Vergilərin qiymətlərin səviyyəsinə təsiri

5.8. Malların (işlərin, xidmətlərin) bu Qaydalarda göstərilən səbəblər nəticəsində bazar qiymətlərindən 30 faizdən aşağı qiymətlə təqdim edilməsi nəzərdə tutulduğu halda, vergi ödəyicisi vergi orqanlarına əsaslandırılmış məlumat verməlidir. Bu məlumatlar əsaslı hesab edildikdə, vergi orqanları onları nəzərə almalıdır.

E. D. M. C. HÜSeynov mövzu Vergilərin yaranması və inkişaf tarixi

Müasir vergitutma nəzəriyyəsində vergilər əsasən aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə növlərə ayrılırlar:

• tutulma üsuluna görə;
• subyektinə görə;
• ödənildiyi büdcənin səviyyəsinə görə;
• məqsədli təyinatına görə;
• idarəetmə səviyyəsinə görə;
• iqtisadi mahiyyətinə görə.

İdarəetmə səviyyəsinə görə

Ödənildiyi büdcənin səviyyəsinə görə

Məqsədli təyinatına görə

Tutulma üsuluna görə

İqtisadi mahiyyətinə görə

Fiziki şəxslərdən tutulan

Hüquqi şəxslərdən tutulan

2. Vergilərin iqtisadi subyektin maliyyə vəziyyətinə

təsirinin qiymətləndirilməsi
Hesablanan hər bir vergi növü müəssisənin gəlirinin bir hissəsini onun əlindən alır. Hər bir müəssisə özünün xalis gəlirlərini artırmağa maraqlıdır və onun rəhbərliyi vergilərin təsirini azaltmaq məqsədi ilə mümkün imkanlar daxilində müəssisənin fəaliyyətində dəyişikliklər etməyə çalışır.

Müəssisənin fəaliyyətinin əsas məqsədi mənfəət əldə etmək olduğundan əsas məsələ vergilərin mənfəətin kəmiyyətinə təsirinin qiymətləndirilməsidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı bir vergi növünün müəssisənin iqtisadi vəziyyətinə təsirini qiymətləndirmək üçün hipotetik olaraq yalnız bir vergi növünü saxlayıb, digərlərini sıfıra bərabər götürürük.

Vergilərin mənfəətə təsirinin qiymətləndirilməsi üçün onları aşağıdakı kimi qruplaşdıraq:

– əmək haqqına hesablanan vergilər.

Statik vergilər müəssisənin mənfəət yaratmaq qabiliyyətinə malik olan əmlakına və ya kapitalına hesablanan vergilərdir. Statik vergilərə misal olaraq əmlak vergisini, torpaq vergisini, differensial rentanı göstərmək olar.

Əmlak vergisinin tətbiq edilməsində əsas məqsəd, birincisi, müəssisəni mənfəət yaratmayan istehsal fondlarından azad etməyə stimullaşdırmaqdır, yəni bu vergi bir növ sanitar funksiyasını yerinə yetirir. Müəssisənin əsasən daha az hərəkətdə olan struktur elementləri (torpaq sahələri, binalar, istehsal avadanlıqları və s.) əmlak vergisinə cəlb olunur. Bu vergidən azad olmağın yalnız bir yolu vardır: müvafiq istehsal fondlarından azad olmaq. Beləliklə, əmlak vergisi kapital resurslarının “dövriyyəsini” sürətləndirir.

Statik vergilərdən dövlət xəzinəsinə maksimum mümkün məbləğdə pul daxilolmaları tələb etmək olmaz. Bunun üçün başqa vergilər mövcuddur. Kapitala hesablanmış məcmu vergilər ümumiqtisadi məqsədə xidmət etməlidir: ölkənin məhsuldar resurslarından səmərəli istifadə, ekologiya və s.

Əmlak vergisinin mənfəətin məbləğinə təsiri aşağıdakı düsturla müəyyənləşdirilir:

M = W – Z – Ə – A – nQ

W – məhsul satışından (işlərin yerinə yetirilməsindən, xidmətlərin göstərilməsindən) əldə edilən vəsaitin məbləği;

Z – material məsrəfləri;

Ə – müəssisənin bütün işçilərinin illik əmək haqqı fondu;

A – illik amortizasiya ayırmaları;

n – əmlak vergisinin dərəcəsi (1% = 0,01);

Q – müəssisənin vergi tutulan əmlakının dəyəri.

Düsturdan görünür ki, amortizasiya ayırmaları kimi bu vergi də mənfəətin məbləğini azaldır. Ancaq amortizasiya ayırmaları istehsalın yeniləşməsinə sərf olunduğu halda əmlak vergisi dövlət büdcəsinə köçürülür.

Statik vergilər mənfəət normasını birbaşa azaltdığına görə onların dərəcələrinin son həddi kapitalın rentabelliyi (illik mənfəət norması) əsasında təyin olunur. Əgər bu verginin dərəcəsi kapitalın rentabelliyini depozit faizinin orta dərəcəsi ilə müqayisəyə imkan verərsə, onda müvafiq istehsal öz fəaliyyətini dayandıracaqdır. Əgər verginin dərəcəsi həddindən artıq aşağı olarsa, onda vergi özünün sanitar funksiyasını həyata keçirə bilmir. Beləliklə, statik vergilər təkcə sanitar funksiyasını yerinə yetirmir və həm də dolayı yolla da olsa, müəssisənin iqtisadi fəaliyyətinə təsir göstərir. Belə ki, onun artırılması müəyyən növ əmtəələrin istehsalının azalmasına səbəb olur. Ona görə də bu vergilərin dərəcələri elə təyin olunmalıdır ki, onlar müəssisənin dinamikasına yox, yalnız statistikasına təsir etmiş olsun. Dərəcələr kifayət qədər yüksək təyin olunmalıdır ki, müəssisələri fəaliyyətsiz qalan istehsal fondlarından azad olmağa məcbur etsin, lakin elə bir həddə olmalıdır ki, istehsalı dayandırmasın. Belə ki, əgər avadanlıq səmərəli istifadə olunursa, bu avadanlıqdan hesablanan vergi müəssisənin fəaliyyətinə təsir etməsin.

İqtisadi dinamikaya vergilər – müəssisənin maliyyə axınlarına hesablanan vergilərdir. Müxtəlif tipli vergi sistemlərində onlar büdcəyə vergi daxilolmalarının daha böyük hissəsini təşkil edir. Dinamik vergilərin əhəmiyyəti digər vergilərdən fərqli olaraq dinamikaya, yəni müəssisənin iqtisadi fəaliyyətinə güclü təsiri ilə müəyyən edilir. İqtisadiyyatın ümumi inkişafı baxımından müəssisənin hansı maliyyə axınlarının vergiyə cəlb olunmasının səmərəli olduğunu müəyyənləşdirək.

İqtisadiyyatın vergiyə cəlb olunan subyektləri fiziki və hüquqi şəxslərdir. Fiziki şəxslərə hesablanan vergilər içərisində müəssisənin dinamikasına hesablanan vergilərə analoji olan gəlirdən vergi növü mövcuddur. Vətəndaşların gəlirlərinə hesablanan vergilərə eyni zamanda “əlavə dəyər vergisi”, “mənfəət vergisi” kimi də baxıla bilər.

Əlavə dəyər vergisi istehsalın səmərəli tənzimləyicisi olmaqla sahibkarları qiymətlərin artırılması hesabına deyil, istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsi sayəsində mənfəət artımının təmin olunmasına istiqamətləndirir. Bu zaman istehsal məsrəflərinin azaldılması yox , əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi daha təsirli olur.

Əmək haqqına hesablanmış vergilər dedikdə Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna əmək haqqı fondundan ayırmalar başa düşülür. Bu verginin məbləği yalnız işçilərin əmək haqqının kəmiyyətindən asılı olduğu üçün fiziki şəxslərin gəlir vergisinə oxşardır. Bu ayırmaların müəyyən hissəsi əməkdaşlar tərəfindən, müəyyən hissəsi isə müəssisə tərəfindən ödənilir. Müxtəlif ölkələrdə bu nisbət müxtəlifdir. Məsələn, Azərbaycan Respublikasında Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmaların 2 faizi əməkdaşlar tərəfindən, 27 faizi isə müəssisə tərəfindən ödənilir.

Əmək haqqına hesablanan vergilər mənfəətin məbləğini aşağıdakı kimi azaldır:

M = W – Z – A – Ə – S

S – əmək haqqına hesablanan verginin məbləğidir.

3. Vergi yükü və onun hesablanması üsulları
Optimal şəkildə qurulmuş vergi sistemi bir tərəfdən dövlətin maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatını təmin etməli, digər tərəfdən isə vergi ödəyicisinin sahibkarlıq fəaliyyətinə olan marağını nəinki azalrmamalı, onu hətta təsərrüfatçılığın səmərəliliyini yüksəltmək üçün daim yollar aramağa sövq etməlidir. Buna görə də vergi yükü göstərici ölkənin vergi sisteminin keyfiyyət ölçüsüdür.

Məlum olduğu kimi, vergi ödəyicisinin üzərinə düşən vergi yükünün artması nəticəsində əvvəlcə vergi sisteminin səmərəliliyi yüksəlir və öz maksimumuna çatır, sonra isə kəskin surətdə aşağı düşür. Bu zaman büdcə sisteminin itkilərinin yeri doldurulmaz olur, çünki vergi ödəyicilərinin müəyyən hissəsi ya müflisləşir, ya da öz fəaliyyətini dayandırır, digər hissəsi isə ödəməli olduqları vergilərin məbləğinin minimallaşdırılmasının qanuni və ya qeyri-qanuni yolunu tapırlar. Sonradan vergi yükünün səviyyəsi aşağı salındıqda belə dağılmış istehsalı bərpa etmək üçün illər tələb olunur. Bundan başqa, vergidən yayınmanın real yolunu tapan vergi ödəyicisi vergi yığımlarınının əvvəlki səviyyəsi bərpa olunduqda belə vergiləri tam həcmdə ödəməyəcək.

Buna görə də vergi yükünün optimal səviyyəsinin müəyyən edilməsi problemi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq istənilən ölkənin vergi sisteminin qurulması və təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynayır.

Beynəlxalq vergitutma təcrübəsi göstərir ki, vergi ödəyicilərindən tutulan vergilər onun məcmu gəlirinin 30-40 faizindən çox olduqda iqtisadi fəallığın səviyyəsi aşağı düşür, ölkə iqtisadiyyatına qoyulan investisiyaların həcmi azalır, ölkədəki biznes mühiti öz cazibərdarlığını itirir. Bununla əlaqədar olaraq dövlətin vergi siyasəti vergi yükünün optimal səviyyəsinə nail olmağa yönəldilməlidir.

Lakin bir çox ölkələrdə vergi yükü göstəricisinin kəmiyyəti yüksəkdir. Məsələn, İsveçdə vergi sistemi elə qurulmuşdur ki, vergi ödəyiciləri özlərinin gəlirlərinin 50% və daha artıq hissəsini dövlət xəzinəsinə ödəyirlər. Bu heç də onların istehsalın inkişafına marağını azaltmır. Burada heç bir paradoks yoxdur.

Belə ki, başqa ölkələrdə vergi ödəyicilərinin öz gəlirləri hesabına həll etdikləri sosial xarakterli problemləri bu ölkələrdə dövlət öz vəsaitləri hesabına həll edir. Bu isə ağır vergi yükündən narazılığın qarşısına sədd çəkir və maraqlar balansı gözlənilmiş olur.

Adətən tez-tez fikir irəli sürülür ki, vergi yükü göstəricisinin səviyyəsi nə qədər aşağıdırsa, iqtisadiyyat daha surətlə və dinamik inkişaf edir. Lakin digər tərəfdən nəzərə almaq lazımdır ki, vergi yükü dövlətin öz normal fəaliyyətini təmin edə biləcək həcmdə vergilərin büdcəyə daxil olmasını təmin etməlidir.

Vergi yükünün hesablanmasına müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.

Praktikada ən ümumi şəkildə vergi yükü vergi daxilolmalarının cəminin ümumi daxili məhsulun həcminə nisbətinin faizlə ifadəsi kimi təyin olunur.

burada K – vergi yükü;

YDM – ümumi daxili məhsul;

V – vergi daxilolmalarının həcmi.

Müəyyən iqtisadi amillərin vergi daxilolmalarının həcminə təsirini xarakterizə etmək üçün makroiqtisadiyyatda vergilərin

elastiklik əmsalı adlanan göstəricidən istifadə olunur. Bu əmsal aşağıdakı düsturla hesablanır:

burada E – elastiklik əmsalı;

X – vergi daxilolmalarının ilkin səviyyəsi;

∆X – vergi daxilolmalarının artımı;

Y – təsiri öyrənilən amilin kəmiyyəti;

∆Y – təsiri öyrənilən amilin artımı.

Vergilərin elastiklik əmsalı göstərir ki, müəyyən amilin 1 faiz dəyişməsi nəticəsində vergi daxilolmalarının həcmi neçə faiz dəyişəcək. Bu əmsalın qiyməti vahiddən böyük, kiçik və ona bərabər ola bilər. Əgər vergilərin elastikliyi əmsalın ümumi milli məsula nəzərən təyin olunursa və onun qiyməti vahidə bərabərdirsə, bu o deməkdir ki, ümumi milli məhsula nisbətən dövlətin vergi gəlirlərinin payı sabit qalır. Məsələn, AFR-də son iyirmi il ərzində ümumi milli məhsula nəzərən bütün vergilərin elastiklik əmsalı vahidə bərabər olmuşdur. Əgər bu əmsalın qiyməti vahiddən böyükdürsə, deməli, vergi gəlirləri ümumi milli məhsula nəzərən daha yüksək surətlə artır. Bu o deməkdir ki, ümumi milli məhsulda vergi daxilolmalarının xüsusi çəkisi yüksəlir. Əgər bu əmsalın qiyməti vahiddən kiçikdirsə, deməli, ümumi milli məhsulda vergi daxilolmalarının xüsusi çəkisi azalır.

• təsərrüfat;
• maliyyə;
• investisiya.

İqtisadi subyektin fəaliyyətinin maliyyə istiqaməti – faiz, icarə haqqı, lizinq ödənişi və s. şəkildə gəlir əldə etmək məqsədi ilə qiymətli kağızlarla, əmlakla, pul vəsaitləri ilə və digər aktivlərlə əməliyyatların həyata keçirilməsidir.

İqtisadi subyektin fəaliyyətinin investisiya istiqaməti dividendlər, paylar, faizlər və s. şəkildə gəlir əldə etmək məqsədi ilə digər iqtisadi subyektlərin fəaliyyətində və layihələrin həyata keçirilməsində iştirak üzrə əməliyyatların həyata keçirilməsidir.

İqtisadi subyektin fəaliyyətinin baxılan hər bir istiqamət üzrə hesabat dövrünün sonuna yekunu maliyyə nəticəsidir, yəni mənfəət və ya zərərdir. Bundan başqa hər bir istiqamətin həyata keçirilməsi prosesində vergitutmaya cəlb olunan digər göstəricilər də, məsələn, satışdan əldə olunan vəsait, əmək haqqı fondu və s. də yaranır. Vergi güzəştlərinin olub-olmamasından asılı olaraq iqtisadi subyektin bəzilərində belə göstəricilərin sayı çox, digərlərində isə az ola bilər. Ancaq istənilən halda iqtisadi subyektin rəhbərliyi ödənilməli olan vergilərin həcmini minimallaşdırmağa çalışacaq. Bu proses isə iqtisadi subyektin vergi yükünün qiymətləndirilməsindən başlayır.

Elmi ədəbiyyatda iqtisadi subyektin vergi yükünün qiymətləndirilməsinin bir sıra üsulları var.

1. İqtisadi subyektin vergi yükünün bütün ödənilmiş vergilərin satışdan əldə olunan vəsaitə nisbəti kimi təyin edilməsi.

Bu zaman aşağıdakı düsturdan istifadə olunur:

burada: K – vergi yükü;

V – vergilərin ümumi məbləği;

W – satışdan əldə olunan ümumi vəsait.

4. Vergitutmanın prinsipləri
Prinsip latın sözü olub əsas, başlanğıc deməkdir. Vergitumanın prinsipləri dedikdə vergi sahəsində mövcud olan başlıca ideya və qaydaların məcmusu başa düşülür.

Vergilərin məzmununun çoxşaxəli olmasını, onların kompleks xarakter daşıdığını və birmənalı olmağını nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, vergi münasibətlərinin hər hansı bir sahəsinə öz prinsipləri sistemi uyğun gəlir. Bu nöqteyi nəzərdən üç belə sistemi qeyd etmək olar:

• vergitutmanın iqtisadi prinsipləri;
• vergitutmanın hüquqi prinsipləri;
• vergi sisteminin təşkilati prinsipləri.

Vergitutmanın prinsipləri

Təsərrüfat müstəqilliyi prinsipi

Neytrallıq və ya bərabər vergi yükü prinsipi

Vergi sisteminin tamlığı prinsipi

Vergilərin qanunla müəyyən edilməsi prinsipi

Vergitumanın elastikliyi prinsipi

Vergi ödəyicilərin dövlət tərəfindən qeyri-qanuni vergilərin müdafiə edilməsi prinsipi

Vergi sisteminin stabilliyi prinsipi

Vergi ödəyicilərinin maraq və imkanlarının maksimum uçotu prinsipi

Vergilərin çoxsaylı olması prinsipi

Vergi qanunlarının qeyri-vergi qanunlarından üstünlüyü prinsipi

Verginin bütün elementlərinin qanunda əks olunması prinsipi

Dövlətin və vergi ödəyicilərinin maraqlarının vəhdəti prinsipi

Hal-hazırda praktiki olaraq vergitumanın aşağıdakı əsas prinsipləri həyata keçirilir:

• təsərrüfat müstəqilliyi və sərbəstliyi prinsipi;
• ədalətlilik prinsipi;
• tarazlılıq prinsipi;
• vergi ödəyicilərinin maraq və imkanlarının maksimum uçotu prinsipi;
• səmərəlilik prinsipi.

Təsərrüfat müstəqilliyi və sərbəstliyi prinsipi vergi ödəyicisinin xüsusi mülkiyyət hüququna, xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığına və onun bu hüquqlarının dövlət tərəfindən qorunmasına əsaslanır.

Ədalətlilik prinsipi. Ədalətli vergi sisteminin yaradılması hələ ki heç bir dövlətin nail olmadığı bir arzudur. Bu prinsipə əsasən ölkənin hər bir vətəndaşı dövlət xərclərinin maliyyələşdirilməsində öz gəlirlərinə və imkanlarına uyğun olaraq iştirak etməlidirlər. Bi prinsip bir tərəfdən nəzərdə tutur ki, eyni iqtisadi vəziyyətdə olan vergi ödəyicilərinin öhdəlikləri vergilərin məbləği də eyni olmalıdır. Lakin bu zaman belə bir etik problem ortaya çıxır: eyni bir müəssisədə işləyən, eyni işi görən, eyni əmək haqqı alan iki işçidən birinin ailəsi üç nəfər, o birinin ailəsi isə beş nəfərdən ibarətdirsə, onların eyni vəziyyətdə olan hesab etmək olarmı?

Digər tərəfdən isə iqtisadi cəhətdən qeyri-bərabər vəziyyətdə olan şəxslər qeyri-bərabər vergi vəziyyətondə olmalıdırlar, yəni kim dövlətdən daha çox alırsa, onun ödəyəcəyi verginin də məbləği də artıq olmalıdır. Adətən dövlət bu prinsipə mütərəqqi vergilərin və vergi güzəştlərinin tətbiq edilməsi ilə nail olmağa çalışır.

Tarazlıq prinsipi. Bu prinsipin əsas məqsədi dövlət xəzinəsinin və vergi ödəyicilərinin maraqlarını tarazlaşdırmaqdan ibarətdir. Vergi dərəcəsinin yüksəlməsi büdcənin gəlirlərinin artımına səbəb olur. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu yüksəliş elə bir həddə çata bilər ki, istehsalçının xalis gəlirlərinin əsas hissəsi tamamilə vergilərin ödənilməsinə sərf olunar. Bu isə iqtisadi fəallığın aşağı düşməsinə, vergidən yayınma hallarının kütləvi xarakter almasına səbəb olar. Buna görə də vergitutmanın bir iqtisadi kateqoriya kimi həddi olmalıdır. Verginin həddi dedikdə, dövlət xəzinəsi və vergi ödəyicisi üçün elə bir optimal səziyyə başa düşülür ki, həmin səviyyədən müəyyən qədər kənarlaşmalar həm vergi ödəyicisinin, həm də dövlət xəzinəsinin maraqlarına zidd olur.

Vergi ödəyicisinin maraq və imkanlarının maksimum uçotu prinsipi. Bu prinsipə əsasən verginin məbləği, onun ödənilmə müddəti vergi ödəyicisinə əvvəlcədən məlum olmalıdır və o, vergi qanunvericiliyindəki bütün dəyişikliklər barədə qabaqcadan xəbərdar edilməlidir. Bu prinsip həmçinin vergilərin hesablanmasının və ödənilməsinin sadəliyini və vergi qanunvericiliyinin təklif etdiyi üsullardan hər hansı birini seçmək imkanı verir.

Səmərəlilik prinsipi. Bu prinsipə əsasən yığılmış verginin məbləği onun yığılmasına çəkilən xərclərin cəmindən çox olmalıdır. Müəyyən növ vergilərin, məsələn, fiziki şəxslərin əmlak vergisinin yığılması zamanı bu prinsipə əməl olunmur, çünki bəzən yığılan verginin məbləği vergitutma obyektlərinin müəyyənləşdirilməsi, vətəndaşların xəbərdar edilməsi, vergilərin yığılması və onlara nəzarətlə bağlı xərcləri ancaq ödəyir.

5. Vergitutmanın funksiyaları
Bazar iqtisadiyyatlı bütün ölkələrdə vergilərdən büdcə münasibətlərinə və mal, iş və xidmət istehsalçılarına birbaşa təsir vasitəsi kimi istifadə olunur. Vergilər vasitəsi ilə ictimai tələbatla onun ödənilməsi üçün zəruri olan ehtiyatlar arasında nisbi tarazlığa nail olunur, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi təmin edilir. Vergilər vasitəsi ilə dövlət iqtisadi, sosial və digər ictimai problemləri həll edir.

Bu nöqteyi nəzərdən vergilər aşağıdakı beş əsas funksiyanı yerinə yetirir:

• fiskal funksiya;
• bölüşdürücü funksiya;
• tənzimləyici funksiya;
• inteqrasiyaedici funksiya;
• nəzarətedici funksiya.

İndi isə bu funksiyaların hər birini ayrı-ayrılıqda araşdıraq.

Fiskal funksiya. «Fisk» latın sözü olub, zənbil deməkdir. Qədim Romada ilk əvvəllər pulların saxlandığı kassa, sonralar imperatorların şəxsi xəzinəsi və nəhayət, gəlir, vergi və digər rüsumların cəmləşdiyi mərkəz fisk adlandırılmışdır. Bu funksiyanın mahiyyəti dövlət xərclərinin maliyyələşdirilməsini təmin etmək üçün ayrı-ayrı fiziki və hüquqi şəxslərin gəlirlərinin (mənfəətinin) müəyyən hissəsinin dövlət xəzinəsinə cəlb edilməsidir. Vergilərin əsas təyinatı, yəni ümumdövlət proqramlarının həyata keçirilməsi üçün vəsaitlərin dövlət büdcəsinə toplanması, məhz bu funksiya vasitəsilə həyata keçirilir. Yerdə qalan funksiyalar isə fiskal funksiyanın bir növ törəmələridir.

VERGİLƏR

Bazar qiymətinin anlayışı, onun tətbiqi qaydaları Vergi Məcəlləsinin (VM) 14-cü maddəsi ilə tənzimlənir. Məcəllənin 14.1-ci maddəsinə əsasən, “Bazar qiyməti malın (işin, xidmətin) tələblə təklifin qarşılıqlı təsiri nəticəsində təşəkkül tapan qiyməti deməkdir”. Mövzunu Vergilər Nazirliyinin Tədris Mərkəzinin baş müəllimi Fariz Yadigarov şərh edir.

Vergitutma tətbiqi baxımından bazar qiyməti – “nəzarət olunan” əməliyyatlarda tərəflərin tətbiq etdikləri qiymətə qarşı vergi orqanı tərəfindən vergilərin hesablanması zamanı vergidənyayınma risklərinin azaldılması məqsədilə tətbiq olunan alternativ qiymətdir. Burada “nəzarət olunan” əməliyyat dedikdə, vergilərin bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla hesablandığı əməliyyatlar başa düşülür.

Qeyd olunan tərifdən də göründüyü kimi, bazar qiyməti, yalnız “nəzarət olunan” əməliyyatlarda və yalnız vergilərin hesablanması zamanı, yəni müstəsna olaraq vergitutma məqsədləri üçün nəzərə alınır və mallar (işlər, xidmətlər) qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada faktiki satış qiyməti ilə uçota alınır. Başqa sözlə, əks hal sübuta yetirilmirsə, tərəflərin əməliyyatda təsbit etdikləri qiymət elə bazar qiyməti kimi qəbul edilir.

Bazar qiyməti nəzərə alınmaqla vergilərin hesablanması aşağıdakı hallarda həyata keçirilə bilər:

• barter, idxal-ixrac əməliyyatları aparıldıqda;

• təsərrüfat əqdləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirildikdə;

• 30 gün ərzində vergi ödəyicilərinin eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallara (işə, xidmətə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi, VM-in 14.6.1-ci maddəsinin tələbləri nəzərə alınmaqla, bazarda eyni və ya analoji mal (iş, xidmət) üçün müvafiq əməliyyatlar zamanı təşəkkül tapan qiymətlərin səviyyəsindən 30 faizdən çox (aşağı və yuxarı) fərqləndikdə;

• müəssisənin əmlakı qalıq dəyərindən artıq qiymətə sığortalandığı halda;

• daşınmaz əmlakın vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləğinin müəyyən edilməsi zərurəti yarandıqda.

VM-in 14.4-cü maddəsinə əsasən, bazar qiyməti mal (iş, xidmət) satılan anadək, lakin malın (işin, xidmətin) təqdim edildiyi andan çoxu 30 gün keçənədək ən yaxın tarixdə eyni və ya analoji mal (iş, xidmət) üçün müvafiq əməliyyatlar zamanı təşəkkül tapan qiymətlərə əsasən müəyyənləşdirilir.

Həmçinin, bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən, qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasındakı əməliyyat yalnız o halda nəzərə alına bilər ki, onların münasibətləri həmin əməliyyatın nəticəsinə təsir göstərməmiş olsun. Yəni, bu halda, müvafiq əməliyyata bazar qiyməti tətbiq olunmur.

Yuxarıda qeyd olunan qaydada bazar qiymətini tətbiq etmək mümkün olmadıqda, malın (işin, xidmətin) bazar qiyməti malın (işin, xidmətin) istehsalına və (və ya) təqdim edilməsinə çəkilən adi məsrəflər, nəqletmə, saxlanma, sığorta və digər bu cür məsrəflər, həmçinin adətən qarşılıqlı surətdə bağlı olmayan şəxslər arasındakı əməliyyatlar zamanı tələb və təkliflər amilinə əsasən əlavə yığım və güzəştlər nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Bu güzəştlər malın keyfiyyətinin və ya digər istehlak xüsusiyyətlərinin itdiyi, yaxud yararlılıq müddətinin bitdiyi (bitməyə yaxınlaşdığı) və başqa bu cür hallarda da nəzərə alınır.

Bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən qiymətlərə təsir edə bilən aşağıdakı amillər nəzərə alınır:

• göndərilmiş malların (görülmüş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin) həcmi (əmtəə partiyasının həcmi);

• öhdəliklərin icra olunması müddəti, ödəniş şərtləri;

• mallara (işlərə, xidmətlərə) tələb və təklifin dəyişməsi;

• malların mənşə ölkəsi, alındığı və ya təqdim edildiyi yer;

• malların (işlərin, xidmətlərin) göndərilmə şərtləri;

• malların keyfiyyətinin və digər istehlak göstəricilərinin səviyyəsi;

• marketinq siyasətinin aparılması ilə əlaqədar olaraq analoqu olmayan yeni malların (işlərin, xidmətlərin) bazara çıxarılması, yaxud malların (işlərin, xidmətlərin) yeni bazara çıxarılması, istehlakçıların tanış olması məqsədilə əmtəə nümunələrinin təqdim edilməsi;

• işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, o cümlədən təmir, tikinti, quraşdırma işləri, nəqliyyat, icarə, təhsil, tibb xidmətləri və digər sahələr üzrə isə işlərin görüldüyü, xidmətlərin göstərildiyi ərazi, onların keyfiyyət göstəriciləri və qiymətlərə təsir edə bilən digər şərtlər.

Qeyd etmək lazımdır ki, malların (işlərin, xidmətlərin) keyfiyyəti ilə əlaqədar qiymətlər bazar qiymətlərindən aşağı səviyyədə müəyyənləşdirilərkən keyfiyyətin səviyyəsi səlahiyyətli şəxs tərəfindən təsdiq olunmalıdır.

Eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallarla (işlərlə, xidmətlərlə) müvafiq əmtəə (iş, xidmət) bazarında heç bir əməliyyat aparılmadıqda və ya rəsmi və açıq mənbələrdən bu malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri haqqında məlumat toplamaq mümkün olmadıqda, aşağıdakı qiymətləndirmə üsullarından istifadə edilə bilər:

• sonrakı və (və ya) təkrar satış qiymətinə əsasən;

• dəyərin toplanması üsuluna əsasən.

Birinci üsulda malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiyməti həmin malların (işlərin, xidmətlərin) sonrakı və (və ya) təkrar satış qiymətinə əsasən müəyyən olunur. Burada təkrar satış dedikdə, malların (işlərin, xidmətlərin) növbəti dəfə fərqli alıcıya satışı, sonrakı satış dedikdə isə malların alıcısının həmin malları sonradan başqa alıcıya satması başa düşülür. Bazar qiyməti sonrakı satış qiymətindən tətbiq olunmuş əlavələr çıxılmaqla müəyyənləşdirilir.

İkinci üsulda isə bazar qiymətləri malları (işləri, xidmətləri) təqdim edənin əsaslandırılmış xərclərini və mənfəətini toplamaqla hesablanır.

Malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətlərini bu üsullardan biri ilə müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda bazar qiymətləri müqavilə əsasında cəlb edilmiş ekspert tərəfindən müəyyənləşdirilir.

İndi isə xərc və gəlirin yoxlanılması baxımından bazar qiymətinin tətbiqi qaydalarına diqqət yetirək. Alınmış malların (işlərin, xidmətlərin) alış qiyməti bazar qiymətlərindən 30 faizdən çox yuxarıdırsa və onların dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilibsə, aşağıdakı hallarda həmin malların (işlərin, xidmətlərin) dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə bazar qiymətləri ilə aid edilir və vergilər yenidən hesablanır:

• alınmış malların (işlərin, xidmətlərin) faktiki alış dəyərinin əsassız artırılması aşkar edildiyi halda;

• malgöndərəni (iş görəni, xidmət göstərəni) müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda.

Vergi ödəyicilərinin təqdim olunan mallara (işlərə, xidmətlərə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi VM-ə əsasən müəyyənləşdirilən bazar qiymətlərindən 30 faizdən çox aşağı olduqda, vergilər bazar qiymətləri əsasında, yuxarı olduqda isə faktiki təqdimolunma qiymətləri ilə hesablanır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, vergi ödəyicisinin dövlət vergi orqanına bu və ya digər əməliyyatda malın (işin, xidmətin) bazar qiymətinin VM-də göstərildiyindən fərqli qaydada müəyyənləşdirilməsi barədə sübutlar vermək hüququ vardır.

Malın (işin, xidmətin) bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən və təsbit olunarkən malın (işin, xidmətin) bazar qiymətləri və birja kotirovkaları haqqında rəsmi məlumat mənbələrindən, dövlət və yerli hakimiyyət orqanlarının məlumat bazalarından, vergi ödəyicilərinin dövlət vergi orqanlarına verdikləri məlumatdan, yaxud reklam mənbələrinin məlumatından və digər müvafiq məlumatlardan istifadə edilir.

Qiymətləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən tənzimlənən mallar (işlər, xidmətlər) ixrac istisna olmaqla təqdim olunarkən və alınarkən vergitutma məqsədləri üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanı – konkret olaraq Azərbaycan Respublikasının Tarif Şurası tərəfindən müəyyənləşdirilən qiymətlər əsas götürülür.

Hazırladı:
Fəxriyyə İKRAMQIZI

Vergilərin qiymətlərin səviyyəsinə təsiri

Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu (Dərc olunma tarixi: 31-01-2001, Nəşr nömrəsi: 01, Maddə nömrəsi: 55)

QÜVVƏYƏ MİNMƏ TARİXİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI VAHİD HÜQUQi TƏSNİFATI ÜZRƏ İNDEKS KODU
090.000.000
100.000.000
HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNİN QEYDİYYAT NÖMRƏSİ
HÜQUQİ AKTIN HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNƏ DAXİL EDİLDİYİ TARİX

Malın (işin, xidmətin) bazar qiymətinin müəyyən edilməsi Qaydaları haqqında

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI

“Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun və bu Qanunla təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 30 avqust tarixli 393 nömrəli Fərmanının icrasını təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərara alır:

1. “Malın (işin, xidmətin) bazar qiymətinin müəyyən edilməsi Qaydaları” təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. “Malın (işin, xidmətin) bazar qiymətinin müəyyən edilməsi Qaydaları” 2001-ci il yanvarın 1-dən tətbiq edilsin.

3. Qiymət və tarifləri dövlət tənzimlənməsində olan məhsulların (işlərin, xidmətlərin) qiymətlərini (tariflərini) tənzimləyən müvafiq orqanlara tapşırılsın ki, tənzimlədikləri qiymətlərin (tariflərin) mövcud səviyyələri və onların dəyişməsi barədə məlumatları müntəzəm olaraq Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinə təqdim etsinlər.

4. Bu qərar imzalandığı gündən qüvvəyə minir.

Azərbaycan Respublikasının Baş naziri A. RASİZADƏ

Bakı şəhəri, 4 yanvar 2001-ci il
№ 6

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin

2001-ci il 4 yanvar tarixli 6 nömrəli qərarı ilə
TƏSDİQ EDİLMİŞDİR

Malın (işin, xidmətin) bazar qiymətinin müəyyən edilməsi
QAYDALARI

Bu Qaydalar Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətlərinin vergitutma məqsədləri üçün hesablanması qaydalarını müəyyən edir.

1. Ümumİ müddəalar

1.1. Malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri vergi ödəyicilərinin real gəlirlərinin və vergitutma bazarının düzgün hesablanması, habelə bu sahədə vergi nəzarətinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə müəyyənləşdirilir.

1.2. Bazar qiyməti malın (işin, xidmətin) tələb təklifin qarşılıqlı təsiri nəticəsində təşəkkül tapan qiyməti deməkdir.

1.3. Eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallar (işlər, xidmətlər) dedikdə, istehlak təyinatı, fiziki göstəriciləri, keyfiyyəti, mənşəyi, bir-biri ilə əvəzolunma imkanları və digər xüsusiyyətləri eyni olan mallar (işlər, xidmətlər) nəzərdə tutulur.

2. Bazar qİymətlərİ barədə məlumat mənbələrİ

2.1. Malın (işin, xidmətin) bazar qiyməti müəyyənləşdirilərkən aşağıdakı məlumat mənbələrindən istifadə edilir:

2.1.1. Dövlət Statistika Komitəsinin bazar qiymətləri barədə məlumatları;

2.1.2. Dövlət Gömrük Komitəsinin idxal-ixrac əməliyyatları üzrə tətbiq olunan qiymətlər barədə məlumatları;

2.1.3. Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinin və Maliyyə Nazirliyinin, onların yerli orqanlarının bazar qiymətləri barədə məlumatları;

2.1.4. Vergilər Nazirliyi və onun yerli orqanlarının bazar qiymətləri barədə məlumatları;

2.1.5. digər səlahiyyətli orqanların, hüquqi və fiziki şəxslərin, o cümlədən intizamlı vergi ödəyicilərinin rəsmi məlumatları;

2.1.6. kütləvi informasiya vasitələrinin, müxtəlif nəşrlərin, “İnternet” sisteminin və digər mənbələrin elanları və reklam məlumatları;

2.1.7. qanunvericiliklə səlahiyyətə malik olan ekspertin (mütəxəssisin) rəyi, habelə, nəzarət qaydasında mal alqısının nəticələri, xronometraj qaydasında müşahidə aparılmaqla qeydə alınan qiymətlər;

2.1.8. bir-birindən asılı olmayan şəxslər arasında bağlanmış müqavilələr (əqdlər) əsasında onun bağlandığı günə, yaxud həmin dövrdə ərazi üzrə (rayon, şəhər) digər vergi ödəyicilərinin sənədlərində qeydə alınmış qiymətlər;

2.1.9. respublika daxilində, zəruriyyət yarandıqda xarici dövlətlərin birja kotirovkaları haqqında rəsmi və ya kütləvi məlumatlar.

2.2. Malların (işlərin, xidmətlərin) ixracı və idxalı əməliyyatları üzrə faktiki tətbiq olunan qiymətlərin reallığını müəyyənləşdirmək məqsədilə həmin ölkələrin müvafiq mallar (işlər, xidmətlər) üzrə bazar qiymətləri barədə məlumat mənbələrindən, habelə dünya bazar qiymətləri barədə məlumat mənbələrindən istifadə edilir.

3. Bazar qİymətlərİnİn məlumat mənbələrİndən İstİfadə etməklə müəyyənləşdİrİlməsİ

3.1. Bazar qiyməti mal (iş, xidmət) satılan anadək, lakin malın (işin, xidmətin) təqdim edildiyi andan çoxu 30 gün keçənədək (əvvəl və ya sonra) ən yaxın tarixdə eyni (analoji) mal (iş, xidmət) üçün müvafiq əməliyyatlar zamanı təşəkkül tapan qiymətlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Bu zaman qiymətli kağızın bazar qiyməti bu qiymətli kağızın təqdim edildiyi andan əvvəlki ən yaxın tarixdə həmin emitentin eyni qiymətli kağızlar üçün fond birjasının kotirovkasına əsasən müəyyənləşdirilir, bu şərtlə ki, kotirovkalar yuxarıda göstərilən qaydaya uyğun elan edilsin.

3.2. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində nəzərdə tutulan hallarda vergilərin hesablanması məqsədi ilə bazar qiymətləri müxtəlif mənbələrdən alınmış məlumatlar və bütün dövrlər üzrə bazar qiymətlərinin səviyyəsində baş verən dəyişikliklər nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilir.

3.3. Malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri müəyyənləşdirilərkən qiymətlərə təsir edə bilən aşağıdakı amillər nəzərə alınır:

3.3.1. göndərilmiş malların (götürülmüş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin) həcmi (əmtəə partiyasının həcmi);

3.3.2. öhdəliklərin icra olunması müddəti, ödəniş şərtləri;

3.3.3. mallara (işlərə, xidmətlərə) tələb və təklifin dəyişməsi, (o cümlədən istehlakçı tələbinin mövsümi olaraq artıb azalması);

3.3.4. malların mənşə ölkəsi, alındığı və ya təqdim edildiyi yer;

3.3.5. malların (işlərin, xidmətlərin) göndərilmə şərtləri;

3.3.6. malların keyfiyyətinin və digər istehlak göstəricilərinin səviyyəsi;

3.3.7. marketinq siyasətinin aparılması ilə əlaqədar olaraq bazara analoqu olmayan yeni malların (işlərin, xidmətlərin) çıxarılması, yaxud malların (işlərin, xidmətlərin) yeni bazara çıxarılması, istehlakçıların tanış olması məqsədilə əmtəə nümunələrinin təqdim edilməsi;

3.3.8. işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, o cümlədən təmir, tikinti, quraşdırma işləri, nəqliyyat, icarə, təhsil, tibb xidmətləri və digər sahələr üzrə bazar qiymətləri müəyyənləşdirilərkən işlərin görüldüyü, xidmətlərin göstərildiyi ərazi, onların keyfiyyət göstəriciləri və qiymətlərə təsir edə bilən digər şərtlər nəzərə alınır.

3.4. Malların (işlərin, xidmətlərin) keyfiyyəti ilə əlaqədar qiymətlər bazar qiymətlərindən aşağı səviyyədə müəyyənləşdirilərkən keyfiyyətin səviyyəsi aidiyyəti dövlət orqanı tərəfindən təsdiq olunmalıdır.

4. Bazar qİymətlərİ barədə məlumat mənbələrİ olmadıqda qİymətlərİn müəyyənləşdİrİlməsİ

4.1. Eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallarla (işlərlə, xidmətlərlə) müvafiq əmtəə (iş, xidmət) bazarında heç bir əməliyyat aparılmadıqda, rəsmi və açıq mənbələrdən bu malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri haqqında məlumat toplamaq mümkün olmadıqda, aşağıdakı qiymətləndirmə üsullarından istifadə edilə bilər:

4.1.1. sonrakı (təkrar) satış qiymətinə əsasən.

Bu halda malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiyməti həmin malların (işlərin, xidmətlərin) sonrakı (təkrar) satış qiymətinə əsasən müəyyən olunur. Bazar qiyməti sonrakı satın qiymətindən tətbiq olunmuş əlavələr çıxılmaqla müəyyənləşdirilir.

4.1.2. Dəyərin müəyyənləşdirilməsi üsulu.

Bu üsulla bazar qiymətləri malları (işləri, xidmətləri) təqdim edənin əsaslandırılmış xərclərini və mənfəətini toplamaqla hesablanır.

4.1.3. Malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətlərini bu üsullardan biri ilə müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda, bazar qiymətləri müqavilə əsasında cəlb edilmiş ekspert tərəfindən müəyyənləşdirilir.

5. Vergİlərİn bazar qİymətlərİ əsasında hesablanması

5.1. Barter (mal mübadiləsi) əməliyyatları aparıldıqda, təsərrüfat əqdləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirildikdə, 30 gün ərzində vergi ödəyicilərinin eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallara (işlərə, xidmətlərə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi 30 faizdən çox (aşağı və yuxarı) dəyişdikdə, vergilər bazar qiymətləri əsasında hesablanır.

30 gün ərzində vergi ödəyicilərinin eyni xüsusiyyəti və ya eyni cinsli mallara (işlərə, xidmətlərə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi 30 faizdən az (aşağı və yuxarı) dəyişdikdə, vergilər faktiki təqdimolunma qiymətləri əsasında hesablanır.

5.2. Müəyyənləşdirilmiş bazar qiymətlərindən ancaq vergitutma məqsədləri üçün istifadə edilir və mallar (işlər, xidmətlər) qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada faktiki satış qiyməti ilə uçota alınır.

5.3. Vergi ödəyicilərinin təqdim olunan mallara (işlərə, xidmətlərə) tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi bu Qaydalara əsasən müəyyənləşdirilmiş bazar qiymətlərindən 30 faizdən çox aşağı olduqda, vergilər bazar qiymətləri əsasında, yuxarı olduqda isə faktiki təqdimolunma qiymətləri ilə hesablanır.

5.4. Alınmış malların (işlərin, xidmətlərin) alış qiyməti bazar qiymətlərindən 30 faizdən çox yuxarıdırsa və onların dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilibsə aşağıdakı hallarda həmin malların (işlərin, xidmətlərin) dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə bazar qiymətləri ilə aid edilir və vergilər yenidən hesablanır:

5.4.1. alınmış malların (işlərin, xidmətlərin) faktiki alış dəyərinin əsassız artırılması təsdiq edildiyi halda;

5.4.2. malgöndərəni (işləri görəni, xidmətləri göstərəni) müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda.

5.5. Alınmış malların (işlərin, xidmətlərin) faktiki təqdimolunma qiyməti ilə uçota alınması təsdiq edilərsə, bu malların (işlərin, xidmətlərin) müəyyənləşdirilən bazar qiymətlərindən 30 faizdən yuxarı qiymətə alınmasına baxmayaraq, onların faktiki alış dəyəri alıcı tərəfindən gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.

5.6. Barter (mal mübadiləsi) əməliyyatları aparılarkən və təsərrüfat əqdləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirilərkən qiymətlər bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla tətbiq edilir.

5.7. Nəzarət kassa aparatları tətbiq etməklə və maliyyə hesabatı kimi istifadə olunan ciddi hesabat blanklarından istifadə etməklə pul hesablaşmaları aparan vergi ödəyicilərində faktiki satış qiymətlərinin uçota alınması çek, maliyyə hesabatı kimi istifadə olunan ciddi hesabat blankları və digər aidiyyəti sənədlərlə təsdiq edilərsə, vergilərin bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla hesablanması həmin vergi ödəyicilərinə şamil olunmur.

5.8. Malların (işlərin, xidmətlərin) bu Qaydalarda göstərilən səbəblər nəticəsində bazar qiymətlərindən 30 faizdən aşağı qiymətlə təqdim edilməsi nəzərdə tutulduğu halda, vergi ödəyicisi vergi orqanlarına əsaslandırılmış məlumat verməlidir. Bu məlumatlar əsaslı hesab edildikdə, vergi orqanları onları nəzərə almalıdır.

5.9. Vergi ödəyicisi malları (işləri, xidmətləri) müəyyənləşdirilmiş bazar qiymətlərinə əsasən vergiləri hesablayıb ödəməklə, heç bir sübut və dəlil təqdim etmədən bazar qiymətlərindən aşağı səviyyədə təqdim edə bilər.

5.10. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində və bu Qaydalarda nəzərdə tutulmuş hallarda malların (işlərin, xidmətlərin) təqdimolunma qiymətləri bazar qiymətlərindən 30 faizdən çox aşağı olduqda, malların (işlərin, xidmətlərin) alış qiymətləri 30 faizdən çox yuxarı olduqda və onların dəyəri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edildikdə, barter (mal mübadiləsi) əməliyyatları aparılarkən və təsərrüfat əqdləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirilərkən tətbiq olunan qiymətlər bazar qiymətlərindən fərqləndikdə, vergilər müəyyənləşdirilmiş bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla yenidən hesablanır və vergilərin azaldılmasına görə Vergi Məcəlləsinə əsasən məsuliyyət tədbirləri həyata keçirilir.