Yusif yusifov qədim şərq tarixi yukle

prof.Ə.Dəmirçizadə məhz belə düşünmüş və beləcə də

«Tədqiqatın məqsədi qədim türk yazılı abidələrinə

müəllifin aşağıdakıları sübut etmək istədiyini görə bilər:

1.Türk xalqları uşaqdır. Türk xalqlarının tarixi

, çox qısadır. Ermənilərin, farsların neçə min illik tarixi

var, amma türklərin, çox olsa, 1500 illik tarixi var və 18-ci əsrə

qədər heç bir türk xalqı olmayıb, yalnız bir xalq (müxtəlif

regionlara yayılmaqla) və onların «türki» adlı bir dili olub.

Müəllifin «ideyası» ilə tanış olduqda adam düşünür ki, bizim

bir sıra açıq düşmənlərimiz özümüzünkülərdən çox insaflıdır.

Məsələn, bu ölkənin havası ilə tənəffüz edən Yadigar Əliyev kimilər

XVIII əsrə qədər müstəqil heç bir türk dili tanımır (müstəqil türk dili

yoxdursa, müstəqil türk xalqı da yoxdur). Amma rus siyasətinin

daşıyıcısı olan N.A.Baskakov M.A.Kastren, V.V.Bartold, V.V.Radlov,

P.M.Melioranski, S.Y.Malov, B.Y.Vladimirtsov, Q.Ramsted, V.Kotviç,

K.Qrenbek kimi nəhəng alimlərə əsaslanaraq, türk dillərini dil inki-

şafı baxımından 6 mərhələyə – Altay dövrü (ən qədim za-

manlardan hun dövrünədək), Hun dövrü (V əsrədək), qədim türk

dövrü (V-X əsrlər), orta türk dövrü (X-XV əsrlər), yeni türk dövrü və

s. dövrlərə ayıraraq göstərir ki, türk dillərinin Altay dövründə, bir

tərəfdən, türk dili türk, monqol və tunqus-mancur dillərinə

parçalanmış, digər tərəfdən, iki qola – türk-monqol və tünqus-man-

cur qollarına ayrılmışdır. Türk-monqol dilləri

dilləri adlana bilər. (Vvedenie v izuçenii törkskix əzıkov. İzdanie

vtoroe, «Vısşaə şkola», Moskva, 1969), s.148-149)

Y.Əliyev yazır: «Qədim türk dövrünün əsas xüsusiyyətlərindən

biri: «Yad təsirlər yoxdur və ya əhəmiyyətli tutumda deyil».(13) Hələ

Hun dövründə türk, monqol, tunqus-mancur tayfa dilləri inkişaf və

çarpazlaşma prosesində çin, sanskrit, fars, slavyan dilləri ilə əlaqədə

olmuşdur. Qərbdə yaşayan türk dillərinə qədim İran və slavyan,

şərqi türk dillərinə çin dili elementləri daxil olmuşdur.(154)

Rus N.A.Baskakov deyir ki, hələ Hun dövründə türk dillərinin

şərq və qərb qrupları fərqlənirdi. (s.157) Yadigar Əliyev isə deyir ki,

XVIII əsrə qədər ancaq regional fərq olub, yalnız bir türki olub.

Yenə N.A.Baskakovdan bir sıra iqtibaslar: «Bulqar dili – VI-

VIII əsrlərdə Volqa və Kama üzərində formalaşmış Bulqar

dövlətinin qədim dili…» olub. (s.233) «Xəzər dili – Volqanın və

Donun aşağılarında Xəzər dövləti əhalisinin qədim dili, IV əsrdən

əvvəl formalaşmış, VII-VIII əsrlərdə yüksək inkişaf qazanmışdır…»

(s.237) Əksər tədqiqatçılar çuvaş dilinin mənşəyini və inkişafını

bulqar dili ilə bağlayırlar (VI-XIV əsrlər). (239) Türkmən dilinə

Qaraxanilər dövlətinin uyğur, tirkeş, karluk dialektləri əsasında

təqribən X-XI əsrlərdə formalaşmış dili təsir etmişdir.(s.250)

Habelə karluk-uyğur yarımqrupunun X-XI əsrə, uyğur dilinin XI

əsrə aid abidəsi («Kudatku biliq»), Karluk-xarəzm ədəbi dilinin

Xarəzmdə monqol dövrünə qədər mövcud olduğu göstərilir. Bu

ədəbi dilin «Divani-hikmət» kimi abidəsi məlumdur. Əhməd

Yəsəvi (1105-1166) bu əsəri qədim Cığatay dilində yazmışdır.

Əgər bir dilin abidəsi varsa və o abidə o dilə aid edilirsə, deməli,

o dil o biri dillərdən fərqlənir.

«Qırğızlar Orta Asiyanın ən qədim xalqlarındandır. Qırğızlar

haqqında ilk məlumat e.ə.201-ci ilə aiddir.» (A.A.Koklyanova. Kir-

qizskiy əzık. V kn: «Mladopisğmennıe əzıki narodov SSSR», 1959,

s106) «Uyğurlar qədim zəngin mədəniyyəti olan xalqdır. Eramızın

VIII əsrinə aid yazısı və yazılı abidələri olan xalqdır». (Orada, 170)

«Çuvaş dili, məlum olduğu kimi, o biri türk dillərindən kəskin fərq-

lənən dildir». (s.182)

Yadigar da jeyir ki, XVIII əsrə qədər türk dilləri

fərqlənməyib və cəmi bir dil olub – «türki».

Başqa ölkələrin tədqiqatçıları başqa cür deyir, az-çox insafla

danışır. Bizim öz içərimizdən doktor olmaq istəyən isə deyir ki, «Sözü

uzatmayın, VI-X əsrlərdə bir dil – «bir qədim türk dili olub», X əsrdə

bu dil türki adlı yeni dilə çevrilib, XVII əsrə qədər o, bir (vahid) dil ki-

mi inkişaf edib, XVII əsrdə tənəzzül edib və başına nə iş gəlib, bilmi-

2.Dediyinin mahiyyəti bir də budur ki,

X1 əsrə qədər

Azərbaycanda türk olmayıb, Azərbaycan əhalisi X1

əsrdən türkləşdirilməyə başlayıb,

Səlcuqların gəlişi ilə.

Bu, çox əhəmiyyətli «yenilik»dir, çünki belə olmasa, ermənilər

və farslar üçün çətinlik olar. Məsələn, ermənilər deyə bilməz ki, in-

diki Azərbaycan torpaqlarının hamısı Tiqranın əraziləridir. Amma biz

özümüz sübut edəndən sonra ki, bu yerlərə biz gəlməyik, XI əsrdən

gəlməyə başlamışıq, onda onların daha nə çətinliyi olar? Adam bey-

nəlmiləlçi olmalı, qonşulara kömək etməlidir.

Amma bizim görkəmli alimlərimiz tam başqa söz deyirlər və

tarixi faktlar da onların dediklərinə uyğundur, bu köhnə

bayatının yenidən «kəşfinə» yox.

Şumer-türk münasibətləri insanları təzəcə düşündürməyə

başladığı, aborigen türklərin çox qədim tarixi nəzərə alınmadığı

dövrdə ümumxalq Azərbaycan dilinin VI-VIII əsrlərdə təşəkkül

tapdığını qeyd etməyin özü də böyük cəsarətin və elmi qğdrətin

nəticəsi idi. Ədəbi dilimizin tarixinin misilsiz tədqiqatçısı

prof.Ə.Dəmirçizadə məhz belə düşünmüş və beləcə də

yazmışdır: “Məlum olduğu üzrə, VI-VIII əsrlərdə vahid

Azərbaycan xalqı formalaşdığı kimi, bu xalqın hamısının ünsiyyət

vasitəsi vahid ümumxalq Azərbaycan dili də artıq mövcud idi və

geniş dairədə işlənirdi”.(40; 71)

Azərbaycan tarixçi, dilçi və etnoqraflarının əldə etdiyi yeni

materiallar əsasında ümumxalq Azərbaycan dilinin VI-VIII

əsrlərdə deyil, III-V əsrlərdə tam təşəkkül tapmış olduğu

güstərilmişdir. Artıq bu zaman, yəni “. V yüzilliyin sonları, VI

yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanın, demək olar ki, hər yerində

dilləri bizim Azərbaycan dilinin kökündə dayanan soylar

yaşayırdılar. Gətirdiyimiz külli miqdar materiallar və mülahizələr

göstərir ki, ilk orta yüzilliklərdə islam dininin bu ərazidə

yayılmasından qabaq, ola bilsin ki, daha çox qabaq Azərbaycan

ərazisi əhalisinin böyük əksəriyyəti artıq türkdilli idi”. (5; 95-96)

Bu fikri yalnız ekstralinqvistik amillərin tədqiqi əsasında

deyil, toponim, etnonim, antroponim, hidronim, oronim və sairin,

elmi əsərlərə yol tapıb həmin əsərlərdə mühafizə olunmuş

leksikanın araşdırılması əsasında digər alimlərin gəldiyi nəticələr

də təsdiq edir. Bu dövr başqa quruluş tipində olan qonşu dilləri

Azərbaycan dilinin öz təsiri altına aldığı dövr idi. XIX əsrin 70-ci

illərində doktor Mordman erməni dilinə həsr etdiyi əsərində

yazmışdır: «Məlumdur ki, ermənilər Hind-Avropa mənşəli

xalqdır, amma onların dili Turan (türk) dilinin güclü təsirinə

məruz qalmışdır. Mən həmin ifadə ilə heç də çoxəsrlik kontakt

nəticəsində osmanlı türkcəsindən alınmış sözləri nəzərdə tut-

muram. Söhbət IV, V, VI və VII əsrlərdə erməni ədəbi dilinə

keçmiş Turan elementlərindən gedir. Bu elə bir dövr idi ki,

dünyada hələ nə səlcuqlar, nə osmanlılar… var idi». (13, 80)

Bizim bir sıra tarixçi alimlərimiz də bu dövrü geniş

araşdırmışlar. Akademik Ziya Bünyadov yazmışdır: «Beləliklə, Azər-

baycanın və Aranın türkləşməsi ərəblərin siyasi arenaya

çıxmasından çox-çox əvvəl Sasani imperiyası tərkibində başlamışdı.

Ərəblərin Azərbaycanda görünməsi və müstəmləkəçiliyi əvvəllər bu

prosesi ləngidirdi, lakin tezliklə ərəblərin türklər tərəfindən

assimilyasiyaya uğradılması onu sürətləndirdi və hər hansı yüz

ildən sonra o, geniş vüsət aldı».(38, 182) Z.Bünyadov yenə yazmış-

dır: «Bir sıra tədqiqatçıların etdiyi kimi, türkləşmənin XI – XII

əsrlərdə baş verdiyini qəbul etmək səhv olardı. Azərbaycan ərazisinə

türkləri gəlmə, yad xalq hesab etmək də inandırıcı deyil, çünki bu

halda böyük kompakt yerli türk tayfa təşkilatları inkar edilmiş

Keçmiş SSRİ-də qədim Şərqi, qədim Şərq dillərini yaxşı bilən

üç alimdən biri – Yusif Yusifov deyir ki, Azərbaycan türk xalqı və

ümumxalq Azərbaycan dili VI əsrdə artıq tam təşəkkül tapmışdı

(Tarixçilərdən nahaq sitat verirəm, çünki bəzi alimlərin fikrinə görə,

«tarixçinin dilə nə dəxli var?»).

Türk tarixinə dair bir akademiya qədər iş görmüş

Q.Qeybullayev yazır ki, Səlcuqlar gələndən neçə yüz il əvvəl

Azərbaycan dili mövcud idi və Səlcuqların bu dilin formalaşmasında

heç bir rolu yoxdur.

Dissertantın əsaslanmaq istədiyi N.Cəfərov konkret bir

nümunə ilə əvvəlki mğrtəce konsepsiyanı ustalıqla ifşa etmişdir.

Müəllif akademik «Azərbaycan tarixi”»nin 1-ci cildində (1998)

Azərbaycan xalqının etnik tərkibi, dilinin mənşəyi və inkişaf yolu

barədə fikrin mürtəce mahiyyətini (biz bu mğrtəce mahiyyəti

«Təzadlar» qəzetinin 2001-ci il iyul-avqust nümrələrində geniş

şəkildə oxuculara zatdırmışıq) düzgün ifşa etmişdir: «Azərbaycan

xalqının təşəkkülündə Manna, Atropatena və Qafqaz

Albaniyasında məskunlaşmış müxtəlif, o cümlədən Qafqaz və

İran dillərində danışan (kursiv mənimdir – Q.K.) qədim dövr və

orta əsrlərin tayfa və xalqları – mannalılar, kaspilər, Atropatena

madalıları, albanlar, azərilər və bir sıra digərləri əsas rol

oynamışlar. Azərbaycan xalqının, dilinin formalaşması

etnogenezin son mərhələsində – orta əsrlərdə davam etmişdir»”.

(1;34) N.Cəfərov «Azərbaycan tarixi»ndən bu sitatı verərək

yazır: “Göründüyü kimi, bu «konsepsiya”» Azərbaycan xalqının

mənşəyi barədə hər cür volyuntarist nəzəriyyənin ortaya çıxması

üçün münbit metodoloji şərait yaradır. Və bu “konsepsiya” yalnız

səhv deyil, həm də mürtəcedir, xalqa öz keçmişini, etnik

mənşəyini unutdurmaq «ehtiyac”ından» irəli gəlmişdir»”. (44;

16) Akademik nəşrin tənqidinə həsr etdiyimiz silsilə məqalələrdə

birinci cilddə Azərbaycan etnogenezinə yanlış və qeyri-elmi,

zərərli mövqeyə kəskin münasibətimizi bildirmişik. (bax: 59)

N.Cəfərovun münasibətində bizə xoş gələn odur ki, reallıq

getdikcə dərk olunmaqdadır. Çünki bu, son dərəcə ciddi

məsələdir – «Xalqa öz tarixini unutdurmaq ehtiyacı»” başqa

şəkildə deyilmiş olsa, əslində, düşmənçilikdir.

Söhbət etnogenezdən gedir. “Tarixçi” adlananın əksinə

olaraq, xalqın dilini, mədəniyyət və sosial tarixini düzgün

düşünən dilçi yazır:

“III-V əsrlərdə Azərbaycan dili formalaşır, – bu proses türk

tayfa dillərinin (birinci növbədə folklor dilinin) mərkəzləşməsi

hesabına gedir; VII, XI əsrlərdə Azərbaycana gələn türk tayfaları

artıq müxtəlif tayfalarla (yaxud tayfa birlikləri ilə) deyil,

müəyyənləşmiş xalq mövcudluğu (və onun dili) ilə qarşılaşır –

gəlmə mədəniyyətin qohum yerli mədəniyyətlə ehtivası tədricən

Burada fikir daha aydın söylənmişdir: III-V əsrlərdə

Azərbaycan xalqı və ümumxalq Azərbaycan dili formalaşmışdır.

Və yenə çox aydın deyilmişdir: bu dövrdən, yəni V əsrdən sonra

gələn türklər Azərbaycan ərazisində tayfalarla və ya tayfa dilləri

ilə deyil, hazır xalqla və onun artıq təşəkkül tapmış dili ilə

qarşılaşmışlar. Buradan o da hasil olur ki, XI və sonrakı əsrlərdə

gələn Səlcuq oğuzları Azərbaycanda Azərbaycan dili

formalaşdırmayıb. Onlar gələndə artıq bu xalq və onun dili vardı.

Onlar yalnız bu hazıra havadar ola bilərdilər. Və bəlkə buna heç

ehtiyac da yox idi. Beləliklə, bu fikir Səlcuqlar tərəfindən

Azərbaycan dilinin formalaşdırılması barədə kökündən yanlış

olan zərərli konsepsiyanın bizim tərəfimizdən dartılıb qoparılmış

ïóò àüàúûíû bir daha baltalamışdır.

Mən bunları misal gətirəndə qeyri millətlər yox (onlar deyə

bilər), türk millətinin bir sıra savadlı adamları etiraz edir, özü də

ictimai yerdə, deyirlər ki, «Nə olar, onlar elə deyib, bu da belə

deyir, bununla dünya dağılmır ki?»

Bu adam deyir ki,

«Kitabi-Dədə Qorqud» X1

Dövlət tədbiri ilə «Kitabi-Dədə Qorqud»un 1300 illiyi

keçirildi. Gənc alim isə 1300 illiyi qəbul etmir, dastanı X1 əsrə

aid edir. Ona görə X1 əsrə aid edir ki, Səlcuqlarla – X1 əsrdə

gələn türklərlə bağlayır. Yəni X1 əsrə qədər Azərbaycanda türk

də olmayıb, «Kitabi-Dədə Qorqud» da.

Biz sonrakı tədqiqatlarımızda bu dastanın 1300 yox, azı 3300

yaşı olduğunu ortaya çıxardıq. Ortaya çıxardıq ki, «Dədə

Qorqud»un poetikası ilə Homerin poemalarının poetikası arasında

böyük yaxınlıq vardır. Bu yaxınlıq Orta Asiya türkləri ilə ola

bilməzdi. Bu yaxınlıq yunanların qonşuluğundakı Azərbaycan

türkləri ilə ola bilərdi. VI əsrdə «Dədə Qorqud» boylarından birinin

fars dilində tərcüməsinin Sasanilərin saray kitabxanasında olması

da az şey demir. Ə.Dəmirçizadə hələ 50 il bundan əvvəl qeyd edib

ki, «Kitabi-Dədə Qorqud» Səlcuq oğuzları ilə bağlı deyil,

Azərbaycanın qədim əhalisi olan yerli oğuzların əsəridir.

, bu adam tarixdə heç Azərbaycan tanımır.

Avtoreferatında iki cümlədə «Azərbaycan» adı çəkə bilərdi ki,

deyir (misalları əvvəldə

Bunun qəsdən və ya qeyri-ixtiyari olduğunu deyə bilmirəm.

Amma onu bilirəm ki, bu, Vətən hissi, Vətən təəssübkeşliyi olma-

yanda olur. Azərbaycanın torpaqları parça-parça getdiyi kimi, tarixi

də beləcə parça-parça kəsilib qısaldılır. Bu sözlərlə Azərbaycan

tarixi nə az, nə çox, dörd min il geri salınır (o da hələ X1 əsrdən

sonra Azərbaycan tanıyırsa).

Azərbaycanın tarixii İranın tarixindən 2500 il qədimdir.

XI əsrdən danışır. XI əsrdə İran var idi? Azərbaycan əhalisi

də, farslar da, ərəblər də Xilafətin hakimiyyəti altında idilər. Amma

Azərbaycan üstünlüyə malik idi: XI-XII əsrlərdə Xilafəti Atabəylər

idarə edirdilər, onlar isə Azərbaycan türkləri idilər. Hətta Atabəy

Qızıl Arslan ölümündən bir neçə il əvvəl Xilafət ordusunu məhv

edərək Azərbaycanın tam müstəqilliyinə nail olmuşdu. Bu qədər

böyük tarixin üstündən qələm çəkib «İran» yazmaqda məqsəd

Bu oğlanın – Yadigar Vəli oğlu Əliyevin doktor olmasına mən

etiraz etmirəm. Qəti şəkildə etiraz etmirəm. Gəncdir, qabiliyyəti də

var. Onun qələmindən çıxan (amma əsər başqasının da üslubuna

oxşayır – adamın öz üslubu olar) bu yazıları başa düşmək və başa

salmaq lazımdır, ağlamaq yox. Heç kim düşməsə də, mən onu, o da

məni başa düşdü. Dediklərinin mahiyyəti bunlardan ibarət idi. Bu

tezislər tarixi reallığın kəskin təhrifindən ibarətdir. Bir qədər də

mahiyyətində türk və Azərbaycan tarixinə nifrət var. Bunlar türk

dünyasına, Azərbaycan tarixinə baş ucalığı gətirmir.

Qalanını millət özü bilər…

1.Azərbaycan tarixi. EA-nın nəşri, I cild,

2.Azərbaycan tarixi.-Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı,

3.N.F.Katanov. Alfavitnıy ukazatelğ sobstvennıx

imen, vstreçaöhixsə vo vtorom tome, obrazüı narodnoy

literaturı törkskix plemen, sobrannıx V.V.Radlovım. SPb.,

4.Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Azərbaycan

Universiteti Nəşriyyatı, Bakı, 1989.

5.Mahmud İsmayıl.Azərbaycan tarixi. «Azərbaycan

ensiklopediyası” nəşriyyat-poliqrafiya birliyi», Bakı, 1997.

6.Qiyasəddin Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin

təşəkkülü tarixindən. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı,

7.Moisey Kalankatuklu.Albaniya tarixi. (Müqəddimə,

qeyd, tərcümə və şərhlər akad.Z.Bünyadovundur), Bakı,

8.Kemal Aliev. Antiçnıe istoçniki po istorii

Azerbaydjana. –Baku, “Glm”, 1987.

9.Q.A.Qeybullaev.K gtnoqenezu azerbaydjanüev.

10.A.S.Sumbatzade.Azerbaydjanüı – gtnoqenez i

formirovanie naroda.-Baku, «Glm»,1990.

11.Əhməd Zəki Vəlidi Toğan. Ğmumi tərihinə giriş.

I, İstanbul, 1946.

12.Ə.Dəmirçizadə. 50 söz. «Gənclik”», Bakı, 1968.

13. Q.Voroşil. Qafqaz Albaniyası. Bakı, “Öyrətmən”,

15.Bahaəddin Ögəl.Böyük hun imperiyası. I Bakı,

16.T.M.Mamedov. Kavkazskaə Albaniə. “Maarif”,

17.Azərbaycan tarixi. Ən qədim dövrlərdən XX əsrin

əvvəllərinə qədər, EA nəşri, 1993.

18.A.Q.Abramən Deşifrovka nadpisey Kavkazskix

Aqvan. Erevan, 1964.

19.A.Şanidze.Novootkrıtıy alfavit kavkazskix

albanüev.-V kn. İ.Abuladze. K otkrıtiö alfavita kavkazskix

albanüev, Tbilisi, 1938,

20.Dokladı AN Azerb. SSR, 9, 1948,

21.Drevnetörkskiy

22.K.Q.Aliev. O nazvanii reka Kura. DAN

23.N.Ə.Merpert.Drevneyşie bolqarskie plemena v

Priçernomorğe. V kn.: Oçerki istorii SSSR, III-IX vv.,

24.S.S.Aliərov.Ob gtnoqeneze azerbaydjanskoqo

naroda. V sb.: K probleme gtnoqeneze azerbaydjanskoqo

25.V.İ.Abaev.Skifo-sarmatskie nareçiə. V kn.:

Osnovı iranskoqo əzıkoznaniə. Drevneiranskie

26.G.Moravçiq. Bizantiko-turkika, III, d. 11,1943.

27.N.A.Baskakov. Vvedenie v izuçenii törkskix

əzıkov. Moskva, 1969.

28.S.Ö.Kasumova. Azerbaydjan v III-VII vv., Baku,

29. Q.A.Qeybullayev. Azərbaycanlıların etnik

tarixinə dair. Bakı, «Elm», 1994.

30.Abdulla Fazili.Atropatena.Er.əv.IV-er.VII əsri.

31.M.Yusifov.Türk dillərində kök sözlərin

fonomorfologiyası (səs keçidləri), I hissə, Gəncə, 1994.

32.Y.B.Yusifov.Qədim Şərq tarixi. Bakı Universiteti

35. Murad Adji.Evropa, törki, Velikaə Stepğ.

Moskva, Mıslğ, 1998.

36. Ə.Dəmirçizadə. Azərbaycan dilindəki oğuz-

qıpçaq lisani ünsürləri. Azərb.SSR EA Dilçilik institutunun

əsərləri, 1-ci cild,1947, s.3-14.

37.M.İ.Artamanov. İstoriə xazar. Leninqrad, 1962.

38.Z.M.Buniatov.Azerbaydjan v VII-IX vv.

39.Rəfik Özdək. Türkün qızıl kitabı. Bakı,1992.

40.Ə.Dəmirçizadə. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. 1,

41.Ç.Qaraşarlı.Qafqaz albanları türk idilər.

«Məqalələr toplusu»”, IV, Azərbaycan Dövlət Dillər

İnstitutu, Bakı, 2000.

43.İ. Aliev. Oçerk istorii Atropatenı.

Azerbaydjanskoe Qosudar- stvennoe İzdatelğstvo, Baku,

44.N.Cəfərov.Azərbaycanşünaslığa giriş. Bakı,

45.E. Əzizov.Azərbaycan dilinin tarixi

dialektologiyası. Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1999.

46.Zaur Qasanov. Üarskie skifı. Liberty New

47.V.V.Bartolğd. Törki. Alma-Atı,1998.

48.F.Məmmədova. Azərbaycanın (Albaniyanın)

siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası. Azərbaycan Dövlət

Nəşriyyatı, Bakı, 1993.

49.F.Mamedova. K voprosu ob albanskom

(Kavkazskom) gtnose. Azərb. SSR EA-nın Xəbərləri, tarix,

fəlsəfə və hğquq seriyası, 1989, №3.

50.K.Əliyev, F.Əliyeva.Azərbaycan antik dövrdə.

Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1997.

51.K.Q.Aliev. K voprosı o qarqarax i territorii ix

rasseleniə, DAN Azerb. SSR, 1981, ¹ 1.

52.L.N.Qumilev. Otkrıtıe xazarii. Moskva, 1966.

53.R.Q.Kuzeev. Proisxojdenie başkirskoqo naroda.

54.Çingiz Qaraşarlı. Əfsanənin izi ilə. «Ulduz»”,

55.Ə.Tanrıverdi. «Kitabi-Dədə Qorqud»”da şəxs

adları. Bakı, «Elm»”, 1999.

56.İzvestiə drevnix pisateley. t. I. Per.

V.V.Latışeva. SPb., 1893, s.185-186.

57.Q.Kazımov. Qurbani və poetikası. APİ nəşri,

58.Q.Kazımov. Sənət düşüncələri. Azərbaycan

Dövlət Kitab Palatası, Bakı,1997.

59.Q.Kazımov.Azərbaycan tarixi – 1. «Təzadlar»”

qəzeti, iyul-avqust 2001, ¹ 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29,

30. Qədim Azərbaycan dili dövrü. «İki sahil”», 2 fevral

2002, 5 fevral 2002, 6 fevral 2002; Ədəbi dilimizin

təşəkkül yolu. «Paritet”» qəzeti, 14-16 iyun 2003, ¹ 65

60.K.Ş.Şaniəzov. K gtniçeskoy istorii uzbekskoqo

Yusif Yusifov (tarixçi)

Yusif Bəhlul oğlu Yusifov ( 23 sentyabr 1929 ( 1929-09-23 ) , Vedi – 4 yanvar 1998 ( 1998-01-04 ) , Bakı ) — görkəmli Azərbaycan tarixçisi, şərqşünas, türkoloq, dilçi, mixi yazılar üzrə mütəxəssis [1] , toponimikaçı, elamşünas, Azərbaycanda qədim Şərq tarixinin tədqiqinin əsasını qoyan, nadir ixtisaslı alimlərdən biri.

Elam tarixinə aid araşdırmaları onu dünyanın tanınmış şərqşünas alimləri ilə bir sıraya qoydu, Azərbaycan tarixi üzrə çoxsaylı əsərləri isə tariximizin bir çox qaranlıq səhifələrinə işıq saçdı və yeni istiqamətdə əvəzsiz rol oynadı.

Mündəricat

Yusif Bəhlul oğlu Yusifov 1929-cu il sentyabrın 23-də Qərbi Azərbaycanın (hazırkı Ermənistan) Böyük Vedi mahalında anadan olmuşdur. Qədim Oğuz yurdu Vedidə boya-başa çatan Yusif Yusifov 1946-cı ildə İrəvanda Azərbaycan Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra təhsilini dünyanın tanınmış şərqşünaslıq mərkəzlərindən olan Leninqrad (hazırda Sankt-Peterburq) Universitetində davam etdirmiş və orada qədim Şərq dilləri (şumer, akkad, elam, iran) üzrə yüksək filoloji hazırlıq keçmişdi. 1952-ci ildə Universitetin İran filologiyası şöbəsini bitirən Yusif Yusifov vətənə qayıdır və 1952-1953-cü illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix və Fəlsəfə İnstitutunda əmək fəaliyyətinə başlayır. Lakin tezliklə qədim Şərq tarixinə maraq və Universitetdə aldığı zəngin biliyi elmi-tədqiqat sahəsində reallaşdırmaq arzusu gənc Yusifi yenidən Leninqrada çəkir. 1953-1956-cı illərdə o, Leninqrad Dövlət Ermitajında görkəmli şumerşünas və assurşünas İ. M. Dyakonovun rəhbərliyi ilə aspiranturada təhsilini davam etdirir, dünya tarixşünaslığında az öyrənilmiş mövzulardan olan Elam tarixini mövzusu kimi seçir. Yusif Yusifovun Elam tarixinin son dövrünə aid ilk irihəcmli məqalələri və 1958-ci ildə müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyası görkəmli şərgşünas alimlərin diqqətini cəlb edir, onu nüfuzlu elamşünas alim kimi tanıdır.

Namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra vətənə tanınmış, elimdə öz sözü və istiqaməti olan alim kimi dönən Yusif Yusifov 1967-ci ilədək Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda çalışır. Qısa müddətdə o, Elam, Midiya, Assuriya və Urartu tarixinin mühüm problemlərinə aid respublika, ittifaq və xarici ölkələrin jurnallarında məqalələr nəşr etdirir, Elamın ictimai-iqtisadi tarixinə aid doktorluq dissertasiyasını başa çatdırır və 1965-ci il tarixində Tbilisidə uğurla müdafiə edir. 1968-ci ildə Yusif Yusifov Moskvada Elamın ictimai-iqtisadi tarixinə həsr olunmuş irihəcmli monoqrafiyası nəşr olundu. Uzun illərin zəhmətinin nəticəsi olan bu əsər dünya tarixşünaslığında yüksək qiymətləndirildi və müəllifi Avropa və Amerikanın görkəmli elamşünas alimləri ilə bir sıraya qoydu.

1967-ci ildən pedaqoji fəaliyyətə başlayan Yusif Yusifov M. F. Axundov adına Pedaqoji Dillər İnstitutunun Azərbaycan tarixi kafedrasında professor, 1971-ci ildən ömrünün sonunadək isə Azərbaycan Pedaqoji Universitetində professor, kafedra müdiri [2] , fakültə dekanı [3] vəzifələrində işləmiş, elmi və pedaqoji kadrların yetişdirilməsinə böyük əmək sərf etmişdir.

Qədim Şərq tarixini dərindən bilən və böyük pedaqoji təcrübəyə malik olan Yusif Yusifov 1993-ci ildə ömrünün ən dəyərli kitablarından birini – ali məktəblər üçün “Qədim Şərq tarixi” dərsliyini nəşr etdirmişdir [4] .

Yusif Yusifov Şərqin və Azərbaycanın qədim tarixi üzrə onlarla mütəxəssis yetişdirmiş, ali və orta məktəblər üçün dərsliklər və dərs vəsaiti yazıb çap etmişdir, o cümlədən Azərbaycan toponimikasına dair bir sıra elmi məqalələrin və S. Kərimovla birlikdə dərsliyin müəllifidir. Bu dərslik ali məktəblərin humanitar fakültələrində müasir dövrdə də tədris vəsaiti olaraq qalmaqdadır.

Yusif Yusifovun maraq dairəsi Azərbaycan tarixinin demək olaraq ki, dörd min illik (e.ə. III min. – b.e. I min.) dövrünü əhatə edirdi. O, hazırda ali məktəblərdə fundamental elmi vəsait olan “Azərbaycan tarixi” dərsliyinin redaktoru (akad. Z. Bünyadovla birlikdə) və müəlliflərindən idi.

Böyük Sovet Ensiklopediyasının 1981-ci il tarixli nəşrinə Yusif Yusifov Azərbaycan SSR-nin görkəmli tarixçi alimi, ilk və yeganə elamşünası kimi daxil edilmişdir.

Əsas elmi əsərləri

Царское ремесленное хозяйство в Мидии и Эламе (VI в. до н. э.). Автореф. канд. дисс. Ленинград. – 16 стр.

Хозяйственные документы из Суз и хронология ранних Ахеменидов // Вестник Древней Истории, №3, с. 18-32.
Царское ремесленное хозяйство в Эламе Мидийско-персидского времени // Труды Института Истории АН Азерб. ССР. Т.XIII, с. 80-108.

К вопросу о деятельности Гауматы // Доклады АН Азерб. ССР, №3, с. 251-257.
О государственном ремесленном хозяйстве в Мидии // Доклады АН Азерб. ССР, №3, с. 373-377.
Эламские долговые документы из Суз (II тыс. до н. э.) // Вестник Древней Истории, №2, с. 45-56.

Характер организации ремесла в Ассирии, Урарту и Мидии // Труды Института Истории АН. Азерб. ССР. T.XIV, c. 5-34.
Важное исследование по эламскому языку. Рец. на кн.: “H. H. Paper. The Phonology and Morphology of Royal Achaemenid Elamite. Ann Arbor. The University of Michigan Press. 1955. (199 стр.) // Палестинский сборник, №5, с. 142-147.
Долговые документы из Суз (VII в. до н. э.) // Исследования по истории культуры народов Востока. Сборник в честь академика И. А. Орбели. Москва, Ленинград, с. 518-524.
Купля-продажа недвижимой собственности и частное землевладение в Эламе // Клио. Вып. 38. Берлин, с. 5-22.
Частное землевладение в Эламе (II тыс. до н. э.) // XXV Всемирный Конгресс Востоковедов. Доклады советской делегации. Москва, с. 1-11.
Azərbaycan tarixinə aid qiymətli tədqiqat // “Kommunist” qəzeti, 18, IX.
On private landownership in Elam in the second millennium B. C. // XXV International Congress of Orientalists. Moscow, p. 1-13.

О названиях “Алван” и “Арран” // Известия АН Азерб. ССР. Серия обществ. Наук, №10, с. 23-31.
Термины для рабов в Эламе, Мидии и Персии в середине I тыс. до н. э. // Вестник Древней Истории, №4, с. 32-49.
Azərbaycanda ən qədim insan məskəni // “Azərbaycan gəncləri” qəzeti, 20. I.
Yeni tədqiqat // “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 26.VIII.

Nə üçün aprelin 1-i aldatma günüdür // Elm və Həyat, №4, s. 5.
Salamlaşma necə yaranmışdır // Elm və Həyat, №8, s. 20.
Знаки на камне // Газ “Бакинский рабочий”, 10.III.

Эламские хозяйственные документы из Суз (начало) // Вестник Древней Истории, №2, с. 191-222.
Эламские хозяйственные документы из Суз (окончание) // Вестник Древней Истории, №3, с. 201-261.
Эламское sugir // Палестинский сборник, №2, с. 9-15.
Всесоюзное совещание историков и задачи исторической науки в Азербайджане (хроника) // Известия АН Азерб. ССР. Серия обществ. наук, №3, с. 123-126.
Bizim era // Elm və Həyat, №2, s. 18.
Yer adları necə yaranmışdır // Elm və Həyat, №10, s. 14.

Элам. Социально-экономическая история. // Автореф. докт. дисс. Баку, 1965, 59 с.
Храмовое хозяйство в Эламе // Клио, №46, Берлин, с. 5-25.
Общие черты наследования в гражданской и царской семьях Элама // Академия Унгарика. Будапешт, с. 48-49 (тезисы доклада).
Qədim kitabələr necə oxunmuşdur // Elm və Həyat, №2, s. 5-8.
Qədim kitabələr necə oxunmuşdur // Elm və Həyat, №3, s. 26-28.
Nə üçün qitələrin adları “A” hərfi ilə başlayır və qurtarır // Elm və Həyat, №8, s. 14.
“Quba” və “Xaçmaz” // Elm və Həyat, №9, s. 10.

Договор о “Братстве” в Эламе // Вестник Древней Истории, №4, с. 3-16.
Рецензия на кн.: “К. Каракашлы. Материальная культура азербайджанцев северо-восточной и центральной зон Малого Кавказа. Баку, 1964. – 280 стр.” // Советская Этнография, №4, с. 183-187.
Слушая востоковеда // Газета “Баку”, 09.X.

İstinadlar

↑Manna dövrünə aid türkcə yazı nümunəsi
↑Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti – Ümumi Tarix Kafedrası [ölü keçid]
↑Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti – UNİVERSİTETİN TARİX FAKÜLTƏSİ [ölü keçid]
↑Azərbaycan Milli Kitabxanası

September 08, 2021
Ən son məqalələr

Duşeti

Duşes limonadı

Dvayt Eyzenhaver

Dvin

Dxirubxay Ambani

Dyuk Universiteti

Dyula Andraşi

Dyula Bençur

Dyula Krudi

Dyun

Ən çox oxunan

Elvin Kristoffel

Elvin Kərimov

Elvin Həsən

Elvin Orucov

Elvin Mikayılov

yusif, yusifov, tarixçi, vikipediyada, soyadlı, digər, şəxslər, haqqında, məqalələr, yusif, yusifov, yusif, bəhlul, oğlu, yusifov, sentyabr, 1929, 1929, vedi, yanvar, 1998, 1998, bakı, görkəmli, azərbaycan, tarixçisi, şərqşünas, türkoloq, dilçi, mixi, yazılar,. Vikipediyada bu ad soyadli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Yusif Yusifov Yusif Behlul oglu Yusifov 23 sentyabr 1929 1929 09 23 Vedi 4 yanvar 1998 1998 01 04 Baki gorkemli Azerbaycan tarixcisi serqsunas turkoloq dilci mixi yazilar uzre mutexessis 1 toponimikaci elamsunas Azerbaycanda qedim Serq tarixinin tedqiqinin esasini qoyan nadir ixtisasli alimlerden biri Yusif YusifovYusif Behlul oglu YusifovDogum tarixi 23 sentyabr 1929Dogum yeri SSRI Ermenistan SSR Vedi mahaliVefat tarixi 4 yanvar 1998 68 yasinda Vefat yeri Azerbaycan BakiVetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti AzerbaycanliElmi derecesi tarix elmleri doktoruElmi adi professorTehsili Sankt Peterburq Dovlet Universitetinin Serqsunasliq fakultesi d Elam tarixine aid arasdirmalari onu dunyanin taninmis serqsunas alimleri ile bir siraya qoydu Azerbaycan tarixi uzre coxsayli eserleri ise tariximizin bir cox qaranliq sehifelerine isiq sacdi ve yeni istiqametde evezsiz rol oynadi Mundericat 1 Heyati 2 Haqqinda 3 Esas elmi eserleri 4 IstinadlarHeyati RedakteYusif Behlul oglu Yusifov 1929 cu il sentyabrin 23 de Qerbi Azerbaycanin hazirki Ermenistan Boyuk Vedi mahalinda anadan olmusdur Qedim Oguz yurdu Vedide boya basa catan Yusif Yusifov 1946 ci ilde Irevanda Azerbaycan Pedaqoji Texnikumunu bitirdikden sonra tehsilini dunyanin taninmis serqsunasliq merkezlerinden olan Leninqrad hazirda Sankt Peterburq Universitetinde davam etdirmis ve orada qedim Serq dilleri sumer akkad elam iran uzre yuksek filoloji hazirliq kecmisdi 1952 ci ilde Universitetin Iran filologiyasi sobesini bitiren Yusif Yusifov vetene qayidir ve 1952 1953 cu illerde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Tarix ve Felsefe Institutunda emek fealiyyetine baslayir Lakin tezlikle qedim Serq tarixine maraq ve Universitetde aldigi zengin biliyi elmi tedqiqat sahesinde reallasdirmaq arzusu genc Yusifi yeniden Leninqrada cekir 1953 1956 ci illerde o Leninqrad Dovlet Ermitajinda gorkemli sumersunas ve assursunas I M Dyakonovun rehberliyi ile aspiranturada tehsilini davam etdirir dunya tarixsunasliginda az oyrenilmis movzulardan olan Elam tarixini movzusu kimi secir Yusif Yusifovun Elam tarixinin son dovrune aid ilk irihecmli meqaleleri ve 1958 ci ilde mudafie etdiyi namizedlik dissertasiyasi gorkemli sergsunas alimlerin diqqetini celb edir onu nufuzlu elamsunas alim kimi tanidir Namizedlik dissertasiyasini mudafie etdikden sonra vetene taninmis elimde oz sozu ve istiqameti olan alim kimi donen Yusif Yusifov 1967 ci iledek Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Tarix Institutunda calisir Qisa muddetde o Elam Midiya Assuriya ve Urartu tarixinin muhum problemlerine aid respublika ittifaq ve xarici olkelerin jurnallarinda meqaleler nesr etdirir Elamin ictimai iqtisadi tarixine aid doktorluq dissertasiyasini basa catdirir ve 1965 ci il tarixinde Tbiliside ugurla mudafie edir 1968 ci ilde Yusif Yusifov Moskvada Elamin ictimai iqtisadi tarixine hesr olunmus irihecmli monoqrafiyasi nesr olundu Uzun illerin zehmetinin neticesi olan bu eser dunya tarixsunasliginda yuksek qiymetlendirildi ve muellifi Avropa ve Amerikanin gorkemli elamsunas alimleri ile bir siraya qoydu 1967 ci ilden pedaqoji fealiyyete baslayan Yusif Yusifov M F Axundov adina Pedaqoji Diller Institutunun Azerbaycan tarixi kafedrasinda professor 1971 ci ilden omrunun sonunadek ise Azerbaycan Pedaqoji Universitetinde professor kafedra mudiri 2 fakulte dekani 3 vezifelerinde islemis elmi ve pedaqoji kadrlarin yetisdirilmesine boyuk emek serf etmisdir Qedim Serq tarixini derinden bilen ve boyuk pedaqoji tecrubeye malik olan Yusif Yusifov 1993 ci ilde omrunun en deyerli kitablarindan birini ali mektebler ucun Qedim Serq tarixi dersliyini nesr etdirmisdir 4 Yusif Yusifov Serqin ve Azerbaycanin qedim tarixi uzre onlarla mutexessis yetisdirmis ali ve orta mektebler ucun derslikler ve ders vesaiti yazib cap etmisdir o cumleden Azerbaycan toponimikasina dair bir sira elmi meqalelerin ve S Kerimovla birlikde dersliyin muellifidir Bu derslik ali mekteblerin humanitar fakultelerinde muasir dovrde de tedris vesaiti olaraq qalmaqdadir Yusif Yusifovun maraq dairesi Azerbaycan tarixinin demek olaraq ki dord min illik e e III min b e I min dovrunu ehate edirdi O hazirda ali mekteblerde fundamental elmi vesait olan Azerbaycan tarixi dersliyinin redaktoru akad Z Bunyadovla birlikde ve muelliflerinden idi Haqqinda RedakteBoyuk Sovet Ensiklopediyasinin 1981 ci il tarixli nesrine Yusif Yusifov Azerbaycan SSR nin gorkemli tarixci alimi ilk ve yegane elamsunasi kimi daxil edilmisdir Esas elmi eserleri Redakte1956 Carskoe remeslennoe hozyajstvo v Midii i Elame VI v do n e Avtoref kand diss Leningrad 16 str 1958 Hozyajstvennye dokumenty iz Suz i hronologiya rannih Ahemenidov Vestnik Drevnej Istorii 3 s 18 32 Carskoe remeslennoe hozyajstvo v Elame Midijsko persidskogo vremeni Trudy Instituta Istorii AN Azerb SSR T XIII s 80 108 1959 K voprosu o deyatelnosti Gaumaty Doklady AN Azerb SSR 3 s 251 257 O gosudarstvennom remeslennom hozyajstve v Midii Doklady AN Azerb SSR 3 s 373 377 Elamskie dolgovye dokumenty iz Suz II tys do n e Vestnik Drevnej Istorii 2 s 45 56 1960 Harakter organizacii remesla v Assirii Urartu i Midii Trudy Instituta Istorii AN Azerb SSR T XIV c 5 34 Vazhnoe issledovanie po elamskomu yazyku Rec na kn H H Paper The Phonology and Morphology of Royal Achaemenid Elamite Ann Arbor The University of Michigan Press 1955 199 str Palestinskij sbornik 5 s 142 147 Dolgovye dokumenty iz Suz VII v do n e Issledovaniya po istorii kultury narodov Vostoka Sbornik v chest akademika I A Orbeli Moskva Leningrad s 518 524 Kuplya prodazha nedvizhimoj sobstvennosti i chastnoe zemlevladenie v Elame Klio Vyp 38 Berlin s 5 22 Chastnoe zemlevladenie v Elame II tys do n e XXV Vsemirnyj Kongress Vostokovedov Doklady sovetskoj delegacii Moskva s 1 11 Azerbaycan tarixine aid qiymetli tedqiqat Kommunist qezeti 18 IX On private landownership in Elam in the second millennium B C XXV International Congress of Orientalists Moscow p 1 13 1961 O nazvaniyah Alvan i Arran Izvestiya AN Azerb SSR Seriya obshestv Nauk 10 s 23 31 Terminy dlya rabov v Elame Midii i Persii v seredine I tys do n e Vestnik Drevnej Istorii 4 s 32 49 Azerbaycanda en qedim insan meskeni Azerbaycan gencleri qezeti 20 I Yeni tedqiqat Edebiyyat ve incesenet qezeti 26 VIII 1962 Ne ucun aprelin 1 i aldatma gunudur Elm ve Heyat 4 s 5 Salamlasma nece yaranmisdir Elm ve Heyat 8 s 20 Znaki na kamne Gaz Bakinskij rabochij 10 III 1963 Elamskie hozyajstvennye dokumenty iz Suz nachalo Vestnik Drevnej Istorii 2 s 191 222 Elamskie hozyajstvennye dokumenty iz Suz okonchanie Vestnik Drevnej Istorii 3 s 201 261 Elamskoe sugir Palestinskij sbornik 2 s 9 15 Vsesoyuznoe soveshanie istorikov i zadachi istoricheskoj nauki v Azerbajdzhane hronika Izvestiya AN Azerb SSR Seriya obshestv nauk 3 s 123 126 Bizim era Elm ve Heyat 2 s 18 Yer adlari nece yaranmisdir Elm ve Heyat 10 s 14 1965 Elam Socialno ekonomicheskaya istoriya Avtoref dokt diss Baku 1965 59 s Hramovoe hozyajstvo v Elame Klio 46 Berlin s 5 25 Obshie cherty nasledovaniya v grazhdanskoj i carskoj semyah Elama Akademiya Ungarika Budapesht s 48 49 tezisy doklada Qedim kitabeler nece oxunmusdur Elm ve Heyat 2 s 5 8 Qedim kitabeler nece oxunmusdur Elm ve Heyat 3 s 26 28 Ne ucun qitelerin adlari A herfi ile baslayir ve qurtarir Elm ve Heyat 8 s 14 Quba ve Xacmaz Elm ve Heyat 9 s 10 1966 Dogovor o Bratstve v Elame Vestnik Drevnej Istorii 4 s 3 16 Recenziya na kn K Karakashly Materialnaya kultura azerbajdzhancev severo vostochnoj i centralnoj zon Malogo Kavkaza Baku 1964 280 str Sovetskaya Etnografiya 4 s 183 187 Slushaya vostokoveda Gazeta Baku 09 X Istinadlar Redakte Manna dovrune aid turkce yazi numunesi Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universiteti Umumi Tarix Kafedrasi olu kecid Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universiteti UNIVERSITETIN TARIX FAKULTESI olu kecid Azerbaycan Milli KitabxanasiMenbe https az wikipedia org w index php title Yusif Yusifov tarixci amp oldid 6071583, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.