Səyahət etmək nə üçün lazımdır və faydaları nədir

Nəticədə xarici ölkələrə səfər etmək üçün maddi imkanınız kifayət etmirsə, ölkə daxilində belə olsa bölgələrə səyahətə gedin. Gəlin səyahətə çıxaq və özümüzü bu həzzdən məhrum etməyək.

Səyahət etmək sizi necə dəyişir?

Səyahət istəsəniz də istəməsəniz də sizi tamamilə dəyişəcək gücə malikdir. Necə? Bu sualın cavabını yazını sonadək oxumaqla öyrənə bilərsiniz.

Səyahət sizi komfort zonanızdan çıxmağa məcbur edir

Əlbəttə ki, yaxşı mənada. Əgər komfort zonanızdan çıxıb səyahət etməyə başlasanız, gözlədiyinizdən qat-qat daha çox öyrənəcəksiniz. İnsanlarla başqa dildə danışmalı olacaq, müxtəlif yeməklər dadacaqsınız və ən əsası ev komfortundan uzaq bir yerdə yaşayacaqsınız.

Səyahət sizə özgüvən qazandırır

Səyahətdə başınıza hər cür iş gələ bilər: yolunuzu aza, əşyanızı itirə bilərsiniz. Lakin bunların altından çıxmağa məcbur olduğunuz üçün mütləq bir yol tapacaqsınız. Müxtəlif situasiyalarla rastlaşdıqdan və həllini tapa bildiyinizi gördükdən sonra özünüzdən əminliyiniz artacaq.

Səyahət etmək sizi daha maraqlı bir insana çevirir

Yeni yerlər və insanlarla tanış olur, hekayələr eşidirsiniz. Bunların hamısı səyahətdən əvvəlki düşüncənizi dəyişir, özünüz üçün yeni şeylər kəşf edirsiniz, bunlar isə sizi yaxşı mənada daxildən dəyişməyə başlayır. Bir müddətdən sonra isə sizin başqalarına danışmağa bir hekayəniz olacaq.

Dəyişiklik – təməl ehtiyacdır

Heç kim bir yerə yapışıb qalmaq və monoton həyat sürmək istəmir. Təəssüf ki, çoxumuz gündəlik rutin həyatımızda ilişib qalmışıq. Dəyişiklik zəruridir, bu, insanın 6 fundamental ehtiyacından biridir – müxtəliflik bizə canlı insan olduğumuzu və təbiətlə bağlılığımızı xatırladır. Dəyişiklik bizə özümüz və həyatımız haqqında yeni şeylər öyrənməyə və inkişaf etməyə kömək edir. Səyahət zamanı yaşadığımız dəyişikliklər evə döndükdən sonra və yeni situasiyalara adaptasiyanı asanlaşdırır. Gözlənilməz hadisələrlə rastlaşdıqda panika hissinə qapılmırıq.

Səyahət sizin şəxsi bacarıqlarınızı inkişaf etdirir

Bu bacarıqlar məktəbdə öyrədilmir, yalnız təcrübə nəticəsində onlara yiyələnə bilərsiniz. Səyahət sizə daha yetkin, müstəqil, özünüzdən əmin olmağı öyrədir. Bundan başqa sizin ünsiyyət, vaxt idarə etmə, inadkarlıq, liderlik kimi çox vacib bacarıqlarınızın yaranmasına və inkişafına kömək edir.

Özünüz haqqda daha çox şey öyrənirsiniz

Klişe səslənsə də heç kim inkar edə bilməz ki, özümüzü öyrəşdiyimiz mühitdən kənara çıxardıqda nəyə qadir olduğumuzu daha yaxşı anlayırıq. Əvvəlcə qəbul etmək çətin olsa da bu böyük dünyada nə qədər kiçik və əhəmyyətsiz olduğumuzun fərqinə varırıq. Xüsusilə də tək səyahət etmək bizə nəyi sevib nəyi sevmədiyimizi, nəyin bizim üçün vacib olduğunu, nələrin heç bir əhəmiyyəti olmadığını aydınlaşdırmağa kömək edir. Gündəlik və ya bloq yazmaqla siz daim dönüb arxaya baxa və səyahətlərdə nələr öyrəndiyinizi görə bilərsiniz.

Minnətdar olmağı öyrənirsiniz

Rahat həyatımız və ətrafımızda bizim kimi insanların olduğu bir mühitdə yaşadığımızı tez-tez unuduruq. Lakin çox kasıb ölkələrə səyahət etdikdə bizdə mövcud olan imkanların nə qədər dəyərli olduğunu başa düşürük. Belə təcrübələr bizə özümüzü daha az şanslı insanlarla müqayisə etməyə və minnətdar olmağa öyrədir.

Jalə Nəcəfova

Səyahət etmək nə üçün lazımdır və faydaları nədir?

Səyahət etmək istəyinin təməlində insanın daxilində yatan araşdırma və kəşf etmə hissi dayanır.

Yaradıcılıq və incəsənət fəaliyyəti ilə məşğul olan məşhur şəxslərin, səyahət fikirləri barədə qeydləri, günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Həm katoliklik, həm də qərb fəlsəfəsində ən nüfuzlu müqəddəslərdən biri sayılan xristian filosofu və ilahiyyatçısı Hippo Saint Augustine belə demişdir:

“Həyat sanki bir kitabdır və gəzib görməyənlər daim eyni səhifəni oxuyar.”

Hippo Saint Augustine.

Hər kəs səyahətin nə qədər vacib olduğunu söyləməyə davam edir. Bəs bütün bu söylənənlər nədən ibarətdir? İnsanlar niyə səyahət etməyi sevir?

Daha da əhəmiyyətlisi: niyə daha çox səyahət etməliyik?

Səyahət etmək sizi fiziki və psixoloji olaraq dəyişdirir. Az vaxta və ya pula sahib olmaq isə səyahət etməkdən imtina etmək üçün etibarlı bir bəhanə deyil. Çox ucuz qiymətə uçmaq olar. Həftə içi işləyirsizsə və ailəniz varsa, həftəsonları və ya tətillərdə, hətta körpə ilə səyahət edə bilərsiniz .

2020-ci il koronavirus pandemiyası səbəbindən səyahət üçün çətin bir il oldu. Ancaq bunun sizi 2021-ci ildə səyahət planları qurmaqdan çəkindirməyinə icazə verməyin!

“Bir müddət buraları tərk edib başqa yerlərə getmək müsbət təsir bağışlayacaq” ifadəsi elə-belə yerə deyilməyib. Hər hansı bir neqativ situasiya ilə qarşılaşanda və ya şad günləri qeyd edəndə başqa yerlərə getmək istəməyimizin səbəbi də elə buradan gəlir.

Səyahət etməyin faydaları nələrdir?

Səyahət etmək stress, depressiya və digər psixoloji problemləri azaldaraq qarşısını aldığı, araşdırmalar nəticəsində sübut olunmuşdur. Bəzən bütün gün iş yerində bir kresloda oturub qaldığınız vaxtlar olur. Buna görə səfər zamanı sadəcə piyada gəzmək belə sizi daha yaxşı hiss etdirməyə kifayət edəcəkdir. Bəzi insanlar üçün xarici ölkələrdə gəzmək hətta depressiya və narahatlıq üçün dərman rolunu oynayır. Əlbətdə ki, bu həm fiziki həm də psixoloji cəhətdən daha yaxşı hiss etməyinizə kömək edir.

Səfər etmək insanın öz güvən hissini, xəyal gücünü və yaradıcılıq qabiliyyətini artırır. Nəticədə insanın ruhu qidalanır və mənəvi olaraq rahatlıq tapır.

Səyahət etmək gündəlik rutin həyatdan uzaq qalmağa imkan verir

Gündəlik həyatımıza o qədər qapılmağa meylliyik ki, bəzən özümüzə xeyirdən daha çox zərər veririk. Müdiriniz həyatınızı ələ keçirir? Uşaqlar sizi dəli edir? Valideynləriniz özləri istədikləri həyatı sizə yaşatmağa çalışır? Sizcə bu təzyiqin öhdəsindən nə qədər gələ biləcəksiz?

Bəzən geri addım atmaq, dərindən nəfəs almaq və o paris qülləsinin qarşısında selfi etməyə getmək yaxşı bir fikir ola bilər.

Səyahət etmək insana nə verir?

Səyahət etmək anlayışı bir insandan digərinə görə fərqlənə bilər. Ancaq səfər edən insanların empatiya qurmaq və digər mədəniyyətləri daha dərindən anlamalaq qabiliyyəti inkişaf edir.

Bizdən fərqli bir mədəniyyət haqqında daha çox anlayışlı və tolerant olmaq ağıllı olmağın bir göstəricisidir. Amma bunu öz-özlüyündə səfər etməyin faydalarından biri kimi qəbul edirəm. Bunu bu şəkildə düşünə bilərik: xəbərləri oxusaq və ya TV-də seyr etsək və sorğu-sual etməsək, bir çox məlumatı itirərik. Düşünə bilərsən ki, bu səni daha ağıllı və dünyadan daha çox xəbərdar edir, amma bunun tam əksi: bu insanın zehnini bənzərsiz və qərəzli bir perspektivə endirir.

Səyahət zamanı öz daxilimizdə yeni emosiyaların, təəssüratların, zamanın və xalqların müqayisəli təhlilini aparırıq. Səyahətə getdiyimiz ölkənin xalqı ilə münasibət qururuq. Və fərqli mədəniyyətlər ilə tanış olub söhbət edərək yeni məlumatlar öyrənmək şansı qazanırıq.

Və bunun nəticəsində də başqaları ilə empatiya qurmaq qabiliyyətimiz inkişaf edir. Həmçinin başqasını mühakimə etmək, bizdən fərqli olanları qınamaq, özümüzdən aşağı görmək kimi eqolarımız aradan qalxır. Baş verə biləcək problemlərə daha pozitiv pəncərədən baxmağı bacarır və daha xoşbəxt oluruq.

Əlbəttə ki, olduğunuz yerdə rahat hiss edirsiniz, amma bu, dünyanın sadəcə kiçik bir hissəsidir! Tələbəsinizsə, daha çox insan tanımaq, təcrübə qazanmaq və mədəniyyətləri anlamaq üçün Erasmus kimi proqramlardan faydalanın. Şübhəli yanaşdığınız bölgələrə səfər etməyə cəsarət edin. Fikrinizi dəyişdirəcəyinizə və xaricdə hər şeyin o qədər də pis olmadığını başa düşəcəyinizə inanıram.

Səyahət etmək nə üçün lazımdır və faydaları nədir?
(Bu infoqrafika Canva ilə yaradılmışdır.)

Səyahət etmək sizi necə dəyişir?

Səyahətə getmək sizi daha maraqlı bir şəxs edir. Səfər etməyin ən böyük faydası isə hər zaman danışmağa bir hekayəniz olur. Əksər insanların tanış olmadığı yerlər və ya yeni bir perspektiv haqqında bəhs etmək sosial statusun parlaq olduğunun göstəricisidir. Səyahət haqqında esse tərtib etmək və ya səyahət haqqında inşa yazmağ kimi şeylərə ehtiyac yoxdur. Sadəcə gördüklərinizdən və harada olduğunuzdan bəhs edin. Gündəlik rutin həyatına alışmış insanlar sizin sözlərinizlə səyahət edəcəklər.

Səyahət etməyi sevən insanlar nə üçün uğurlu olurlar?

Səyahət etməyi sevən insanlar araşdırma, planlaşdırma və kordinasiya etmə sahəsində peşəkar şəxslər olurlar. Qeyd edilən bacarıqların həyatın hər sahəsində təsirli olduğunu nəzərə alsaq, onda belə şəxslərin müvəffəqiyyət qazanmağı təccüb doğurmur. Çünki gedəcəkləri yerləri araşdırmaq, oraya hansı yolla gedəcəyini planlamaq, səyahət zamanı neçə nəfərin iştirak edəcəyini kordinasiya etmək kimi şeylərdə ixtisaslaşırlar. Digər təşkilati işlərini də eynən səyahətdən əvvəl edilən bir plan kimi düşündüklərinə görə, demək olar ki hər sahədə peşəkarlıq nümayiş etdirə bilirlər.

Səyahət etmək sizə fərqli mətbəxlərin yeməklərini dadmağ şansı verir

Yeməkdən söz düşmüşkən, inanıram ki ev yeməkləriniz ləzzətlidir. Ancaq başqa bir ölkənin özünə məxsus bir yerli yeməyini sınamağın ləzzəti başqadır. Şəhərdəki Sushi restoranına gedərək özümüzü aldatmayaq. Yaponiyada olmayana qədər əsl suşi dadının necə olduğunu bilmirik.

Başqa bir ölkənin yerli yeməklərini dadmaq tamamilə yeni bir təcrübədir. Bütün dadlar fərqlidir. Edə biləcəyiniz ən yaxşı şey isə növbəti bölgə üçün səyahət planı qurmaq və yeni bir şey sınamaqdır.

Səyahət sizi bir macəraçı kimi hiss etdirir

Dünyada indiyə qədər hələ də orta səviyyəli bir turistin az tanıdığı yerlər var. Yeni bir yerə səfər etməyin faydası, bilinməyən şeylərlə qarşılaşmağ və fərqli düşünməyə məcbur qalmaqdır. Bir ay cəngəllikdə qalmağınıza ehtiyac yoxdur! Böyük bir şəhərdə yaşayırsınızsa, həftə sonu sadəcə bir gəzintiyə çıxmaq belə sizə fərqli hiss etdirəcəkdir. Ziyarət etmək istədiyiniz yerlərin planını qurmaq belə son dərəcə motivasiya yaradır. Macəralar yenilik tələb edir, buna görə rahatlıq zonasından çıxın. Qorxunc ola bilər, ancaq geriyə baxanda bunu indiyə qədər verdiyin ən yaxşı qərar olaraq görəcəksən!

Səyahət və turizm arasındakı fərq nədir?

Turizm və səyahət hər zaman birlikdə istifadə olunan iki söz olmasına baxmayaraq, bu sözlərin hər birinin özünə məxsus mənaları var. Səyahət uzun bir yola çıxmaq fəaliyyətinə aiddir. Turizm də səyahətə aiddir, lakin turizmin müəyyən bir məqsədi var. Turizm əsasən istirahət etmək və zövq almaq üçün bir yerə səfər etmək deməkdir.

Səyahət etmək, bir fərdin A nöqtəsindən B nöqtəsinə doğru hərəkət etməsinə deyilir. Səyahət etmək ümumiyyətlə uzun müddətli anlayışdır. Məsələn, tərəvəz almaq üçün bazara gediriksə, bunu səyahətə aid etmirik. Lakin İsveçrəyə iki həftəlik bir iş konfransına gediriksə, bu halda səyahət etdiyimizi deyə bilərik.

Bir şəxs müxtəlif məqsədlər üçün fərqli yerlərə səyahət edə bilər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bir insan iş məqsədi ilə başqa bir ölkəyə və ya şəhərə səfər edə bilər. Dostlarını və qohumlarını ziyarət etmək üçün səfərə gedənlər də var. Təhsil və səhiyyə kimi şeylər insanları başqa bir yerə getməyə sövq edən digər səbəblərdir. Bəzən yuxarıda müzakirə olunan səbəblərdən heç biri olmasa belə səyahət etmək istəyirik. Sadəcə asudə vaxtlarımızı daha səmərəli keçirtmək və yeni bir yeri kəşf etməyin bəxş etdiyi həzzi dadmaq istəyirik.

Turizm – çimərliklər, milli parklar, muzeylər və məşhur tarixi yerlər kimi maraqlı və cəlbedici yerlərə, ziyarətlərin ödəniş qarşılıında təşkil olunmasıdır. Buraya restoranlar, otellər və xidmətlər də (nəqliyyat, təhlükəsizlik və s.) daxildir.

Səyyah və turist arasındakı fərq nədir?

“Turist” və “səyyah” sözlərini bir-birinin əvəzinə istifadə edə bilərsiniz. Lakin səyahət etmək haqqında məlumat sahibi olan bəzi insanlar üçün bu adların fərqli mənaları vardır.

Turistlər

Yerli sakinlər arasında bir turisti seçmək asandır. Turist çox vaxt üzərində kamera, bələdçi kitabı və xəritə gəzdirə bilər. Və evdə geyindiyi paltarla çöldə də rahat şəkildə gəzə bilər. Turistlər rahatlıq bölgələrində qalmağa daha çox meylli olurlar. Yerli dildəki ifadələrdən istifadə etməyə çalışmaq əvəzinə yalnız ingilis dilində danışmağa üstünlük verirlər. Kiçik şəhərlərə və ya bilinməyən yerlərə getmək əvəzinə böyük şəhərlərdəki məşhur yerlərə gedirlər. Və ev şəraitinə oxşayan rahat yerlərdə qalmağı üstün tuturlar.

Səyahətçilər

Çox səyahət edən adam səyyah adlanır. Ümumiyyətlə, özünü səyyah hesab edən biri turist kimi görünmək əvəzinə yerli mədəniyyətə qarışmağa çalışacaqdır. Səyyahlar, daha az ziyarət olunan ərazilərə və turizmin olmadığı yerlərə getməyə çalışırlar. Səyyahlar turistlərə nəzərən yerli sakinlərlə daha çox əlaqə qurmağa və onlara qaynayıb-qarışmağa çalışırlar. Bir səyyah gəzintini tətil olaraq deyil, səyahət kimi görür.

Səyahət evinizi daha çox sevməyinizi təmin edir

“Ən marağlısı isə, evdən ayrılarkən yaxşı hiss edirsən amma səyahətdən evə geri qayıdanda isə daha yaxşı hiss edirsən”. Bir tərəfdən, başladığınız yerə qayıdırsınız, eyni mühit, eyni insanlar, eyni problemlər. Amma buna baxmayaraq artıq eyni deyilsiniz – yenisiniz, yeni bilik və fikirlərlə dolusunuz!

Və sonda geriyə dönüb baxdığınızda, səfər etdiyiniz ölkə ilə bağlı yaddaşınızda qalan xatirələri yada salıb, nostalji yaşamağın verdiyi xoşbəxtlik hissini isə sözlərlə ifadə etmək mümkün deyil. Və düşünürəm ki, bu xatirələr bir çox insanın səyahətə davam etməsinin əsas səbəbidir.

Ümid edirəm bu səyahət məqaləsi sizdə 2021-ci ildə daha çox səyahət etmək istəyi yaradar. Səyahət edən zaman, dünyanın xəbərlərə baxarkən TV-də gördüklərinizdən daha yaxşı bir yer olduğunu başa düşəcəksiz.

Mark Tvenin sevdiyim bir ifadəsi var: “İyirmi ildən sonra etmədiyiniz şeylərdən daha çox məyus olacaqsınız.” Bu ifadə sizə şablon gələ bilər. Lakin bu həqiqətən də belədir. Səyahətə xərclədiyiniz pula əlavə xərc kimi deyil, özünüzə etdiyinin dəyərli bir sərmayə kimi baxın.

Nəticədə xarici ölkələrə səfər etmək üçün maddi imkanınız kifayət etmirsə, ölkə daxilində belə olsa bölgələrə səyahətə gedin. Gəlin səyahətə çıxaq və özümüzü bu həzzdən məhrum etməyək.

Daha öncə ölkə xaricinə getmək fürsəti olmayıbsa, ilk olaraq qardaş ölkə olan Türkiyədən başlaya bilərsiniz. Xarici pasportunuz olmasa belə sadəcə yeni nəsil biometrik şəxsiyyət vəsiqəsi ilə Türkiyəyə səfər edə bilərsiniz. Əgər Türkiyəyə səfər etmək barədə qərar versəz səyahət planı qurmaq üçün Türkiyə ərazisində gəzməli və görməli yerlər siyahısı yazısını oxuya bilərsiz.

Sizə xoş səyahət arzulayırıq!

istinadlar:

Coğrafiyanın vəzifələri, sahələri və inkişaf tarixi.

Coğrafiya – Yer kürəsinin təbiətini öyrənən elmlərdən biridir. Sözün hərfı mə’nası “Yeri təsvir etmək” deməkdir. Yunancadan “qeo” – yer, “qrapho” – təsvir edirəm kimi tərcümə edilir. Fiziki və iqtisadi coğrafiya onun əsas sahələridir.

Fiziki coğrafiya – Yerin coğrafi təbəqəsini, onun tərkibini, komponentlərini, onlar arasında olan əlaqələri, təbəqələrin inkişaf tarixini və istiqamətlərini öyrənir.

İqtisadi və sosial coğrafiya – təbii şərait və ehtiyatlardan istifadə edilməsini, təsərrüfatın və əhalinin yerləşməsi prinsiplə-rini öyrənir. İqtisadi coğrafiya terminini elmə 1760-cı ildə rus alimi М. В. Lomonosov gətirmişdir.

Tarixi metod vasitəsilə oby ekt və hadisədə müəyyən tarixi dövr ərzində baş verən dəyişikliklər öyrənilir və təhlil edilir. Məsələn, Qafqaz dağlarında buzlaqların sahəsinin azalmasını şəkillərin illər ərzində təhlilindən müşahidə etmək olar.

Kartoqrafk metod coğrafi tədqiqatlar zamanı müxtəlif məzmunlu xəritələrin öyrənilməsinə və təhlilinə əsaslanır.

Müqayisə metodu obyekt və hadisələrin fərqli və oxşar xüsusiyyətlərini təhlil etməklə yeni elmi nəticələrə gəlməyə imkan verir.

Riyazi-statistik tədqiqat metodu – coğrafi obyekt və hadisələri kəmiyyət göstəriciləri və riyazi hesablamalar vasitəsilə tədqiq edir. Nəticədə, öyrənilən obyekt və hadisələrin planlaşdırılması, layihələşdirilməsi həyata keçirilir.

Coğrafi modelləşdirmə real obyekt və hadisələrin modelinin hazırlanması və öyrənilməsinə əsaslanır. Coğrafi modellər qrafik və təsviri formada, həmçinin sözlər və simvollar vasitəsilə qurulur.

Coğrafi proqnozlaşdırma təbii və antropogen təsirlər nəticəsində konkret ərazidə baş verə biləcək dəyişikliklərin əvvəlcədən müəyyən edilməsidir; məsələn, su anbarının tikilməsi ilə ətraf ərazilərdə baş verə biləcək dəyişiklikləri proqnozlaşdırmaq mümkündür.

Aerokosmik metod vasitəsilə aero və kosmik şəkillərdən alınan informasiyalar əsasında müasir xəritələr tərtib edilir və coğrafi proseslər öyrənilir.

Çöl-tədqiqat metodları ilə ərazidə müşahidələr, yaxud cihazların köməyi ilə məlumatlar toplanır, onların təhlili əsasında bir sıra coğrafi qanunauyğunluqlar müəyyən edilir.

Coğ rafiya elminin inkişafı

Coğrafiya haqqında ilk biliklər qədim Babilistanda yaranmışdır. Sonralar Yunanstanda, Romada, Çində, Misirdə ətraf ərazilər və təbiətdə baş verən hadisələr haqqında geniş məlumatlar toplanmışdır.

Beə III əsrdə Misirin İsgəndəriyyə şəhərində yaşamış qədim yunan alimi Eratosfen (e.ə. 276-194) «Coğrafiya» sözünü elmə gətirmiş, bu sahədə ilk kitab yazmış öz dövründə məlum olan ərazilərin xəritəsini tərtib etmişdir. Bu xəritədə Köhnə Dünya adlanan Avropa, Qərbi Asiya və Şimali Afrika təsvir olunur. Eratosfen Yerin meridian çevrəsinin uzunluğunu (39 690 km) və Yer kürəsinin radiusunu (6310 km, bəzi mə’lumatlara görə 6844 km) hesablamışdır. Eratosfen belə hesab edirdi ki, Pireney yarımadasından qərbə tərəf üzməklə Hindistana çatmaq olar.

Eramızın əvvəllərində yaşamış Yunan mənşəli Роmа Alimi Strabon (e.ə 63 -24) İri həcmli «Coğrafiya» kitabını yazmışdır. 17 kitabdan ibarət Olan Strabonun bu əsərində qədim yunanlara məlum olan bütün ərazilər, о cümlədən Qafqaz Albaniyası təsvir edilmişdir.

Qədim yunan alimi Klavdi Ptolemey (90-168) də Misirin İsgəndəriyyə şəhərində yaşamışdır. O, səkkiz kitabdan ibarət “Coğrafiya” kitabını yazmışdır. Birinci kitabında Ptolomey coğrafiyanın öyrəndiyi sahələri göstərmiş, xəritə tərtib etmişdir. Coğrafiyanın xəritəşünaslıq və ölkəşünaslıq kimi iki sahədən ibarət olmasını qeyd etmişdir.

Ptolemeyin xəritəsində Eratosfenin xəritəsinə nisbətən Afrikada və Asiyada daha geniş ərazilər təsvir olunmuş, Yerin əyriliyi nəzərə alınıb, dərəcə toru çəkilmişdir. Alimin yaratdığı Geosentrik Sistem nəzəriyyəsinə (“Astronomiyanın əsas riyazi quruluşu” kitabında) görə Yer kürəsi kainatın mərkəzindədir. Günəş və digər göy cisimləri Yerin ətrafında fırlanır. Bu nəzəriyyəni Aristotelin də nəzəriyyəsi idi.

Orta əsrlər dövrü- V-XV əsrlər arası

Orta əsrlər dövründə coğrafiyanın inkişafında mühim mərhələyə qədəm qoyulmuşdur. Orta əsrlərdə polyak alimi N. Kopernik Yerin və digər planetlərin Günəş ətrafında fırlanmasına əsaslanan “heliosentrik sistem” nəzəriyyəsini irəli sürmüşdü (1443). Coğrafiyanın inkiafında rolu olan ərəb səyyah və dənizçilərindən ibn Rüşt , Əl-Məsudi, Yaqut Əl-Həməvi, İbn-Bəttutə və s misal çəkmək olar.

XV əsrin ikinci yarısında (1468-1474) Hindistana səyahət edən rus taciri A. Nikitinin coğrafi təsəvvürləri daha da genişləndirdi. Onun səyahəti haqqında məlumatlar “Üç dəniz arxasına səyahət” kitabında toplanmışdır.

X-XI əsrlərdə Səmərqənddə yaşamış türk dünyasının görkəmli alimlərindən biri Əbu Rеyhan Biruni Şərqdə ilk dəfə gildən Yerin kiçildilmiş modelini – qlobusu düzəltmişdir. XIII əsrdə yaşamış Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusinin xidmətləri daha böyükdür. О, pоlyak alimi Kоpеrnikdən 500 il əvvəl Yerin Günəş ətrafında dövr etdiyini nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır. N.Tusinin tərtib etdiyi ulduzlu səmanın qlobusu – həmin dövrdə elmi nailiyyətlərin göstəricisidir. X əsrdə skandinaviyalılar Amerika qitəsində olmuşdular. Lеyf Еrikssоn dəstəsi ilə bu materikin şimal-şərqinə dəfələrlə səfər etmişdir. Орtа əsrlər dövründə Marko Polonun (XII əsr) adı ilə bağlanan “Böyük İpək Yolu” ölkələr arasında ticarət əlaqələrinin həyata keçirilməsində çox böyük əhəmiyyətə malik idi.

Böyük coğrafi kəşflər dövrü- XV-XVII

Böyük Coğrafi kəşflər dövrünə qədər və onun ilkin vaxtlarında coğrafiyada təsviretmə ənənələri qalmışdır. Bunlar ümumi fiziki coğrafiya (yerşünaslıq), və regional coğrafiyanın əsaslarını təşkil edirdi. Bu sahələrə aid zəngin məlumatlar toplanmışdır.

1492 ci ildə X. Kolumb – Hindistana dəniz yolu kəşf etmək məqsədi ilə Qərbə tərəf üzmüş və Amerika qitəsin kəşf etmişdir. Onun ilk kəşf etdiyi adaları Vest- Hind adlandırmışdır.

1. Baham adaları, Kuba, Yamayka, Puerto-Riko adası və s.
2. Saqras dənizini
3. Şimali Passat cərəyanını kəşf etmışdır.

Amerika qitəsi isə Kolumbun yox Ameriqo Vespuçinin adı ilə Amerika adlandırılmışdır. Yeni Dünyanın kəşf edilməsi Avropa ölkələrinin iqtisadi və siyasi həyatına böyük təsir etdi. Ticarət yolları tədricən Aralıq dənizi hüdudlarından çıxaraq daha geniş əraziləri əhatə etməyə başladı. Bu isə bəzi ölkələrin coğrafi mövqelərinin yaxşılaşmasına səbəb oldu.

Yeni torpaqları müstəmləkələrə çevirən avropalılar bu əraziləri istismar etməklə təbii sərvətləri daşımağa başladılar. Bu, Avropa ölkələrinin gələcək iqtisadi inkişafının əsasını qoymuş oldu.

1498 – ci ildə Vasqo da Qama Hindistana gedən dəniz yolunu isə kəşf etmiş, Atlantik okeanı ilə Hind okeanı arasında əlaqənin olmasını müəyyən etmişdir.

1519- 1521 – ci illərdə Fernan Magellan ilk dünya səyahətini yerinə yetirdi, dünya okeanının vahidliyi sübut olundu, Yerin kürə şəklində olması təcrübi yolla aydınlaşdı, bundan başqa “Odlu Torpaq” adası və CƏnubi Amerika ilə arasında olan Magellan boğazı kəşf olundu.

XVII əsrin əvvəllərində holland səyyahı V.Yanson Avstraliya sahillərində olmuş, lakin buranı ada hesab etmişdir. 1642-ci ildə digər hollandiyalı səyyah A. Tasman Avstraliyanın şərq, şimal-şərq, cənub sahillərini və hazırkı Yeni Zelandiya və Tasmaniya adalarını kəşf etmişdir. Həmin dövrdə avropalılar kəşf etdikləri yeni ərazilərə öz vətənlərindəki adları verirdilər.

Abel Tasmanın səyahət marşurutu

V. Yansonun səyahət marşurutu

Мerkator ( 1512-1594 ) xəritələri toplu halında hazırlamış və onu “Атлас” adlandırmışdır.

Yeni dövr. XVII əsrdən sonrakı dövrlər

İngilis dəniz səyyahı Ceyms Kuk naməlum Cənub torpaqlarını axtarmaq və xəritəyə köçürmək üçün XVIII əsrin 60-70-ci illərində üç dəfə dünya səyahəti etmişdir. О, səyahət zamanı Sakit okeanın mərkəzi və qərb hissələrində yerləşən adaları öyrənmiş, Havay adalarını kəşf etmişdir. Yeni Zelandiyanın müstəqil iki adadan ibarət olması onun səyahətinin əsas nəticələrinə aiddir. Avstraliya materikininin öyrənilməsində Mikluxo- Maklayında böyük xidmətləri olmuşdur.

Ceyms Kukun səyahəti

Alman təbiətşünası A. Humbolt 1799-1804-cü illərdə Orinoko, Amazon çaylarını, Kotopaxi, Çimboraso və Meksikada olan vulkanları, Mərkəzi Amerika adalarını öyrənmişdir. O, materikdə iqlimin formalaşmasını, daxili və sahilboyu ərazilərdə iqlim şəraitində olan fərqləri göstərmişdir. A. Humboldt bitkilərin coğrafi enliklər və şaquli zonallıq üzrə yayılmasını öyrənmiş, materikin geoloji xəritəsini tərtib etmiş, okean cərəyanlarının materikin təbiətinə təsirini müəyyən etmişdir (Humbolt cərəyanı). XIX əsrin əvvəlində A. Humboldtun Cənubi Amerikaya səfərindən sonra iqlimşünaslıq və bitki coğrafiyası (biocoğrafiya) elmləri haqqında məlumatlar toplandı.

Cənub qütb sahəsində yerləşən Antarktida materikinin kəşfi də maraqlı olmuşdur. Bu ərazilərə səyahət etmək barədə heç kim düşünmürdü. Yalnız C. Kuk cənuba doğru daha çox irəliləmiş, lakin soyuq hava və ucsuz-bucaqsız buzlar onun Antarktidaya çatmasına imkan verməmişdi.

Antarktida materiki 1820-ci ilin yanvarında rus səyyahları F. Bellinshauzen və M. Lazarev tərəfindən kəşf edilmişdir.

1872-1876-cı illərdə İngiltərənin “Çellencer” tədqiqat gəmisinin səyahətindən sonra okeanoqrafiya (okeanologiya) elmi sürətlə inkişaf etmişdir.

Torpaq coğrafiyası elmi XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlində VV Dokuçayevin Rusiyanın Avropa hissəsində apardığı tədqiqatlardan sonra yaranmışdır. 1760-cı ildə М. В. Lomonosov ” iqtisadi coğrafiya ” terminini elmə gətirmişdir. Sonrakı dövrlərdə bu elm sahəsi iqtisadi və sosial coğrafiya adlanmışdır.

Maqnit qütbləri – Şimal maqnit qütbü 1831-ci ildə ingilis qütb tədqiqatçısı Con Ross , cənubdakı maqnit qütbü isə 1841-ci ildə Ceyms Ross tərəfindən fəth edilmişdir.

Qitələrin öyrənilməsi

Afrika materikinin öyrənilməsində rolu olan səyyahlar- D. Livinqston, V. Yunker, H. Stenlinin rolu böyük olmuşdur. 1849-1873-cü illərdə ingilis David Livinqston Afrikanın mərkəzi və şərq rayonlarını öyrənmişdir. Səyyah ilk dəfə olaraq Afrikanın qərb sahillərindən şərq sahillərinə qədər keçmişdir. O, Konqo, Zambezi çaylarının yuxarı axarlarını, Nyasa və Tanqanika göllərini, Viktoriya şəlaləsini kəşf etmişdir. Bu ərazilər XIX əsrin 70-ci illərində Stenlinin başçılığı ilə öyrənilmişdir.

Amerikanın öyrənilməsi – A. Humbolt, E. Bonplan, N.Vavilov, C. Kabot, Hudzon, Bering, Baffin, Makkenzi

Türk səyyahı Piri Rəis Atlantik okeanının çox mükəmməl xəritəsin hazırlamışdır

Avrasiyanın şimal-şərq hissələri – XVII – XVIII əsrlərin ən mühüm coğrafi kəşflərinə Avrasiyanın şərq hissəsinin, Amerikanın Sakit okean sahillərinin öyrənilməsi, fransızların Sakit okeanda apardığı tədqiqatları aid etmək olar. Avrasiyanın ucqar şərq nöqtəsinə rus dənizçisi S.İ.Dejnyov hələ XVII əsrin ortalarında çatmışdır və ya fəth etmişdir. İki materik arasında olan Berinq boğazı XVIII əsrin əvvəlində kəşf edilmişdir. Az sonra Asiyadan Amerika sahillərinə rus dənizçisi V.Berinqin başçılığı ilə çatmaq mümkün olmuşdu.

Avstraliyanın öyrənilməsi- Yanson, Tasman, C. Kuk

Antraktidanın öyrənilməsi – Bellinshauzen, Lazaryev, Amundsen, Skot

Azərbaycanda coğrafiya elminin inkişafı

Nəsirəddin Tusi (1201-1274) 1259-cu ildə Marağa şəhərində qurduğu rəsədxanada astronomik hesablamalar aparmış, Yerin fırlanması və ölçülərini müəyyən etmiş, coğrafi məntəqələrin koordinatlarını vermişdir.

Əbdurrəşid Bakuvi – Tanınmış səyyah, coğrafiyaşünas, iqlimşünas və kosmoqraf Əbdürrəşid Салех ibn-Nuri əl-Bakuvi XIV əsrin ikinci yarısında-XV əsrin birinci rübündə yaşamışdır. Əbdürrəşidin atası Bakıda doğulmuşdu və dövrünün yüksək təhsil görmüş adamlarından idi. Bakuvi haqqında tərcümeyi-hal səciyyəli məlumatlar, demək olar ki, qalmayıb. O, bir sıra əsərlər yazıbsa da bizim zəmanəmizə alimin yalnız bir kitabı çatıb. Həmin kitabın əlyazması Parisdə Milli Kitabxanada saxlanır. Əlyazma buraya 1683-cü ildə daxil olmuşdur. (Abidələrin “xülasəsi və qüdrətli hökmdarların möcüzələri”)

Hacı Zeynalabdin Şirvani (XIX əsr) mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan məşhur səyyah və coğrafiyaçı, tarixçi, etnoqraf, filosof və şair.Böyük səyahət yolu keçmişdir.

Bu yol 60 min km uzanmış və 40 il davam etmişdir. Bu yol Kiçik Asiyadan, İran yaylasından, Orta Asiya, Ərəbistan və Cənubi Afrika səhralarından, Sudanın meşə və cəngəlliklərindən, Hindistanın Tropik meşələrindən, Hind okeanı adalarından keçib. О, Hindquş, Zaqros, Süleyman dağlarından, Pamirdən adlamışdır. Bu yol Asiya və Afrikanın bir çox digər vilayətlərindən uzanmışdır.

Abbasqulu Ağa Bakıxanov- XIX əsr (1794- 1837) Azərbaycanın tarixi, Ictimai-iqtisadi inkişafı haqqında «Gülüstani-İrəm», Xristofor Kolumbun Amerikanı kəşf etməsi haqqında «Qəribə kəşflər», Kainatın Heliosentrik Sistemi haqqında «Kainatın sirləri» əsərlərini yazmışdır.

Həsən bəy Zərdabinin (1842-1907) əsərlərində Azərbaycanın təbiəti haqqında zəngin məlumatlar vardır. zəngin məlumatlar vardır.

Qafur Rəşad Mirzəzadə (1884-1943) XX əsrin əvvəllərində coğrafiya sahəsində ana dilində yazılmış bir neçə kitabın müəllifidir («Qafqaz coğrafiyası», «Ümumi coğrafiya»).

Baharlının coğrafiya kitabı qadağan olunmuşdur (1921)

(Səbəb siyasi baxışlarına görə. 1937-ci ilə qədər gizli surətdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan İstiqlal Təşkilatının katiblərindən biri olmuşdur) 1937-ci ildə repressiya qurbanı olmuşdur.

Respublikamızda coğrafiya elminin forma-laşması XX əsrin 30-cu illərində başlansa da, 50- 60-cı illərdən sonra sürətlə inkişaf etmişdir.

Relyef i-Budaq Budaqov və Müseyib Müseyibov,

İqlimi- Ənvər Şıxlinski və Əliabbas Mədətzadə,

Çayları – Saleh Rüstəmov, Fərda İmanov tərəfindən öyrənilmişdir.

Xəzər dənizini – Qasım Gül,

Тоrpaq örtüyünü- Həsən Əliyev, Məmməd Salayev,

İqtisadi coğrafiyasını- Hadı Əliyev, Əbdürrəhim Hacızadə, Asəf Nadirov tədqiq etmişlər

Qeyd: Online dərslərə qoşulmaq istəyənlər əlaqə saxlaya bilərlər.

Əlaqə nömrəsi: Whatsap – 055-534-81-70