Əkbər bayramov etnik psixologiya yukle

SSRİ Psixoloqlar cəmiyyəti Azərbaycan şöbəsinin, Azərbaycan Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodik Şurasının pedaqogika və psixologiya bölməsinin sədri, Respublika ictimai rəyi öyrənən sosioloji mərkəzin üzvü, onun təşəbbüsü və yaxından köməyi ilə psixologiya elmləri üzrə BDU nəzdində təşkil olunmuş ixtisaslaşdırılmış müdafiə şurasının (1994–2000) sədri, Respublika Ali Attestasiya Komissiyasının ekspert şurasının üzvü olmuşdur (2000–2004). Ə.S.Bayramov “Fədakar əməyə görə” yubiley medalı (1970), “Şərəf nişanı” ordeni(1976), “SSRİ maarif əlaçısı” (1977) və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə elm və təhsil sahələrində xidmətlərinə görə “Şöhrət ordeni” (2000), eləcə də bir neçə dəfə Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanları ilə təltif edilmişdir. 1981-ci ildə ona Əməkdar elm xadimi fəxri adı verilmişdir.

Əkbər bayramov etnik psixologiya yukle

Powered by Phoca Download

Saytimiz rivojiga hissa

Uzcard: 8600 5504 8563 9786

© 2004-2020 – Ziyo istagan qalblar uchun! Saytda taqdim etilgan elektron manbalardan faqatgina shaxsiy mutolaa maqsadida foydalanish mumkin. Tijoriy maqsadlarda foydalanish (sotish, chop etish, ko‘paytirish, tarqatish) qonunan taqiqlanadi. Saytdan materiallar olib chop etilganda manzilimiz koʻrsatilishi shart.

• Bosh sahifa
• Portal haqida
  • Portal tarixi
  • Sayt xaritasi
  • Muallif haqida
  • Tafakkur gulshani
  • Mumtoz faylasuflar hikmati
  • Ibratli hikoyatlar
  • Jahon xalqlari maqollari
  • Jadid matbuoti
  • Sovet davri matbuoti
  • Qayta qurish davri matbuoti
  • Mustaqillik matbuoti
  • Hozirgi davr matbuoti
  • Tarix
    • O‘zbekiston hukmdorlari
    • Temuriy malikalar
    • Yurt bo‘ynidagi qilich.
    • Qomusiy olimlar, sarkardalar
    • Reytinglar
    • O‘zbek xalq og‘zaki ijodi
      • O‘zbek xalq maqollari
      • O‘zbek xalq ertaklari
      • O‘zbek xalq topishmoqlari
      • O‘zbek mumtoz adabiyoti
      • Zamonaviy o‘zbek she’riyati
      • Muxlislar ijodidan
      • Barcha kitoblar
      • Ziyouz jurnalxonasi
      • Ziyouz audiokutubxonasi
      • Mobil kutubxona
      • Maktab darsliklari
      • Oliy va OMTM darsliklari
      • Durdona to‘plamlar
      • Android uchun kitoblar
      • Videogalereya
      • Узбекская библиотека
      • Islomiy sahifamiz
      • Forum
      • Kross-shou
      • Foydali sahifalar
      • Saytdan qidirsh
      • Ziyouz viktorinasi arxivi

      Əkbər Bayramov

      Bayramov Əkbər Salman oğlu — Azərbaycan alimi, psixologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Respublikası əməkdar elm xadimi, professor.

      Mündəricat

      • 1 Həyatı
      • 2 Təhsili, elmi dərəcəsi və elmi adları
      • 3 Əmək fəaliyyəti
      • 4 Tədqiqat sahəsi
      • 5 Beynəlxalq seminar, simpozium və konfranslarda iştirakı
      • 6 Seçilmiş əsərləri
      • 7 Kitabları
      • 8 Mənbə
      • 9 İstinadlar

      30 dekabr 1930-cu ildə Ağdam rayonunun Əlimədətli kəndində anadan olmuşdur. O, Əlimədətli kənd 7-illik məktəbini (1945), Ağdam Pedaqoji Texnikumunu (1945–1949) və Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin məntiq-psixologiya şöbəsini (1949–1954) əla qiymətlərlə bitirmiş, Universitetin Böyük Elmi Şurasının qərarı ilə psixologiya ixtisası üzrə aspiranturaya tövsiyə edilmiş və Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda psixologiya ixtisası üzrə aspiranturada təhsil almışdır (1954–1957). Ə.S. Bayramov APİ-də aspirantura şöbəsinin müdiri (1957–1958), elmi işlər üzrə prorektorun köməkçisi işləmişdir (1958–1960).

      1959-cu ildə “Təfəkkürün müstəqillik və tənqidiliyinə görə III–IV sinif şagirdlərinin fərdi xüsusiyyətləri” mövzusunda namizədlik və 1969-cu ildə “Kiçik məktəb yaşlı şagirdlərdə təfəkkürün müstəqillik və tənqidiliyinin inkişaf dinamikası” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1960–1970-ci illərdə APİ-nin psixologiya kafedrasında baş müəllim, dosent, professor vəzifələrində işləmişdir.

      1965–1969-cu illərdə əvəzçilik üzrə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunda baş elmi işçi işləmiş və həmin illərdə İstitutun psixologiya laboratoriyasının digər əməkdaşları ilə birlikdə təlimdə şagirdlərin fəallaşdırılması və onlarda idrak proseslərinin inkişaf etdirilməsinin psixoloji problemləri ilə bağlı tədqiqat işləri aparmışdır. Ə.S.Bayramov eyni zamanda Yerevan Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan bölməsinə kömək məqsədilə əvəzçilik üzrə (1965–1983) orada işləmişdir.

      1970–1971-ci illərdə APİ-də psixologiya kafedrasında professor, 1971–1992-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinində pedaqogika və psixologiya kafedrasının müdiri, 1992-ci ildə kafedralar ayrıldıqdan sonra Bakı Dövlət Universitetində psixologiya kafedrasının müdiri, 1999-cu ildən həmin kafedrada professor vəzifəsində işləmişdir.

      1960–2004-cü ilə kimi keçmiş sovetlər ölkəsi məkanında, xarici ölkələrdə, xüsusən də respublikada keçirilmiş bir çox elmi konfrans və simpoziumlarda, eləcə də beynəlxalq elmi konqreslərdə fəal iştirak etmiş, psixologiya elminin aktual problemlərinə dair maraqlı elmi məruzələrlə çıxış etmişdir.

      1955–2004-cü illərdə Ə.S.Bayramovun 46-ya qədər monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, elmi-kütləvi kitablar və 250-dan artıq elmi məqalə və məruzə tezisləri nəşr edilmişdir. Eyni zamanda o, psixologiya elminin, təlim-tərbiyənin aktual məsələlrinə dair 270-dən artıq qəzet məqaləsinin müəllifidir. Psixologiya, pedaqogika, məntiq və s. elmlər üzrə o, 35-dən artıq dərslik, dərs vəsaiti və monoqrafiyanın elmi redaktoru olmuşdur.

      Psixologiya elmləri doktoru, professor Əbdül Əlizadə haqlı olaraq yazır ki, “Elmin zirvəsinə yol fədakarlıqdan və istedaddan keçir. Ancaq ağır zəhmətə qatlaşanlar, bütün həyatının mənasını elmə həsr etməkdə görən istedadlı şəxslər bu zirfəyə yüksələ bilərlər. Bu gün həmin zirvədə duranlardan biri ömrünün müdriklik çağını yaşayan görkəmli psixoloq, əməkdar elm xadimi, professor Əkbər Salman oğlu Bayramovdur. Respublikada psixologiya elminin inkişafında, yeni psixoloqlar nəslinin yetişməsində Əkbər müəllimin xidməti əvəzsizdir”.

      Ə.S.Bayramovun 1955-ci ildən başlayan çoxsahəli elmi yaradıcılıq fəaliyyətində bir neçə mühüm istiqamət diqqəti cəlb edir.

      1. Təfəkkür probleminin, xüsusən də təfəkkürün müstəqillik və tənqidliyinin inkişaf xüsusiyyətləri ilə bağlı araşdırmalar. Həmin tədqiqatlarla respublikada eksperimental psixologiyanın inkişafında yeni mərhələ başlanmışdır. O, kifayət qədər öyrənilməmiş mühüm bir problemin- ağlın keyfiyyətləri probleminin tədqiqinə başlamış. Təfəkkür probleminin ayrı-ayrı cəhətləri başqa mütəxəssislər tərəfindən də tədqiq edilmişdir. Lakin həmin tədqiqatlarda təfəkkür proses kimi öyrənilirdi, onu şəxsiyyətlə bağlayan cəhətlərə isə diqqət yetirilmirdi. Ə.S.Bayramov bu baxımdan təfəkkür psixologiyasında mahiyyətcə yeni eksperimental istiqamət müəyyən etdi. O, təfəkkürün müstəqillik və tənqidliyinin inkişaf xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün adekvat tədqiqat metodikası işləyib hazırlamışdır. Təsadüfi deyildir ki, o dövrdə xüsusən də Moskvanın, Leninqradın görkəmli psixoloqları istedadlı tədqiqatçının müasirlik hissini, ən başlıcası isə orijinal yaradıcılıq səylərini yüksək qiymətləndirirdilər. Professor Ə.Ə.Əlizadə haqlı olaraq qeyd edir ki, Ə.S.Bayramov özünün sonrakı tədqiqatlarında bu “səmərəli toxumu” necə deyərlər, gərgin zəhmətin sehrində boya-başa çatdırdı. Geniş nəzəri ümumiləşdirmələr apardı, “persepiv” inikasdan tənqidi təfəkkürün müxtəlif səviyyələrinə keçidin qanunauyğunluqlarını müəyyən etdi, müstəqil və tənqidi təfəkkürün funksiyalarını, strukturunu və mənşəyini aydınlaşdırdı. Bu sahədəki tədqiqatlarının nəticələri müəllifin 3 monoqrafiyasında və 58 elmi məqalə və məruzə tezislərində öz əksini tapmışdır.

      2. Respublikanın ali məktəbləri üçün psixologiya elminin müxtəlif sahələri üzrə dərslik və dərs vəsaitlərinin yazılıb nəşr edilməsi. Onlardan: “Psixologiya” (1989), “Sosial psixologiya” (1986), “Məhkəmə psixologiyası” (1985), “Məhkəmə psixologiyası və psixoloji ekspertiza məsələləri” (1987), “Etnik psixologiya” (2001) və s. Bununla bərabər, müəllif həmin vacib dərsliklərdən “Psixologiya” (2002) və “Sosial psixologiya” (2003) dərsliklərini professor Ə.Ə.Əlizadə ilə birlikdə yeni proqramlar əsasında yenidən işləmiş və nəşr etdirmişdir. Həmin dərsliklər psixologiya elminin müasir inkişaf səviyyəsini tam dolğunluğu ilə əks etdirir və bununla bərabər həmin dərsliklər Milli zəmində zəngin ədəbi-bədii irsimizdən yetərincə bəhrələnmək əsasında yazılmışdır.

      3. Xalqımızın ədəbi-bədii irsində, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında, xüsusən də klassik sənətkarların (Nizami Gəncəvi, İ.Nəsimi, M.Füzuli, A.Bakıxanov, M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir) ədəbi irsində psixoloji ideyaların inkişafı tədqiq edilmiş. Həmin tədqiqatlarla əlaqədar olaraq proessor Ə.Ə.Əlizadə yazır ki: “Son illər Ə.S.Bayramovun yaradıcılığında yeni bir istiqamət formalaşır: Milli psixoloji fikir tariximizin araşdırılması. Azərbaycanda psixoloji fikrin tarixi qədimdir. Təəssüf ki, biz də bu tarixi əsaslı surətdə öyrənməmiş, onun köklərini və qaynaqlarını kifayət qədər tədqiq etməmişik. Halbuki bu məsələlərin öyrənilməsi Azərbaycanda təkcə psixoloji fikrin deyil, bəlkə də ilk növbədə ictimai fikrin inkişaf xüsusiyytlərini yeni materiallar əsasında aydınlaşdırmaq son dərəcə vacibdir. Ə.S.Bayramovun Azərbaycan ədəbiyyatı korifeylərinin-Nizami, Füzuli, Nəsimi, M.F.Axundov, A.A. Bakıxanov və M.Ə.Sabirin psixoloji görüşlərinə həsr olunmuş məqalələri bu baxımdan diqqəti cəlb edir. Nizaminin ölməz əsərlərində rənglərin simvolikası, hürufizmin psixoloji kökləri, Məcnunun autizasiyası –bu mürəkkəb elmi məsələlərin hər biri həmin məqalələrdə sərrast nəzəri ümumiləşdirmələr, dünya psixoloji fikrinin müqayisəli təhlili yolu ilə aydınlaşdırılır. Məsələn, müəllif Nəsiminin özünəməxsus psixoloji konsepsiyasını nəinki qədim hindu və zenbuddizm təlimləri ilə müqayisə edir, həm də onları müasir psixoloji cərəyan və nəzəriyyələr- freydizm və ekzistensial psixologiya istiqamətində araşdırır. Onu da qeyd edək ki, bu məqalələr SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının “Voprosı Psixoloqii” jurnalında, eləcə də, SSRİ EA-nın “Psixoloqiçeskiy jurnal”ında dərc olunmuş və psixologiya tarixçiləri onları yüksək qiymətləndirmişdir”. Bununla bərabər, həmin tədqiqatların nəticələri müəllifin 3 kitabında və respublikanın elmi jurnal və toplumlarında nəşr edilən onlarca elmi məqalə və məruzə tezislərində öz əksini tapmışdır.

      4. Şəxsiyyətin təşəkkülü, onun özünüdərki və özünüqiymətləndirməsinin psixoloji problemləri ilə bağlı tədqiqatlar. Həmin araşdırmaların nəticələri müəllifin 3 monoqrafiyasında, nəinki respublikada, eləcə də başqa ölkələrdə dərc edilən onlarla elmi məqalələrində öz əksini tapmışdır.

      5. Etnik xüsusiyyətlər və etnoslararası qarşılıqlı münasibətlərin psixoloji problemləri ilə bağlı tədqiqatlar. Belə araşdırmalar xüsusən də müəllifin: “Psixoloji düşüncələr” (1994), “Etnik psixologiya məsələləri” (1996), “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında etnik psixoloji xüsusiyyətlərin inikası” (2000) və s. monoqrafiyalarında , “Etnik psixologiya”(2001) dərsliyində və onlarla elmi məqalələrində öz əksini tapmışdır. Professor Ə.Əlizadə yazır: “Ayıl xalqım ayıl!” nidası müəllifin “Psixoloji düşüncələr” və “Etnik psixologiya məsələləri” adlı kitablarının əslində leytmotivini təşkil edir və müəllif bu yanğı ilə tez-tez Sabirə, böyük lakin cəfakeş xalqınının taleyüklü problemlərini hələ XX əsrin əvvələrində mütəfəkkir dünyaduyumu ilə görmüş və bənzərsiz psixoloji kontekstdə əks etdirmiş böyük şairə özünün həmdərdli müasiri kimi müraciət edir və hər bir azərbaycanlının qəlbinə hopmuş hikmətli misraların psixoloji qatlarını məharətlə oxuyur. Müəllif yazır: … belə olmasaydı bəs bir əsr ərzində millətimizin, xalqımızın başına gətirilən və dəfələrlə, demək olar ki, eyni ssenari üzrə təkrar edilən fəlakətdən düzgün nəticə çıxarılardı. Başımıza gətirilən faciələr bu etnosun qan yaddaşında vaxtında və dəqiq surətdə həkk olunardı. Kitabda erməni vəhşiliklərinin psixoloji kökləri araşdırılır, nekrofiliya (E. Fromm) anlayışı axarında ermənilərin etnik xüsusiyyətləri psixoloji ədəbiyyatda ilk dəfə olaraq açıqlanır, erməni faşizminin iç üzünü bütün təfərrüatı ilə səciyyələndirmək imkanı verən zəngin materiallar, başqa sözlə inkar edilməz dəlillər əsasında aydınlaşdırılır”.

      Bir cəhət də qeyd edilməlidir ki, Ə.S.Bayramov xalqımızın ədəbi-bədii irsində etnik psixoloji xüsusiyyətlərin inikası probleminə gənc tədqiqatçıları cəlb etməklə (onun elmi rəhbərliyi ilə həmin problemlə bağlı 10-a qədər namizədlik dissertasiyası müdafiə edilmişdir) yəni bir psixoloji məktəb yaratmışdır. Heç şübhəsiz, bu da elmimizin inkişafı ilə yanaşı, xalqımızın özünüdərkinə, Milli şüurunun formalaşmasına yaxından kömək etmiş olar. Təsadüfi deyildir ki, professor Ə.S.Bayramov bu məsələyə xüsusi diqqət yetirir. O haqlı olaraq göstərir ki, “hər bir xalq və ya etnos özünü düzgün dərk edib qiymətləndirmək və mənəvi tərəqqiyə nail olmaq üçün yalnız özünün sosial-iqtisadi tarixi keşmişinə deyil, həm d öz psixoloji keçmişinə dərindən bələd olmalıdır. Yəni etnos və ya xalq kimi olduğunu, özünü nə zaman və necə dərk etdiyini, hansı mənəvi psixoloji keyfiyyətlərə malik olduğunu, necə tərəqqi etdiyini, tarix boyu nə kimi psixoloji dəyişikliklərə məruz qaldığını da yaxşı bilməlidir. Bu isə xalqın etnik — psixoloji xüsusiyyətlərini tarixi planda araşdırmadan, onu ətraflı öyrənmədən mümkün deyildir”. Bu cəhətdən Ə.S.Bayramovun fəaliyyətində söz və əməlin vəhdəti insanı heyran edir. yəni, o, yalnız kiməsə məsləhət görmür ki, öz xalqının psixoloji keçmişinin araşdırılması ilə məşğul olsun, ilk növbədə məhz özü bu sahədə əməli addım atır. Bu cəhətdən Ə.S.Bayramovun belə bir ideyası diqqəti xüsusi olaraq cəlb edir ki, “xalqa məxsus etnik xüsusiyyətlər xalqın folklor və bədii ədəbiyyat materiallarında maddiləşir”. O, öz tədqiqatları ilə bu ideyanı əyani surətdə həyata keçirmişdir.

      6. Psixologiya elminin aktual problemləri ilə bağlı geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan elmi-kütləvi əsərlərin yazılması və nəşri. Bu istiqamətdə aparılan işlər müəllifin 6 elmi-kütləvi kitabında, eləcə də müxtəlif jurnallarda dərc olunan onlarla məqalələrdə öz əksini tapmışdır. Bununla bərabər, Ə.S.Bayramov 10 cildlik Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, Kitabi Dədə-Qorqud Ensiklopediyası üçün psixologiya elminin müxtləif problemlərinə aid 58-dən artıq məqalə yazmışdır. Eyni zamanda o, 10 cildlik Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının və 3 cildlik Uşaq Ensiklopediyasının redaksiya nəşriyyat şurasının üzvü olmuşdur. O, nəinki respublikada, eləcə də digər (Tacikistan, Qırğızıstan, İran İslam Respublikası və b.) ölkələr üçün psixologiya üzrə yüksək ixtisaslı elmi kadrlar hazırlanmasında yaxından iştirak etmişdir. Onun elmi rəhbərliyi ilə psixologiya elmi üzrə 35-dən artıq elmilər namizədi və elmlər doktoru dissertasiyası yazılmış, 15-dən artıq magistr dissertasiyasının elmi rəhbəri olmuşdur. bununla bərabər o, keçmiş sovetlər məkanında 10-dan artıq namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəsmi opponenti olmuşdur. Professor Ə.S .Bayramov 1993-cü ildən 2000-ci ilə kimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetinin nəzdindəki (n.054.03.04) psixologiya elmləri üzrə ixtisaslaşdırılmış müdafiə şurasının sədri olmuşdur. 2000-ci ildən indiyə kimi Respublika Prezidenti yanında Ali Attestasiya komissiyasının ekspert şurasının üzvüdür.

      SSRİ Psixoloqlar cəmiyyəti Azərbaycan şöbəsinin, Azərbaycan Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodik Şurasının pedaqogika və psixologiya bölməsinin sədri, Respublika ictimai rəyi öyrənən sosioloji mərkəzin üzvü, onun təşəbbüsü və yaxından köməyi ilə psixologiya elmləri üzrə BDU nəzdində təşkil olunmuş ixtisaslaşdırılmış müdafiə şurasının (1994–2000) sədri, Respublika Ali Attestasiya Komissiyasının ekspert şurasının üzvü olmuşdur (2000–2004). Ə.S.Bayramov “Fədakar əməyə görə” yubiley medalı (1970), “Şərəf nişanı” ordeni(1976), “SSRİ maarif əlaçısı” (1977) və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə elm və təhsil sahələrində xidmətlərinə görə “Şöhrət ordeni” (2000), eləcə də bir neçə dəfə Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanları ilə təltif edilmişdir. 1981-ci ildə ona Əməkdar elm xadimi fəxri adı verilmişdir.

      Professor Ə.S.Bayramov zəngin elmi-pedaqoji fəaliyyətinin 35-ildən artıq bir dövrü bilavasitə Bakı Dövlət Universiteti ilə bağlı olmuşdur.

      Təhsili, elmi dərəcəsi və elmi adları

      1945–1949-cu illərdə ADU-nun Filologiya fakültəsinin məntiq-psixologiya şöbəsini əla qiymətlərlə bitirmişdir.

      1954-cü ildə Universitetin Böyük Elmi Şurasının qərarı ilə Psixologiya ixtisası ilə aspiranturaya tövsiyə edilmiş və Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda psixologiya ixtisası üzrə aspirantura təhsil almışdır. (1954–1957) 1959-cu ildə “Təfəkkürün müstəqillik və tənqidiliyinə görə III–IV sinif şagirdlərinin fərdi xüsusiyyətləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmiş və psixologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsini almışdır. 1969-cu ildə “Kiçik məktəb yaşlı şagirdlərdə təfəkkürün müstəqillik və tənqidiliyinin inkişaf dinamikası” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və psixologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsini almışdır.

      Əmək fəaliyyəti

      • 2000- hazırki dövrə kimi – Respublika Prezidenti yanında Ali Attestasiya komissiyasının ekspert şurasının üzvü
      • 1997- hazırkı dövrə kimi — BDU-nun psixologiya kafedrasında professor
      • 1993–2000 — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına BDU-nun nəzdindəki (N.054.03.04) psixologyia elmləri üzrə ixtisaslaşdırılmış müdafiə Şurasının sədri
      • 1992–1997 – BDU-nun Psixologiya kafedrasının müdiri
      • 1971–1992 – ADU-nun pedaqogika və psixologiya kafedrasının müdiri
      • 1970–1971 – APİ-də Psixologiya kafedrasında professor
      • 1965–1969 — əvəzçilik üzrə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnsitutunda baş elmi işçi
      • 1960–1970- APİ-nin psixologiya kafedrasında baş müəllim, dosent, professor

      “Etnik psixologiya”, “İnkişaf və istedad”, “Milli psixologiyanın aktual problemləri”, “İdarəetmənin sosial-psixoloji problemləri”, fənləri üzrə mühazirə və seminar dərsləri aparır. 40-a qədər monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, 250-dən artıq elmi məqalə və tezisin müəllifidir.

      Tədqiqat sahəsi

      • Sosial psixologiya

      Beynəlxalq seminar, simpozium və konfranslarda iştirakı

      • 1960–1995-ci illərdə Rusiyada, həmçinin Pribaltika və Zaqafqaziya ölkələridə keçirilən elmi konfranslarda iştirak etmişdir.

      Seçilmiş əsərləri

      • Psixologiya (Ensiklopediya üçün). Bakı, 2007
      • Pedaqoji psixologiya. 19.00.07-Pedaqoji psixologiya ixtisası üzrə namizədlik minimumunun proqramı. Bakı, 2005
      • Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: psixologiya elmində işlənilən anlayışların şərhi. Bakı, 2006
      • Psixologiya haqqında adı həqiqətlər. Anfas” elmi- kütləvi, ədəbi – bədii jurnal, Bakı, 2008, № 3, s. 16-18-24-26
      • Psixologiya. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, 2002
      • İnsan və cəmiyyət. I hissə, Bakı, Təhsil Nəşriyyatı, 2003.
      • Sosial psixologiya. Bakı, 2003 (dərslik).
      • Hüquq psixologiyası. Dərslik. Bakı, 2009
      • Orxan Məmmədov (Baharlı). Ağdamın adlı-sanlı pedaqoqları, alimləri. Bakı, Sabah, 2001

      İstinadlar

      September 05, 2021
      Ən son məqalələr

      Babək Səmidli

      Babək Xürrəmdin

      Babək Xürrəmi

      Babək Xürrəmidin

      Babək Zəncani

      Babək məhəlləsi

      Babək bələdiyyəsi

      Babək rayonu

      Babək rayonunun mineral bulaqları

      Babək (Biləsuvar)

      Ən çox oxunan

      Klaypeda Universiteti

      Klayv Steyplz Lyuis

      Kldistskaro (Ali)

      Kldistskaro (Tsaxvlisi)

      Kleomkimilər

      əkbər, bayramov, bayramov, əkbər, salman, oğlu, azərbaycan, alimi, psixologiya, elmləri, doktoru, azərbaycan, respublikası, əməkdar, xadimi, professor, əkbər, salman, oğlu, bayramovdoğum, tarixi, dekabr, 1930doğum, yeri, əlimədətli, ağdam, azərbaycan, ssrivəfa. Bayramov Ekber Salman oglu Azerbaycan alimi psixologiya elmleri doktoru Azerbaycan Respublikasi emekdar elm xadimi professor Ekber BayramovEkber Salman oglu BayramovDogum tarixi 30 dekabr 1930Dogum yeri Elimedetli Agdam Azerbaycan SSR SSRIVefat tarixi 8 iyul 2017 86 yasinda Vetendasligi SSRI AzerbaycanAtasi SalmanElm sahesi psixologiyaElmi derecesi psixologiya elmleri doktoruElmi adi professorIs yeri Baki Dovlet Universiteti Mundericat 1 Heyati 2 Tehsili elmi derecesi ve elmi adlari 3 Emek fealiyyeti 4 Tedqiqat sahesi 5 Beynelxalq seminar simpozium ve konfranslarda istiraki 6 Secilmis eserleri 7 Kitablari 8 Menbe 9 IstinadlarHeyati Redakte30 dekabr 1930 cu ilde Agdam rayonunun Elimedetli kendinde anadan olmusdur O Elimedetli kend 7 illik mektebini 1945 Agdam Pedaqoji Texnikumunu 1945 1949 ve Azerbaycan Dovlet Universitetinin filologiya fakultesinin mentiq psixologiya sobesini 1949 1954 ela qiymetlerle bitirmis Universitetin Boyuk Elmi Surasinin qerari ile psixologiya ixtisasi uzre aspiranturaya tovsiye edilmis ve Azerbaycan Pedaqoji Institutunda psixologiya ixtisasi uzre aspiranturada tehsil almisdir 1954 1957 E S Bayramov API de aspirantura sobesinin mudiri 1957 1958 elmi isler uzre prorektorun komekcisi islemisdir 1958 1960 1959 cu ilde Tefekkurun musteqillik ve tenqidiliyine gore III IV sinif sagirdlerinin ferdi xususiyyetleri movzusunda namizedlik ve 1969 cu ilde Kicik mekteb yasli sagirdlerde tefekkurun musteqillik ve tenqidiliyinin inkisaf dinamikasi movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir 1960 1970 ci illerde API nin psixologiya kafedrasinda bas muellim dosent professor vezifelerinde islemisdir 1965 1969 cu illerde evezcilik uzre Azerbaycan Dovlet Elmi Tedqiqat Pedaqogika Institutunda bas elmi isci islemis ve hemin illerde Istitutun psixologiya laboratoriyasinin diger emekdaslari ile birlikde telimde sagirdlerin feallasdirilmasi ve onlarda idrak proseslerinin inkisaf etdirilmesinin psixoloji problemleri ile bagli tedqiqat isleri aparmisdir E S Bayramov eyni zamanda Yerevan Pedaqoji Institutunun Azerbaycan bolmesine komek meqsedile evezcilik uzre 1965 1983 orada islemisdir 1970 1971 ci illerde API de psixologiya kafedrasinda professor 1971 1992 ci illerde Azerbaycan Dovlet Universitetininde pedaqogika ve psixologiya kafedrasinin mudiri 1992 ci ilde kafedralar ayrildiqdan sonra Baki Dovlet Universitetinde psixologiya kafedrasinin mudiri 1999 cu ilden hemin kafedrada professor vezifesinde islemisdir 1960 2004 cu ile kimi kecmis sovetler olkesi mekaninda xarici olkelerde xususen de respublikada kecirilmis bir cox elmi konfrans ve simpoziumlarda elece de beynelxalq elmi konqreslerde feal istirak etmis psixologiya elminin aktual problemlerine dair maraqli elmi meruzelerle cixis etmisdir 1955 2004 cu illerde E S Bayramovun 46 ya qeder monoqrafiya derslik ders vesaiti elmi kutlevi kitablar ve 250 dan artiq elmi meqale ve meruze tezisleri nesr edilmisdir Eyni zamanda o psixologiya elminin telim terbiyenin aktual meselelrine dair 270 den artiq qezet meqalesinin muellifidir Psixologiya pedaqogika mentiq ve s elmler uzre o 35 den artiq derslik ders vesaiti ve monoqrafiyanin elmi redaktoru olmusdur Psixologiya elmleri doktoru professor Ebdul Elizade haqli olaraq yazir ki Elmin zirvesine yol fedakarliqdan ve istedaddan kecir Ancaq agir zehmete qatlasanlar butun heyatinin menasini elme hesr etmekde goren istedadli sexsler bu zirfeye yuksele bilerler Bu gun hemin zirvede duranlardan biri omrunun mudriklik cagini yasayan gorkemli psixoloq emekdar elm xadimi professor Ekber Salman oglu Bayramovdur Respublikada psixologiya elminin inkisafinda yeni psixoloqlar neslinin yetismesinde Ekber muellimin xidmeti evezsizdir E S Bayramovun 1955 ci ilden baslayan coxsaheli elmi yaradiciliq fealiyyetinde bir nece muhum istiqamet diqqeti celb edir 1 Tefekkur probleminin xususen de tefekkurun musteqillik ve tenqidliyinin inkisaf xususiyyetleri ile bagli arasdirmalar Hemin tedqiqatlarla respublikada eksperimental psixologiyanin inkisafinda yeni merhele baslanmisdir O kifayet qeder oyrenilmemis muhum bir problemin aglin keyfiyyetleri probleminin tedqiqine baslamis Tefekkur probleminin ayri ayri cehetleri basqa mutexessisler terefinden de tedqiq edilmisdir Lakin hemin tedqiqatlarda tefekkur proses kimi oyrenilirdi onu sexsiyyetle baglayan cehetlere ise diqqet yetirilmirdi E S Bayramov bu baximdan tefekkur psixologiyasinda mahiyyetce yeni eksperimental istiqamet mueyyen etdi O tefekkurun musteqillik ve tenqidliyinin inkisaf xususiyyetlerini oyrenmek ucun adekvat tedqiqat metodikasi isleyib hazirlamisdir Tesadufi deyildir ki o dovrde xususen de Moskvanin Leninqradin gorkemli psixoloqlari istedadli tedqiqatcinin muasirlik hissini en baslicasi ise orijinal yaradiciliq seylerini yuksek qiymetlendirirdiler Professor E E Elizade haqli olaraq qeyd edir ki E S Bayramov ozunun sonraki tedqiqatlarinda bu semereli toxumu nece deyerler gergin zehmetin sehrinde boya basa catdirdi Genis nezeri umumilesdirmeler apardi persepiv inikasdan tenqidi tefekkurun muxtelif seviyyelerine kecidin qanunauygunluqlarini mueyyen etdi musteqil ve tenqidi tefekkurun funksiyalarini strukturunu ve menseyini aydinlasdirdi Bu sahedeki tedqiqatlarinin neticeleri muellifin 3 monoqrafiyasinda ve 58 elmi meqale ve meruze tezislerinde oz eksini tapmisdir 2 Respublikanin ali mektebleri ucun psixologiya elminin muxtelif saheleri uzre derslik ve ders vesaitlerinin yazilib nesr edilmesi Onlardan Psixologiya 1989 Sosial psixologiya 1986 Mehkeme psixologiyasi 1985 Mehkeme psixologiyasi ve psixoloji ekspertiza meseleleri 1987 Etnik psixologiya 2001 ve s Bununla beraber muellif hemin vacib dersliklerden Psixologiya 2002 ve Sosial psixologiya 2003 dersliklerini professor E E Elizade ile birlikde yeni proqramlar esasinda yeniden islemis ve nesr etdirmisdir Hemin derslikler psixologiya elminin muasir inkisaf seviyyesini tam dolgunlugu ile eks etdirir ve bununla beraber hemin derslikler Milli zeminde zengin edebi bedii irsimizden yeterince behrelenmek esasinda yazilmisdir 3 Xalqimizin edebi bedii irsinde Kitabi Dede Qorqud dastanlarinda xususen de klassik senetkarlarin Nizami Gencevi I Nesimi M Fuzuli A Bakixanov M F Axundov C Memmedquluzade M E Sabir edebi irsinde psixoloji ideyalarin inkisafi tedqiq edilmis Hemin tedqiqatlarla elaqedar olaraq proessor E E Elizade yazir ki Son iller E S Bayramovun yaradiciliginda yeni bir istiqamet formalasir Milli psixoloji fikir tariximizin arasdirilmasi Azerbaycanda psixoloji fikrin tarixi qedimdir Teessuf ki biz de bu tarixi esasli suretde oyrenmemis onun koklerini ve qaynaqlarini kifayet qeder tedqiq etmemisik Halbuki bu meselelerin oyrenilmesi Azerbaycanda tekce psixoloji fikrin deyil belke de ilk novbede ictimai fikrin inkisaf xususiyytlerini yeni materiallar esasinda aydinlasdirmaq son derece vacibdir E S Bayramovun Azerbaycan edebiyyati korifeylerinin Nizami Fuzuli Nesimi M F Axundov A A Bakixanov ve M E Sabirin psixoloji goruslerine hesr olunmus meqaleleri bu baximdan diqqeti celb edir Nizaminin olmez eserlerinde renglerin simvolikasi hurufizmin psixoloji kokleri Mecnunun autizasiyasi bu murekkeb elmi meselelerin her biri hemin meqalelerde serrast nezeri umumilesdirmeler dunya psixoloji fikrinin muqayiseli tehlili yolu ile aydinlasdirilir Meselen muellif Nesiminin ozunemexsus psixoloji konsepsiyasini neinki qedim hindu ve zenbuddizm telimleri ile muqayise edir hem de onlari muasir psixoloji cereyan ve nezeriyyeler freydizm ve ekzistensial psixologiya istiqametinde arasdirir Onu da qeyd edek ki bu meqaleler SSRI Pedaqoji Elmler Akademiyasinin Voprosi Psixoloqii jurnalinda elece de SSRI EA nin Psixoloqiceskiy jurnal inda derc olunmus ve psixologiya tarixcileri onlari yuksek qiymetlendirmisdir Bununla beraber hemin tedqiqatlarin neticeleri muellifin 3 kitabinda ve respublikanin elmi jurnal ve toplumlarinda nesr edilen onlarca elmi meqale ve meruze tezislerinde oz eksini tapmisdir 4 Sexsiyyetin tesekkulu onun ozunuderki ve ozunuqiymetlendirmesinin psixoloji problemleri ile bagli tedqiqatlar Hemin arasdirmalarin neticeleri muellifin 3 monoqrafiyasinda neinki respublikada elece de basqa olkelerde derc edilen onlarla elmi meqalelerinde oz eksini tapmisdir 5 Etnik xususiyyetler ve etnoslararasi qarsiliqli munasibetlerin psixoloji problemleri ile bagli tedqiqatlar Bele arasdirmalar xususen de muellifin Psixoloji dusunceler 1994 Etnik psixologiya meseleleri 1996 Kitabi Dede Qorqud dastanlarinda etnik psixoloji xususiyyetlerin inikasi 2000 ve s monoqrafiyalarinda Etnik psixologiya 2001 dersliyinde ve onlarla elmi meqalelerinde oz eksini tapmisdir Professor E Elizade yazir Ayil xalqim ayil nidasi muellifin Psixoloji dusunceler ve Etnik psixologiya meseleleri adli kitablarinin eslinde leytmotivini teskil edir ve muellif bu yangi ile tez tez Sabire boyuk lakin cefakes xalqininin taleyuklu problemlerini hele XX esrin evvelerinde mutefekkir dunyaduyumu ile gormus ve benzersiz psixoloji kontekstde eks etdirmis boyuk saire ozunun hemderdli muasiri kimi muraciet edir ve her bir azerbaycanlinin qelbine hopmus hikmetli misralarin psixoloji qatlarini meharetle oxuyur Muellif yazir bele olmasaydi bes bir esr erzinde milletimizin xalqimizin basina getirilen ve defelerle demek olar ki eyni ssenari uzre tekrar edilen felaketden duzgun netice cixarilardi Basimiza getirilen facieler bu etnosun qan yaddasinda vaxtinda ve deqiq suretde hekk olunardi Kitabda ermeni vehsiliklerinin psixoloji kokleri arasdirilir nekrofiliya E Fromm anlayisi axarinda ermenilerin etnik xususiyyetleri psixoloji edebiyyatda ilk defe olaraq aciqlanir ermeni fasizminin ic uzunu butun teferruati ile seciyyelendirmek imkani veren zengin materiallar basqa sozle inkar edilmez deliller esasinda aydinlasdirilir Bir cehet de qeyd edilmelidir ki E S Bayramov xalqimizin edebi bedii irsinde etnik psixoloji xususiyyetlerin inikasi problemine genc tedqiqatcilari celb etmekle onun elmi rehberliyi ile hemin problemle bagli 10 a qeder namizedlik dissertasiyasi mudafie edilmisdir yeni bir psixoloji mekteb yaratmisdir Hec subhesiz bu da elmimizin inkisafi ile yanasi xalqimizin ozunuderkine Milli suurunun formalasmasina yaxindan komek etmis olar Tesadufi deyildir ki professor E S Bayramov bu meseleye xususi diqqet yetirir O haqli olaraq gosterir ki her bir xalq ve ya etnos ozunu duzgun derk edib qiymetlendirmek ve menevi tereqqiye nail olmaq ucun yalniz ozunun sosial iqtisadi tarixi kesmisine deyil hem d oz psixoloji kecmisine derinden beled olmalidir Yeni etnos ve ya xalq kimi oldugunu ozunu ne zaman ve nece derk etdiyini hansi menevi psixoloji keyfiyyetlere malik oldugunu nece tereqqi etdiyini tarix boyu ne kimi psixoloji deyisikliklere meruz qaldigini da yaxsi bilmelidir Bu ise xalqin etnik psixoloji xususiyyetlerini tarixi planda arasdirmadan onu etrafli oyrenmeden mumkun deyildir Bu cehetden E S Bayramovun fealiyyetinde soz ve emelin vehdeti insani heyran edir yeni o yalniz kimese meslehet gormur ki oz xalqinin psixoloji kecmisinin arasdirilmasi ile mesgul olsun ilk novbede mehz ozu bu sahede emeli addim atir Bu cehetden E S Bayramovun bele bir ideyasi diqqeti xususi olaraq celb edir ki xalqa mexsus etnik xususiyyetler xalqin folklor ve bedii edebiyyat materiallarinda maddilesir O oz tedqiqatlari ile bu ideyani eyani suretde heyata kecirmisdir 6 Psixologiya elminin aktual problemleri ile bagli genis oxucu kutlesi ucun nezerde tutulan elmi kutlevi eserlerin yazilmasi ve nesri Bu istiqametde aparilan isler muellifin 6 elmi kutlevi kitabinda elece de muxtelif jurnallarda derc olunan onlarla meqalelerde oz eksini tapmisdir Bununla beraber E S Bayramov 10 cildlik Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi Kitabi Dede Qorqud Ensiklopediyasi ucun psixologiya elminin muxtleif problemlerine aid 58 den artiq meqale yazmisdir Eyni zamanda o 10 cildlik Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasinin ve 3 cildlik Usaq Ensiklopediyasinin redaksiya nesriyyat surasinin uzvu olmusdur O neinki respublikada elece de diger Tacikistan Qirgizistan Iran Islam Respublikasi ve b olkeler ucun psixologiya uzre yuksek ixtisasli elmi kadrlar hazirlanmasinda yaxindan istirak etmisdir Onun elmi rehberliyi ile psixologiya elmi uzre 35 den artiq elmiler namizedi ve elmler doktoru dissertasiyasi yazilmis 15 den artiq magistr dissertasiyasinin elmi rehberi olmusdur bununla beraber o kecmis sovetler mekaninda 10 dan artiq namizedlik ve doktorluq dissertasiyalarinin resmi opponenti olmusdur Professor E S Bayramov 1993 cu ilden 2000 ci ile kimi Mehemmed Emin Resulzade adina Baki Dovlet Universitetinin nezdindeki n 054 03 04 psixologiya elmleri uzre ixtisaslasdirilmis mudafie surasinin sedri olmusdur 2000 ci ilden indiye kimi Respublika Prezidenti yaninda Ali Attestasiya komissiyasinin ekspert surasinin uzvudur SSRI Psixoloqlar cemiyyeti Azerbaycan sobesinin Azerbaycan Tehsil Nazirliyi Elmi Metodik Surasinin pedaqogika ve psixologiya bolmesinin sedri Respublika ictimai reyi oyrenen sosioloji merkezin uzvu onun tesebbusu ve yaxindan komeyi ile psixologiya elmleri uzre BDU nezdinde teskil olunmus ixtisaslasdirilmis mudafie surasinin 1994 2000 sedri Respublika Ali Attestasiya Komissiyasinin ekspert surasinin uzvu olmusdur 2000 2004 E S Bayramov Fedakar emeye gore yubiley medali 1970 Seref nisani ordeni 1976 SSRI maarif elacisi 1977 ve Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin fermani ile elm ve tehsil sahelerinde xidmetlerine gore Sohret ordeni 2000 elece de bir nece defe Azerbaycan Tehsil Nazirliyinin fexri fermanlari ile teltif edilmisdir 1981 ci ilde ona Emekdar elm xadimi fexri adi verilmisdir Professor E S Bayramov zengin elmi pedaqoji fealiyyetinin 35 ilden artiq bir dovru bilavasite Baki Dovlet Universiteti ile bagli olmusdur Tehsili elmi derecesi ve elmi adlari Redakte1945 1949 cu illerde ADU nun Filologiya fakultesinin mentiq psixologiya sobesini ela qiymetlerle bitirmisdir 1954 cu ilde Universitetin Boyuk Elmi Surasinin qerari ile Psixologiya ixtisasi ile aspiranturaya tovsiye edilmis ve Azerbaycan Pedaqoji Institutunda psixologiya ixtisasi uzre aspirantura tehsil almisdir 1954 1957 1959 cu ilde Tefekkurun musteqillik ve tenqidiliyine gore III IV sinif sagirdlerinin ferdi xususiyyetleri movzusunda namizedlik dissertasiyasini mudafie etmis ve psixologiya elmleri namizedi elmi derecesini almisdir 1969 cu ilde Kicik mekteb yasli sagirdlerde tefekkurun musteqillik ve tenqidiliyinin inkisaf dinamikasi movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie etmis ve psixologiya elmleri doktoru elmi derecesini almisdir Emek fealiyyeti Redakte2000 hazirki dovre kimi Respublika Prezidenti yaninda Ali Attestasiya komissiyasinin ekspert surasinin uzvu 1997 hazirki dovre kimi BDU nun psixologiya kafedrasinda professor 1993 2000 Mehemmed Emin Resulzade adina BDU nun nezdindeki N 054 03 04 psixologyia elmleri uzre ixtisaslasdirilmis mudafie Surasinin sedri 1992 1997 BDU nun Psixologiya kafedrasinin mudiri 1971 1992 ADU nun pedaqogika ve psixologiya kafedrasinin mudiri 1970 1971 API de Psixologiya kafedrasinda professor 1965 1969 evezcilik uzre Azerbaycan Dovlet Elmi Tedqiqat Pedaqogika Insitutunda bas elmi isci 1960 1970 API nin psixologiya kafedrasinda bas muellim dosent professor Etnik psixologiya Inkisaf ve istedad Milli psixologiyanin aktual problemleri Idareetmenin sosial psixoloji problemleri fenleri uzre muhazire ve seminar dersleri aparir 40 a qeder monoqrafiya derslik ders vesaiti 250 den artiq elmi meqale ve tezisin muellifidir Tedqiqat sahesi RedakteSosial psixologiyaBeynelxalq seminar simpozium ve konfranslarda istiraki Redakte1960 1995 ci illerde Rusiyada hemcinin Pribaltika ve Zaqafqaziya olkeleride kecirilen elmi konfranslarda istirak etmisdir Secilmis eserleri RedaktePsixologiya Ensiklopediya ucun Baki 2007 Pedaqoji psixologiya 19 00 07 Pedaqoji psixologiya ixtisasi uzre namizedlik minimumunun proqrami Baki 2005 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi psixologiya elminde islenilen anlayislarin serhi Baki 2006 Psixologiya haqqinda adi heqiqetler Anfas elmi kutlevi edebi bedii jurnal Baki 2008 3 s 16 18 24 26Kitablari RedaktePsixologiya Ali mektebler ucun derslik Baki 2002 Insan ve cemiyyet I hisse Baki Tehsil Nesriyyati 2003 Sosial psixologiya Baki 2003 derslik Huquq psixologiyasi Derslik Baki 2009Menbe RedakteOrxan Memmedov Baharli Agdamin adli sanli pedaqoqlari alimleri Baki Sabah 2001Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Ekber Bayramov amp oldid 6053375, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

      ne axtarsan burda

      en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

      Əkbər bayramov etnik psixologiya yukle

      ETNİK PSİXOLOGİYA, ŞƏXSİYYƏT – Etnik xarakter etnik psixologiyanın mühüm tərkib hissəsidir. O, etnik simanı müəyyənləşdirən başlıca ünsürlərdən biridir.

      KDQ-də öz əksini tapan etnik xarakter əlamətləri ümumən Oğuz etnosunun “psixi siması”nın aynası kimi çıxış edir. Tarixi eposlar etnik və milli tiplərin müxtəlifliyini, onların tarixitipoloji təbiətini, tarixi inkişaf xüsusiyyətlərini açıb göstərir. Oğuzların etnikpsixoloji xüsusiyyətləri xarakterin (etnik) xüsusi təzahürü kimi qonaqpərvərlikdə, əliaçıqlıqda, sədaqətdə, dözümdə və s. daha dolğun şəkildə üzə çıxır. Oğuz elinin başçısı, “xanlar xanı” Bayındır xan ildə bir dəfə böyük şadlıq məclisi qurur, “atdan ayğır, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırır”, qonaqlıq edirdi.

      KDQ-də qadınlar xarakterizə edilir, onların “dörd cür” olduqları bildirilir. Yaxşı qadın “evin dayağı” kimi səciyyələndirilir və onun bu səciyyəsi qonağa yaxşı, mehriban münasibəti, qonaqpərvərlik göstərməsi ilə müəyyənləşdirilir. Qadının başqa adama, məsələn, qonağa münasibətə görə səciyyələndirilməsi Azərbaycan ictimai fikir tarixində psixoloji xarakteristikanın ilk nümunələri kimi qiymətlidir.

      Dastanda qadın tiplərinin hər birisinin psixoloji xarakteristikası verilir. Oğuzlarda qadınlar da cəsur və igiddir. Oğuz etnik-sosial mühiti və psixologiyası ilə şərtlənmiş olan qadınların bu xarakter əlaməti etnik birlik daxilində cinslərarası münasibətdə, ünsiyyətdə mühüm rol oynayır.

      Oğuzların qonaqpərvərliyinin əsasında mənəvi tələbatlar, müvafiq sosial- psixoloji motivlər, sərvətlər durur. Bu meyllər oğuzların yüksək mə’nəvi keyfiyyətlərini üzə çıxarır.

      Oğuzların zəngin, rəngarəng mənəvi- psixoloji xüsusiyyətləri ümumi xarakter əlamətlərində daha parlaq şəkildə təzahür edir. Oğuzlar cəsur, igid, qorxmaz, çalışqan, qarşıya qoyduqları məqsədə çatmaqda inadkar və qətiyyətlidirlər. Oğuzlarda əsl adı bir şəxs doğularkən deyil, həyatda bir hünər, igidlik göstərdikdən sonra alır. Bu adı ona Dədə Qorqud verir.

      Oğuz bəyləri üçün fiziki və mənəvi güc xarakterik əlamətdir. Onların fiziki güclərini artıran əslində mənəvi gücləridir.

      Oğuzların xarakterində diqqəti çəkən əlamətlərdən biri də cəsurluq, ölümdən belə qorxmamaqdır. Bunu Dədə Qorqud ilə Dəli Qarcar qarşılaşmasında ibrətli – mənalı şəkildə görürük. Dəli Qarcar bacısına elçiliyə gələnlərin başına min cür oyun açır. Dədə Qorqud bunu bilsə də, Dəli Qarcardan bacısını Bamsı Beyrəyə istəməyə gedir. Burada xarakterin ehtiyatlı tərpənmək, təhlükəyə qarşı hazır olmaq kimi təzahürlərinə rast gəlirik.

      Düşmənlər namərdliklə Salur Qazanı ələ keçirib bir quyuya salırlar. Onlar Qazanın qarşısında belə bir şərt qoyurlar: qopuz çalıb bizi tərifləsən, oğuzları isə həcv etsən, səni azad edərik! Beləliklə, Qazan bəy iki yol arasında (həyat və ölüm) qalır. Birincisi, həyat, yaşamaq şərəfsizliklə, Oğuz ləyaqətini tapdalamaqla əldə olunur. İkincisi – ölüm isə şərəf və ləyaqətin hər şeydən uca tutulduğuna görə verilir. Ölüm qorxusu olsa da şərəf və ləyaqət yolu seçilir. Qazan bəyin davranış və rəftarını motivləşdirən amillər ümumetnik əhəmiyyət daşıyır, müqəddəs və ucadır. O bunlara müvafiq qərarını verir, ikinci yolu seçir.

      Dözümlülük, məğrurluq, təvazökarlıq və namusluluq KDQ qəhrəmanlarının səciyyəvi etnik-psixoloji əlamətləridir. Bəkil ov zamanı ayağını sındırır. O, günlərlə ağrıya dözərək bunu heç kimə demir, hətta arvadından da gizli saxlayır. Burada dözümlülüklə bərabər bir məğrurluq da vardır.

      Salur Qazan evini, var-yoxunu çapıb talayan düşmənlə özü hesablaşmaq istəyir, Qaraca çobanın köməyindən istifadə etməyi qüruruna sığışdırmır. Buna görə də çobanı bir ağaca sarıyıb təkbaşına düşmənin üzərinə gedir.

      Namus, şərəf oğuzlar üçün müqəddəs mənəvi sərvətdir. Şöklü Məliyin adamları Salur Qazanın var-yoxunu talan edir, qırx incəbelli qızla arvadını, anasını və oğlunu əsir aparırlar. Şöklü Məlik Qazan bəyin arvadını – Burla xatunu məclisinə gətirib şərab paylatmaq, bununla da Salur Qazanın və bütün Oğuz elinin ləyaqətini, şərəfini alçaltmaq istəyir. Ancaq “Qazan bəyin xatunu hansınızdır?” – sualına qırx incəbelli qız bir yerdə: “mənəm” – deyə cavab verir. Beləliklə, təhlükənin ilk anından sovuşma mümkün olur. Daha sonra Burla xatun vəziyyəti oğluna bildirəndə Uruz anasına deyir: “Saqın, qadın ana! Mənim üzərimə gəlməyəsən, mənim içün ağlamayasan. Qo, bəni qadın ana, çəngələ ursunlar. Qo ətimdən çəksünlər, qara qavurma etsünlər, qırq bəg qızının öninə ilətsünlər. Anlar bir yedigində sən iki yegil. Səni kafirlər bilməsünlər – duymasunlar” (D-53 10 ).

      Beləliklə, Oğuzun ləyaqəti, namusu qorunur, oğuzların istər kişisinin, istərsə də qadınının namus, şərəf yolunda ölümə belə hazır olduqları məlum olur.

      Oğuz elində dostluq, yoldaşlıq da uca tutulur. İstər qrupdaxili, istərsə də tayfadaxili münasibət və ünsiyyətdə, adamların bir-birini qavramasında dostluq və yoldaşlığa yüksək ehtiram mühüm rol oynayır. Daş Oğuz ilə İç Oğuz arasında münasibətlər gərginləşir. Daş Oğuz bəyləri başda Aruz olmaqla Qazana qarşı çıxırlar. Daş Oğuz bəyləri Qazanı zəiflətmək üçün onun yaxın dostu və sağ əli Beyrəyi öz tərəflərinə çəkmək istəyirlər. Beyrək Aruzun və digər Daş Oğuz bəylərinin təklifini rədd edir və “mən Qazana dönük çıxmaram!” – deyə and içir. Belə olduqda Aruz Beyrəyi öldürür. Qazan isə öz dostu Beyrəyin qanını dayısı Aruzdan alır. Deməli, Oğuz elində igid, mərd dost namərd qohumdan çox yüksək sayılmışdır.

      Oğuzlarda ailə daxilində ata-ana və övlad, ər-arvad münasibətləri səmimiyyət üzərində qurulmuşdur. Ata ailənin bacarıqlı başçısı, böyük qayğıkeşidir. Atanın ailədə nüfuzu şəxsi keyfiyyətlərinə əsaslanır. Ailə üzvləri arasındakı münasibətdə qarşılıqlı səmimiyyət, böyüyə və qadına ehtiram böyük rol oynayır. Ata çalışır ki, oğlu mətin xarakterli bir şəxs kimi yetişsin, layiqli bir varis olsun. “Ol zamanda oğul ata sözin iki eləməzdi. İki eyləsə, ol oğlanı qəbul eləməzlərdi” (D-131 13 ). Dar gündə ata-oğul bir-birinin yardımçısı, həyanı idi. Ümumiyyətlə, oğuzlarda oğul ata-ana yolunda hər cür fədakarlığa hazırdır. “Duxa qoca oğlı Dəli Domrul boyu”ında ailə sədaqətinin mənalı ifadəsini görürük. Dəli Domrulun qadını ərinin yerinə Əzrayıla öz canını vermək istəyir.

      Ömürlərinin sonuna qədər ailəsinə sədaqətli, vəfalı olmaq Oğuz elində hər bir qız üçün, qadın üçün həyati düsturdur. Uşun qoca oğlu Səgrək əsirlikdə olan qardaşının dalınca gedərkən yenicə toy edib, gəlin gətirdiyi sevgilisinə deyir ki: “Qız, sən mana bir yıl baqğıl! Bir yıldə gəlməzsəm, iki yıl baqğıl! İki yıldə gəlməzsəm, üç yil baqğıl!. Gəlməzsəm, ol vaqt mənim öldügimi biləsən. Ayğır atum boğazlayub, aşum vergil! Gözün kimi tutarsa, könlün kimi sevərsə, ana varğıl!” – dedi” (D-261 2 ).

      KDQ Oğuz etnik xarakterinin, psixologiyasının müxtəlif çalarlarını, incəliklərini aşkar edən situasiyalar ilə zəngindir. Oğuz xarakteri “gərdəyə girmək” hadisəsində də özünəməxsus şəkildə təzahür edir. Məsələn, Beyrəyə toy edib Banıçiçəyi gəlin gətirirlər. Ancaq Beyrək Bayburd qalasında dustaq olan otuz doqquz yoldaşını qurtarmayınca gərdəyə girmir.

      Nişanlısını toy edib gəlin gətirdikdən sonra Səgrək də gərdəyə girmir. Ona görə ki, qardaşı yad bir ölkəyə gedib gəlməmişdir. Səgrək qardaşının dirisini və ya ölüsünü görməyincə gərdəyə girməyəcəyinə and içir.

      KDQ iştirakçıları olduqca çevik və hərəkətlidirlər. Onlar tez-tez basqına məruz qalır, buna dərhal cavab qaytarırlar. Dastanlardakı hadisələri diqqətlə izlədikdə aydın olur ki, oğuzlar daha çox qaynar təbiətə malikdirlər, həssasdırlar, hər bir hadisəyə dərhal münasibətlərini ifadə edirlər. Məsələn, Bayındır xanın ziyafətində Dirsə xan qara otaqda oturduğu üçün çox təsirlənir və bunu təhqir hesab etdiyi üçün küsüb gedir. Əsirlikdə olarkən Burla xatun düşmənin fikrini oğluna bildirdikdə Uruz anasının tərəddüd etdiyini düşünüb ona bərk qəzəblənir və s.

      Dastan iştirakçılarında psixoloji gərginliklər, halətlər sürətlə bir-birini əvəz edir. Salur Qazan Uruzun meydandan qaçdığını düşünüb böyük qəzəb içində onu ağır cəzalandırmaq istəyir, ancaq məsələni öyrəndikdə oğlu üçün kövrəlib ağlayır. Beyrək düşmənə qarşı amansız və “daşürəklidir”, ancaq, başqa bir situasiyada, məsələn, ata-anası qarşısında sevgilisi Banıçiçək ilə münasibətdə olduqca istiqanlı, kövrək qəlbli, həssas bir gəncdir. Bu cəhətlər temperament tiplərinin müxtəlif şəraitdə ayrıayrı şəxslərin davranış və rəftarında təzahür xüsusiyyətlərinə aid nümunələrdir.

      Related posts:

      1. Yükl riyaziyyat metodik vsait pdf 6-cı sinif
      2. Azerbaycanin daxil oldugu beynelxalq teskilatlar
      3. Co navarro bədən dili
      4. Morfologiya zərf