpaz kölgə», «Gil ovsun» və digər hekayələri özünəməxsus dil və üslub xüsusiyyətləri ilə seçilməkdədir. Yazıçının «Görüş yeri»,«Nəvai-Qumru»,«Humayun» və başqa hekayələri tarixi mövzuda qələmə alınmışdır.

O, həmçinin lirik-romantik üslubda yazılmış bir çox miniatürlərin müəllifidir.

Elmi yaradıcılığı

Bədii yaradıcılıqla yanaşı, sənətin nəzəri-estetik məsələləri ilə də məşğul оlan müəllifin ədəbi tənqid və ədəbiyatşünaslıqla ilgili axtarışları «Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ədəbi dünyası» (1993), «Ağır yоlun yоlçusu» (1996), «Azadlığın üfüqlərı» (1997), «Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı» (1998), «Ədəbi-nəzəri illüstrasiyalar» (2000), «Ömrün nicat sahili» (2004), «Ədəbi tənqidin tədrisi məsələləri» (2007), «Azərbaycan ədəbi tənqidi» (2012), «İstiqlal sevgisi» (2014) və başqa kitablarda əksini tapmışdır. Müəllifin ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətində Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı ilə bağlı araşdırmalar xüsusi yer tutur.

O, çoxlu sayda publisistik yazıların, tənqid və ədəbi proseslə bağlı elmi-publisistik məqalənin müəllifidir.

Vaqif Sultanlının elmi yaradıcılığının mühüm bir qismini uluslararası konfrans, simpozium, forum və seminarlarda oxunmuş məruzələr təşkil edir.

Tərcümə fəaliyyəti

Vaqif Sultanlı tərcümə fəaliyyəti ilə də məşğul olmuş,Rəşad Nuri Güntəkinin “Yarpaq tökümü” və “Dəyirman” romanlarını, Sergey Jitomirskinin “Sirakuzlu alim” tarixi povestini, habelə Ervin Ştritmatter, Yaroslav Haşek, Veyo Meri, Qustav Stopka və başqalarının hekayələrini doğma dilə çevirərək nəşr etdirmişdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin “Panturanizm haqqında” əsərini rus dilindən (şərikli) tərcümə etmişdir.

Üzv olduğu qurumlar

Mükafatları

Kitabları (Ana dilində)

Sönmüş ulduzlar (povest və hekayələr). Bakı: Yazıçı, 1988, 136 s.
İnsan dənizi (roman və povest). Bakı: Gənclik, 1992, 279 s.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ədəbi dünyası (dərs vəsaiti). Bakı: ADU-nun nəşri, 1993, 153 s.
Ağır yolun yolçusu (portret-monoqrafiya). Bakı: Azərnəşr, 1996, 196 s.
Azadlığın üfüqləri (məqalələr toplusu). Bakı: Şirvannəşr, 1997, 208 s.
Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı (dərs vəsaiti). Bakı: Şirvannəşr, 1998, 160 s.
Qul bazarı (hekayələr, miniatürlər, sərgüzəştlər, esselər). Bakı: Gənclik, 1999, 120 s.
Ədəbi-nəzəri illüstrasiyalar (nəzəri fraqmentlər). Bakı: Azərnəşr, 2000, 54 s.
Ölüm yuxusu (povest, hekayə və esselər). Bakı: Turan, 2002, 160 s.
Ömrün nicat sahili (dialoq-monoqrafiya). Bakı: Azərnəşr, 2004, 208 s.
Ədəbi tənqidin tədrisi məsələləri (metodik vəsait). Bakı: Azərnəşr, 2007, 124 s.
Azərbaycan ədəbi tənqidi (dərs vəsaiti). Bakı: Azərnəşr, 2009, 204 s.
Heçlik vadisi (povest və hekayələr). Bakı: Azərnəşr, 2010, 184 s.
Azərbaycan ədəbi tənqidi (dərs vəsaiti). Təkmilləşdirilmiş II nəşr, Bakı: Azərnəşr, 2012, 224 s.
İnsan dənizi (roman). II nəşr, Bakı: Azərnəşr, 2014, 256 s.
İstiqlal sevgisi (monoqrafiya). Bakı: Elm və təhsil, 2014, 252 s.
Səhra savaşı (roman). Bakı, Azərnəşr, 2015,184 s.
Azərbaycan ədəbi tənqidi. Təkmilləşdirilmiş III nəşr, Bakı: Nurlar, 2019, 312 s.
Biblioqrafiya. Bakı: Nurlar, 2019, 192 s.

Kitabları (Dünya dillərində)

Ölüm Rüyası (povest və hekayələr). İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları, 2006, 224 s.
Azerbaycan Mühaceret Edebiyatı (monoqrafiya). İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları, 2007, 224 s.
Ruhun Ağrıları (monoqrafiya). İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları, 2010, 208 s.
The Human Sea (novel). London: Rossendale books, 2012, 204 p.
The Human Sea (novel). Bloomington: Trafford publishing, 2012, 240 p.
The Dream of Death (novel and short stories). London: Rossendale books, 2013, 160 p.
Tənhayi dər izdiham (roman). Tehran, 2014,330 s.
The Dream of Death (novel and short stories). Helsinge: Whyte Tracks publishing, 2014, 132 p.
İnsan dənizi (roman). Qahirə: Milli Tərcümə Mərkəzinin nəşri, 2014, 280 s.
Reverse Flow (novel and short stories). London: Rossendale books, 2014, 186 p.
Tənhayi dər izdiham (roman). Zəncan, 2015,332 s.
The Dream of Death (novel and short stories).II Edition, Helsinge: Whyte Tracks publishing, 2015, 132 p.
The Legend of the Snake (A novel and collection of short stories). Edited by Michael Brannok, London, Rossendale Books, 2015, 308 p.
İnsan Denizi (roman).Türkiye türkçesine aktaran Parvana Bayram, İstanbul,Post Yayın, 2016, 224 s.
Полярна ніч (Oповідання). Переклад з азербайджанської мови Ніни Білокопитової, Київ: Задруга, 2016, 104 с.
Das Menschenmeer (roman). Leipzig, Winterwork, 2017, 240 s.
A Blind Tie. Selected Works.Raleigh, Rossendale Books, 2017, 400 p.
Ölüm uykusu (povest və hekayələr).Özbək dilinə çevirən Rüstəm Cabbarov, Taşkent, İjod Press, 2017, 192 s.
Сон забвения: Повесть-иллюстрация и рассказы / Пер. с азерб. Джавид Аббаслы. – М.: Издательство «Mысль», 2018. – 184 с.
Struggle in the desert. Novel. Edited by Vincent Walsh, London, Rossendale Books, 2019, 196 p.

Hazırladığı antologiyalar

Modern Azerbaijanian Prose (Anthology). Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely, Bloomington: Trafford publishing, 2012, 504 p.
Modern Azerbaijani Women’s Prose (Anthology). Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely, Bloomington: Trafford publishing, 2014, 700 p.
Güney Azərbaycan nəsri (Başlanğıcdan bu günə qədər). İrəc İsmayılla birlikdə, Bakı: Nurlar, 2017, 576 s.
Modern Azerbaijani Prose (Anthology). 2nd Edition with additions, Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely, Bloomington: Trafford publishing, 2019, 634 p.

Tərcümə kitabları

(ruscadan və türkcədən)

Sergey Jitomirski. Sirakuzlu alim, Bakı: Gənclik, 1987, 208 s.
Rəşad Nuri Güntəkin. Yarpaq tökümü.Dəyirman, Bakı: EA nəşri, 1994, 280 s.
Fəyyaz Sağlam. Rübailər, Bakı: 1998, 50 s.
Rəşad Nuri Güntəkin. Yarpaq tökümü, Bakı: Çinar-çap, 2006, 120 s.

İstinadlar

↑ 1234 “Kafedranın professoru”. philology.bsu.edu.az (azərb.) . İstifadə tarixi: 2019-08-23 .
↑ Əhmədov, Teymur (2011). Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə). Baku: Nurlar. səh. 966. ISBN 9952-403-38-0 .
↑ “Vaqif Sultanlı (1958) – ədəbiyyatşünas, tərcüməçi”. azerbaijans.com (azərb.) . İstifadə tarixi: 22 December 2018 .

Xarici keçidlər

Academia.edu Vagif Sultanlı səhifəsi
Amazon.com Vagif Sultanly page
Proza.ru Vagif Sultanlı page
Vagif Sultanly British Library UK
Vagif Sultanlı Congress Library USA
Books of Vagif Sultanly in the World Library Catalogue

Avqust 04, 2021
Ən son məqalələr

Yühənnas Seyidov

Yük

Yüngül atletika

Yüngül atletika 2015 Avropa Oyunlarında — Qadınlar (Üçtəkanla tullanma)

Yüngül pulemyot

Yüngül relsli sistem

Yüngül tank

Yüreğir

Yüreğir boyu

Yüz

Ən çox oxunan

Luitpold sahili

Luiz Reyner

Luiz Tomlinson

Luiza Abbema

Luiza Flek

vaqif, sultanlı, adı, vaqif, soltan, oğlu, verdiyev, mart, 1958, 1958, şahsevən, kürdəmir, rayonu, yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, filologiya, elmləri, doktoru, 1997, professor, 1999, vaqif, soltan, oğlu, verdiyevilk, adı, vaqif, verdiyevtəxəllüsü, doğum, t. Vaqif Sultanli tam adi Vaqif Soltan oglu Verdiyev 26 mart 1958 1958 03 26 Sahseven Kurdemir rayonu yazici edebiyyatsunas tercumeci filologiya elmleri doktoru 1997 professor 1999 Vaqif SultanliVaqif Soltan oglu VerdiyevIlk adi Vaqif VerdiyevTexellusu Vaqif SultanliDogum tarixi 26 mart 1958 1958 03 26 63 yas Dogum yeri Sahseven Kurdemir rayonu AzerbaycanVetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliTehsili BDUIxtisasi filoloqFealiyyeti yazici edebiyyatsunas tercumeciJanr roman hekaye esse Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Bedii yaradiciligi 3 Elmi yaradiciligi 4 Tercume fealiyyeti 5 Uzv oldugu qurumlar 6 Mukafatlari 7 Kitablari Ana dilinde 8 Kitablari Dunya dillerinde 9 Hazirladigi antologiyalar 10 Tercume kitablari 11 Istinadlar 12 Xarici kecidlerHeyati RedakteVaqif Sultanli 1958 ci il martin 26 da Kurdemir rayonunun Sahseven kendinde anadan olmusdur 1 Kohnebazar kend orta mektebini bitirmisdir 1964 1974 Orta mektebde oxudugu illerde eyni zamanda Kurdemir rayon musiqi mektebinde tehsil almisdir 1970 1975 Bir muddet Kurdemir rayon elektrik sebekesinde fehle islemisdir 1974 1976 Azerbaycan Dovlet Universitetinin filologiya fakultesini ferqlenme diplomu ile bitirmisdir 1981 1 Emek fealiyyetine teyinatla gonderildiyi Ismayilli rayonunun Qalaciq kendinde dil edebiyyat muellimi kimi baslamisdir Sonra ise ADU nun Muasir Azerbaycan edebiyyati kafedrasinin aspiranturasinda tehsilini davam etdirmisdir 2 Azerbaycan dramaturgiyasinda xarakter problemi 1970 1980 movzusunda namizedlik dissertasiyasi mudafie etmisdir 1984 BDU da muellim bas muellim dosent islemisdir 1984 1991 Hazirda Universitetin Azerbaycan edebiyyati tarixi kafedrasinda professor vezifesinde calisir 1999 Mehemmed Emin Resulzadenin heyati ve edebi fealiyyeti movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir 1997 Ictimai fealiyyetle ardicil mesgul olmusdur Umumdunya Azerbaycansunaslar Assosiasiyasini teskil etmis ve onun sedri secilmisdir 1991 3 Amerikanin Azadliq ve Azad Avropa radiostansiyalarinin Azerbaycan redaksiyasinda edebi verilisler uzre muxbir islemisdir 1995 1998 Polsada Xudaferin 1995 Isvecde Araz 1996 1997 ABS da nesr olunan Dunya azerbaycanlilari 2000 2012 dergilerin bas redaktoru olmusdur 1 Kipr Balkanlar Avrasiya Turk Edebiyyatlari Qurumunun Turkiye Qafqaz burosunun rehberidir 1999 cu ilin iyun oktyabr aylarinda Boyuk Britaniyanin Edinburq Universitetinde Ingilis filologiyasi ve Qerb medeniyyeti ixtisasi uzre tecrube kecmisdir Hesen bey Zerdabi adina mukafata 1995 Kipr Balkanlar ve Avrasiya Turk Edebiyyatlari Qurumunun KIBATEK Uluslararasi Turk Diline Xidmet Odulune 2003 Misir Medeniyyet Nazirliyinin Fexri fermanina 2014 Turkcenin Dirilis Herekati Derneyinin Ustun Xidmet Odulune 2017 layiq gorulmusdur Dunya Azerbaycanlilari Konqresinin DAK Isvec 2001 Hollandiya 2002 Almaniya 2004 Belcika 2008 ve Boyuk Britaniyada 2010 kecirilen qurultaylarinda Idare Heyetinin uzvu secilmisdir 2012 ci ilde tesis olunan ve merkezi ofisi Pekinde yerlesen Beynelxalq Epos Arasdirmalari Cemiyyetinin The International Society for Epic Studies uzvudur 2018 ci ilde Amerika Birlesmis Statlarinda yerlesen Beynelxalq Yazarlar Assosiasiyasina International Writers Association uzv secilmisdir Eserleri Ingiltere Amerika Birlesmis Statlari Almaniya Turkiye Danimarka Misir Iran Rusiya Ukrayna ve b olkelerde nesr olunmusdur Dunyanin qirxdan artiq olkesinde kecirilen uluslararasi simpozium konfrans forum ve seminarlara qatilmis Azerbaycan edebiyyati ve medeniyyetini temsil etmisdir Ailelidir iki ovladi var 1 Bedii yaradiciligi RedakteEdebi yaradiciliga cox erken baslasa da Yovsan etri adli ilk hekayesi 1980 ci ilde Azerbaycan qadini jurnalinda nesr olunmusdur Hemin dovrden baslayaraq hekayeleri tercumeleri elmi publisistik meqaleleri ile muntezem olaraq metbuatda cixis edir Real ve serti metaforik uslubun qovusugunda qeleme alinmis Insan denizi 1992 romani muellifin bedii yaradiciliginda xususi yer tutur Hadiselerin oten esrin sekseninci illerinde cereyan etdiyi romanda olum cezasindan xilas olaraq yad bir seherde gizli omur suren qehremanin timsalinda cemiyyetin exlaqina ve meneviyyatina yoluxmus ozgelesme problemi bedii hellini tapmisdir Ozunemexsus tehkiye terzi ile secilen Sehra savasi 2010 romaninda tesvir olunan hadiseler zamanin catlamasi ile gelecekden imtina ederek kecmise uz tutan qehremanin taleyi fonunda askarlanir Hadiselerin bu mustevide askarlanmasi muellife insan ve dunya haqqinda felsefi dusuncelerini eks etdirmeye imkan vermisdir Sehra savasi cagdas dunyaya hakim olan ozgelesme yaddasizlasma biganelesme gereksizlesme kimi menevi cokus ve humanitar deformasiya problemine etiraz ruhu ile secilmekdedir Muellifin diqqeti ceken eserlerinden biri olan Olum yuxusu povestinde qebiristanligin kocurulmesi hadisesi cemiyyet heyatinda bas veren ciddi xaos caxnasma kimi canlandirilir Bu xaos tesvir olunan obrazlarin daxili menevi dunyasini askarlamaga imkan verir Qebiristanligi ucuran buldozercinin intihar etmesi ile tamamlanan povestde yazici menevi exlaqi deyerlere qarsi cixmagi olumle eynilesdirmek merami izlemisdir Vaqif Sultanlinin Ag yol Seher dumani Yarpaqsiz budaqlarin yasil nesmesi Dervis Magara Qutb gecesi Veten Ada Ilgim Ters axin Lal helqe Kul qefes Zolaqli yuva Carpaz kolge Gil ovsun ve diger hekayeleri ozunemexsus dil ve uslub xususiyyetleri ile secilmekdedir Yazicinin Gorus yeri Nevai Qumru Humayun ve basqa hekayeleri tarixi movzuda qeleme alinmisdir O hemcinin lirik romantik uslubda yazilmis bir cox miniaturlerin muellifidir Elmi yaradiciligi RedakteBedii yaradiciliqla yanasi senetin nezeri estetik meseleleri ile de mesgul olan muellifin edebi tenqid ve edebiyatsunasliqla ilgili axtarislari Mehemmed Emin Resulzadenin edebi dunyasi 1993 Agir yolun yolcusu 1996 Azadligin ufuqleri 1997 Azerbaycan muhaciret edebiyyati 1998 Edebi nezeri illustrasiyalar 2000 Omrun nicat sahili 2004 Edebi tenqidin tedrisi meseleleri 2007 Azerbaycan edebi tenqidi 2012 Istiqlal sevgisi 2014 ve basqa kitablarda eksini tapmisdir Muellifin edebiyyatsunasliq fealiyyetinde Azerbaycan muhaciret edebiyyati ile bagli arasdirmalar xususi yer tutur O coxlu sayda publisistik yazilarin tenqid ve edebi prosesle bagli elmi publisistik meqalenin muellifidir Vaqif Sultanlinin elmi yaradiciliginin muhum bir qismini uluslararasi konfrans simpozium forum ve seminarlarda oxunmus meruzeler teskil edir Tercume fealiyyeti RedakteVaqif Sultanli tercume fealiyyeti ile de mesgul olmus Resad Nuri Guntekinin Yarpaq tokumu ve Deyirman romanlarini Sergey Jitomirskinin Sirakuzlu alim tarixi povestini habele Ervin Stritmatter Yaroslav Hasek Veyo Meri Qustav Stopka ve basqalarinin hekayelerini dogma dile cevirerek nesr etdirmisdir Mehemmed Emin Resulzadenin Panturanizm haqqinda eserini rus dilinden serikli tercume etmisdir Uzv oldugu qurumlar Redakte Azerbaycan Yazicilar Birliyi Baki Azerbaycan Azerbaycan Jurnalistler Birliyi Baki Azerbaycan Kibris Balkanlar ve Avrasya Turk Edebiyatlari Kurumu Izmir Turkiye Beynelxalq Epos Arasdirmalari Cemiyyeti International Society for Epic Studies Pekin Cin International Writers Association ABS European Society of Comparative Literature Paris Fransa American Research and Publication Center Vasinqton ABS Mukafatlari Redakte Hesen bey Zerdabi adina mukafat Azerbaycan Jurnalistler Birliyi 1995 Turk Diline Hizmet Odulu KIBATEK Turkiye 2003 Misir Medeniyyet Nazirliyinin fexri fermani Misir 2014 Ustun Hizmet Odulu Turkcenin Dirilis Hareketi Dernegi Turkiye 2017 Kitablari Ana dilinde RedakteSonmus ulduzlar povest ve hekayeler Baki Yazici 1988 136 s Insan denizi roman ve povest Baki Genclik 1992 279 s Mehemmed Emin Resulzadenin edebi dunyasi ders vesaiti Baki ADU nun nesri 1993 153 s Agir yolun yolcusu portret monoqrafiya Baki Azernesr 1996 196 s Azadligin ufuqleri meqaleler toplusu Baki Sirvannesr 1997 208 s Azerbaycan muhaciret edebiyyati ders vesaiti Baki Sirvannesr 1998 160 s Qul bazari hekayeler miniaturler serguzestler esseler Baki Genclik 1999 120 s Edebi nezeri illustrasiyalar nezeri fraqmentler Baki Azernesr 2000 54 s Olum yuxusu povest hekaye ve esseler Baki Turan 2002 160 s Omrun nicat sahili dialoq monoqrafiya Baki Azernesr 2004 208 s Edebi tenqidin tedrisi meseleleri metodik vesait Baki Azernesr 2007 124 s Azerbaycan edebi tenqidi ders vesaiti Baki Azernesr 2009 204 s Heclik vadisi povest ve hekayeler Baki Azernesr 2010 184 s Azerbaycan edebi tenqidi ders vesaiti Tekmillesdirilmis II nesr Baki Azernesr 2012 224 s Insan denizi roman II nesr Baki Azernesr 2014 256 s Istiqlal sevgisi monoqrafiya Baki Elm ve tehsil 2014 252 s Sehra savasi roman Baki Azernesr 2015 184 s Azerbaycan edebi tenqidi Tekmillesdirilmis III nesr Baki Nurlar 2019 312 s Biblioqrafiya Baki Nurlar 2019 192 s Kitablari Dunya dillerinde RedakteOlum Ruyasi povest ve hekayeler Istanbul Avrupa Yakasi Yayinlari 2006 224 s Azerbaycan Muhaceret Edebiyati monoqrafiya Istanbul Avrupa Yakasi Yayinlari 2007 224 s Ruhun Agrilari monoqrafiya Istanbul Avrupa Yakasi Yayinlari 2010 208 s The Human Sea novel London Rossendale books 2012 204 p The Human Sea novel Bloomington Trafford publishing 2012 240 p The Dream of Death novel and short stories London Rossendale books 2013 160 p Tenhayi der izdiham roman Tehran 2014 330 s The Dream of Death novel and short stories Helsinge Whyte Tracks publishing 2014 132 p Insan denizi roman Qahire Milli Tercume Merkezinin nesri 2014 280 s Reverse Flow novel and short stories London Rossendale books 2014 186 p Tenhayi der izdiham roman Zencan 2015 332 s The Dream of Death novel and short stories II Edition Helsinge Whyte Tracks publishing 2015 132 p The Legend of the Snake A novel and collection of short stories Edited by Michael Brannok London Rossendale Books 2015 308 p Insan Denizi roman Turkiye turkcesine aktaran Parvana Bayram Istanbul Post Yayin 2016 224 s Polyarna nich Opovidannya Pereklad z azerbajdzhanskoyi movi Nini Bilokopitovoyi Kiyiv Zadruga 2016 104 s Das Menschenmeer roman Leipzig Winterwork 2017 240 s A Blind Tie Selected Works Raleigh Rossendale Books 2017 400 p Olum uykusu povest ve hekayeler Ozbek diline ceviren Rustem Cabbarov Taskent Ijod Press 2017 192 s Son zabveniya Povest illyustraciya i rasskazy Per s azerb Dzhavid Abbasly M Izdatelstvo Mysl 2018 184 s Struggle in the desert Novel Edited by Vincent Walsh London Rossendale Books 2019 196 p Hazirladigi antologiyalar RedakteModern Azerbaijanian Prose Anthology Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely Bloomington Trafford publishing 2012 504 p Modern Azerbaijani Women s Prose Anthology Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely Bloomington Trafford publishing 2014 700 p Guney Azerbaycan nesri Baslangicdan bu gune qeder Irec Ismayilla birlikde Baki Nurlar 2017 576 s Modern Azerbaijani Prose Anthology 2nd Edition with additions Prepared for Publication by Vagif Sultanly and Iraj Ismaely Bloomington Trafford publishing 2019 634 p Tercume kitablari Redakte ruscadan ve turkceden Sergey Jitomirski Sirakuzlu alim Baki Genclik 1987 208 s Resad Nuri Guntekin Yarpaq tokumu Deyirman Baki EA nesri 1994 280 s Feyyaz Saglam Rubailer Baki 1998 50 s Resad Nuri Guntekin Yarpaq tokumu Baki Cinar cap 2006 120 s Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Kafedranin professoru philology bsu edu az azerb Istifade tarixi 2019 08 23 Ehmedov Teymur 2011 Azerbaycan yazicilari XX XXI yuzillikde Baku Nurlar seh 966 ISBN 9952 403 38 0 Vaqif Sultanli 1958 edebiyyatsunas tercumeci azerbaijans com azerb Istifade tarixi 22 December 2018 Xarici kecidler RedakteAcademia edu Vagif Sultanli sehifesi Amazon com Vagif Sultanly page Proza ru Vagif Sultanli page Vagif Sultanly British Library UK Vagif Sultanli Congress Library USA Books of Vagif Sultanly in the World Library CatalogueMenbe https az wikipedia org w index php title Vaqif Sultanli amp oldid 6039013, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Mədəniyyət

XIX əsrin ilk çərəyində Azərbaycan xalqının taleyində baş verən mühüm hadisə — Azərbaycanın Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edilməsi ilə bütövlükdə mədəniyyətdə olduğu kimi, ədəbiyyatda da qərbyönümlü meyllər olduqca güclənir. Bunun təsiri altında ədəbiyyatda milli və realist-dünyəvi motivlər aparıcı mövqeyə çıxır. Molla Pənah Vaqif yaradıcılığının bilavasitə təsiri altında Qarabağ ədəbi mühitində tənqidi-realist satiranın Qasım bəy Zakir (1784-1857) kimi nümayəndəsi yetişərək uzun müddət poetik inkişafın istiqamətini müəyyənləşdirir. Lakin həm Zakirin öz yaradıcılığında, həm də onunla çağdaş olan şairlərin əsərlərində Füzuli ənənələrinin də yeni səviyyədə davam etdirildiyini görürük ki, bunun da ən böyük nümayəndələri Güneydə Seyid Əbülqasım Nəbati (1812-1873), Quzeydə isə Seyid Əzim Şirvani (1835-1888) və Xurşidbanu Natəvandır (1830-1897). Ömrü boyu pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş Seyid Əzim Azərbaycan ədəbiyyatında həm də böyük maarifçi kimi tanınır və əsərlərinin bütöv bir hissəsini gənc nəslin təlim-tərbiyəsinə həsr etmişdir. Onun Qasım bəy Zakir ruhunda qələmə aldığı satiraları isə dövrün bir sıra ictimai eyiblərini, mənfi insan sifətlərini ifşa etməsi ilə səciyyələnir.

Əksər mədəni dünya xalqlarında olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatında da XIX əsr görünməmiş sürətli inkişaf, humanist ideallara, maarifçiliyə doğru dönməz bir yürüş, ağılın hakimiyyətini əsaslandırmağa ilk ciddi cəhd dövrü kimi özünü büruzə verir. Xüsusən Azərbaycanın Şimal hissəsinin Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra, bu tarixi prosesin bütövlükdə mürtəce, müstəmləkəçi mahiyyətinə baxmayaraq, ədəbi-mədəni inkişafda cənubla müqayisədə müəyyən irəliləyişlər müşahidə edilir. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, Mirzə Fətəli Axundzadə ilə demək olar ki, eyni dövrdə yaşayıb-yaratmış cənublu şair Seyid Əbülqasım Nəbatinin (1812-1873) yaradıcılığı minillik Şərq poeziyasının ənənələrinə söykənərək, bütün estetik gözəlliyi ilə yanaşı, sufizm ideyalarını təbliğ etməkdən o yana getmirdi.

Bu dövrdə rus və Qərb şərqşünasları və şairləri ilə yaxından tanış olan, onlardan qabaqcıl humanist fikirləri əxz edən Abbasqulu ağa Bakıxanov (1794-1847), Mirzə Şəfi Vazeh (1792-1852), İsmayıl bəy Qutqaşınlı (1801-1861) kimi sənət və fikir adamlarının çiyinləri üzərində Mirzə Fətəli Axundzadə dühası yüksəlir, Azərbaycan ədəbiyyatını birdəfəlik Rusiya və Qərb ilə bağlayır, onu çağdaş dünya ədəbiyyatları sırasına çıxarır.

A.Bakıxanov Azərbaycan ədəbiyyatında qərbçilik ideyalarını ənənəvi Şərq sənəti ilə üzvi şəkildə birləşdirməyə nail olmuş böyük ictimai xadim, alim və şairdir. Hələ öz sağlığında onun Azərbaycan gerçəkliyinə həsr etdiyi bədii və elmi əsərləri rus və alman dillərində nəşr olunmuş, haqqında Avropa mətbuatında tərifli sözlər deyilmişdi. Alman şərqşünası Fridrix Bodenştedt isə öz müəllimi Mirzə Şəfinin şeir dəftərini Avropaya aparmış, alman dilinə tərcümə və nəşr etdirmişdi. Çox böyük populyarlıq qazanaraq qısa müddətdə əksər Avropa dillərinə tərcümə edilən “Nəğmələr”i sonralar F.Bodenştedt öz adına çıxmış və Mirzə Şəfinin müəllifliyini inkar etmişdi… Yeni Azərbaycan realist nəsrinin ilk uğurlu örnəklərindən sayılan İ.Qutqaşınlının “Rəşid bəy və Səadət xanım” hekayəsi isə Varşavada fransız dilində işıq üzü görmüşdü.

Mirzə Fətəli Axundzadənin (1812-1878) maarifçi-realist görüşləri Azərbaycan ədəbiyyatının sonrakı inkişafında müstəsna rol oynayaraq, Azərbaycan ədəbiyyatında çağdaş Qərb ədəbiyyatı janrlarının — dram, roman, hekayə, novella, povest, poema və s. oturuşmasına güclü təsir göstərmişdir. Onun 1850-1855-ci illər arasında yaratdığı altı dram əsəri özündən sonra Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatlarında ədəbi məktəb formalaşdırmışdır. Bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatını xarakterizə edən dərin etik başlanğıc, humanizm, ədalətsevərlik, səmimiyyət və doğruçuluq motivləri Axundzadə yaradıcılığında davam və inkişaf etdirilərək gələcək nəsillərə tövsiyə edilir. Mirzə Fətəli Axundzadə Azərbaycan ədəbiyyatının ən qabaqcıl ənənələrini davam etdirərək, təkcə bir yazıçı və şair kimi deyil, həm də alim, filosof, ictimai xadim kimi çıxış edir, bütün yaradıcılığının qayəsini xalqının xoşbəxt həyatının təmin edilməsində görürdü. Xalqın maariflənməsində, çağdaş ədəbi-mədəni, elmi dəyərlərə qovuşmasında sənətin və ədəbiyyatın roluna yüksək qiymət verən M.F.Axundzadə Şərqdə ilk dəfə dram janrında əsərlər yaratmışdır. Onun “Təmsilat” adı altında birləşdirilmiş altı komediyası (“Hekayəti-Molla İbrahimxəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəlişah caduküni-məşhur”, “Hekayəti-xırs quldurbasan”, “Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran”, “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis (Hacı Qara)”, “Mürafiə vəkillərinin hekayəti”) 1859-cu ildə Tiflisdə nəşr edilmişdir. M.F.Axundzadə, bəzi tədqiqatçıların yanlış olaraq düşündüyü kimi, heç də rus çarizminin apologeti kimi çıxış etməmiş, lazım gəldikdə üstüörtülü şəkildə, ezop dili ilə Rusiya imperializminin müstəmləkə siyasətini kəskin tənqid etmişdir. Onun “Kəmalüddövlə məktubları” (1865), “Aldanmış kəvakib” (1857) kimi nəsr əsərləri təkcə qonşu İranın tarixi keçmişini və dövlət quruluşundakı nöqsanları deyil, eyni zamanda ədibin özünün də içərisində yaşadığı ictimai mühitin və siyasi quruluşun eyiblərini açıb göstərirdi.

Mirzə Fətəli Axundzadənin Azərbaycan mədəniyyəti üçün müəyyən etdiyi ədəbi-estetik inkişaf istiqaməti XIX əsrin ikinci yarısında S.Ə.Şirvani (1835-1888), N.Vəzirov (1854-1926), Ə.Haqverdiyev (1870-1933) kimi maarifçi-realist sənətkarların meydana çıxmasına və təkcə Azərbaycan deyil, eyni zamanda qonşu xalqların ədəbi-mədəni yüksəlişinə xidmət etməsinə səbəb oldu. Xüsusən, H.Zərdabi (1837-1907) kimi təbiətşünas-alimin nəşr etdiyi çoxyönlü “Əkinçi” qəzeti (1875-1877) bu dövrdə ədəbi-mədəni həyatın coşğun inkişafına təkan verirdi. Burada özünə yer tapan bir sıra ədəbi-ictimai müzakirə və mübahisələr Azərbaycan ədəbiyyatının humanist ənənələrinin daha da möhkəmlənməsinə və inkişaf etməsinə yardım göstərirdi.

XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-realist təmayüllə yanaşı, dini-didaktik poeziya da inkişaf edirdi. Bunun əsas nümayəndələri Güney Azərbaycanda yaşayıb yaradan mərsiyə şairlərindən Raci, Dilsuz, Dəxil, Qumri və b. idi. Lakin Quzeydə gedən qabaqcıl ədəbi prosesin təsiri altında Güney sənətkarları da dünyəvi əsərlər yaratmağa meyl edirdilər. Məhəmməd Bağır Xalxalinin (1829-1900) “Sələbiyyə” (“Tülkünamə”), Əbdürrəhim Talıbovun “Kitab yüklü eşşək” (1888), Zeynəlabdin Marağayinin “İbrahim bəyin səyahətnaməsi” (1892) əsərləri realist-dünyəvi ədəbiyyatın kamil örnəkləridir.

XIX əsrdə ədəbiyyatın daha çox Şərq yaradıcılıq tipinə meyl göstərən bir qolu da ədəbi məclislərdə formalaşırdı. Qubadakı “Gülüstan” ədəbi məclisinə Abbasqulu ağa Bakıxanov Qüdsi, Ordubaddakı “Əncüməni-şüəra”ya (“Şairlər məclisi”) Hacı ağa Fəqir Ordubadi, Lənkərandakı “Fövcül-füsəha”ya (“Gözəl danışanlar dəstəsi”) Mirzə İsmayıl Qasir, Şamaxıdakı “Beytüs-Səfa”ya (“Səfanın evi”) Seyid Əzim Şirvani, Bakıdakı “Məcməüş-şüəra”ya (“Şairlər toplusu”) Məhəmməd ağa cümri, Gəncədəki (sonralar Tiflisdə) “Divani-hikmət”ə Mirzə Şəfi Vazeh, Şuşada fəaliyyət göstərən “Məclisi-üns” poetik məclisinə Xurşidbanu Natəvan, “Məclisi-fəramuşan”a (“Unudulmuşlar məclisi”) isə Mirzə Möhsün Nəvvab başçılıq edirdi. Poetik məclislər arasında sıx əlaqə mövcud idi və şairlər bir-biri ilə yazışırdılar. Bütövlükdə XIX yüzilliyin ədəbiyaytı, Azərbaycan ədəbiyatının yeni yüksək mərhələsi sayılan XX yüzil ədəbiyyatına keçid üçün möhkəm zəmin hazırlamışdır

Vaxtilə Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil olmuş əksər xalqlar kimi, XX əsrin ilk onillikləri Azərbaycan ədəbi-mədəni həyatında da xüsusi bir mərhələ təşkil etməkdədir. Bu dövrdə Avropa və Rusiya örnəyi əsasında realist və romantik ədəbiyyatın C.Məmmədquluzadə (1866-1932), M.Ə.Sabir (1862-1911), H.cavid (1884-1944), M.Hadi (1880-1920), A.Səhhət (1874-1918), A.Şaiq (1881-1959) kimi görkəmli nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə Azərbaycan ədəbiyyatını dünya ədəbi-mədəni fikrinin ən yaxşı nümunələri səviyyəsinə qaldırırdılar. Bunların arasında realist ədəbiyyatın C.Məmmədquluzadə və M.Ə.Sabir, romantik şeirin M.Hadi, A.Şaiq, dramaturgiyanın H.Cavid kimi nümayəndələri Azərbaycan ədəbi-ictimai fikrinin inkişafında daha böyük rol oynamışlar. Böyük ədib və ictimai xadim C.Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə 1906-cı ildə Tiflisdə nəşrə başlayaraq, iyirmi beş ilə yaxın bir dövr ərzində ədəbi-mədəni və ictimai-siyasi həyatda möhtəşəm rol oynamış “Molla Nəsrəddin” jurnalı və onun realist-yumoristik sənət üslubu ilə paralel olaraq görkəmli publisist, filosof və ictimai xadim Ə.Hüseynzadənin (1864-1940) redaktorluğu ilə 1906-1907-ci illərdə cəmi 32 sayı çapdan çıxmış “Füyuzat” jurnalı ciddi və romantik üslubla xalqa xidmət, millətin maariflənməsinə və inkişafına qulluq mövqeyində durmuşdular.

Bu dövrün ədəbi simaları arasında Cəlil Məmmədquluzadə (1866-1932), “Hophopnamə” müəllifi Mirzə Ələkbər Sabir (1862-1911) Azərbaycan ədəbiyyatının ideya-estetik inkişafında daha çox xidmət göstərmişlər. Cəhalət, mövhumat, xurafat, nadanlıq əleyhinə onların yazdıqları realist satirik əsərlər bu gün də öz əhəmiyyət və aktuallığını qoruyub saxlayır.

M.F.Axundzadə ənənələrinin davamı ilə inkişaf edən maarifçi dramaturgiya Nəcəf bəy Vəzirovun (1854-1926) hələ XIX əsrin sonlarında qələmə aldığı komediyalar və “Müsibəti-Fəxrəddin” (1894) faciəsi, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin (1870-1933) komediyaları və “Dağılan tifaq”, “Bəxtsiz cavan” (1900), “Ağa Məhəmməd şah Qacar” (1907) faciələri, Nəriman Nərimanovun (1870-1925) “Şamdan bəy”, “Nadanlıq”, “Nadir şah”, Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” (1909), “Anamın kitabı” (1920) əsərləri ilə zənginləşdi.

Dramaturgiyada romantik-tarixi mövzuda isə Hüseyn Cavid (1882-1944) 1910-1918-ci illər arasında “Ana”, “Maral”, “Şeyx Sənan”, “Şeyda”, “Uçurum”, “İblis” kimi ölməz əsərlərini yaratdı.

Azərbaycan tarixinin XX əsrin əvvəllərində baş vermiş əlamətdar hadisəsi Azərbaycan Demokratik Respublikasının qurulması oldu (1918-1920). ADR cəmi iyirmi üç ay davam edən qısa bir ömür sürsə də həmin dövr özünəməxsus ədəbi məhsulla əlamətdar olmuşdur. Artıq tanınmış qələm sahibləri olan C.Məmmədquluzadə, A.Şaiq, Ə.Haqverdiyev, Ü.Hacıbəyovla yanaşı bu zaman C.Cabbarlı, Ə.Cavad, Ümmigülsüm kimi gənc qələm sahiblərinin də maraqlı əsərləri meydana gəlirdi. Bu əsərlərdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi, ölkəmizə xilaskarlıq missiyası ilə gəlmiş türk ordusunun zəfərləri, Azərbaycan əsgərlərinin rəşadəti, üçrəngli milli bayraq hərarətlə tərənnüm olunurdu. Bu sahədə xüsusi fəallığı ilə seçilən Əhməd Cavad (1892-1937) Birinci Respublikanın dövlət himninin mətnini yazmışdır. Musiqisi dahi Ü.Hacıbəyov tərəfindən bəstələnmiş həmin əsər bu gün də müstəqil Azərbaycan Respublikasının himni kimi ifa olunmaqdadır.

Ədəbi tənqid diskursu: bütöv Azərbaycan məramı ilə – Elnarə AKİMOVA yazır – Elnarə AKİMOVA

Milli müstəqilliyimizi qazandığımız yeni epoxada Vaqif Sultanlı ədəbiyyatşünaslığımızın yarımçıq, açıq qalmış problemlərinin həllinə girişən və bugünədək həmin məsələlərlə məşğul olmaqdan usanmayan azsaylı alimlərimizdəndir. Onun fəaliyyəti bütünlükdə 1990-cı illərin – milli müstəqillik dönəminin irəli çəkdiyi problemlərin, yaranmış boşluqların realizəsinə yönəlmiş missiya içindədir. O məsələlər ki, həllini gözləyirdi: cümhuriyyət dövrü ziyalılarının ədəbi irsinin öyrənilməsi; Azərbaycanın Güneyində olan ədəbi prosesin izlənilməsi; mühacirət irsimizin araşdırılıb elmi dövriyyəyə qatılması; o cümlədən, dünya ədəbiyyatı ilə modernist müqayisə mexanizminin ədəbiyyatşünaslığa, ədəbi tənqidə yansıyan dalğasını dəyərləndirmək niyyəti, – Vaqif Sultanlı bu çoxcəhətli işlərin hər biri ilə bağlı intensiv fəaliyyət göstərib. Bu mənada Məmməd Əmin Rəsulzadəyə həsr etdiyi “Ağır yolun yolçusu” kitabının adı onun özünün də ədəbiyyatşünaslığımızda gördüyü işlərin miqyasını uğurla simvolizə eləyir.

Bu yaxınlarda Vaqif müəllimin “Nurlar” nəşriyyatında yeni bir kitabı işıq üzü görüb: “Azərbaycan ədəbi tənqidi”. Təkmilləşdirilmiş üçüncü nəşr olan bu kitab bir çox cəhətləri ilə haqqında danışmağı zəruri edir.

Vaqif Sultanlının sənətin qarşısında irəli sürdüyü vəzifələrin ciddiliyi onun tədqiqatçı müşahidələrinin və düşüncəsinin nəzəri və xronoloji hüdudlarını, bu hüdudlara məxsus böyük ölçüləri şərtləndirir. Bu ölçülər hansılardır? İlk növbədə, milli ədəbi tənqidi fikrin tarixi inkişafına dair ümumi qanunauyğunluqları, ədəbiyyatşünaslığımızın bu sahədəki nailiyyətlərini meydana çıxarmaq, daha sonra bu inkişaf prosesində tədqiqatdan kənardan qalan Azərbaycanın Güneyində və mühacirətdə yaranmış ədəbi-nəzəri irsin təhlilini dövriyyəyə qatmaqla predmetin şərhini dərinləşdirmək və nəhayət, ədəbi fikrimizin bütün cərəyanlarını və metodlarını əhatə edən nəzəri işlərlə onlara yekun vurmaq.

“Azərbaycan ədəbi tənqidi” kitabının meydana çıxmasının konseptual sistemində Vaqif Sultanlının bu vaxta qədərki yaradıcılığı əsas zəmin təşkil edir. Onun müəyyən fasilələrlə çap olunan “Ədəbi tənqidin tədrisi məsələləri” (metodik vəsait) (2007), “Azərbaycan ədəbi tənqidi” (dərs vəsaiti) (2009), “Azərbaycan ədəbi tənqidi” (dərs vəsaiti. Təkmilləşdirilmiş II nəşr) (2012) kitabları çevrələdiyi elmi-nəzəri problemin öyrənilməsi və həlli tarixində yeni mərhələ üçün nəzəri perspektiv açmış, yeni elmi meyilləri, metodoloji başlanğıcları və filoloji istiqamətləri şərtləndirən qənaətləri ilə tarixi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Kamal Talıbzadənin “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi (1800-1920-ci illər)” kitabından başqa istinad olunası sistemli tutarlı elmi mənbəmiz, sanballı ədəbi-pedaqoji vəsaitimiz yox dərəcəsində idi. Zənnimcə, dövrün bu ehtiyacı, bütün böyük münəvvərlərimizin taleyinə yazılan əməl borcu Vaqif Sultanlının da elmi-ədəbi fəaliyyətinin yeni mərhələsini istiqamətləndirmiş oldu. Azərbaycan ədəbi tənqidinin müasir səviyyədə öyrənilməsi, o cümlədən Azərbaycanın Güneyində və mühacirətdə yaranan ədəbi tənqidin də ayrıca bir mərhələ kimi tədqiq olunub dəyərləndirilməsi ideoloji əhəmiyyətli hadisə olub mühüm tarixi və perspektivli bir təşəbbüsün əsaslı şəkildə işlənməsi deməkdir. Cəsarətlə demək olar ki, bu gün Azərbaycan ədəbi tənqid tarixinin, tənqidşünaslığın öyrənilməsi həm də Vaqif Sultanlının əsərlərində işlənən konseptual nəzəri fikrin və elmi-filoloji strukturun təməli üzərində yüksəlmişdir.

Alim kitabı sistemli metodika ilə hasilə gətirib. Yığcam ön sözdən sonra ədəbi tənqid anlayışı, onun elm, sənət və publisistika ilə münasibəti, başqa elmlərlə əlaqəsi, ədəbi prosesdə rolu, janrları, yazıçı və oxucu tənqidi haqqında ayrıca məlumat verilir. Daha sonra milli nəzəri-estetik düşüncənin folklor qaynaqları üzə çıxarılır və Azərbaycan ədəbi tənqidinin əsas mərhələləri dövrləşdirilir: “Azərbaycan ədəbi tənqidinin təkamül mərhələləri bədii ədəbiyyatın inkişaf yolu ilə həmahəngdir. Bu, əsas etibarilə aşağıdakı mərhələləri əhatə etməkdədir: – Ədəbi-estetik fikrin ortaçağ dövrü: XI-XV yüzillər; – Ədəbi-estetik fikir XVI-XVIII yüzillərdə; – Ədəbi tənqid XIX əsrdə və XX yüzilin əvvəllərində; – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ədəbi tənqid (1918-1920); – Ədəbi tənqid sovet siyasi rejimi dövründə (1920-1991); – İstiqlaliyyət dövrü ədəbi tənqidi (1991-ci ildən bu günədək). Bundan əlavə, ədəbi-nəzəri prosesin bütöv mənzərəsinin canlandırılması üçün XX yüzildə Azərbaycanın Güneyində və mühacirətdə yaranan ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslığın araşdırılmaya cəlb olunması zəruridir”.

Təsnifatdakı son bölmə kitabın elmi yeniliyini şərtləndirən səbəblərdən biridir. Bu ehtiyacın nədən doğduğunu müəllif belə izah edir: “Şərti səciyyə daşıyan bu mərhələ təsnifatında Azərbaycanın Güneyində və mühacirətdə yaranmış ədəbi-nəzəri irsin ayrıca təqdim olunması onun kifayət qədər araşdırılmamasından qaynaqlanır və diqqətin bu səmtə yönəldilməsi məramına xidmət edir. Şübhəsiz ki, gələcəkdə Azərbaycan ədəbi-estetik fikrinin bütöv şəkildə öyrəniləcəyi təqdirdə mərhələ təsnifatında bu cür fərqləndirmələrə ehtiyac duyulmayacaqdır”.

Milli ədəbiyyatşünaslığımızda ən yaxşı əsərlər yalnız sənət adına yox, həm də məfkurə, amal adına yazılan əsərlər sayılır. Bu mənada, Vaqif Sultanlının yaradıcılığındakı bu xətt – həm Azərbaycanın Güneyində, həm də mühacirətdə yaranan ədəbi irsin araşdırılması ilə illərdən bəri apardığı mücadilə milli tənqid tariximizi yeni meyarlarla öyrənməyə yol açmaqla bərabər, həm də sənətdə ifadə olunan məfkurənin şərəfli tarixinə yeni səhifələr yazdırır. “Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ədəbi dünyası” (1993), “Ağır yolun yolçusu (portret-monoqrafiya)” (1996), “Azadlığın üfüqləri (məqalələr toplusu)” (1997), “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı” (1998), “İstiqlal sevgisi” (monoqrafiya) (2014) – bunlar 90-cı illərin qarışıqlığı içində oriyentiri düz seçən alimin gördüyü işlərin bir qismidir.

Mühacirət ədəbiyyatının geniş tədqiqat predmetinə çevrilməsi önəmlidir. Ona görə ki, Sovet hökumətinin hökmfərma olduğu illərdə mövzu kifayət qədər araşdırılmamış, bu ədəbiyyatı yaradanların irsi təhrif və yanlışlara məruz qalmışdır. Müstəqilliyi qazandığımız dövrdə bu mövzulara qayıtmaq o illərdə görə bilmədiklərimzi görməyə, deyə bilmədiklərimizi deməyə geniş imkan verirdi. Vaqif Sultanlının adı keçən kitablarında Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının fərdi keyfiyyətləri, onun yaranma, təşəkkül tarixi, sərhədlərinin müəyyən edilməsi ilə bağlı qiymətli fikirlər sərgilənib. “Azərbaycan ədəbi tənqidi” monoqrafiyasında da Vaqif Sultanlı ədəbi tənqidin klassik janrları olan – şərh, ədəbi risalə, dibaçə, təzkirənin təqdimindən başlayaraq istiqlal dövrünün irəli çəkdiyi postmodern tənqidin nümunələrinə qədər bədii inkişafın tarixini mürəkkəb və təzadlı bir estetik vəhdət, vahid sistem kimi əhatə edir, həmçinin Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi təşəkülünün vahid bir konsepsiyasını yaratmaq üçün Azərbaycanın Güneyinin ədəbi tənqidi fikri və mühacirətdə yaşayan ziyalılarımızın elmi-nəzəri axtarışlarını da ədəbi bazaya çevirir. Belə bir vüsətli yanaşma, əhatəli kontekst bizə həm də ona görə lazımdır ki, fikir həyatımızda önəmli yeri olan bu insanlarının irsi bütün yönləri ilə nəzəri analizin predmetinə çevrilib dərkini və layiqli qiymətini ala bilsin. Bu bütövlük həmçinin vahid bədii inkişafın mənzərəsində tədqiqdən kənarda qalmış sahələrin mövqeyini dəqiq təyin etməyə, bu mövqelərin hərtərəfli nəzəri ifadəsi üçün elmi-filoloji vəzifələrin də proqramını müəyyənləşdirməyə xidmət edir. Nə gizlədim, düzü kitabda yaradıcılığına çoxdan tanış olduğum imzalarla bərabər ilk dəfə burda rastladığım isimlər də az olmadı. Azərbaycan mühacirət ədəbi tənqidi və ədəbiyyatşünaslığında önəmli yeri olmuş Səlim Rəfiq Rəfioğlunun Bəkir Çobanzadə və Əhməd Cəfəroğlu ilə fikir ixtilafları, onun divan ədəbiyyatını sistemli şəkildə təhlil obyektinə çevirməsi ilə bağlı fikirləri, yaxud dünya şərqşünaslığının və türkologiyasının tanınmış şəxsiyyəti Turxan Gəncəyinin yaradıcılığının daha əhatəli məqamları ilə ilk dəfə bu monoqrafiyada tanış oldum. Tədqiqatın önəmi elə onunçündür ki, yeni faktlar, yeni adlar sırası hasilə gətirir. Faktlar və adların çoxluğu isə müqayisə üçün yeni imkanlar və şərtlər açır: Azərbaycanın bir parçası olaraq başqa coğrafi qütblərdə cərəyan edən ədəbi proses onunla hansı bədii məcrada, estetik məkanda mənəvi qovşaq yarada bilir, yaxud türklük, islam-şərq mədəniyyəti, eləcə də ümumbəşəri səviyyədə idrakın hansı dərinlərinə nüfuzü gerçəkləşdirir, hansı bədii-mənəvi dəyərləri ehtiva edirlər.

Vaqif Sultanlı ədəbi tənqid tarixini dövrləşdirərkən hər mərhələni öz tarixi inkişafında təqdim edir: təşəkkülü, nəzəri-estetik, mənəvi-fəlsəfi qatları, özünəməxsus mərhələ yaradıcı xüsusiyyətləri və tənəzzül dövrü. Hər dövrün də irəli çəkdiyi imzaları, adekvat yetirdiyi ədəbi tənqid fiqurları və onların fərdi-praktiki fəaliyyətində təcəssümünü tapan və qorunan ədəbi tənqid statusu. Bu təhlillərin hər birində Vaqif Sultanlının özünün mövqeyi və münasibəti daim işlək, dinamikdir.

Məlumdur ki, Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi çox qədimlərə gedib çıxsa da, bu haqda ilk sistemli tədqiqat əsəri XX yüzilliyin 60-cı illərinə məxsusdur. 1966-cı ildə respublika EA nəşriyyatı tərəfindən çap olunan “XX əsr Azərbaycan ədəbi tənqidi” və tədqiqat dairəsini təkmilləşdirmiş formada on səkkiz il sonra, 1984-cü ildə çap olunan “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi” fundamental monoqrafiyaları akademik Kamal Talıbzadənin bu yöndə apardığı məqsədyönlü fəaliyyətinin məhsulu idi. Azərbaycan ədəbi tənqidinin çox qədim köklərə malik olduğunu əsaslandıran bu monoqrafiya milli estetik-nəzəri fikrin yoxluğu, təməlsizliyi haqqında şüurlara yeridilən əsassız formullara son qoymaqla bərabər, yeni bir məktəbin – milli tənqidşünaslığın yaradılmasına müvəffəq olmuşdur ki, sonralar bu məktəbdə ərsəyə gələn tənqidçi simalar çağdaş ədəbi prosesə vəsiqəni məhz bu monoqrafiyaların içindən keçərək almışlar. Sonrakı illərdə də bu yöndə müəyyən addımlar atılmış, tənqid və ədəbiyyatşünaslığımızın müxtəlif yaradıcılıq problemləri diqqət mərkəzində olmuşdur. Lakin danmaq olmaz ki, hər hansı bir dövrün ədəbi tənqidinin bütün təfərrüatı, tərkib və parametrləri ilə canlandırılması həmin mərhələnin sistemli tədqiqat predmetinə çevrildiyi təqdirdə əyaniləşir. Bu baxımdan, ədəbiyyatşünaslığın və tənqidin qarşısında ən yeni dövr Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixini yaratmaq kimi elmi vəzifənin durması həllini gözləyən əsas problemlərdən biri sayılırdı. Bunu müəllif özü də qeyd edir: “Təəssüf ki, indiyədək ən qədimlərdən başlamış günümüzə qədərki dövrü əhatə edən Azərbaycan ədəbi tənqid tarixinin yazılmasını gerçəkləşdirmək mümkün olmamışdır. Bunun səbəbi isə bir tərəfdən yaşadığımız zamanın çevik dəyişikliklərlə müşayiət olunan sosial-siyasi şərtləri, qarşı tərəfdən isə araşdırmanın daha kamil səviyyədə üzə çıxarılmasını təmin etmək niyyətindən irəli gəlir”.

Vaqif Sultanlının ədəbi tənqidlə bağlı gördüyü işlər Kamal Talıbzadə ilə başlanan yola xələflik etmək səciyyəsindədir. Predmetin qədimliyinə, daha doğrusu orta çağlara aparan səmtinə Kamal müəllimin monoqrafiyası işıq salmışdır, ondan beləsinə kənarda qalmış zaman kəsimlərini araşdırmaq, habelə elə həmin monoqrafiyanın özündə ideoloji diqtənin hökmü ilə yazılmış səhifələrin təshih edilərək elmi ictimaiyyətə ötürmək lazım idi. Dövr yenidir və gerçəklik elədir ki, Vaqif Sultanlı XX əsr ədəbi tənqidinin mərhələ təsnifatını apararkən və hər mərhələ ilə bağlı ictimai-fəlsəfi, ədəbi-estetik, tarixi-mədəni durumun çözümünü verərkən çıxış etdiyi çağdaş elmi-nəzəri düşüncə konteksti özünü doğrultmayan, zamana duruş gətirməyən, “gərəksiz” nə varsa kənara qoyur. Tənqidşünaslığın təcrübəsi mənasında onlar daim yerindədirlər təbii, amma mətnə və şəxsiyyətə yanaşma artıq dünənin deyil, bu günün obyektiv elmi-nəzəri qanunauyğunluqlarına söykənməlidir ki, monoqrafiyada da bu yol tutulur. Müəllifin sovet siyasi rejimi dövründə Azərbaycan ədəbi tənqidinin inkişaf yolunu bir neçə mərhələdə təsnif etməsinin özü artıq fakta, prosesə analitik nəzəri səpkidən nəzər yetirməyin göstəricisidir: “1)1920-1930-cu illər ədəbi tənqidi; 2)1940-1950-ci illər ədəbi tənqidi; 3)1960 -1980-ci illər ədəbi tənqidi”. Hər halda müəllif XX əsri tarixi-tipoloji vahid kimi səciyyələndirir və ədəbiyyatşünaslığın yeni düşüncə hüdudlarında gəzişərkən bədii-estetik səviyyəni təmsil edən mətni hansı zaman aralığında yazılmasından asılı olmayaraq sənətin obyektivinə fokuslayır. Məsələn, ədəbi tənqidin müasir janrları ilə bağlı bölmədə monoqrafiya janrına dair alimin irəli çəkdiyi əsərlər bunu sübut edir: “Azərbaycan ədəbi tənqidində janrın tələblərinə bütünlüklə cavab verməsə də, Mirzə Məhəmməd Axundovun “Şeyx Nizami” (Gəncə, 1909) və Firudin bəy Köçərlinin “Mirzə Fətəli Axundov” (Tiflis, 1911) adlı əsərləri monoqrafiyanın ilk nümunələri kimi dəyərləndirilə bilər. Sonralar Məmməd Arifin “Cəfər Cabbarlının yaradıcılıq yolu”, Mikayıl Rəfilinin “Mirzə Fətəli Axundov”, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin “Azərbaycan şairi Nizami”, Mirzə İbrahimovun “Böyük demokrat”, Mir Cəlalın “Füzuli sənətkalığı”, Məmməd Cəfərin “Hüseyn Cavid”, Əkbər Ağayevin “Nizami və dünya ədəbiyyatı”, Bəxtiyar Vahabzadənin “Səməd Vurğun”, Yaşar Qarayevin “Azərbaycan realizminin mərhələləri”, Bəkir Nəbiyevin “Kamalın təntənəsi”, Cəlal Abdullayevin “Səməd Vurğunun sənət dünyası”, Sabir Əliyevin “Füzulinin poetikası”, Tofiq Hüseynoğlunun “Ədəbiyyatla yaşayıram”, Rafael Hüseynovun “Məhsəti necə varsa”, Azər Turanın “Cavidnamə” və başqa dəyərli monoqrafiyalar yaranmışdır”.

Sovet dövründə yazılmış əksər tənqidşünaslıq nümunələrini dəyərləndirmək, yeni gözlə oxumaq baxımından Vaqif Sultanlı həm də içindən keçdiyi XX əsrin özünə elmi-nəzəri baxış sərgiləyə bilir. Yəni yalnız mətn, bədii predmet deyil, ondan bəhs edən tənqidi məqalə və kitablar, həmçinin ədəbi tənqidin müxtəlif mərhələlərini şərh edən tənqidşünaslıq nümunələrinin özündən belə epoxanın mahiyyətini detalda və təfərrüatda açmağa yararlanır.

Müəllif Azərbaycan ədəbi tənqidinin yalnız inkişaf yolunu izləməklə, tənqidşünaslığın təcrübəsini ümumiləşdirməklə kifayətlənmir, o cümlədən müstəqillik dövrünün yeni meyillərə açıq olan ədəbi tənqidini çağdaş elmi-nəzəri müstəvilərə otuzdurur, tənqidin bədii mətni müəyyən kateqoriyalar, elmi anlayışlarla düşünmək, təhlil etmək səriştəsini izah edir. Dünya ədəbiyyatşünaslıq məktəbləri və ədəbi tənqidinin yaradıcılıq metodları haqqında ayrıca bölümdə bəhs edir, hər anlayışın nəzəri statusu, prinsiplərini tanıdır, ehtiva etdiyi elmi-fəlsəfi səciyyə ilə bağlı yığcam məlumat verir: “Bioqrafik metod, Mədəni-tarixi metod, Sosioloji metod, Strukturalist metod, Linqvistik metod, Komparativistika, Mifopoetik metod, Psixoloji metod, Psixoanalitik metod, Semiotika, Hermenevtika, Postmodern tənqid metodu”.

Söhbət XX əsr konsepsiyalarının, habelə XIX əsr Qərb ədəbiyyatşünaslıq məktəblərinin nəzəri dərkinə yetməkdən gedirsə belə də olmalıdır. Əks halda nəinki müstəqillik dövrü ədəbi tənqidini, heç bu gün intensiv müqayisələrə müncər etdiyimiz XX əsr ədəbi tənqidinin özünü belə duyub dəyərləndirməkdə çətinlik çəkərik. Müəllif bu yaradıcılıq metodlarının hər birinə ayrıca bir təlim kimi önəm verməklə biliklərin mənimsənilməsi prosesini stimullaşdırmış olur. Və nəzərə alanda ki, Vaqif Sultanlı kitabı dərs vəsaiti ərsəyə gətirmişdir, o zaman filoloji praktikada belə nəzəri biliklərə varmaq əzmini görüb ancaq alqışlamaq olar. Ən azı bu anlayışlardan xəbərsiz filoloji auditoriyanı maarifləndirmək üçün çox gərəkli işdir.

Əlbəttə, ədəbiyyatşünaslığımızın qarşısında dayanan məsələlər çoxdur və Vaqif Sultanlı onlardan bir qismini sərgiləməklə estafeti sanki növbəti araşdırmaçı kəsiminə ötürür. Yetər ki, niyyət və məram ali olsun: “Şübhəsiz ki, gələcəkdə Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi ilə bağlı ciddi və sistemli əsərlər yazılacaq və bundan heç də az əhəmiyyət daşımayan ədəbi tənqid ensiklopediyası hazırlanacaqdır. Həmçinin ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslığın görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılıq yolu müstəqil təhlil obyektinə çevriləcək, onların əsərləri toplu halında oxucuların mühakiməsinə veriləcəkdir. Nəhayət, klassik dönəmdə yaranmış şərh, təzkirə, ədəbi risalə və başqa qaynaqların nəşr edilməsi müasir ədəbiyyatşünaslığın qarşısında duran aktual vəzifələrdən biri kimi həllini gözləməkdədir”.

Vaqif Sultanlının bütün kitabları arasında bir bağ olduğunu düşünürəm və mənə elə gəlir bu “bağ”ın adı azadlıqdır. Onun bütün əsərlərində azadlığın özü danışır. Ya uca vurğu ilə, ya da həsrət, nisgil, yanıqlı bir dillə. Qələmini gah cümhuriyyətçilərin vətəndə gördüyü işlərə tuşlayır, gah mühacirətdə aparılan mücadilələri hədəfə alır, gah da Azərbaycanın Güneyində yaranan irsin araşdırılması üçün ömür sərf edir. Haradan baxırıqsa baxaq, onun hay-küydən uzaq, mütəvaze fəaliyyətinin bünövrəsində bütöv Azərbaycan məramı görünür. “Azərbaycan ədəbi tənqidi” bu məramın növbəti ciddi ifadəsidir.