Balans Hesabatını Necə Tapmaq Olar

Aktiv – aktivə ingilis dilinə “Asset” kimi tərcümə edilir. İstifadə edilərək dəyər yarada bilən istənilən əşya aktiv ola bilər. Məsələn, bir şirkətin nəqliyyat vasitələri, avadanlıqları, binası, ofisə ləvazimatları, və s. həmin şirkətin aktivləri sayılır.

Balans və balansın misallarla izahı

Bir şirkətin nə qədər səmərəli fəaliyyət göstərdiyini və maliyyə cəhətdən nə qədər yaxşı vəziyyətdə olduğunu öyrənmək üçün – onun maliyyə hesabatlarına baxmaq lazımdır. Maliyyə hesabatlarının analiz edilməsi ayrı bir mövzudur. Bu yazıda maliyyə hesabatlarının ümumiyyətlə nə olduğu barədə danışılacaq.

Beləliklə, 4 əsas maliyyə hesabatı mövcuddur.

• Gəlir və xərclər barədə hesabat
• Pul vəsaitlərinin hərəkəti barədə hesabat
• Balans hesabatı

Kapitalda Dəyişikliklər haqqında hesabat
Bunların biri olan balans hesabatı haqqında daha ətraflı aşağıda:

Balans hesabatı.

Mənfəət-zərər və nağd vəsaitin hərəkəti hesabatları şirkətin müəyyən bir dövr ərzindəki (məsələn: 1 yanvar 2012 – 31 dekabr 2012) fəaliyyətindən xəbər verirsə, balans hesabatı əksinə, müəyyən bir məqamda (məsələn: 31 dekabr 2012) şirkətin nəyə sahib olduğunu göstərir. Şirkətin sahib olduğu varlıqlar dedikdə aktivlər, öhdəliklər və məcmu kapital nəzərdə tutulur.

Aktiv – aktivə ingilis dilinə “Asset” kimi tərcümə edilir. İstifadə edilərək dəyər yarada bilən istənilən əşya aktiv ola bilər. Məsələn, bir şirkətin nəqliyyat vasitələri, avadanlıqları, binası, ofisə ləvazimatları, və s. həmin şirkətin aktivləri sayılır.

Öhdəlik – ingilis dilinə “Liability” kimi tərcümə edilir. Adından da bilindiyi kimi “öhdəliklər” şirkətin borclarını əks etdirir. Öhdəliklərin heç biri şirkətə məxsus deyil amma şirkət onlardan istifadə edərək mənfəət qazanmağa çalışır.

Məcmu Kapital – ingilis dilndə “Owner’s Equity” adlanır və şirkətin sahibinə (səhmdarına) məxsus özəl kapitalı ifadə edir. Bu haqda aşağıda daha ətraflı danışılacaq.

Gəlin kəllə qənd istehsalı ilə məşğul olan “A” şirkətinin nəyə sahib olduğuna baxaq.

– Nəğd vəsait (şirkətin xəzinəsində (kassasında) ) 2,500 AZN
– Hazır məhsul (istehsal olunmuş amma hələ satılmamış) 7,500 AZN
– Nisyə satılan mallara bir ay ərzində alınacaq məbləğ 3,000 AZN

– İstehsal avadanlığı (qənd bişirən, qablaşdıran, və s.) 150,000 AZN

– İki mikroavtobus (malın dükanlara daşınması üçün) 25,000 AZN

– Sexin yerləşdiyi bina (fərz edək ki, şirkətin öz əmlakıdır) 75,000 AZN

Beləliklə, bu misaldakı “A” şirkətinin cəmi aktivlərinin dəyəri 263,000 AZN-dır.

Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, aktivlər iki cür olur:

Qısamüddətli aktivlər – (ingiliscə “short-term assets” və ya “current assets”) bir ildən qısa müddət ərzində pula çevrilə bilən aktivlərə qısamüddətli aktivlər deyilir. Bunlara nağd vəsaitin özü, hazır məhsul, nisyə satılan mallardan alınacaq məbləğ və s. aid edilir.

Uzunmüddətli aktivlər – (ingiliscə “long-term assets”) bir ildən uzun müddət ərzində pula çevrilə bilən aktivlərə uzunmüddətli aktivlər deyilir. Bunlara istehsal avadanlığı, bina və s. aid edilir. Baxmayaraq ki, sadalanan aktivlər (avadanlıq, bina) bir çox hallarda bir ildən daha qısa müddətə satıla bilər, bunlar adətən uzunmüddətli aktivlərə aid edilir.

Hələ ki, yalnız aktivlər daxil edilmiş yarımçıq balans hesabatı aşağıdakı kimi görükür:

Balans hesabatında bir tərəfdə aktivlər göstərilərkən, digər tərəfdə aktivlərin arxasında dayanan öhdəliklər və məcmu kapital göstərilməlidir. Yəni bu aktivlərin mənbəsini, bunların haradan gəldiyini göstərən ikinci tərəf olmalıdır.

Bu misaldakı “A” şirkətinin öhdəlikləri aşağıdakı kimidir:

– Təchizatçılara borc (nisyə alınmış xammala görə) 10,000
– Bank krediti (5 illik kredit) 150,000

Öhdəliklər də həmçinin iki cür olur:

Qısamüddətli öhdəliklər – (ingiliscə “short-term liabilities” və ya “current liabilities”) bir ildən qısa müddət ərzində ödənilməli olan borclara deyilir. Bunlara nisyə alınan xammala görə təchizatçılara olan borcu aid etmək olar. Bu cür borclar adətən bir aydan gec olmayaraq ödənməlidir.

Uzunmüddətli öhdəliklər – (ingiliscə “long-term liabilities”) bir ildən artıq müddət ərzində ödənilməli olan borclara deyilir. Bu öhdəliklərə beş illik bank kreditini aid etmək olar.

Öhdəlikləri balans hesabatına əlavə etdikdə aşağıdakı yarımçıq balans hesabatı alınır:

Gördüyünüz kimi sol tərəfdəki aktivlərin cəmi dəyəri 263,000 AZN-dır Sağ tərəfdə isə öhdəliklər 160,000 AZN təşkil edir. Aradakı fərq 103,000 manatdır ki, bu da məcmu kapitalda öz əksini tapacaq.

Məcmu Kapital – şirkətin sahibinə məxsus pullar, onun şəxsi vəsaiti, “Məcmu Kapital” adlanır. İngilis dilində buna “Owner’s Equity” deyilir.
Məcmu Kapital iki hissədən ibarətdir:
– Nizamnamə kapitalı (ingiliscə “Paid-in Capital”) – şirkət sahibinlərinin biznesi başlayarkən ortaya qoyduqları kapitalın dəyəridir. Bu kapital nağd pul da ola bilər, fiziki əşya və ya bina da ola bilər.
Məsələn, “A” şirkətinin sahibi Məmməd kişi öz şirkətini qurarkən cibində 10,000 AZN nağd pulu və qənd sexində 30,000 AZN dəyərində avadanlığı var idi. Demək “A” şirkətini nizamnamə kapitalı 40,000 AZN təşkil edir.
– Bölüşdürülməmiş mənfəət (ingiliscə “Retained Earnings”) – şirkətin xalis mənfəətindən şirkətə yenidən yatırılmış (yəni sahibləri arasında bölüşdürülməmiş) vəsaitdir.
Məsələn, “A” şirkətinin sahibi Məmməd kişi şirkətin fəaliyyətindən hər ay əldə etdiyi vəsaitin yarısını cibinə qoyub özünün və ailəsinin ehtiyaclarına xərcləyirdi, qalan yarısını isə yenidən şirkətin dövriyyəsinə buraxırdı. Şirkət yaradılan gündən onun mənfəətindən onun dövriyyəsinə yenidən yatırılmış məbləğin cəmi 63,000 AZN-ə gəlib çatıb. Demək “A” şirkətinin bölüşdürülməmiş mənfəəti 63,000 AZN-dır.

“A” şirkətinin Məcmu Kapitalını balans hesabatına daxil etdikdə, yekun balans hesabat aşağıdakı kimi görükür:

Balans Hesabatını Necə Tapmaq Olar?

Balans mühasibat uçotunun əsas formasıdır və hesabat tarixində müəssisənin əmlakını və maliyyə vəziyyətini əks etdirir. Bu, şirkətin pul və borcları barədə bütün məlumatları ehtiva edir. Balans balans əsasında təşkilatın baş mühasibi tərəfindən tərtib olunur. Balans hesabatını necə tapmaq olar?

Vacibdir

• – 1 nömrəli balans hesabatı;
• – kalkulyator;
• – Kompüter.

Təlimat

Addım 1

Balans hesabatının örtüyünü doldurun. Üst sətirdə hesabat tarixini qeyd edin. Bir qayda olaraq, bu hesabat dövrünün ayının son günüdür. Qanuni sənədlərə əsasən təşkilatın tam və ya qısaldılmış adını göstərin. Müəssisənin VÖEN-ini, OKVED-ə uyğun fəaliyyət növünü, OKOPF-a uyğun təşkilati-hüquqi formanın kodunu, OKFS-yə uyğun əmlak kodunu, müəssisənin ünvanını göstərin.

Addım 2

Doldurma üçün istifadə olunan ölçü vahidini seçin. Balans dəyərlərini ondalık olmayan bütün rəqəmlərlə minlərlə və ya milyonlarla rublla doldurun. Xarici valyuta Mərkəzi Bankın hesabat tarixinə olan məzənnəsinə görə rubla çevrilməlidir. “Təsdiq tarixi” sətrində illik hesablar üçün tarix və “Göndərmə (qəbul) tarixi” sətrində balansın göndərilməsi üçün müəyyən bir tarix qoyun.

Addım 3

Müəssisənin aktivlərini doldurun. Müəssisənin aktivləri iki hissəyə bölünür: uzunmüddətli aktivlər və cari aktivlər. 1-ci sütunda məqalə qrupları, ikinci sütunda isə müvafiq göstəricinin kodları göstərilir. Hesabat dövrünün əvvəlində sütun 3 hesablarını, hesabat dövrünün sonunda sütun hesablarını doldurun. Boş balans dəyərləri olan hüceyrələrə tire qoyun.

Addım 4

Aktivlərin birinci hissəsinə uyğun gələn 110-150 sətirindəki bütün dəyərləri 190-cı sətirdə toplayın. 290 sətirində aktivlərin ikinci hissəsinə uyğun 210-270 sətirlərindən alınan dəyərləri cəmləşdirin. Sətir 300, aktivlər üçün balansdır, içərisində 190 və 290 sətirlərinin cəmini yazın.

Addım 5

Müəssisənin öhdəliklərini doldurun. Təşkilatın öhdəlikləri üç hissəyə bölünür: kapital və ehtiyatlar, uzunmüddətli borclar və qısamüddətli borclar. Balans hesabatının 490-cu sətrində 411-ci sətir istisna olmaqla, 410-470-ci sətirlərin dəyərləri cəmlənir. 590-cı sətirdə 510-520-cı sətirlərin cəmi göstərilir. 621 sətirində qeyd 621-625 sətirlərinin cəmi. Beşinci hissənin 690-cı sətirinə 610, 620, 630-660 sətirlərini əlavə edin. Balansın 700-cü sətri şirkətin borclarının hər üç hissəsinin cəmidir: 490, 590, 690.

Addım 6

Hazırlanan ifadələri şirkət rəhbərinin və baş mühasibin imzası ilə təsdiq edin. Tarixi altına qoyun. 300 və 700-cü sətirlərdə dəyərlər bərabər olduqda balans düzgün tapılmışdır.

Balans hesabatı və nümunələr

Balans hesabatı , aktivlərin, öhdəliklərin və özəl sahibliyin vaxtında müəyyənləşdirdiyi bir işin maliyyə vəziyyətinin bir ifadəidir. Başqa sözlə, balans işinizin xalis dəyərini göstərir.

Balans hesabatı, biznesin maliyyə sağlamlığını göstərmək üçün istifadə olunan üç əsas maliyyə hesabatının ən vacib hissəsidir. Digərləri isə:

• Bir ay, dörddəbir və ya il kimi müəyyən bir müddət üçün xalis gəlir göstərən gəlir hesabatı . Net gəlirin dövr üzrə xərcləri çıxardığı mənfəətə bərabərdir.

• Nağd pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat , işdə pul vəsaitləri və pul vəsaitlərinin hərəkətlərini göstərir. Xroniki mənfi pul axını problemli müəssisələrin simptomudur.

Birləşdirilmiş müəssisələrdən maliyyə hesabatlarında balans hesabatları, gəlir hesabatları və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatları səhmdarlara və vergi və tənzimləyici orqanlara daxil etməlidir. Balans hesabatlarının hazırlanması tək sahibkarlıq və tərəfdaşlıq üçün seçkiqabağıdır , lakin biznesin sağlamlığının monitorinqi üçün faydalıdır.

Əlavə borc və ya kapital maliyyələşməsini axtarır və ya biznesin satılmasını arzulayan bir iş sahibinin müasir və dəqiq balansı vacibdir və bu, nə qədər dəyərli olduğunu müəyyənləşdirməlidir.

General Ledger’dakı bütün hesablar aktiv , məsuliyyət və ya ədalət kimi təsnif edilir. Aralarındaki əlaqələr bu tənlikdə ifadə edilir:

Aktivlər = öhdəliklər + bərabərlik

Balansda göstərilən maddələr sənayeden asılı olaraq işdən biznesə dəyişir, lakin ümumiyyətlə balans aşağıdakı üç bölməyə bölünür:

Aktivlər

Aşağıda göstərilən balans nümunəsində olduğu kimi, aktivlər adətən likvid aktivlərə – nağd pul və ya asanlıqla pul, torpaq, binalar və avadanlıq kimi nağd pula çevrilə bilməyən qeyri-qanuni aktivlərə çevrilə bilər.

Aktivlərin siyahısı həmçinin dəyərləndirmək üçün daha çətin olan qeyri-maddi aktivləri də əhatə edə bilər.

Ümumiyyətlə qəbul edilmiş mühasibat prinsipləri (GAAP) qaydaları yalnız qeyri-maddi aktivlərin ömür boyu və dəqiq müəyyən edilə bilən ədalətli bazar dəyəri (istənilən alıcının aktivi satın ala biləcəyi ehtimal olunan qiymət) olan aktivləri əldə etdikdə, isti satıcı) amortizasiya edilə bilər. Bunlar balans hesabatında amortizasiyadan asılı olaraq ilkin dəyərdə əks etdirilir. Bu kimi maddələr daxildir:

• Franchise müqavilələri
• Müəllif hüquqları
• Patentlər

Öhdəliklər

Öhdəliklər biznes tərəfindən borclu vəsaitlərdir və cari və uzunmüddətli kateqoriyalara bölünür. Cari öhdəliklər bir il müddətinə ödəniləcək və aşağıdakı kimi maddələr daxildir:

• Borc hesabları (təchizatçı faktura)
• Əmək haqqı
• Gəlir vergisi ayırmaları
• Pensiya planı fəaliyyətləri
• Tibbi plan ödənişləri
• Tikinti və avadanlıq icarəsi
• Müştəri depozitləri (malların və ya xidmətlərin təqdim edilməsi üçün avans ödənişləri)
• Kommunal xidmətlər
• Müvəqqəti kreditlər, kredit xətləri və ya overdraftlar
• Faiz
• Borc verilməsi
• Alınan satış vergisi və / və ya mal və xidmət vergisi

Səhmlər / mənfəət

Özü də səhmdar kapital kimi tanınan səhmlər, öhdəlikləri aktivlərdən çıxardıqdan sonra qalan şeydir. Dəyişməmiş mənfəətlər korporasiya tərəfindən qorunan mənfəətdir, yəni dividendlər şəklində səhmdarlar üçün ödənilmir.

Dəyişməmiş mənfəət borcları ödəmək üçün istifadə olunur və ya böyümək imkanlarından istifadə etmək üçün başqa şəkildə yenidən işə salınır. Bir iş böyümə mərhələsində olsa da, bölüşdürülməmiş mənfəət adətən səhmdarlar üçün dividendlər kimi ödənilməkdən daha çox genişlənməni maliyyələşdirmək üçün istifadə olunur.

Nümunəvi Balans Hesabatı

ŞİRKƏT ADI
BALANS KİTABI __________ tarixində (Tarix)

AKTİVLƏR	$	MÜQAVİLƏLƏR	$
Cari aktivlər:	Cari borclar:
Bankda nağd pul	$ 18,500.00	Borc hesabları	$ 4,800.00
Qəpik-quruş	$ 500.00	Əmək haqqı ödənilir	$ 14,300.00
Net Pul	$ 19,000.00	Ofis Kirayəsi	–
İnventarlaşdırma	$ 25,400.00	Kommunal xidmətlər	$ 430.00
Hesablama debitorları	$ 5,300.00	Federal gəlir vergisi ödəyir	$ 2,600.00
Prepaid Sığorta	$ 5,500.00	Overdraftlar	–
Ümumi cari aktivlər	$ 55,200.00	Müştəri depozitləri	$ 900.00
Pensiya ödənişli	$ 720.00
Əsas vəsaitlər:	İttifaqın ödənişləri	–
Torpaq	$ 150,000.00	Tibbi ödənişli	$ 1,200.00
Binalar	$ 330,000.00	Satış Vergi Ödəniləcəkdir
Az amortizasiya	$ 50,000.00	Ümumi cari borclar	$ 24,950.00
Net Land & Buildings	$ 430,000.00
Uzunmüddətli öhdəliklər:
Avadanlıqlar	$ 68,000.00	Uzunmüddətli kreditlər	$ 40,000.00
Az amortizasiya	$ 35,000.00	İpoteka	$ 155,000.00
Net Avadanlıq	$ 33,000.00	Ümumi uzunmüddətli öhdəliklər	$ 195,000.00
TOTAL öhdəlikləri	$ 219,950.00
Mülkiyyət haqqı:
Ümumi fond	$ 120,000.00
Sahib – çəkir	$ 50,000.00
Dəyişməmiş Mənfəət	$ 128,250.00
Ümumi mülkiyyət sahibləri:	$ 298,250.00
TOTAL ASSETS	$ 518,200.00	MALİYYƏ VƏ ÖZƏLLİK	$ 518,200.00

Mənim işim üçün balansımı etməliyəmmi?

Bir başlanğıc işi üçün mühasiblərin ilk balansınızı verməsi, xüsusən də biznes mühasibatlığına yeni baxdığınız üçün yaxşı bir fikirdir. Mühasiblərin bir neçə yüz doları vergi orqanları ilə problemləri aradan qaldırmaqla özünü ödəyə bilər. İşinizə böyük dəyişikliklər edildikdən sonra hesabınızla balansın üzərinə keçmək istəyə bilərsiniz.

Mühasibat proqramı avtomatik olaraq balans yarada bilər

Mühasibat proqramından istifadə etsəniz, balans hesabatı asanlaşdırılmalıdır. Kiçik müəssisələr üçün nəzərdə tutulan mühasibat proqramı , bütün mühasibat uçotunun məlumatlarını izləyə və balans hesabatları, pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatları və digər hesabatları avtomatik olaraq tələb edə bilər.

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat.