Fərq etdiyimi ona deməsəm necə deyə bilərəm

Sual: Zikr, sadəcə Allahü təalanın ismini çox söyləməkdir?
Cavab: Məktubat kitabında buyurulur ki:
“Rəsulullah əfəndimizə uyğun olan hər iş, hətta alış-veriş belə zikr sayılır. O halda, hər hərəkət, hər vəziyyət Rəsulullah əfəndimizə uyğun olmalıdır. Beləliklə hamısı zikr sayılar. Zikr, qəfləti öldürmək, Allahü təalanı xatırlamaqdır. İnsan hər hərəkətində, hər işində, Allahü təalanın əmr və qadağasına riayət etdikdə, əmr və qadağaların sahibini unutmaqdan qurtular və daim zikr etmiş olar.”

Zikr nədir

Sual: Zikr nədir və necə edilir?
CAVAB
Seyid Abdülhakim Arvasi həzrətləri buyurur ki:
Zikr, xatırlamaq, anmaq deməkdir. Xatırlamaq da qəlblə olur, söyləməklə olmaz. Üç cür zikr bilirik:
1- Dillə, söyləməklə edilən zikrdir. Söyləyərkən, qəlb birlikdə xatırlamaz. Yalnız dillə söylənən zikrin qəlbi təmizləməkdə faydası az olur. İbadət savabı əmələ gəlir. Aşağıdakı ayəti-kərimə qəlbən zikr etməyənlər üçündür:
“Qəlbləri Allahü təalanı zikr etməyənlərə əzab vardır.” [Zümər 22]

2- Yalnız qəlblə olunan zikrdir. Dil söyləməz. Üç ayə məalı belədir:
“Rəbbinizi, yalvararaq, gizli və səssiz çağırın!” [Əraf 55]

“Qəlblər, ancaq Allahı zikr etməklə itminana [sükuta, rahatlığa] qovuşar” [Rad 28]

“Rəbbini daxilindən zikr et!” [Əraf 205]

Daha başqa bir çox ayəti-kərimədə, saysız hədisi-şəriflərdə və din böyüklərinin kitablarında bu zikr bildirilmişdir.

3– Dillə qəlbin birlikdə etdiyi zikrdir. Allah adamları, Övliyayi-kiram, yüksəklərə çatdıqdan sonra bu cür zikri edə bilərdilər. Qəlblə edilən zikr, birinci dəfə Fəxri-aləm əfəndimizin hicrət gecəsində, Sevr dağındakı mağarada, Həzrəti Əbu Bəkr Siddiqə diz üstünə otuzdurub, gözlərini yummasını əmr edərək səssiz etdirdiyi zikrdir. İki ayəti-kərimənin məalı:
“Həmişə sadiqlərlə birlikdə olun!” [Tövbə 119]

“Rəblərini istəyənlərlə birlikdə olmağa çalış!” [Ənam 52]

Bu iki ayəti-kərimə məalı böyüklərlə rabitəni bildirir. Bu rabitəni etmək, “Allahü təalanın sevdiklərini xatırlamaq rəhmət etməsinə səbəb olur” hədisi-şərifinə tabe olmaqdır. Bunlar kimi başqa ayəti- kərimələr və hədisi-şəriflər də vardır.

Məzhəri-Canı Canan həzrətləri buyurur ki:
Üç cür zikr vardır:
1- Qəlb qarışmadan, yalnız dil ilə söyləməkdir. Bunun faydası yoxdur.

2- Ağızla söyləməyib, yalnız qəlblə edilən zikrdir. Təsəvvüfdə buna, Zikri-xəfi deyilir. Bu da, yalnız Zatı-ilahiyyə zikridir. Yaxud sifətlərini düşünərək edilir. Nemətlər də düşünülsə ona Təfəkkür deyilir.

3- Qəlblə və dillə birlikdə olan zikrdir. Dillə özü eşidəcək qədər söylənərsə, buna da Zikri-xəfi deyilir. Ayəti-kərimədə emr olunan, bu zikri-xəfidir. Başqası da eşidərsə Zikri-cəhri deyilir. Ayəti-kərimələr və hədisi-şəriflər, zikri-xəfinin zikri-cəhridən üstün olduğunu göstərir. Rəsulullahın həzrəti Əliyə öyrətdiyi zikri-cəhri, özü eşidəcək qədər olan zikrdir ki, həqiqətdə zikri-xəfi deməkdir. Zikrdən əvvəl qapını bağlatdırması da, belə olduğunu göstərir. (Məqamati-Məzhəriyyə 11-ci məktub)

Zikr etmək, Allahtan başqa şeylərin sevgisini, onlara düşkün olmağı qəlbdən çıxarmaq üçündür. Qəlbin məxluqlara bağlılığını yox etmək üçün ən yaxşı əlac zikrdir. Hədisi-şərifdə, “Zikr edərək, qəlblərinin yükünü yüngülləşdirənlərin yolunda olun!” buyuruldu. Bunun üçün “Allaha”, Allahü təalanın sevgisinə qovuşmak üçün, qəlbin məxluqlara olan əlaqələrini kəsmək, onu dünya səfasına düşkün olmaqdan xilas etmək lazımdır. Qəlbi xilas etmək üçün də, zikrdən daha faydalı bir əlac yoxdur” demişlər. (Təfsiri-əzizi)

Allahü təalanı xatırlamaq, Onun adını söyləməklə və ya çox sevdiyi bir Vəlisini görməklə olur. Çünki hədisi-şərifdə, “Onlar görüldüyü zaman Allah xatırlanır” buyuruldu. Adını eşidərkən, söyləyərkən başqa şey düşünülə bilər. Onu xatırlamaq şübhəli olur. Onu davamlı xatırlamaq üçün, hər gün minlərlə kərə söyləmək lazımdır. Övliyanı sevərək, inanaraq gördükdə, mütləq xatırlanacağı müjdələndi. Görmək gözlə olduğu kimi, Vəlinin simasını, surətini qəlbinə, xəyalına gətirməklə də, görmüş kimi sayılır, Allahü təalanı xatırlamağa səbəb olur. Bu qəlblə görməyə rabitə deyilir. Qəlbi, Allahü təaladan başqa şeyləri sevməkdən, onları düşünməkdən qurtaran vasitə və təmiz qəlbə, ixlasa qovuşduran yoldur.

İmam Rabbani həzrətləri, 23-ci və 266-cı məktublarında, yüksək səslə zikrin bidət olduğunu bildirmişdir.

Xətmi-xacəgan nədir?
Sual: İmam Rabbani həzrətlərinin xətmi-xacəganı necədir?
CAVAB
Xacə xoca, xacəgan isə xocalar deməkdir. Xətm, Qurani-kərimi və ya bir zikri başdan sonuna qədər oxuyub bitirmək deməkdir. Xətmə, xatim və ya xətmə də deyilir. Xətmi-xacəgan, Nəqşibəndi yolunda oxunan bəlli bir zikr deməkdir. Buna xətmeyi-xacəgan da deyirlər.

Hər gün beş yüz dəfə kəliməyi-təmcid, yəni “La havlə və la quvvətə illa billah” oxumaq, başlayarkən və bitirdikdə yüz dəfə salavatı-şərifə gətirmək İmam Rabbani həzrətlərinin xətmi-xacəganıdır. Əhli sünnət etiqadında olan bir müsəlman, bu böyük şəxsi sevən, bu təsbehi özünə dərs qoymalı, hər gün mütəmadi oxumalıdır.

İmam Muhamməd Məsum həzrətləri buyurur ki:
Dərdlərdən qurtulmaq və murada qovuşmaq üçün 500 dəfə “La havlə və la quvvətə illa billah” demək, oxumağa başlayarkən yüz dəfə və oxuduqdan sonra yüz dəfə salavatı-şərifə oxuyub dua etmək lazımdır. (2/33)

“La havlə və la quvvətə illa billah” kəliməyi-təmcidini bir dəfəyə 500 kərə oxumaq şərt deyil. Hissə-hissə də oxumaq olar. Dəstəmazlı oxumaq da şərt deyil, ancaq dəstəmazlı oxunması əlbəttə daha fəzilətli olar.

Dilək və istəklərimizin yerinə gəlməsi və sıxıntılardan qurtulmaq üçün kəliməyi-təmcidi 500 kərə oxumalıyıq. Bu, İmam Rabbani radıyallahü anhın xətmi-xacəganıdır. (Qiymətsiz Yazılar)

Dinimizə, dünyamıza gələ biləcək zərərlərdən qurtulmaq üçün hər gün 500 dəfə kəliməyi-təmcid oxunmalıdır! (Təfsiri-Məzhəri)

İmam Rabbani həzrətləri, cindən qorunmaq üçün və qorxulu zamanlarda, “La havlə və la quvvətə illa billah-il-aliyyil azım” oxunmasını əmr edərdi. (Bərakat-S. Əbədiyyə)

Bir hədisi-şərif:
“ “La havlə və la quvvətə illa billah-il aliyyil azım” oxumaq, 99 dərdə dəvadır. Bunların ən yüngülü sıxıntıdan qurtulmaqdır.” [Hakim, Əbu Nuaym]

Kəlmeyi-təmcid oxumaq, bu qədər dəyərli olduğu kimi, salavatı-şərifə oxumaq da çox dəyərlidir. Bir hədisi-şərif:
“Hər gün yüz dəfə salavatı-şərifə gətirən, münafiqlikdən və Cəhənnəm atəşindən uzaqlaşar və Qiyamətdə şəhidlərlə birlikdə olar.” [Tabərani]

Xətmi-xacəgan oxunduqda, həm salavatı-şərifə gətirilmiş, həm də kəliməyi-təmcid oxunuş oluruq.

Zikr çəkmək çürükçülük imiş
Sual: “Təkcə Quran” deyən bir professor, “Allahı anmaq üçün, əlinə təsbeh və ya zikrmatik alıb Allah, La ilahə illəllah demək çürükçülükdür! Allahı xatırladacaq çox şey var. Bu, lazımsızdır” deyir. Zikr çəkməyə, yəni Allahı xatırlamağa çürükçülük demək olarmı?
CAVAB
Çox çirkin bir bənzətmədir! Allahı xatırladacaq çox şey var. Namaz, oruc, Quran oxumaq Allahı xatırladır. Amma namaz qılan birinə, “Allahı xatırladan başqa şey var, namaz qılma!” və ya Quran oxuyan birinə, “Allahı xatırladan çox şey var, Quran oxuma” demək olarmı? Zikr çəkənə də, “Allahı xatırladan çox şey var, zikr çəkmə!” demək olarmı? Qoy bacardığı qədər hamısından etsin. Zikr, Allahı anmaq, xatırlamaq deməkdir. O insanın zikr çəkməsinin, hər hansı bir yolla Allahü təalanı xatırlamasının, kimə nə zərəri ola bilər? Çürükçülük deyərək zikrə, Allahı anmağa qarşı çıxmaq, mömin insanın imanına zərər verə bilər.

İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
Qəlbi rahatlığa qovuşduran tək yol vardır. Bu da, Allahü təalanı zikr etməkdir. Ağılla qəlb itminana qovuşma bilmir, yəni təmin olunmur. Bir ayəti-kərimə məalı:
“Qəlblər, ancaq Allahı zikr etməklə itminana [sükuta, rahatlığa] qovuşar.” [Rad 28]

Göründüyü kimi, zikri Allahü təala əmr edir. Bir ayəti-kərimə məalı da belədir:
“Ey möminlər, Allahı çox zikr edin!” [Əhzab 41]

Məzhəbsiz İbn Teymiyyə “Əl-Ubudiyyət” kitabında, Allahü təalanın ismini zikr etməyin bidət və dəlalət olduğunu bildirib. Görəsən, bu professor İbn Teymiyyəçidir? Azğınlardan öyrəndikləri yanlış şeyləri, dinin əmri imiş kimi Müsəlmanların beyninə yeritməyə çalışırlar. Müsəlmanlar etiketə aldanmamalıdırlar.

Zikr, Allahü təalanı xatırlamaqdır
Sual: Dövrümüzdə zikr edirik deyərək, təriqət adı altında, yallı gedər kimi hərəkətlər edənlər, əl çalanlar, hətta oynayanlar olur. Bunların din ilə, İslamiyyətlə bir əlaqəsi vardırmı?
Cavab: Zikr etmək, Allahü təalanı xatırlamaq deməkdir. Bu da, qəlblə olur. Çünki zikr edərkən qəlb təmizlənir. Yəni qəlbdən dünya sevgisi çıxır və o qəlbə Allah sevgisi yerləşir. Bir çox kimsələrin, bir yerə yığışaraq oynaması, dönməsi, zikr deyildir. Son yüz ildə, təriqət deyərək bir çox şey uyduruldu. Din böyüklərinin, Əshabı-kiramın yolu unuduldu. Cahillər, hətta fasiqlər şeyx olaraq zikr və ibadət adı altında günah işlədilər. Hələ son zamanlarda haram girməyən, rafizilik, məzhəbsizlik qarışmayan bir təkkə, dərgah qalmamışdı. Bu gün nə ölkəmizdə, nə İstanbulda, nə Anadoluda və nə də Misir, İraq, İran, Suriya və Hicazda, yəni heç bir İslam məmləkətində, təsəvvüf alimi yox kimidir. Ancaq saxta mürşidlər, Müsəlmanları istismar edən təriqətçilər çoxdur. Din böyüklərinin keçmişdən qalma, xalis, doğru yazılmış kitablarını oxuyub, ibadətləri bunlara uyğun doğrultmaq lazımdır. Təriqətçilik, şeyxlik, müridlik kimi adların pərdəsi altında iş görən zındıqlara, mal və din oğrularına aldanmamalı, bunlardan qaçmalıyıq. İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
“İmanı, etiqadı düzəltdikdən və İslamiyyətə uyğun ibadətləri etdikdən sonra, vaxtlarımızı, qəlbi təmizləməklə məmur etməliyik. Allahü təalanı xatırlamadan bir an keçirməməliyik. Bədənimiz, əllər, ayaqlar dünya işləri ilə məşğul olarkən, qəlb həmişə Allahü təala ilə olmalı, Onu xatırlamaqla ləzzət duymalıdır. Qəlbin təmiz olmasından məqsəd, Ondan başqasının sevgisini qəlbdən çıxarmaqdır. Qəlbin xəstə olması, bu cür çeşidli bağlılıqlardandır. Bu bağlılıqlar kəsilib atılmadıqca, həqiqi iman nəsib olmaz. İslamiyyətin əmrlərini və qadağalarını yerinə yetirmək asan və rahat olmaz.”

Bazarda, işdə Allahü təalanı zikr etmək

Sual: İşə gedərkən, işdən gələrkən, iş arasında, bazar və dükanlarda, kəlmeyi-tövhid, salavat və bənzəri təsbehləri oxumağın, söyləməyin zərəri varmı?
Cavab: Mövzu ilə bağlı olaraq Kimyayi-səadət kitabında buyurulur ki:
“Müsəlman bazarda, işdə Allahü təalanı zikr, təsbeh çəkməli, hər an Onu xatırlamalıdır. Dili və qəlbi boş qalmamalıdır. Yaxşı bilməlidir ki, o anda əldən buraxdığını bütün dünyanı versə, bir daha geri qaytara bilməz. Qafillər arasında xatırlamağın savabı çox olur. Rəsulullah əfəndimiz buyurdu ki: “Qafillər arasında Allahü təalanı zikr edən şəxs, qurumuş ağaçlar arasında olan yaşıl fidan kimidir və ölülər arasındakı canlı kimidir və müharibədə qaçanlar arasında aslan kimi döyüşənlər kimidir.” Bir dəfə də buyurdu ki: “Bazara gedərkən, la ilahə illəllah, vahdə hü la şərikə ləh, lə hül mülkü və lə hül hamdü, yuhyi və yümit, və hüvə hayyün la yəmut, bi yədi-hil-xayr, və hüvə ala külli şey’in qadir, deyən şəxsə iki milyon savab yazılır.” Bu hədisi-şərifdə olduğu kimi savab və ya günah miqdarını, göylərin böyüklüyünü, uzaqlıqlarını və axirətdəki zamanları, dünyanın yaradılışını, məxluqların sayını bildirən hədisi-şəriflərdəki müxtəlif rəqəmlər miqdar sayını göstərmək üçün deyil, miqdarın çoxluğunu izah etmək üçündür. Məsələn, bir adama, bir neçə dəfə, zəhmət çəkərək gedib tapa bilməyərək ürəyi sıxılan biri, o şəxsi gördükdə, səni on dəfə axtardım, tapa bilmədim, deməsi kimidir. Cüneyd Bağdadi həzrətləri buyurdu ki: “Bazarda çox kimsə vardır ki, sofilər halqasında oturanlardan daha qiymətlidir.” Bir kərə də buyurdu ki: “Elə bir kimsə tanıyıram ki, bazarda hər gün üç yüz rükət namaz qılır və otuz min təsbeh oxuyur.” Bəziləri demişdir ki, bu kimsə, elə özüdür. Xülasə, dininə, ibadətinə yardım niyyəti ilə dünya üçün işləyənə daima belə savab vardır. Yalnız pul qazanıb, dünya malı yığmaq üçün çalışanlar savabdan məhrum qalırlar. Hətta onlar, məsciddə, namazda ikən də qəlbləri dükanın haqq-hesabındadır, fikirləri dağınıqdır.”

İnsan, sevdiyini çox zikr edir
Sual: Allahü təalanı və Onun sevdiklərini sevməyin əlaməti, onların yolunda olmaq və onları çox xatırlamaqdırmı?
Cavab: Qəlb xəstəliyinin əlacı İslamiyyətin əmrlərinə tabe olmaq, qadağan etdiklərindən çəkinmək və Allahü təalanı çox zikr etmək, yəni ismini və sifətlərini xatırlamaq, qəlbə yerləşdirməkdir. Çünki insan sevdiyini heç vaxt unutmaz.

Bir vaxtlar bir adam, Muhamməd Şüveymi həzrətlərinin yanına gələrək sıxıntıda olduğunu, buna görə ona yardımcı olmasını rica edir və çox yalvarır. Bu şəxs bir qadınla evlənmək istəyir, lakin o qadın bunu qəbul etmir. Gələn şəxsin dərdini dinləyən Muhamməd Şüveymi həzrətlər, ona səssiz bir otaq göstərərək;
-Bu otağa gir, qapını bağla və davamlı olaraq o qadının adını söylə! buyurur. Orada olanlar əvvəlcə bu işə bir məna vermədilərsə də, xocalarının sözlərində bir hikmət olduğunu düşünüb, nəticəni gözləməyə başladılar. O şəxs gecə-gündüz durmadan evlənmək istədiyi qadının adını təkrarlamağa davam edir. Bir müddət keçdikdən sonra qaldığı otağın qapısı döyülür və:

-Mən filan qadınam, sənin üçün gəldim, qapını aç, deyir. Adam bu qadının əvvəlki halını, bir də indiki halını fikirləşir və birdən qəlbi dəyişir, öz-özünə:
“Madam ki, sevdiyinə ismini çox anmaqla qovuşmaq olur. O halda mən niyə başqa şeylərlə məşğul oluram ki? Rəbbimin ismini zikr etməklə məşğul olub, Ona çatmağı seçərəm” deyə düşünür. Qadını geri göndərir, özü isə Allahü təalanın ismini zikr etməklə məşğul olmağa başlayır. Beləcə, qəlb gözü açılır və övliyalık yolunda irəli gedir. Bu halı görənlər, Muhamməd Şüveymi həzrətlərinin o şəxsi, o otağa salmasının hikmətini beləcə anlamış olurlar.

İnsanın səadətə qovuşması üçün adətlərində, ibadətlərində, qısaca hər işində din və dünya böyüklərinin rəhbərinə bənzəməsi lazımdır. Bədən və qəlblə nail ola biləcək bütün yüksək dərəcələr Rəsulullah əfəndimizi sevməyə bağlıdır. Bunun üçün ibadətlərin ən dəyərlisi Allahü təalanın dostlarını sevmək və düşmənlərini sevməməkdir. Dostun sevdiklərini sevmək, düşmənlərini sevməmək insanda öz-özünə əmələ gəlir. Sevən əgər sevgisində səmimidirsə, sevdiyinə hər mövzuda itaət edər və onu heç vaxt unutmaz. Peyğəmbər əfəndimiz buyurdu ki:

“İnsan, sevdiyini çox zikr edər, xatırlayar.”

Zikr, insanın özünü qəflətdən qurtarmaqdır.

Sual: Zikr, sadəcə Allah ismini çox söyləməkdirmi, başqa şəkildə zikr olmazmı?
Cavab: Zikr, Allahü təalanı xatırlamaq deməkdir. Bu da, qəlb ilə olur. Zikr etdikdə qəlb təmizlənir, qəlbdən dünya sevgisi çıxır və Allah sevgisi yerləşir. İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
“Zikr, insanın özünü qəflətdən qurtarmaq deməkdir. Qəflət, Allahü təalanı unutmaq deməkdir. Zikr, yalnız Kəlmeyi-tövhidi söyləmək və təkrar-təkrar Allah demək deyildir. Hər nə şəkildə olursa-olsun özünü qəflətdən qurtarmaq zikr sayılır. İslamiyyətin əmrlərini yerinə yetirmək və qadağalarından çəkinmək hamısı zikrdir. İslamiyyətin əmrlərinə riayət edərək edilən alış-veriş, İslamiyyətə uyğun olaraq edilən nikah, boşanma zikr sayılır. Çünki, bunları edərkən əmrlərin, qadağaların sahibi həmişə xatırlanmaqda, qəflət getməkdədir. Allahü təalanın isimləri və sifətləri ilə olunan zikr tez təsir edir, sevgisini əmələ gətirir və tez qovuşdurur. Əmrlərə, qadağalara sarılmaqla əmələ gələn zikr belə deyildir. Bununla yanaşı belə zikrlərdən bəzisinin də tez nəticə verdiyi az halda görülmüşdür. Bundan başqa isim və sifət ilə edilən zikr, İslamiyyətə tabe olmaqla olan zikrə səbəb olur. Çünki, dinin sahibini tam sevmədikcə hər işdə İslamiyyətə riayət etmək çox çətin olur. Tam məhəbbəti, sevgini əldə etmək üçün də, isim və sifətlə olan zikr lazımdır. O halda, İslamiyyətə tabe olaraq zikr ilə şərəflənmək üçün əvvəlcə isim və sifətlə olan zikr lazımdır. Bəli, cənab Haqqın lütfü və ehsanı ayrıdır. Heç bir səbəb olmadan dilədiyini dilədiyinə ehsan edir. Şura surəsində, 13-cü ayəti-kərimədə məalən: “Allahü təala dilədiyini seçərək Özünə qovuşdurur” buyruldu.”

Sual: Zikr, sadəcə Allahü təalanın ismini çox söyləməkdir?
Cavab: Məktubat kitabında buyurulur ki:
“Rəsulullah əfəndimizə uyğun olan hər iş, hətta alış-veriş belə zikr sayılır. O halda, hər hərəkət, hər vəziyyət Rəsulullah əfəndimizə uyğun olmalıdır. Beləliklə hamısı zikr sayılar. Zikr, qəfləti öldürmək, Allahü təalanı xatırlamaqdır. İnsan hər hərəkətində, hər işində, Allahü təalanın əmr və qadağasına riayət etdikdə, əmr və qadağaların sahibini unutmaqdan qurtular və daim zikr etmiş olar.”

İxtira və Kəşf arasındakı fərq

İxtira və kəşfin oxşar mənaları olduğu görünsə də, belə olmadığı üçün ixtira ilə kəşf arasındakı fərqi bilmək vacibdir. Əvvəllər olmayan bir şey icad edirsən. Mövcud olan, lakin əvvəllər tapılmayan və ya o vaxta qədər bilinməyən bir şeyi kəşf edirsən. Fizik, bir bioloq olaraq DNT -nin molekulyar quruluşunu kəşf etdiyi bir transistor icad edir. Bir şey icad etməklə onu düşünüb o formaya salacaqdın. Artıq orada olan bir şeyi kəşf edirsən, ancaq onu tapmaq üçün ona gəlmişsən. İndi bu iki sözü, ixtira və kəşfləri daha da araşdıraq.

İxtira nə deməkdir?

Uydurmadır isim olan fel uydurursunuz. Oxford lüğətinə görə ixtira, “yaratmaq və ya dizayn etmək (əvvəllər mövcud olmayan bir şey)” deməkdir; yaradıcısı olun. ” Buna görə də ixtira, əvvəllər qeyd edildiyi kimi, əvvəllər mövcud olmayan bir şeyi yaratmaq deməkdir.

Bir şey icad edərək, əvvəllər yer üzündə olmayan bir məhsul yaradırsınız. İxtira, beyin işinizin nəticəsi olduğu mənasında tamamilə orijinaldır. Təcrübəniz ixtira ilə nəticələndi.

İxtira mütləq kəşfiyyatı nəzərdə tutmur. İxtira yaratmaq deməkdir. Telefonu Alexander Graham Bell yaratdı. Bellin icad etdiyi elan edildikdə insanlar hələ də bu barədə bilirdilər.

Discovery nə deməkdir

Kəşf kəşf felindən yaranıb. Oxford lüğətinə görə, kəşf, bir çox tərifləri arasında “(bir yeri, maddəni və ya elmi fenomeni) ilk tapan və ya müşahidə edən” deməkdir. Bu mənada, siz artıq orada olan bir şeyi kəşf edirsiniz, ancaq onu tapmaq üçün ona rast gəlmişsiniz.

Bir şeyi kəşf edərək, kəşf etməzdən əvvəl də yer üzündə olan şeyi tapırsınız. Bir şeyin kəşfi, insanları bu şeyin aşkar edilməmişdən əvvəl də mövcud olmasına baxmayaraq, indi bilməsinə gətirib çıxardı.

Hələ də kəşfə qəza deyə bilərsinizmi? Əgər kəşf təcrübə aparan bir elm adamı və ya bioloq kimi edildisə, bunun bir məqsədi olduğu üçün qəza adlandırıla bilməz. Alim və ya bioloq məqsədli şəkildə bu şeyi aşkar etdi. Buna görə də kəşfi qəza adlandırmaq olmaz.

Kəşf mütləq kəşfiyyatı əhatə edir. Bir şey kəşf edildikdə, insanların onu və anlayışını anlaya bilmələri üçün ictimaiyyətə açıqlanır. Kolumb Amerikanı kəşf etdi və buna görə də bu yer insanlara məlum oldu. Bu yer Kolumb tapmamışdan əvvəl də mövcud idi.

İxtira ilə Kəşf arasındakı fərq nədir?

İxtira ilə kəşf arasında bir növ fəlsəfi bağ var. Əvvəllər kəşf edilmiş bir prinsip və ya qanundan istifadə edərək bəzən bir şey icad edirsən. Söhbət hər zaman doğru olmaya bilər. Bu da doğru ola bilər. Bir ixtiranın köməyi ilə bir şey kəşf edə bilərsiniz, məsələn, elmi bir alət və ya cihaz. Beləliklə, hər biri bir -birindən müstəsna deyil. Həm də qarşılıqlı asılı ola bilərlər. Məntiqlə desək, kəşfin bir ixtiranın alt hissəsi olduğunu söyləyə bilərsiniz.

İxtira bir prosesdir, kəşfin isə bir proses olması lazım deyil. İxtira təcrübənin nəticəsi ola bilər, kəşf isə varlığın müəyyən edilməsidir. Bir kəşfdə bir şeyin varlığını təyin edirsən, bir ixtirada təcrübə edərək bir şey yaradırsan.

İxtiranın təbiətlə heç bir əlaqəsi yoxdur, halbuki kəşfin təbiət və ətraf ilə əlaqəsi var. Kəşf sivilizasiyalara aiddir, ixtira isə sivilizasiyalara aid deyil. Mohenjodaro bir kəşf idi, təyyarə isə bir ixtira idi. Təyyarənin sivilizasiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, Mohenjodaro bir mədəniyyətlə əlaqəlidir.

Xülasə:

İxtira və Kəşf

• İxtira, sınaq yolu ilə yaratdığınız bir şeydir, halbuki kəşf mövcud olan, lakin o vaxta qədər bilinməyən bir şeyi kəşf etməkdir.

• İxtira bir prosesdir, kəşf isə bir proses deyil.

• İxtiranın təbiətlə heç bir əlaqəsi yoxdur, halbuki kəşfin təbiətlə əlaqəsi var.

• İxtira elmi, kəşf isə təbiidir.

Yenilik və ixtiraçılıq arasındakı fərq
Yaradılış və ixtira arasındakı fərq
İxtira və Kəşf arasındakı fərq

Əlaqəli yazılar:

Müəllif haqqında: Admin

İnsan Resursları İnkişafı mühəndisliyindən gələn, məzmun inkişaf etdirmə və idarəetmə sahəsində 10 ildən artıq təcrübəyə malikdir.

Şərhlər

AngryFox deyir 28 dekabr 2010, 18:14

Olivia’dan hara gəldiyinizi görürəm, amma bütün semantik mübahisələr kimi öz ön mühakimələrinizin qurbanı olursunuz. > ”Daha əvvəl olmayan bir şey icad edirsən. Artıq mövcud olan gerçək bir şeyi kəşf edirsən. ” İnanıram ki, “bir şey” və “həqiqi bir şey” sinonim olmasa da, heç olmasa üst -üstə düşən anlayışlardır. Buna görə də eyni şəkildə deyə biləcəyinizi söyləyirəm: “Daha əvvəl olmayan bir gerçək şeyi icad edirsiniz. Artıq mövcud olan bir şeyi kəşf edirsən. ” (Yan qeyd, “artıq var” lazımsızdır; dediyiniz şey “əvvəlcədən var” deməkdir.) Hər iki tərif üçün ortaq olan dili çıxarsaq, hər hansı bir artıq ifadəyə əlavə olaraq, sizin fikrinizcə, sizin fikrinizcə arqument: “Mövcud olmayanları icad edirsən. Əvvəlki varlıqları [nəyi] kəşf edirsən. ” > “Hələ də kəşfi qəza adlandıra bilərsinizmi? Bunun məqsədi olduğu üçün qəza adlandırmaq olmaz. Alim və ya bioloq məqsədli şəkildə bu şeyi aşkar etdi. Buna görə də kəşfləri qəza adlandırmaq olmaz. ” 10 ildir özüm bir bioloji alim olduğum üçün sizə tam olaraq deyə bilərəm ki, bunun heç bir əsası və məntiqi yoxdur. Elmin ən böyük “kəşflərindən” bəziləri “təsadüf” və ya “həssaslıq” ilə edildi. Çox vaxt bir elm adamı, müəyyən bir məqsədlə bir təcrübə keçirəcək, ancaq (adətən) bir dizayn, icra və ya şərt və ya anlayışın uğursuzluğuna görə, alimin axtarmadığı bir şeyi kəşf etdiyini kəşf edəcək. > “İxtira bir prosesdir, kəşfin isə bir proses olması lazım deyil. İxtira> təcrübənin nəticəsi ola bilər, kəşf isə bir varlığın təyin edilməsidir. Bir kəşfdə bir şeyin varlığını təyin edirsiniz, bir ixtirada təcrübə edərək bir şey yaradırsınız. ” Yenə də sizi burada dayandırmalı və bunun yaxşı düşünülməmiş bir mübahisə olduğunu söyləmək məcburiyyətindəyəm. Hər şeyin təsadüfən baş verə biləcəyi ümumi qəbul edilmiş bir prinsipdir. İxtiranın təcrübə prosesinin nəticəsi olması lazım deyil (və səhv etmə, təcrübə bir prosesdir.) Eynilə, müasir elmdə faktiki olaraq BÜTÜN kəşflər (“varlığın müəyyən edilməsi” dediyiniz) təcrübənin nəticəsidir. Buna görə də son cümlənizin nəyi ifadə etməsini təklif edirəm: “X1 (kəşfiyyat formasıdır) məqsədli bir təcrübə prosesi ilə və ya təsadüfən (səhv və ya hal üzündən) bir alim X2 -nin varlığını təyin edə bilər. Eynilə, məqsədyönlü Y1 (kəşfiyyat formasıdır) təcrübə prosesi ilə və ya təsadüfən (səhv və ya hal üzündən) Y2 -nin mövcudluğunu müəyyən edə bilər. > “İxtiranın təbiətlə heç bir əlaqəsi yoxdur, halbuki kəşfin hər şeyin təbiət və ətraf ilə əlaqəsi var. Kəşf sivilizasiyalara aiddir, ixtira isə sivilizasiyalara aid deyil. > Mohenjodaro bir kəşf idi, təyyarə isə bir ixtira idi. Təyyarənin sivilizasiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, Mohenjodaronun bir mədəniyyətlə əlaqəsi var. Burada çox spesifik bir nümunəyə əsaslanaraq çox geniş bir nəticə çıxarırsınız. İxtiralar təbiəti idarə edən prinsiplərə və qanunlara əsaslanır (məsələn, təyyarə qanadından qaldırma yaratmaq üçün Bernoulli prinsipi) və hətta yalnız təbiət məhsullarından istifadə edə bilər (məsələn, geni dəyişdirilmiş orqanizmlər). Üstəlik, sivilizasiyalar uydurma impulsunun hərəkətverici qüvvəsi ola bilər (məsələn, tarixdən əvvəlki insanın köçəri həyat tərzindən aqrar həyat tərzinə keçməsi). Beləliklə, Olivia, ixtira ilə kəşf arasındakı fərqə dair yenidən işlənmiş bir xülasə təqdim edirəm: İxtira süni yaradılışdır, halbuki kəşf mövcud bir təbii hadisənin fərqində olması və/və ya anlaşılmasıdır. Həm ixtira, həm də kəşf əvvəlcədən düşünülmüş sistemli bir təcrübə prosesindən və ya tamamilə gözlənilməz nəticələrlə nəticələnə bilər. Kainatımızın varlığını və fəaliyyətini tənzimləyən fiziki qanunlara və prinsiplərə əsaslanan ixtira, əks halda baş verməyəcək bir nəticəni əldə etmək üçün ətraf mühitin insan tərəfindən manipulyasiyasını tələb edir. Digər tərəfdən, kəşf, ixtiranın mümkün olduğu fiziki qanunların və universal prinsiplərin aydınlaşdırılmasıdır.

Peter Green deyir 25 sentyabr 2012, 1:28

ixtira ilə kəşf arasındakı fərqə dair yenidən işlənmiş xülasə aşağıdakı kimi oxunmalıdır:
“Yenidən işlənmiş xülasəniz” bir inkişafdır, çünki insanın təbiətdə mövcud olanı fərqləndirir. “Bir ixtira süni yaradılışdır, kəşf isə mövcud bir təbii hadisənin fərqində olması və/və ya anlaşılmasıdır.” Ancaq tamamilə uğursuz olur, çünki nə ixtiraların, nə də kəşflərin yeniliyini və ya yeniliyini izah etməyə cəhd göstərmir.

“”Quran”da cənnətdə vəd olunan həmin qadının cinsiyyət orqanı yoxdur”

“Donuz insandan əmələ gəlib, kim donuz əti yeyirsə, deməli, insan əti yeyir”.

Milli.Az modern.az saytının “Siyasətçi və din” rubrikasının növbəti müsahibi Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) sədri Sərdar Cəlaloğlunun müsahibəsini təqdim edir.

– Sərdar bəy, stolunuzun üstündə səmavi hesab edilən kitablar və çoxlu sayda başqa dini məzmunlu nəşrlər görürəm. Deyəsən, siyasi fəaliyyətinizdən yavaş-yavaş uzaqlaşıb, araşdırmalarınızı dini motivlər üzərində kökləyəcəksiniz.

– Xeyr. Mən siyasətdən uzaqlaşmamışam. Mən hələ siyasətə gəlməzdən əvvəl də elmlə məşğul olurdum. Orta məktəbdə bütün şagirdlər, müəllimlər mənim qeyri-adi dərəcədə elmə marağımı görürdülər. Bu, universitet həyatımda da belə idi.

Mən siyasətə gələndən sonra elmdən uzaqlaşmamışam. Elmi fəaliyyətim son zamanlar məni yeni bir elm yaratmağa gətirib çıxardı. Bu, kondisologiya elmidir. Bu elm sahəsi mütləq həqiqətin dərk edilməsi üsulları və metodlarından bəhs edir.

– Bu barədə mətbuatda çox danışmısınız. “Mütləq həqiqət” ifadəsi üzərində dayanacağam. Çünki heç şübhəsiz, “mütləq həqiqət” deyərkən səmavi kitablardakı Allah fenomenini nəzərdə tutursunuz. Həmin o “mütləq həqiqət”in tərifini necə verərdiniz?

– “Mütləq həqiqət” əslində ehkam deməkdir. Bizdə isə ehkam başqa mənada işlənir. Ehkam tənqid edilməsi, əvəz edilməsi, dəyişdirilməsi mümkünsüz olan həqiqətdir. Bu həqiqətə o qədər mütləqdir ki, ondan nəsə qoparmaq və ya ona nəsə əlavə etmək qeyri-mümkündür. Bütün mütləq həqiqətlər Allaha aid sifətlərdir. Allahın mütləq əlamətləri müxtəlif şəkillərdə ifadə olunur. Ona görə deyirlər ki, Allahın 99 adı var. Bu adlar Allahın mütləq həqiqət olduğunu təcəssüm etdirən ayrı-ayrı elementlərdir.

– O zaman siz “Quran”ı mütləq elm hesab edirsiniz?

– Bəli, “Qurani-Kərim” yeganə mütləq elmdir.

– Bunu necə sübut edərdiniz?

– Allah “Quran”da buyurur: “Mən hər şeyi dərəcələyənəm”. Yəni Allah-Təala bununla demək istəyir ki, “Quran”ın mənaları müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif düzlük dərəcələri ilə dərk olunur.

– Amma islam dinində bu qədər təriqət, məzhəb var. Ortada mütləqlikdən söhbət gedirsə, bütün bu təriqətlərin yaranması nisbilik əlaməti deyilmi?

– İslamda təriqətlərin yaranmasının yeganə səbəbi “Quran”ı düzgün başa düşməməkdir. “Quran”da buyurulur ki, insan bu kitabı oxuduqda, hansısa çətinliyə rast gəlirsə, dayanmalıdır. Amma bəzi alimlər həmin çətin başa düşülən ayələri öz istədikləri kimi yozurlar.

– Sərdar bəy, haqlı deyillərmi? Olmazdımı ki, hər şey açıq-aydın izah olunaydı, ortaya da problemlər çıxmazdı. Yəni sizə elə gəlmirmi, bu çətinliklər özü alimlərin müxtəlif şərhlərinə imkan yaradır?

– Alimlər, özlərindən bir şey fikirləşəndə, ona ad qoyur. Bu da təriqətlərin yaranmasına gətirib çıxarır.

– Sizin tapdığınız kondisologiya elmi də öz düşüncənizin məhsuludur. Belə olan halda digər islam alimlərini niyə ittiham edirsiniz?

– “Quranda” kondisologiya sözü yoxdur. Mən “Qurani-Kərim”dən kondisologiya sözünü tapıb çıxarmışamsa, demək ki, “Quran”ın bütün ayələrini yanlış yozacam. Amma mən “Quran”dan tapdığım elmi araşdırmışam. Onun əsasında elm yaradıb adını kondisologiya qoymuşam. “Quran”da elə ayələr var ki, bununla bağlı axundlara, mollalara sual verəndə deyirlər: “Bu, şəri məsələdir”. Yəni cavab verə bilmirlər.

– Məsələn?

– “Quran”da möminlərə cənnətdə nar döşlü qadınlar vəd olunur. Nar şəklindəki döş ilk baxışda kişilərdə şəhvət yaradır. Onda istər-istəməz sual olunur ki, bunun mənası nədir? “Qurani-Kərimdə”ki bu ifadə ilə bizim başa düşdüyümüz məna eyni deyil.

– Bəs nədir?

– Nar döşlü ifadəsi “Quran”da ayrılmayan addır. Ayrılan adlar onlardır ki, bu adlar müstəqil şəkildə mövcud olur və nəyəsə işarə edir. Məsələn, nar ağacda bitən bir meyvədir. Qadının da döşü nara bənzəyir. Bu kontekstdən yanaşanda həmin ayə səhv anlaşılacaq, düz başa düşülməyəcək. Əslində, bu, bizim anladığımız nar və qadın döşü deyil. Bu, narla döşün fərqli əlamələri bir-birindən kənarlaşdırıldıqdan sonra hər ikisi üçün eyni olan əlamətlərin Allahın bir adına olan işarəsidir.

– Sözünüzü kəsməli olacağam, çünki izah etdiyiniz mexanizmdən bir şey anlamadım.

– (Gülür). Qoymadınız axı fikrimi tamamlayım. Bu dediyim əlamət Alahın yaradan sifətinin mənasından ibarətdir. Biz “Quran”da döşlə bağlı başqa bir ayəyə baxsaq, görərik ki, süd, qan və həzm olunmuş qidanın birləşməsindən əmələ gəlir. Burdan belə bir sual doğulur: qanın əlaməti xalis şəkildə nədə görünür? Narın suyunda. Narın suyu ilə qanı xarici görünüşü eyni cürdür. Amma qanda olan üzvi maddələrin heç biri narda yoxdur. Deməli, Allah bu ayədə qanın və südün necə əmələ gəlməsini izah edir.

İnsan döşün içini görə bilmir. Amma narın timsalında südün necə əmələ gəlməsini izah etmək olar. Narı açıb giləsini götürsək, görərik ki, həmin gilənin içərisində bərk bir maddə var. Onun qırağında isə su, suyun arxasında isə görünməyən pərdə var. Bu pərdəni deşən kimi oradan su axmağa başlayır. O nar dənəsindən tərləyən su necə şirə kimi axırsa, döşün içərisindəki bərk adacıqlar da elə tərləyir və pərdəni deşib süd çıxır. Beləliklə, Allah başa salır ki, narla döşün bir-birindən fərqli əlamətlərini atdıqdan sonra hər ikisi üçün eyni əlamətlərə malik bir varlıq yaradacaq. Amma bu, qadın olmayacaq.

– “Quran”da siz dediyiniz varlıq, qadın obrazında insanın beynində canlanır. Amma siz deyirsiniz ki, həmin varlıq qadın olmayacaq. Heç şübhəsiz ki, kişi də olmayacaq. Bəs o nə olacaq?

– Buyurulur ki, bu, əbədi bakirə olacaq. Yəni əbədi bakirənin bir orqan kimi qızlığı yoxdur. “Quran”da cənnətdə vəd olunan həmin qadının cinsiyyət orqanı yoxdur. Allah buyurur ki, cənnətdəki həmin varlıq adi həyatda bir qadının kişiyə verdiyi zövqdən də yüksək bir həzz yaşadacaq. Bu, bizim dünyamızda ülvi məhəbbətin kişilərdə yaratdığı zövqdən milyard dəfə böyük olacaq. Özü də şəhvət olmadan.

– Sizin fikirlərinizi tam şəkildə qəbul etdiyimi deyə bilmərəm, amma hansısa din xadiminin sizin kimi bir şərh vermədiyini nəzərə alsam, deyə bilərəm ki, maraqlı danışdınız. Bəs din xadimləri niyə bu cür fəlsəfi mühakimə ortaya qoya bilmirlər?

– Bəli, islam alimləri, axundlar, mollalar bunu başa düşmürlər. Ona görə də başlayırlar axirəti bu dünya kimi təsəvvür etməyə. Deyirlər ki, o dünyada, cənnətdə qadınlar olacaq, kef olacaq. Allah bu dünyada kişi üçün arvad yaradıbsa, o biri dünyada qadına nə ehtiyac var?! Və ya hər iki dünyanın yaranmasının nə mənası var?!

– Mənə elə gəlir ki, söhbətimizdəki dərin fəlsəfi fikirlərə bir yüngüllük gətirmək üçün başqa bir suala keçməyin zamanıdır.
Maraqlıdır, Sərdar Cəlaloğlu uşaqlığından dinə meylli olub, yoxsa siyasətə gələndən sonra?

– Mən uşaqlıqdan Allaha, dinə inanmışam. Amma dindar olmamışam. Mənim anam seyid qadın olub, namaz qılıb, oruc tutub. Atam da həddən artıq təmiz bir müəllim, insan olub. Atam bir dəfə də olsun haram tikəyə əl uzatmayıb. Atam bir müddət namaz qıldı, lakin sonra müəllim olduğuna görə sovet hökuməti ona namaz qılmağı qadağan etdi. Biz həddən artıq kasıb yaşamışıq, ancaq qohuma, qonşuya əlimizdən gələn köməkliklər etmişik. Mənim atam öz pulu ilə imkansız şagirdlərə dəftər, qələm alırdı. Bunun üstündə evimizdə həmişə mübahisə düşürdü. Anam atama deyirdi ki, özümüz çox çətin dolanırıq, amma sən bütün imkansız şagirdlərə pul köməkliyi edirsən. Lakin atam da cavab verirdi ki, bütün uşaqlar oxumalıdır. Mən belə bir ailədə böyümüşəm.

– Uşaqlıqdan dinə inandığınızı deyirsiniz, bəs o vaxt “Quran”ı oxumuşdunuzmu?

– Xeyr, təəssüf ki, oxumamışdım. Bunun bir səbəbi də bu idi ki, o zamanlar “Quran” Azərbaycan dilinə tərcümə olunmamışdı. Ümumiyyətlə, dinə inansam da, mənim “Quran” haqqında təsəvvürlərim yox idi. Mən “Quran”ı ilk dəfə 6 il bundan qabaq Ziya Bünyadovun tərcüməsində Azərbaycan dilində oxumuşam.

– Oxuyanda hansı qənaətə gəlirdiniz? “Quran” səmavidir, yoxsa adi bir kitab?

– Mən bir neçə dəfə “Quran”ı oxudum. Amma onun səmavi kitab olduğunu ağlım qəbul etmirdi. Hissim isə səmavi olduğunu deyirdi. Məndə çoxlu suallar yaranırdı və bu suallar məndə “Quran”ın səmavi, ilahi bir kitab olmaması fikrini formalaşdırırdı.

– Bəs fikirlərinizdə birdən-birə dönüş nöqtəsi yaradan nə oldu?

– İki il bundan əvvəl orucluq ayından bir neçə ay öncə məndə qəribə bir hiss yarandı. Elə bil içimdən bir səs deyirdi ki, mütləq oruc tutmalıyam. Düzdür, mən əvvəllər də oruc tutmuşdum. Amma indi bu istəyimin motivində daha dərin bir düşüncə olduğunu hiss edirdim. Yoldaşıma dedim ki, orucluq nə vaxt başlayır? O da dedi ki, hələ 3 ay var. Amma özüm də hiss etmədən həftədə bir neçə dəfə bu sualı yenidən yoldaşıma vermişəm. O da mənə sual verdi ki, niyə bu qədər orucluqla maraqlanıram. İçimdə dərin bir hiss var idi, o hiss deyirdi ki, orucluq tez gəlsin və mən oruc tutum.

Nəhayət ramazan ayı gəldi və mən oruc tutmağa başladım. Daha sonra orucluğun dərin mahiyyətini araşdırmağa başladım. Bir daha “Quran”ı əlimə alıb orucluqla bağlı ayələri oxumağa başladım. Amma yenə də o ayələri tam başa düşmürdüm. Məcbur olub, “Quran”ı yenidən başdan oxudum. Çünki orucluğun fəlsəfəsini dərk etmək üçün “Quran”ı əvvəldən axıra qədər oxumaq lazımdır. Amma yenə də heç nə başa düşmədim. “Quran”ı bir daha oxudum. Amma bu dəfə fundamental şəkildə. Daha sonra isə təriqət və məzhəbləri araşdırmaq üçün “Quran”ı tamam başqa aspektdən oxumağa başladım. Sonra gördüm ki, “Quran”da məzhəb, təriqət yoxdur. Yəni, məzhəbçilik, təriqətçilik düz yol deyil. Mən bu zaman “Quran”ı dərk etməyə başladım.

– İslamda düz yol nədir?

– Yerinə düşən sualdır. Allahın yolunu başa düşmək lazımdır. Bəs Allahın haqq yolu nədir? Mən “Quran”da yollarla bağlı ayələri dərindən araşdırdım. Bununla da iman gətirməyin metodologiyasını kəşf etdim. Hazırda 10 cilddən ibarət “Qurani-Kərim”ə elmi-fəlsəfi izah yazıram.

– Yəqin ki, bunu təfsir adlandırmayacaqsınız.

– Bu, təfsir deyil.

– Məncə, istənilən izahı təfsir adlandırmaq olar.

– Düz düşünmürsünüz. Bir alimin “Quran”ı təfsir etməsi kafirlikdir.

– Sərdar bəy, təfsir yazan alimlərin çoxu ərəb dilini bilir. Siz də ərəb dilini bilirsiniz?

– Bəs o zaman necə belə əminliklə danışırsınız? Nəzərə alın ki, təfsir yazan din xadimlərinin çoxu ərəb dilini mükəmməl bilir.

– Əvvəla, ərəb dili məsələsini heç kim yaxşı başa düşmür. Allah özü “Quran”da bir neçə yerdə bu kitabın ərəb dilində gəldiyinə işarə edir. Həmin o təfsir yazan alimlər deyir ki, ərəb dili incə bir dil olduğuna görə Allah bu dildə “Quran”ı göndərib. Amma dərk etmirlər ki, “Quran”ın ərəb dilində nazil olması özü Allahın özünün bir əlamətidir.

– Yenə mürəkkəbliyə qaçırsınız. Məncə, sözlərlə manipulyasiya edirsiniz.

– (Gülür) Yox, siz yenə də məni başa düşmürsünüz. Bu dediyim əlamət, yoxdan var olmaqdan ibarətdir. Mən indi izah edəcəyəm və güman edirəm, siz də başa düşəcəksiniz. Flektiv dillər yeganə dillərdir ki, yoxdan var olur.

Məsələn, ərəb dilində elə bir neçə hərfi yan-yana düzsən, alınan söz heç bir məna vermir. Amma hərəkələr qoymaqla həmin sözlər məna kəsb edir. Yəni bir məna verməyən sözlər hərəkələrdən istifadə edilməklə çoxlu sayda məna verən sözlərə çevrilirlər.

Allah da deyir ki, “ol” deməklə bütün kainat var oldu. İndi sual verə bilərsiniz ki, bir “ol” deməklə bütün kainat necə yarandı? Mən də deyərəm ki, bəs heç bir mənası olmayan sözlərə hərəkələr əlavə edəndə yüzlərlə söz necə yaratmaq olur?! Ərəb dilinin flektivliyi Allahın yoxdan kainatı var etməsinə bir dəlildir. Bu dəlillərdən biri də, bu dünyadır.

– Bayaq dediniz ki, ananız seyid olub. Bəs onun ocağına düşən olurdumu, ya da ona nəzir verən?

– Mənim anam həmişə çadra örtərdi. 60-cı illərdə atam müəllim olduğu üçün onu məcbur edirdilər ki, anam çadranı atsın. Çünki sovet hökumətinin zamanında çadra gerilik əlaməti hesab olunurdu. Atam gəlib anama bu barədə bildirdi, anam dedi ki, istəyirsən, məni boşa, ancaq mən çadranı atmayacağam. Belə də oldu. Mən görürdüm ki, anama nəzir gətirirlər. Ancaq o, nəzirləri qəbul etmirdi. Bunun səbəbi o idi ki, biz nəzir verənlərdən yaxşı yaşayırdıq. O deyirdi ki, acından ölən birinin pulunu almaq düz deyil. Həmişə anam nəzir gətirənlərə deyirdi: “Elə təsəvvür elə ki, vermisən”.

Mənim anam bir məclisə gedəndə hamı ayağa qalxardı. Kim anamla görüşürdüsə, seyid qızı olduğuna görə onun əlini öpürdü. Bizdə ümumiyyətlə, yaşlı seyidlərin əlini öpərdilər. Anama həmişə Gülsüm xanım deyirdilər. Çünki seyid qadınlara xanım, kişilərinə isə ağa deyərlər. Anam da, atam da Allahın rəhmətinə qovuşub.

– Ana tərəfiniz seyid olub. Bəs xalalarınızda, dayılarınızdan necə, nəzir alan olubmu?

– Mənim xalama indinin özündə də çox şey gətirirlər. Lakin o gətirilən şeylərin hamısını kasıblara, kimsəsizlərə paylayır. Seyidlikdən kim istifadə edib, var-dövlət yığırsa, deməli, o, əsl seyid deyil. Mənim xalam isə bütün ona gətirilənləri paylayır, ondan özünə heç bir şey götürmür.

Hansı seyid sərvət toplayırsa, deməli, o “moşennik”dir.

– Atanız dindar olmayıb. Evdə spirtli içki içilirdimi?

– Yox, heç vaxt mən onun nə siqaret çəkdiyini, nə də içki içdiyini, görmüşəm.

– Bəs siz özünüz spirtli içki içmisiniz?

– Açıq danışacam. Hə, içmişəm. Amma içkiyə meylim yoxdur. Bəzi məclislərdə içirdim. Bunlar cəmi 3, ya da 4 dəfə olub. İçkiyə təbii meylim olmayıb.

– Naxçıvanda Aşura günü qeyd olunanda siz də dini mərasimlərə qatılıb sinə döyərdinizmi?

– Mən uşaq olanda yadıma gələrdi ki, şəbehlər oynanardı. Yəni, Kərbəla faciəsini teatr şəklində göstərirdilər. Amma mən heç zaman məhərrəmliklərdə gedib şəbehlərə tamaşa etməmişəm.

– Ümumiyyətlə, məhərrəmlik islam dininə məxsus bir aydırmı?

– Xeyr. Məhərrəmlik xristianlıqdan götürülmüş bir adətdir.

– Bu iddianızı necə əsaslandırardınız?

– Xristianlar İncili təhrif ediblər. Bəzi xristianlar İsa peyğəmbərin çarmıxa çəkilməsini dəhşətli ağlaşma və özlərinə əzab verməklə qeyd edirlər. Hətta bəziləri özlərini İsa peyğəmbər kimi çarmıxa çəkirlər.

Bizdə də şiələr başlarını yararaq qan çıxarırlar. Halbuki, imam Hüseynin başını kəsiblər. Onda kim ki özünü ona oxşatmaq istəyir, başını kəsməlidir. Xristianlıq islamdan əvvəl olduğuna görə biz deyə bilmərik ki, onlar öz adətlərini məhərrəmlikdən götürüblər. Deməli, məhərrəmlik xristianlığın bəzi qollarından götürülüb. Ümumiyyətlə, şiəlik, xristianlığın, sünnilik isə yəhudiliyin islam dininə tətbiqidir.

– Yəqin ki, həcc ziyarətinə getməmisiniz.

– Yox. Bizim ailədən artıq 3 nəfər həccə gedib gəlib. Onlar böyük bacım, qardaşım Qurban Məmmədov və məndən kiçik bacımdır. Həccə getmək turist səfəri deyil ki.

– Turist səfəri demişkən, belə bir sual verim: bir dəfə həccə getmək kifayətdirmi?

– “Quran”da aşağı hədd bir dəfədir. Amma yuxarı həddlə bağlı məhdudiyyət yoxdur. Ancaq Allah başqa bir ayədə buyurur ki, israf etmək günahdır. Bir dəfə gedib Kəbəni gördün gəldin, adama deyərlər ki, ikinci dəfə niyə gedirsən? Məqsəd Kəbəni görməkdirsə, bir dəfə görmüsən də. Kəbə dəyişmir ki? Həccə hər dəfə gedəndə aşağısı 5 min dollar pul xərclənir. Amma bu pul Allahın əmr etdiyi savab işlərə xərclənsə, daha yaxşı olar. Yəni, qısası, bir neçə dəfə həccə getmək izafdan başqa bir şey deyil. Bu qədər yetimlər, yolsuz kəndlər, kasıblar var. Bunların hamısına kömək etmək ikinci dəfə həccə getməkdən çox-çox vacibdir.

– Bəziləri də həccə gedib-gələndən sonra məişət dili ilə desək, min oyundan çıxırlar. Dələduzluq, başqasının haqqını yemə, içki içmək və s. kimi əməllər.

– Allah deyir ki, mən “Quran”ı kafirlərin qəlbinə zorla yeridirəm. Bu, o deməkdir ki, ürəyində “Quran”la bağlı məlumatları olan kifayət qədər kafirlər var. Siz dediyiniz adamlar kafirlərin ən pisidir. Həccə gedən bir adamın günah etməsi bir peyğəmbərin günah etməsi kimidir. Onun cəzası ikiqat artıqdır.

– Qardaşınız Qurban Məmmədov da həccə gedib. O da dindardır, siz də. Amma ikiniz arasındakı münasibətlər çox soyuqdur, hələ də aranızdakı “buzlar” əriməyib. Hər hansı dini bir bayramda, məsələn, Ramazanda barışa bilərdisinizmi?

– Allah “Quran”da deyir ki, haqqın üzə çıxması üçün atanızın da əleyhinə olsa, şahidlik edin. Deyir ki, ata-ananıza itaət edin, amma onlardan hansısa, ya da hər ikisi Allaha şərik qoşsa, onlara itaətdən əl çəkin. Bu o deməkdir ki, bir adam qohumdursa, o adamın mənfi keyfiyyətlərinə göz yumub, onunla qohumluğu davam etdirməlisən. Kiminsə mənim qardaşım olmağı, məsələni həll etmir. Əsas nöqtə bizim düz, ədalətli hesab etdiyimiz məsələlər ətrafında yaranan fikir ayrılığıdır.

Mənimlə Qurban Məmmədovun fikirləri üst-üstə düşmür. Məsələn, bu adam Əli Kərimlini müxalifətçi, siyasətçi hesab edir. Mən isə Əli Kərimlini müxalifətdə olan, çox yarıtmaz biri hesab edirəm.

– Bu fikir ayrılığına görə qardaşların küsməsinə dəyərmi?

– Mən küsməmişəm. Amma məsafə saxlayıram. Mən Qurban Məmmədovun pis hərəkətlərinə yoluxmamaq üçün onunla məsafə saxlayıram. Bunun nəyi pisdir ki?!

– Təriqətlərə inanmadığınızı deyirsiniz. Amma namaz qılanların çoxu təriqətlərin izah etdiyi metodologiya əsasında ibadət edirlər. Siz hansına yaxınsınız?

– Şiələr əsr namazı ilə zöhr namazını birləşdirirlər. Hələ müsəlmanlar namazın mənasının nə olduğunu dərk etmir. Ayətullahlar namazın mənasını “Fatihə” surəsi ilə eyniləşdirir. Halbuki, “Fatihə” surəsinin mahiyyəti namazın mənası deyil. Şiələr namazın mənasını nə olduğunu bilmədiyinə görə iki namazı birləşdirirlər. Bəzi şiə alimləri isə oyun oynayır, əlavə sözlər gətirirlər. Həzrəti Əli ilə bağlı namaza gətirilən məsələ yanlışdır. Möhürlə namaz qılmaq “Quran”a ziddir. İstənilən ayətullalarla mən debata hazıram. Hamısı ilə televiziyada mübahisəyə edərəm və onlara sübut edərəm ki, namazla bağlı dedikləri yanlışdır. Allah deyir ki, düz yol onun əmrlərinin düzgün icrasıdır. Şiələr deyir ki, zöhr namazından bir qədər sonra əsr namazı başlayır.

Əsr vaxtı kiminsə şəxsi istəyi ilə təyin olunan bir məsələ deyil. Bu, kainatın idarə olunması ilə müəyyən edilən bir vaxtdır ki, buna da əsr deyərlər.

“Quran”da Allah özü əsrə and içir. Bu o deməkdir ki, bunda Allahın elə bir sifəti var ki, burada mütləq əhəmiyyətlilik var. “Quran”da deyilir: “And olsun əsr vaxtına”. Şiələr isə əsr vaxtını gətirib zöhr vaxtı ilə birləşdirirlər. Bu nə deməkdir axı?!

– Ətraflı izah idi. Amma mən sualıma cavab tapa bilmədim. Bir daha sual edirəm: Siz özünüz necə namaz qılırsınız?

– Möhürlə namaz qılmıram. İqamədə və azanda imam Əlinin adını çəkmirəm. Çünki bu, “Quran”da buyurulmayıb. Mən 5 dəfə namaz qılıram.

– Yəni, Azərbaycanda və islam dünyasında namazı düzgün izah edən bir alim olmadığı qənaətindəsiniz?

– Bəli. Azərbaycanda elə bir alim yoxdur. Baxın, şiələrin müəllimi imam Cəfərdir. Sünnilərin isə əsas alimi imam Qəzzali ilə imam Rəbbanidir. Bu alimlər orta əsr alimləridir. Allah buyurub ki, hər şeyi dərəcələyəndir. Yəni, hər dövrün bir insanı var. İndi bunlara sual vermək lazımdır: Siz bu camaatı orta əsr aliminin sözləri ilə niyə aldadırsınız?

– Keçək övladlarınıza. Onlar da ibadət edirmi?

– Xaricdə yaşayan böyük oğlum namaz qılır. Kiçik oğlum da dindardır. Lakin ortancıl oğlumla qızım namaz qılmır.

– Onlar şiə-sünni namazına fərq qoyurlarmı, yoxsa, sizin kimi heç bir təriqəti sevmirlər?

– Vallah, onu deyə bilmərəm. Mən bu məsələdə heç onların işinə qarışmıram.

– Azərbaycandan bəzi vətəndaşlar İŞİD və digər ekstremist təşkilatların tərkibində döyüşür. Onları buna nə vadar edir?

– Zorakılıqla insanı Allaha inandırmaq istəyənlər, əslində şeytana xidmət edənlərdir. İŞİD-in hərəkətləri İslama qarşı bir aqressiya formalaşdırır. O ki, qaldı, Azərbaycandan İŞİD-ə qoşulanlara, bunun əslində dərin tarixi kökləri var. Əvvəla, deyim ki, İŞİD ideologiyasının vətəni elə Azərbaycan özü olub. İlk dəfə İŞİD ideologiyası 9 əsr bundan qabaq Azərbaycan ərazisində yaranıb. Yəni, İslamın zorakılıqla birləşdirilməsi ideyasının əsası Azərbaycanda qoyulub.

Nizam əl-Mülkün vaxtında Misirdə indiki baş nazir vəzifəsini icra edən Həsən Səbbah ölüm cəzasına məhkum olunur. Lakin sonradan onun ölüm cəzası dəyişdirilib və o sürgün edilib. Həsən Səbbah Təbriz yaxınlığındakı Ələmut qalasında yerləşib. O, özünə tərəfdarlar yığıb. Bu gün İŞİD-in törətdiyi əməllərdən fərqlənməyən hərəkətlərlə yadda qalan “Haşhaşilər” təriqətini yaradıb. “Haşhaşilər”in işləri görkəmli adamları, imperatorları öldürmək, Avropada krallara qarşı terror aktı törətməkdən ibarət olub.

Onlar Nizam-əl-Mülkü də öldürüblər. Onlar elm adamlarını da hədəfə alıblar, bununla da bir xof yaradıblar. Eyni zamanda Həsən Səbbah tabeliyində olanlara “get özünü qaydan at” desəymiş, onlar bunu o saat icra edərdilər. Bu gün İŞİD-in lideri Əl-Bağdadi Həsən Sabbahın ideyasını tam mənimsəmiş bir adamdır.

İŞİD ideyası Azərbaycan tarixində Həsən Sabbahdan sonra iki dəfə də üzə çıxıb. Bunun bir qədər dəyişilmiş forması Babəkin rəhbərlik etdiyi Xürrəmilik hərəkatında öz əksini tapıb. Babəkin hərəkatı İslam dininə qarşı zorakılıqla müşahidə olunub. Bir də camaata qarşı Koroğlu hərəkatı zorakılıqlar edib. Həsən Sabbah, Babək, Koroğlu Azərbaycan ərazilərində olublar və onların ideologiyası bu günkü İŞİD-in ideologiyası ilə eynidir.

İŞİD ideologiyasının dünyaya yayılması Dəccal hərəkatıdır.

– Dini araşdırırsınız. Belə bir sual verim: Dəccal harada peyda olacaq?

– Misir alimləri müəyyənləşdiriblər ki, Dəccal Azərbaycan ərazisində peyda olacaq.

– Sərdar bəy, müdaxilə edəcəyəm. Misir alimlərinin fikirlərini yekun dini rəy hesab etmək nə dərəcədə doğrudur?

– Mən Misir alimlərinin qənaətini ona görə təsdiq edirəm ki, bunun 3 nümunəsi Azərbaycanda olub. Həsən Sabbah niyə məhz Azərbaycana gəlmişdi? Çünki onun ideyasının ayaq tutub yeriməsi, yayılması üçün şərtlər məzh Azərbaycanda idi. Babək İslam tarixində yeganə şəxs olub ki, özü müsəlman ola-olan İslam dininə qarşı mübarizə aparıb.

– Sərdar bəy, içində islam dininin təəssübünü çəkənlər niyə Babəkə qarşı belə aqressiya nümayiş etdirir? Sizin bu fikriniz də aqressiyadan irəli gəlir, yoxsa əlinizdə konkret tarixi faktlar var?

– Bizdə tarix təhrif edilir, Babək qəhrəman kimi təqdim olunur. Xürrəmi hərəkatı Hindistan, Pakistan, Əfqanıstanı əhatə edən bir təriqət olub. Bu təriqətin əsas mahiyyəti atəşpərəstliklə buddizmi İslama tətbiq etmək olub. Xürrəmilər atəşpərəstlikdən kef çəkməyi, buddizmdən isə ruhun keçməsi ilə təlimi əxz ediblər. Babəkin, Azərbaycan xalqına, Azərbaycan tarixinə heç bir aidiyyatı yoxdur.

– Nəticə etibarı ilə, Babək yadelli işğalçılara qarşı mübarizə aparırdı, bunun hansı təlimdən nəyisə əxz etməyə nə aidiyyatı var?

– Babək yadellilərə qarşı mübarizə aparmayıb. Babəkin əsl adı Babok Hasandır. Azərbaycan tarixində Babok adlı bir şəxs olmayıb. Bu gün puştuların içərisində çoxunun ad Babokdur. Babək Pakistan mənşəlidir.

Siz sual verin ki, ərəblər Babəki necə tutdular? Babək Bəzz qalasında qalırdı və ordan çıxmırdı. Babəkin dəstəsi ərəb qoşunlarına gecələr hücumlar təşkil edir, qarətlərə yol verirdilər. Bir dəfə isə gündüz vaxtı ərəb qoşunlar ilə açıq döyüşə girirlər. Bununla da, məğlub olurlar. Babək məğlub olandan sonra axşam qaçıb Bəzz qalasına gəlir. Görür ki, bunu tutacaqlar. Erməni arvadını götürüb qaçır arvadının dayısı olan Səhl Sumbatın olduğu əraziyə. Sumbat eşitmişdi ki, ərəb xəlifəsi Babəkin başına 2 milyon dirhəm pul qoyub. Ona görə də Səhl Sumbat Babəki ərəblərə verir. Babəki aparırlar Samaraya.

Xəlifə deyir ki, Babək çoxlu sayda günahsız müsəlmanın qanına bais olduğuna görə onun qolları kəsilməlidir. Çünki, bu, “Quran”da da belə buyurulur. Cəllad Babəkin kəsilmiş qolunu götürüb onu sifətinə döyəcləyir. Babəkin üzü, üst-başı tamam qana boyanır. Bunu bizim tarixdə necə düzəldiblər?! Babək guya öz qanını üzünü sürtür. Bu qədər tarixi saxtalaşdırmaq olmaz axı?

– İstər “Quran”a istinad edilsin, istərsə də, başqa bir kitaba. Nəticədə o cür öldürmək işgəncədən başqa bir şey deyil. Maraqlıdır, bu işgəncəyə necə haqq qazandırırsınız?

– Allah deyir ki, zülmə məruz qalanların qisas alması ədalətdir. Məsələ, sən məni vurursansa, mən niyə bunu cavabsız qoymalıyam?! Allah deyir ki, kim zülmə dözürsə, onun özü zülmkardır.

– Fikirləriniz təzadlara yol açır. Babək özü də ərəb zülmünə qarşı döyüşmürdümü?

– Babəkin vaxtında Azərbaycan müsəlman idi. Hətta Babək özü müsəlman ola-ola təriqət də yaratmışdı. Babəkin vaxtında ərəblər Azərbaycana gəlməyib. Babək o zaman mübarizə aparmış olar ki, ərəblər ilk dəfə Azərbaycan gəlsin. Müsəlman ola-ola Babək İslamın yayılmasına qarşı niyə mübarizə aparırdı?

– Dinlə elm arasında daim bir mübarizə müşahidə olunur. Amma dinlə elmin bir-birindən ayrı olmadığı qənaətində olanlar da var. Bu iki sahə vəhdətdədirmi?

– İki cür elm var: “Quran”la uzlaşan elmlər və “Quran”la uzlaşmayan elmlər. Uzlaşanlar həqiqi elmlərdir. Uzlaşmayanlar isə yalançı elmdir.

Darvinin təkamül nəzəriyyəsi, Lomonosovun enerjinin saxlanması qanunu, Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi yalandır. Özü də bunların hamısı fundamental yalanlardır. Darvinin təkamül nəzəriyyəsini axmaqlardan başqa heç kim müdafiə etmir.

– Amma dünyanın aparıcı alimləri Darvinin nəzəriyyəsinə istinad edir.

– Darvinin nəzəriyyəsi xurafatdan başqa bir şey deyil. Bunu elm də, fəlsəfə də sübut edir. Darvin insanın meymun oxşamasını əsas gətirərək iddia edir ki, insanın əcdadı meymun olub. Fəlsəfə deyir ki, oxşarlıq təşkil edən şeylər bir-birinə keçə bilməz. Məsələn, bir var insanın şəkli, bir də var insanın özü. Halbuki, həmin insanın özünü heç cür şəkilə çevirmək olmaz. Oxşarlıq eynilik deyil, oxşarlıq keçid demək deyil.

– Donuz əti niyə “Quran”da haram buyurulur?

– Allah deyir ki, o insanların bəzilərini meymuna və donuza çevirib. Deməli, Allah deyir ki, meymunların bəzi növləri insandan əmələ gəlib. Bu, həm də o deməkdir ki, insan varlığı iki yerə parçalanıb, onun bir formasından meymun, bir formasından isə donuz yaranıb. Yəni, insanın mahiyyəti bu heyvanlara keçib. Donuzun İslamda yeyilməsinin qadağan olunmasının səbəbi də budur. Donuz insandan əmələ gəlib. Kim ki, donuz əti yeyirsə, deməli, o, insan əti yeyir.

– Azərbaycanda bir çox ilahiyyatçıları, məsələn Hacı Şahin Həsənlinin, Hacı Taleh Bağırzadənin, Hacı Qamət Süleymanovun və digərlərinin çoxlu sayda tərəfdarları var. Sizcə onlar İslam dinini düzgün təbliğ edirlərmi?

– Müsəlmanların indi bu günə düşməsinin səbəbi odur ki, İslam dinində alim yoxdur. Hacı Şahin Həsənli, Hacı Taleh Bağırzadə və Hacı Qamət “Quran”ı tam və mükəmməl şəkildə bilmədiyinə görə, o alimlərin hamısı İslamı düz təbliğ etmirlər.

– Ölkədə dini sahələrə səlahiyyət bölgüsünə dair Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ilə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi arasında gizli rəqabətin olduğu iddia olunur. Sizcə, onların hansı daha geniş səlahiyyətə malik olmalıdır?

– Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin İslam dini ilə yaxından-uzqdan bir əlaqəsi yoxdur. İslam dinində bu cür idarənin olması ilə bağlı heç bir şey yoxdur. Heç Məhəmməd peyğəmbərin hədislərində də belə bir şey buyurulmayıb. Nə də dünyanın hansısa bir müsəlman ölkəsində belə bir qurum var. Dini Komitə isə rəsmi qurumdur. Bu qurum dinlə dövlət arasındakı münasibətləri tənzimləyir, arada olan problemləri yoluna qoyur. Amma Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi kimi bir qurumun olması isə İslam dininin şərtlərinə uyğun deyil.

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi dini, xalqı hökumətə xidmət edən bir alətə çevirib. Halbuki, Allah buyurur ki, bu din yalnız ona xidmət edilməsi üçün insanlara göndərilib. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi insanları hökumətə itaətə çağırırsa, bu o deməkdir, ki, həmin idarə “Quran”ın tələblərinə zidd hərəkətlər edir. Allahdan başqa nəyəsə itaət etməyə çağırmaq Allahın əleyhinə olmaqdır.

– Ateistlərə, dinə inanmayanlara münasibətiniz necədir? Onlar rasionaldırmı?

-Sizin vasitənizlə çağırış edirəm: Azərbaycanda istənilən bir ateistlə televiziyada debat keçirək, o mənə ateizmin bir dənə elmi əsasını gətirsin, mən siyasətdən də, elmdən də gedəcəyəm və namazı tərgidəcəyəm. Elmi ateizmin ən görkəmli akademiki ilə də müzakirəyə hazıram.

Ateizm sofistika üzərində qurulan bir düşüncədir. Yəni zahirən ağıllı görünür, lakin mahiyyət etibarı ilə yalandır. Mən ateistlərin bütün arqumentlərinin yalan olduğunu sübut edərəm.

– Ateistlər, dini leksikonla desək, kafirlər o biri dünyada cəhənnəmə düşəcəklərmi?

– Ateistlərin o biri dünyada cəza alacağı şəksiz və şübhəsizdir.

Milli.Az