Rtsiz refleks: nədir və psixologiyada nəyi nəzərdə tutur

Şərtsiz cavab olaraq başa düşülən şərtsiz refleks anlayışı Sovet fizioloqu İvan Pavlov tərəfindən eksperimental olaraq araşdırılmışdır. Bu rus alimi, itlərinin həzm sistemi ilə bağlı araşdırma aparırdı, köpəklərinin hər bəsləndikdə tüpürcəyə başladığını gördü. Təbii bir refleksdi, şərtləndirilməmiş bir şeydi. Köpəklər yemək gördü və həzmi asanlaşdırmaq üçün tükrük salmağa başladılar.

Ali sinir fəaliyyəti

İnsanın xarici mühit şəraitinə uyğunlaşması onun sinir sisteminin fəaliyyəti ilə bağlıdır. Sinir sisteminin tənzimedici fəaliyyətində iki istiqamət ayırd edilir. Orqanizmin daxili orqanlarının və toxumalarının normal fəaliyyəti tənzim olunur, digər tərəfdən də xarici mühitlə orqanizmin daxili mühiti arasında sabit mütənasiblik saxlanılır. Rus fizioloqu İ.P. Pavlov bu istiqamətlərdən birincisini ibtidai, digərini isə ali sinir fəaliyyəti kimi adlandırmışdır. O, göstərmişdir ki, orqanizmdə orqanların normal fizioloji fəaliyyətin və orqanlar arasında qarşılıqlı funksional əlaqənin yaradılmasını ibtidai sinir fəaliyyəti həyata keçirir. İbtidai sinir fəaliyyətini baş beyninin qabıqaltı şöbələri və onurğa beyin icra edir və bu əsasən şərtsiz vegetativ reflektor reaksiyalar xarakteri daşıyır. Ürəyin fəaliyyətini, müəyyən iş görərkən ürəklə digər orqanların qarşılıqlı əlaqəli fəaliyyətini buna misal göstərə bilərik.
Orqanizmin icra etdiyi daxili funksiyalarla xarici mühit arasında vəhdət yaradan, orqanizmin xarici mühitə ən incə və mükəmməl uyğunlaşmasını təmin edən sinir fəaliyyəti ali sinir fəaliyyəti kimi xarakterizə olunur. Ali sinir fəaliyyətinin əsasında həyat prosesində əmələ gələn (şərti) və anadangəlmə (şərtsiz) reflekslərin məcmusu durur. Bu reflekslər vasitəsilə insanda xarici mühit şəraitində müxtəlif davranış formaları yaranır.
Şərtsiz və ya anadangəlmə reflekslərin əsas hissəsi insan doğulduqda instinkt şəklində tam inkişaf etmiş formada təzahür edir. Bu reflekslər anadangəlmə olduğundan həyat prosesində yox olmur və başqaları ilə əvəz olunmur, yalnız keyfiyyət dəyişikliyinə uğrayır və ya müvəqqəti tormozlanır. Şərtsiz qıcıq şəklində bu reflekslər şərti refleksin yaranmasında bilavasitə iştirak edir.
Şərti reflekslər həyat prosesində əmələ gəlir və şərti qıcıq əhəmiyyətini itirdikdə tormozlanır, əvəzində yeni şərti reflekslər yaranır. Reflekslər hər hansı qıcıqla möhkəmləndirilmədikdə, tormozlanma əmələ gəlir.
İnsanlarda davranış reaksiyaları əsasən məqsədyönlü xarakter daşıyır və bu reaksiyaların səviyyəsinə, ciddiliyinə və zənginliyinə ikinci siqnal sistemi, yəni nitq qabiliyyəti bilavasitə təsir edir.

• Teqlər:
• sinir sistemi

Şərtsiz refleks: nədir və psixologiyada nəyi nəzərdə tutur

İcra etdiyimiz davranışların hamısı düşünülmür və ya öyrənilmir. Tamamilə təbii və avtomatik şəkildə etdiyimiz fitri davranışların əhəmiyyətli bir repertuarı var.

İzləyirəm şərtsiz refleks dedikdə tam olaraq nəyin nəzərdə tutulduğunu görəcəyik, şərtləndirilmiş cavablarla fərqlər, necə şərtləndirilmiş davranışa və insan növündə nümunələrə çevrilə biləcəyi.

• Əlaqədar məqalə: “10 növ davranışçılıq: tarix, nəzəriyyələr və fərqlər”

Şərtsiz bir refleks nədir?

Şərtsiz refleks olduğu anlaşılır şərtsiz bir stimula, təbii olaraq, avtomatik və düşünülmədən baş verən bir cavab. Yəni bunun baş verməsi üçün əvvəlcədən kondisioner və ya təlim tələb olunmayan bir cavabdır. Bu reaksiya növü, həm insanda həm də qeyri-insanda bir heyvana məxsus təbii qabiliyyətlərin bir hissəsidir.

Şərtsiz bir refleksin çox açıq bir nümunəsi, bir torta baxarkən tükürpədici hərəkətdir. Bu vəziyyətdə, orqanizm tortdan görmə stimulu aldıqdan sonra fizioloji proseslərə başlayır şirini yedikdən sonra həzmi asanlaşdırmaq.

Şərtsiz bir refleksin başqa bir nümunəsi, bir hissəcik və ya toz ləkəsi burnuna daxil edildikdə asqırmaq ola bilər. Asqırmaq öyrənilən bir şey deyil, ancaq doğuşdan bəri yaxşı bir şeydir. Tullantıları və patogenləri tənəffüs yolundan xaric etmək üçün təbii bir mexanizmdir.

• Şərtsiz reflekslərin digər sadə nümunələri bunlardır:
• Bir səhv bizi dişlədiyində qışqırın və ya çəkin.
• Yüksək səs eşidildiyi zaman tullanın.
• Əlinizi isti olan bir şeydən uzaq tutun.
• Soyuq olduqda titrəyir.
• Həkim çəkiclə diz çırpanda (diz refleksi) vuruş verin.

Bütün bu reaksiyalar doğuşdan və ya çox gənc yaşdan və əvvəlcədən təlim almadan baş verir. Hər gün özümüzün fərqinə varmadan qeyd-şərtsiz reflekslər həyata keçiririkki, bu da onların arxasındakı kiçik şüurlu işlənmənin göstəricisidir. Bu tip bir çox reaksiya fizioloji, tüpürcək, ürək bulanması, şagird genişlənməsi və daralması və ürək ritmindəki dəyişikliklərdir.

Şərtsiz refleks və şərtli cavab arasındakı fərqlər.

Şərtsiz bir refleks və şərtli cavab arasındakı əsas fərqlər bunlardır:

• Şərtsiz refleks və ya cavab təbii və avtomatikdir.
• Şərtsiz refleks fitri xarakter daşıyır və əvvəlcədən öyrənməyə ehtiyac yoxdur.
• Şərti cavab öyrənilir.

Şərti cavab yalnız şərtsiz stimul ilə şərtli stimul əlaqələndirildikdən sonra baş verir.

Şərtsiz refleks və klassik kondisioner

Şərtsiz cavab olaraq başa düşülən şərtsiz refleks anlayışı Sovet fizioloqu İvan Pavlov tərəfindən eksperimental olaraq araşdırılmışdır. Bu rus alimi, itlərinin həzm sistemi ilə bağlı araşdırma aparırdı, köpəklərinin hər bəsləndikdə tüpürcəyə başladığını gördü. Təbii bir refleksdi, şərtləndirilməmiş bir şeydi. Köpəklər yemək gördü və həzmi asanlaşdırmaq üçün tükrük salmağa başladılar.

Məhz o zaman Pavlov bunun şərtsiz bir refleks olduğunu başa düşərək bu cavabı şərtləndirə biləcəyini, yəni yeməklərin köpəklərin qabağında olmadan təbii tüpürcək hərəkətini göstərə biləcəyini düşündü. Yeməyi təqdim etməzdən əvvəl Pavlov bir neçə zəng vurub nə olacağını görəcəyinə qərar verdi.

Psixologiya tarixində klassik olan Pavlovun bu təcrübələrində qida şərtsiz stimuldur. Şərtsiz stimulun olması, reaksiyanı təbii və avtomatik olaraq bir refleks şəklində tetikleyen şeydir. Pavlovun köpəkləri onlara yemək təqdim edildikdə tamamilə istər-istəməz tükürpədilər. Zənglərin səsi şərtləndirici stimul olacaqdı.

Pavlov zəngini eşidəndə köpəklərini tüpürcək vəziyyətinə gətirdiBu, şərtsiz refleksin şərtli bir cavab olacağını nəzərdə tuturdu. İtlər bir neçə cəhddən sonra zənglərin səs-küyünü yeməklə əlaqələndirmişdilər.

Ancaq şərtli bir cavab sonsuza qədər davam etmir. Əlavə vaxt, şərti stimul şərtsiz stimul olmadan baş verərsə, şərtli cavab sonunda yox olacaqdır.

Pavlov, eyni köpəkləri tutaraq, onlara zəng çalma ilə tanış olsalar da, sonradan yemək verilməsə, bir neçə cəhddən sonra köpəklərin tükrük verməsini dayandıracağını gördü. Yəni, zənglərin tınqılmasını qida ilə əlaqələndirməyi dayandırdılar, yox olma fenomeninə səbəb oldular.

Bununla birlikdə, cavabı söndürdükdən və yenidən şərtləndirməyə çalışdıqdan sonra bunun yenidən bir zəng çalmaq və yemək təqdim etmək olacağını söyləmək olar, bu şərtləndirilmiş stimulu şərtləndirilmiş stimulla yenidən əlaqələndirmək olduğu müddətdə davam etməyəcəkdir. keçmiş cəhdlər. Şərti reaksiyanın yenidən ortaya çıxmasının bu fenomeninə spontan bərpa deyilir, və əvvəllər öyrədilmiş davranışdan bir müddət sonra verilə bilər.

• Bəlkə də maraqlanırsınız: “Klassik kondisioner və ən vacib təcrübələr”

İnsanlarda bu müddət

Daha əvvəl şərh etdiyimiz kimi, növlərimizin təqdim etdiyi şərtsiz reflekslərin repertuarı genişdir. Sağlamlıq elmlərinin izah etdiyi patellar refleksi və ya körpələrin əmmə refleksi kimi bir çox refleks var. İkincisi, böyüdükcə itirilən bir refleksdir, ancaq insanın həyatda qalması üçün çox vacib olan şərtsiz fitri və instinktiv bir cavabdır, çünki ananın məməsi yaxın olduqda meydana gəlir. Avtomatik olaraq, körpə ana südü əmməyə və qidalandırmağa başlayır.

Müəyyən hallarda insanın fitri refleks davranışları şərtləndirilmiş stimullarla birləşdirilir və nəticədə şərtli davranış yaranır. Məsələn, kiçik bir uşaq təsadüfən qaynar qazana toxunarsa, yanma hiss etdikdə dərhal əlinizi çəkin. Bu fitri davranışdır. Ancaq təəssüratın o qədər böyük olduğu, uşağın bir qədər travma alması ehtimalı var ki, bu da nə qədər soyuq olursa olsun, bir qabın yanında özünü rahat hiss etməsinə mane olur.

Əslində ağılsız və şişirdilmiş davranışların ortaya çıxması ümumiyyətlə başladığı xoşagəlməz bir təcrübə yaşamaqla əlaqədardır. ağrı hiss etməmək üçün reflekslər kimi fitri və instinktiv bir mexanizm ya da bədən bütövlüyümüzün pozulduğunu.

Məsələn, dişləyən bəzi artropodların fobiyası olan insanlar var (məsələn, hörümçəklər, dua manties, ağcaqanadlar) və bu heyvanlardan həddindən artıq qorxusu var, çünki onlardan biri onları dişlədi. Bu, ağrı mənbəyindən uzaqlaşmaq üçün təbii bir refleksi işə saldı, ancaq bu qədər şişirdilmiş şəkildə baş verdi ki, travma şəklində kristallaşdı.

Şərti və şərtsiz reflekslər

Siz hər gün səhər eyni vaxtda saatın zəngi ilə yuxudan oyanaraq dərsə gedirsiniz. Lakin yay tətili zamanı məktəbə getməsəniz də, müəyyən bir dövr ərzində yenə həmin vaxtda, amma saatın zəngi çalınmadan yuxudan oyanırsınız.

–	Fikrinizcə, bunun səbəbi nədir?

Praktik iş
Şərtsiz və şərti reflekslərin müəyyən edilməsi
Cədvəli dəftərinizə çəkin. Təklif olunan ifadələri cədvəlin müvafiq sütunlarında yerləşdirin.

Şərtsiz reflekslər	Şərti reflekslər
.	.
.	.

1. Anadangəlmə olur. 2. İnsanın ömrü boyunca dəyişə və itə bilər. 3. Orqanizmi mühitin dəyişməyən şəraitinə uyğunlaşdırır. 4. Refleks qövsü onurğa beynindən və ya beyin kötüyündən keçir. 5. İnsanın həyatı boyu dəyişmir və itmir. 6. Bir növə aid olan bütün canlılarda eynidir. 7. Hər orqanizm üçün fərdidir. 8. Həyatı boyunca yaranır. 9. Orqanizmi mühitin dəyişən şəraitinə uyğunlaşdırır. 10. Əli isti çaydandan çəkmək. 11. İnsanın öz adına cavab reaksiyası. 12. Yeni doğulmuş körpənin döş əmməsi. 13. 6 aylıq uşağın içərisində süd olan butulkaya cavab reaksiyası.
• Fikrinizcə, şərti reflekslər necə yaranır?
• Nə üçün onları “şərti” adlandırırlar?

Şərti reflekslər. İrsən nəslə keçmir. Bu reflekslərin yaranması üçün müəyyən şərtlər – yəni təsirsiz qıcıqlandırıcı şərtsiz qıcıqlandırıcı ilə möhkəmləndirilməlidir. Şərti reflekslərin mərkəzi beyin qabığında yerləşir. Bu reflekslərin öyrənilməsi üçün itlər üzərində təcrübələr aparılmışdır. İtə yemək verdikdə (şərtsiz qıcıqlandırıcı) onda reflektor olaraq ağız suyu ifraz edilir. Lakin yeməkdən əvvəl onun qarşısında lampa yandırdıqda (təsirsiz qıcıqlandırıcı) onda ağız suyu ifraz olunmur. Şərti refleks yaratmaq üçün yemək verməzdən yarım dəqiqə əvvəl lampanı yandırırlar. Proses bir neçə dəfə təkrar edildikdən sonra o, şərti qıcıqlandırıcıya çevrilir və itdə lampanın yanmasına qarşı ağız suyu ifraz olunur. Lampanın yanması ilə əlaqədar ağız suyunun ifrazına səbəb beyin qabığında görmə mərkəzi ilə qida mərkəzi arasında “müvəqqəti əlaqə” deyilən əlaqənin yaranmasıdır.

Şərti reflekslər təlim nəticəsində formalaşır və insanı mühitin dəyişən şəraitinə uyğunlaşdırır. İnsanın həyatı boyu bir çox mürəkkəb şərti reflekslər yaranır.

Açar sözlәr
• şərtsiz tormozlanma
• şərti tormozlanma

Bunun nəticəsində insan yeni hərəki bacarıqlara yiyələnir və yeni davranış forması əldə edir. Belə hərəki şərti refleksləri vərdişlər və ya avtomatlaşmış fəaliyyət adlandırırlar. Beləliklə, bizim davranışımız daxili tələbatla, konkret xarici şəraitlə, şərtsiz və şərti reflekslərlə idarə olunur.