Facebook-u necə gizlədə bilərəm ki, heç kim məni tapmasın

«Facebook»ning ranglari Sukerbergning kasalligi sabab yuzaga kelgan
«Facebook»ning mashhur oq-ko‘k interfeysi Sukerbergning kamyob kasalligi bo‘lmaganida «dunyo yuzini ko‘rmas edi». Deytaranopiya — ayrim ranglarni ko‘ra olmaslik xastaligi. Statistik ma’lumotlariga ko‘ra, davosi yo‘q ushbu kasallikdan sayyoradagi 1 foiz odam aziyat chekadi.

«Facebook» va uning asoschisi haqida ko‘pchilik bilmagan haqiqatlar

Deyarli 15 yil oldin — 2004 yilning 4 fevralida dunyoni o‘zgartirib yuborgan ijtimoiy tarmoq ishga tushgan edi. «Hi-tech.mail.ru» nashri ijtimoiy tarmoq tushunchasini paydo qilgan Mark Sukerberg va uning «birinchi umr yo‘ldoshi» haqida ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan ma’lumotlarni taqdim etdi.

Boyib ketgan Sukerberg bitiruv kechasida talabalarga hazil qildi
Mark Sukerberg «Facebook»ni yaratganidan so‘ng Harvarddagi o‘qishini tashlagan. U psixologiya fakultetida tahsil olgan va «Java»dan tortib «C++»gacha dasturlash tillari o‘tiladigan turli IT-darslarida qatnashib turgan.

Harvarddan ketishini u bor diqqat e’tiborini o‘z ishiga qaratishni istagani bilan izohlagan. Biroq 2017 yilda dunyoning eng boy odamlaridan biriga aylangan Sukerberg Harvardda huquq fanlari doktori darajasini qo‘lga kiritdi va talabalar oldida tantanali nutq so‘zladi.

Sukerberg barchaga universitetdagi birinchi kuni haqida so‘zlab berdi. U birinchi ma’ruza darsiga shoshganidan qo‘liga tushgan futbolkani kiyib olgan. Futbolkaning choklari ko‘rinib, yorlig‘i esa chiqib turgan. «Facebook» asoschisi «guruhdoshlarim meni tashqi ko‘rinishim sabab chetlab o‘tmoqda» degan fikrga borgan. U bilan faqatgina Kang-Xing Jin muloqot qilishni istagan va hozirda u «Facebook»ning yetakchi xodimlaridan biri. Sukerberg o‘z nutqini tugatar ekan, bitiruvchilarga barchaga birdek mehribon bo‘lishni tavsiya qildi.

«Facebook»ning ranglari Sukerbergning kasalligi sabab yuzaga kelgan
«Facebook»ning mashhur oq-ko‘k interfeysi Sukerbergning kamyob kasalligi bo‘lmaganida «dunyo yuzini ko‘rmas edi». Deytaranopiya — ayrim ranglarni ko‘ra olmaslik xastaligi. Statistik ma’lumotlariga ko‘ra, davosi yo‘q ushbu kasallikdan sayyoradagi 1 foiz odam aziyat chekadi.

Chapdagi – sog‘lom odamlar kamalak rangini shunday ko‘rishadi, o‘ngdagi – deyteranoplarga ko‘rinadigani. Ko‘k rangga e’tibor bering.

Bu xastalik odamda «ranglarni ko‘rish nuqsoni»ni paydo qiladi, natijada uchta rang (yashil, sariq va qizil) birlashib ketadi. Shu sababli qizil va yashil ranglarni tiniq ko‘rib bo‘lmaydi. Sukerberg shuncha yil ish olib borgan sayti uchun ko‘k rangni tanlashi shuning uchun mantiqan to‘g‘ri.

Bill Geyts sal qolsa Markning boshlig‘iga aylanardi
2012 yildagi intervyulardan birida Sukerbergdan «agarda «Facebook» loyihasi muvaffaqiyatsiz chiqqanida nima qilardingiz?» deya so‘rashadi. Uning aytishicha, agarda loyiha o‘xshamaganida muhandis bo‘lib ishlagan bo‘lardi.

Mark 18 yoshida «Microsoft» uning «Synapce Media Player» dasturini sotib olmoqchi bo‘ladi. Mark keyinchalik «Facebook»ning asoschilaridan biriga aylangan do‘sti Adam Di Anjelo bilan sun’iy xotirali dastur yaratishgan. Mazkur tizim mustaqil ravishda foydalanuvchi yoqtiradigan musiqalarni yodida saqlab qolgan va unga shu turdagi qo‘shiqlarni taqdim etgan.

Yosh Sukerberg. O‘z vaqtida «Microsoft»ning salkam bir million dollarlik taklifini rad etgan.

Ular o‘z loyihasini bepul ko‘chirib olish uchun internetga joylashtirishadi va dastlabki oylardayoq o‘z muxlislarini topadi. «Synapce Media Player» haqida OAVlar ham yoza boshlaydi. Natijada Markka «Microsoft» vakillari qo‘ng‘iroq qilib, mazkur loyihani salkam bir million dollarga sotish taklifini bildiradi. Bunga qo‘shimcha ravishda kompaniya Sukerberg va Di Anjeloni uch yilga shartnoma asosida ishga taklif qiladi, ammo ular o‘sha vaqtda kollejga kirish orzusida yurganliklari uchun rad javobini berishadi.

«Synapce» sayti hozirda ishlamaydi, biroq «Microsoft» («Apple» bilan birga) «Facebook»da o‘z sahifalarini ochgan yirik kompaniyalardan hisoblanishadi.

«Facebook»ning birinchi yuzi
2004 yilda, sayt o‘z ishini endi boshlagan vaqtlarda ijtimoiy tarmoqning asoschilaridan biri Endryu MakKollum «Facebook»ning ilk logotipini chizgan. Unda o‘z nomidan tashqari shaxsi ancha vaqtga qadar sirligicha qolgan erkakning ham surati bo‘lgan.

«Facebook»ning ilk logotipida mashhur aktyor Al Pachino yuzidan foydalanilgan.

Devid Kirpatrikning 2010 yilda chiqqan «Facebook» effekti» nomli kitobi ushbu masalaga oydinlik kiritdi. Suratdagi erkak dunyoga mashhur aktyor Al Pachino bo‘lgan. Ijtimoiy tarmoq yuzi tez orada olib tashlangan.

Oylik o‘rniga aksiyalar
«Facebook»ning dastlabki to‘laqonli ofisi 2005 yilda Palo-Altoda ochilgan. Mazkur shaharcha startaplar vatani hisoblanadi. Masalan, dunyoga taniqli HP kompyuterlar kompaniyasi ham 1939 yili aynan shu yerda paydo bo‘lgan. Hyulett va Pakkard ismli do‘stlar o‘zlarining garajida barcha ishni noldan boshlashgan. 1998 yilda esa shu yerda Larri Peyj va Sergey Brin «Google»ni «kashf qilishgan».

Avvaliga Sukerberg va uning jamoasi besh kishiga mo‘ljallangan uyni ijaraga oladi. Bu yerda ular nafaqat ishlardi, balki yashagan ham.

Ular uyning devorlarini Devid Chou ismli graffiti-rassomning ishlari bilan bezashga qaror qilishadi. U «Jaz-Z» va «Linkin Park» bilan birgalikdagi «Sollicion Source» albomining muqovasi sabab mashhurlikka erishgan.

Chou 60 ming dollar ish haqi o‘rniga «Facebook» aksiyasini olgan va keyinchalik bundan 200 million dollarni qo‘lga kiritgan.

«Facebook» prezidenti Shon Parker esa Chou ijodining muxlisi bo‘lgan. Chouning ishi 60 ming dollarga baholangan. Biroq oson yo‘ldan yurishni yomon ko‘radigan Parker Chouga pul o‘rniga xuddi shuncha miqdorga teng «ijtimoiy tarmoq» aksiyasini taklif qilgan. Rassom rozi bo‘lgan va «Facebook» IPO (qimmatli qog‘ozlar bozori)ga chiqqanida Chou 200 million dollarni qo‘lga kiritgan.

Shimoldagi ayyorona serverlar
2013 yilda kompaniya AQShdan tashqarida o‘zining birinchi data-markazini ochgan. «Facebook»ning Ayova, Oregon, Shimoliy Karolina va Texasda «omborlari» bor. «Node Pole» nomli «ombori» esa Shvetsiya shimolidagi Luleo shahrida paydo bo‘lgan.

Data-markaz binosi qarag‘aylar bilan to‘la o‘rmonning o‘rtasida joylashgan. Uni qurish uchun atrof-muhitga deyarli zarar yetkazilmagan. Shvetsiyada qishda o‘rtacha harorat -20 daraja sovuq. Bu esa serverlarni tabiiy sovutish uchun ajoyib usul. «Node Pole»dagi tizim shunday yaratilganki, binoga kiruvchi havo haroratni pasaytirishga qodir.

Endilikda kompaniya Irlandiyada ham o‘z data-markazini qurmoqda. Mazkur loyihaga hozirda 230 million dollardan ortiq mablag‘ sarflab bo‘lingan.

«Facebook Xacker Cup»da ko‘pincha rossiyaliklar g‘alaba qozonadi
2011 yilda «Facebook» butun dunyodagi xakerlar o‘rtasida musobaqa tashkillashtirdi. G‘oliblar nafaqat bir necha ming dollarni, balki dunyodagi eng yirik IT-kompaniyalardan, jumladan, «Facebook»ning o‘ziga ham ishga kirishi mumkin bo‘ladi.

Qiziqarli jihati mazkur chempionatda ko‘pincha rossiyalik dasturchilar g‘alabaga erishgan. Naqd 4 marotaba. 2017 yildagi so‘nggi musobaqada moskvalik Pyotr Mitrichev uchinchi bora birinchilikni qo‘lga kiritgan. U Janubiy Koreyadan kelgan ishtirokchi va vatandoshi Mixail Ipatovni ortda qoldirgan.

«Facebook» butun dunyodagi xakerlar o‘rtasida musobaqa tashkillashtiradi.

Hozirda Mitrichev «Google»ning Shveysariyadagi ofisida ishlaydi.

«Facebook» bir daqiqada 23 ming dollar ishlab topadi
«Facebook» tarixida ham har qanday saytlardagi kabi uzilishlar sodir bo‘lib turadi. 2014 yilda bu kabi holat 2 marotaba bo‘lgan: 19 iyun va 1 avgustda.

Ijtimoiy tarmoqqa butun dunyodagi foydalanuvchilar kira olmay qolgan. Bu kabi muammo boshqa servislarda — «Instagram», «Skype», «Tinder» ham yuzaga kelgan. Dasturchilar saytning ishini qayta tiklash uchun ikki safar ham salkam bir soat vaqt sarflashgan.

Bu esa ommaviy vahimani yuzga keltirgan. Los-Anjeles okrugi sherifi o‘zining «Twitter»dagi sahifasi orqali odamlarni politsiyaga qo‘ng‘iroq qilavermaslikka chaqirgan.

«Facebook»ning 2014 yildagi moliyaviy hisobotlarga ko‘ra, u bir yil davomida 2,9 milliard dollar foyda ko‘rgan. Bu bir kunda 32 million dollar yoki bir soatda deyarli 1,5 million dollar deganidir. Shunday ekan, 12:08 dan 12:27 gacha sodir bo‘lgan uzilishlar vaqtida «Facebook» deyarli 427 ming dollar yo‘qotgan.

Spam uchun milliard dollar jarima
Kanadaning Kvebek shahri fuqarosi Adam Guerbez g‘alati xabarlarni ommaga tarqatishni yaxshi ko‘rgan. 2008 yilda sud unga taqiqlangan kontentni tarqatgani uchun 873 million dollar to‘lash majburiyatini qo‘ygan.

Guebez bir yil ichida marixuana va narkotiklarni targ‘ib qiluvchi 4 milliondan ortiq xabar jo‘natgan. Shuningdek, sudya unga «Facebook»dan boshqa akkaunt ochishni ham taqiqlab qo‘ygan.

2014 yilda kompaniya vakillari spamchilarga qarshi sud ishlarida 2 milliard dollardan ortiq pul undirganini ma’lum qilgan edi.

Guerbez sud qaroridan keyin o‘zini bankrot deb e’lon qiladi va 2015 yilda esa yana jurnalistlar e’tiboriga tushadi. Bu safar u bitkoinlar bilan shug‘ullanuvchi kompaniyaning xodimi sifatida nom qozonadi.

Ukrayna

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov son günlər haqqında yayılan xəbərlərə aydınlııq gətirib.

– Səlim müəllim, işdən çıxardığınız Tibbi Sosial Ekspert Komissiyalarının (daha çox VTEK adı ilə tanınır) sədrlərinin onların himayədarlarının təzyiqi altında yenidən işə bərpa etməyinizlə bağlı iddialar var. Bu iddialara münasibətiniz?

– Bu gün nazirliyimizin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi bununla bağlı press-reliz yaydı. Biz də gördük ki, ağızlarına gələni yazırlar. Kimə nə təzyiq oluna bilər? Nə qəribə şeydir bu? Heç kim bununla bağlı məndən nəsə xahiş də etməyib.

– Onda bu söz-söhbətlərin sizin bədxahlarınız tərəfindən yayıldığını söyləmək olarmı?

– Ola bilər, hər şey mümkündür. Kim nə yayır yaysın. Cənab prezidentin tapşırığı var ki, bu sahədə şəffaf və təmiz mühit olmalıdır. Mənə ciddi və təcili tapşırıq verib. Yəni nə edirsən et, kimi istəyirsən dəyiş, amma orda təcili şəffaflığı təmin elə. Məni bu vəzifəyə təyin edəndə dövlət başçısının verdiyi tövsiyələrin içərisində əsas bu olub ki, nazirlik şəffaf və təmiz olmalıdır. Birinci növbədə də mənə əsasən bu sahələrlə bağlı şikayətlər gəlir. Mənə də heç kim təzyiq-filan eləmir və eləyə də bilməz. Çünki dövlətin başçısının tapşırığı, iradəsi olan yerdə kim nə təzyiq edə bilər?!

– Ünvanlı sosial yardım alanların siyahısı açıqlandı. Siyahının açıqlanması şəffaflıq istiqamətində mühüm addım olsa da, tamamilə şəffaf mühitin yaradılmasını iddia etmək hələ tezdir. Prosesin tam şəffaflaşması üçün hansı növbəti addımlar atılacaq?

– Bax, inanın, bu dəqiqə iclasdan çıxıram, heç nahar da etməmişəm. İki saat yarımdan çoxdur ki, burda Dünya Bankının, digər təşkilatların, bizim və kənardakı mütəxəssislərin iştirakı ilə ünvanlı sosial yardımın necə dəyişdirilməsi ilə bağlı müzakirə oldu. Bunu necə dəyişək ki, məmurlardan, çinovniklərdən asılı heç nə olmasın.

– Yəni şəffaflığın təmin olunması üçün əlavə yollar axtarırsınız.

– Mütləq şəkildə. Dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində nə formadadırsa o cür. Şəffaflıq necə yaradıla bilər? Elə bir sistem olmalıdır ki, məmurdan heç nə asılı olmasın. Yəni, insanların müraciətləri avtomatik qeydiyyatdan keçməlidir. Ondan sonra onların müraciəti əsasında yoxlamaları elə adamlar aparmalıdırlar ki, tamam regional mərkəzlər və şəxslərin yardımı olmasın. Belə fikirlər səsləndi. Yəni onlar heç o adamları tanımasın, adicə o formaları aparıb doldutdursunlar, sonra da o mərkəz həmin formalara baxsın, ayrı-ayrı orqanların məlumatları əsasında bunu ümumiləşdirsin, ya razılıq, ya da rədd cavabı versin. Bu zaman da məmurlarla insanların kontaktının heç bir əhəmiyyəti olmaz. Ya da heç bir kontakt olmaz. Bayaqdan tədbirdə 2 saat yarımdır ki, beyin fırtınası yolu ilə müzakirələr aparırdıq. Nəticədə ortaya belə bir mənzərə çıxdı. İndi onun ilk konturlarını da mən sizə dedim. Yəqin ki, belə bir şey tətbiq olunacaq. Hələlik belə bir şey formalaşdı. İndi bizim mütəxəssislər onu işləyib, hazırlayıb verəcəklər.

– Saxta əllilik dərəcəsi alanlara qarşı mübarizə apardığınızı bildiribsiniz. Bu məsələdə obyektivlik və şəffaflıq necə təmin ediləcək? Çünki bu sahədə də kifayət qədər neqativ hallar var.

– İndi biz əmr vermişik, işçi qruplar yaratmışıq. Ölkənin bütün rayonlarında olan işçi qruplar hazırda bizdə olan 20 minə yaxın müraciətin üzərində işləyir. Onun 2300-ü birinci qrup, dializ xəstələri və onkoloji xəstələr idi. Hansılar ki, yoxlanmağa ehtiyacı yox idi və dərhal qrupları verilməlidir, bunlar gedib pensiya və müavinətlərini almalıdılar. Biz bunları bir gün ərzində həll etdik. Yerdə qalan 17700 nəfərin – iki və üçüncü qrup əlil olanların hamısını həmin işçi qrupları yerlərdə əyani müayinədən keçirirlər. Bunun üçün iki həftə vaxt verilib. Hətta bazar günlərində də işləyirlər. Onun hamısını müəyyənləşdirəndən sonra biz yeni ildə əvvəllər qrup almış şəxsləri – söhbət ikinci və üçüncü qruplardan gedir, çünki inanmıram birinci qruplarda nəsə belə söhbət olsun, çünki birinci qrupda adətən iş qabiliyyəti olmur – əyani müayinə yolu ilə bu qruplar yoxlayacaq. Bilirsiz, burda nə etsək də, ortada insan faktoru var. Amma burdan gedən işçi qrupu təbii ki, orda heç kimi tanımır. Məsələn, tutaq ki, Gədəbəyə gedənlər Saatlı və Bakıdan olan həkimlərdir. Onların cəmi 10 gün vaxtları olur, həmin vaxta da hamını müayinədən keçirməlidilər. Sonra başqa mexanizmlər fikirləşəcəyik. Sabah (bu gün-red.) günün ikinci yarısında yenə Dünya Bankının mütəxəssisləri və digər şəxslərlə birlikdə biz həmin sahə üzrə hansı mexanizmi qoymaq olar ki, şəffaf sistem qurulsun, onu müzakirə edəcəyik.

– Səlim müəllim, Əmək Məcəlləsinin istisnasız olaraq bütün müəssislərdə tətbiq olunması ilə bağlı hansı addımlar atılacaq?

– Gəlin burda söhbətə nöqtə qoyaq. Vallah mən çatdırmıram. Saat 3-də mən yenidən başqa tədbirə girməliyəm.

– Cəmiyyətin ən yaralı yerlərindən olan bir suala da cavab vermənizi də istərdik. Saxta əlilliyə rəy vermiş məmurlara qarşı bir cəza olacaqmı?

– Vallah, mən o addımı bilmirəm. Amma ləğv etməyinə biz edəcəyik. Ləğv eləmək o demək deyil ki, bu, son nəticədir. Çünki məhkəmələr var. İnsanlar məhkəmələrə müraciət edə bilərlər. Həqiqətən də özlərinin bu dərəcəni almalı olduqlarını sübut edə bilərlər. Bu, sadə bir proses deyil. Ona görə də biz dərhal hansısa müraciətə görə addımlar atıb adamlara nəsə cəza tədbiri görməyi doğru saymırıq. Bu, sonrakı prosesdir. İlk öncə öz işimizi görməliyik, hüququ olmayan adamlara, əlillik qrupunun verilməsi nəticəsində dövlətin büdcəsindən pulların getməsinin qarşını almalıyıq. Artıq sonrakı prosesdir ki, onlar məhkəməyə müraciət edəcəklərmi, məhkəmə kimə necə baxacaq, necə qərar qəbul edəcək. Ona görə də əsas mərhələni həll edəndən sonra biz digər məsələlər barədə hansısa qərar qəbul edə bilərik.

– Keçmiş həmkarınız Füzili Ələkbərovla hər hansı əlaqəniz varmı? Vəzifəni təhvil alandan sonra heç onunla görüşmüsüzmü? El dili ilə desək, ondan “halallıq” aldınızmı?

– Yox, əlbəttə burda heç bir problem görmürəm. Neçə dəfələrlə telefonla danışmışıq. İşdi, insandı, neçə ildi işləyir, işi bacardığı nöqtəyə qoyur. Nə qədər bacarırsa, o qədər reallaşdırır. Hansısa səhvlər də ola bilər, müvəffəqiyyətlər də. Bizim Füzuli müəllimlə hər hansı incikliyimiz olmayıb. Bir yerdə işləmişik, bir yerdə oturub durmuşuq. Telefonla da danışmışam, müəyyən məsələləri də müzakirə eləmişik. Heç bir problemimiz olmayıb. Mətbuatda oxuyuram, boş-boş şeylər yazırlar ki, guya kompromat toplayır. Belə şeylərə ehtiyac yoxdu, onları yığışdırmaq lazımdır.

Açığı, “Yeni Müsavat”da mən bu cür yazılara rast gəlməmişəm. Bizim ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi mediada bu mövzuda çıxan yazıların xülasəsini mənə verir, oxuyuram. Özüm də axşamlar çox yorğun olmayanda mətbuatı izləyirəm, saytlara, qəzetlərə baxıram. Bir neçə gün öncə görürəm yazıblar ki, Səlim Müslümova təzyiq olur. Amma bunlar yanlışdır, kim yayır, bilmirəm. (Yeni Müsavat)