Azarbaycan etnoqrafiyasi. 3 cildda. I-III cild

Rus alimlərindən S.P.Tolstov etnoqrafiyanın predmetindən danışaraq yazırdı ki, bu elm dünyanın müxtəlif xalqlarının məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətləri bilavasitə öyrənən, müşahidə edən tarix elmidir. Bu elm xalqın məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətlərin tarixi dəyişkənliyini və inkişafını, xalqların etnogenezini, etnik coğrafiyasını, onların qarşılıqlı mədəni-tarixi əlaqələrini tədqiq etməklə məşğul olur. Y.V.Bromley və S.A.Tokaryev etnoqrafiyanın tədqiqat obyektindən, predmet və metodlarından danışaraq yazırlar:

Etnoqrafiya

Etnoqrafiya — yunan sözü olub, “etnos” xalq, “qrafis” isə təsvir etmək deməkdir. Deməli etnoqrafiya xalqı öyrənən, təsvir edən, xalqa daha yaxın olan, onun adət-ənənələri, istək və arzularına daha çox bələd olan elmdir. Etnoqrafiya elminin başlıca vəzifəsi xalqı öyrənmək, tarixini tədqiq etmək və daha da zənginləşdirməkdən ibarətdir. Etnoqrafiya tarix elminin tərkib hissəsidir. Əgər arxeologiya tarix elminin ixtiraçısı hesab olunursa, etnoqrafiya isə onun bərpaçısı funksiyasını daşıyır. Ona görə də hər bir tədqiqatçı tarixin tədqiqi zamanı arxeoloji və etnoqrafik mənbələrə üstünlük verməlidir.

Mündəricat

1 Etnoqrafiya elm kimi
2 Etnoqrafik məktəblər
3 Etnoqrafiya və аeminizm
4 Etnoqrafik terminlər
5 Ədəbiyyat
6 Mənbə
7 Xarici keçidlər
8 Həmçinin bax

Etnoqrafiya elm kimi

Xalqın məişəti ilə yanaşı, etnoqrafiya bir elm kimi həm də onun mədəniyyətini tədqiq edir. Etnoqrafiya elmi müxtəlif xalqların məişət və mədəniyyətində olan müxtəlifliyi öyrənməklə yanaşı onların oxşar cəhətlərini də nəzərdən qaçırmır, yalnız müasir xalqları deyil həmçinin, hazırda siyasi fəaliyyət səhnəsindən çıxmış, yox olmuş xalqları da öyrənir. Bununla etnoqrafiyanın xüsusi bir sahəsi olan tarixi etnoqrafiya məşğul olur.

Rus alimlərindən S.P.Tolstov etnoqrafiyanın predmetindən danışaraq yazırdı ki, bu elm dünyanın müxtəlif xalqlarının məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətləri bilavasitə öyrənən, müşahidə edən tarix elmidir. Bu elm xalqın məişət və mədəniyyətindəki xüsusiyyətlərin tarixi dəyişkənliyini və inkişafını, xalqların etnogenezini, etnik coğrafiyasını, onların qarşılıqlı mədəni-tarixi əlaqələrini tədqiq etməklə məşğul olur. Y.V.Bromley və S.A.Tokaryev etnoqrafiyanın tədqiqat obyektindən, predmet və metodlarından danışaraq yazırlar:

“Etnoqrafiya – əsas tədqiqat obyekti bilavasitə etnos və ya etnik birliklərin digər tipləri olan tarix elmidir”.

1968-ci ildə nəşr olunan “Etnoqrafiyanın əsasları” adlanan kitabında S.Tokaryev etnoqrafiyaya ümumiləşdirilmiş tərif verərək yazır: “Etnoqrafiya dünya xalqlarının məişət və mədəniyyətini öyrənən tarix elmidir”. Y.V.Bromley isə 1973-cü ildə nəşr edilən “Etnos və etnoqrafiya” əsərində, habelə 1981-ci ildə çap olunan “Etnoqrafiyanın müasir problemləri” adlanan kitabında etnoqrafiyanı “etnik birliklər haqqında elm” adlandırır.

S.Tokaryevin həmin ümumiləşdirilmiş tərifini nəzərə alan Sankt-Peterburqlu alim R.İts etnoqrafiyaya aşağıdakı kimi tərif verir: “Etnoqrafiya xalqların məişətindən və etnik tarixindən, dünya mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi onların məişət və mədəniyyətindəki spesifik cəhətlərin formalaşmasından bəhs edən tarix elmidir”. İngilis etnoqrafı Toms etnoqrafiyanın folklor (ingiliscə folk-xalq, lar-bilik) adlandırmağı təklif edirdi.

Bu deyilənlərdən aydın görünür ki, etnoqrafiya elminin əsas tədqiqat obuekti bilavasitə etnosdur, xalqın özüdür. Məhz xalq anlayışı etnoqrafiyanın əsas və başlıca anlayışıdır, çünki xalq anlayışı çox vaxt etnosla eyniləşdirilir. Qədim yunan termini olan “etnos” etimoloji cəhətdən “xalq”, “qəbilə”, “insan qrupu” anlayışlarına uyğun gəlir. Y.Poplinskinin göstərdiyi kimi qədim yunanlar özlərini başqalarından fərqləndirmək üçün qeyri-yunanları “etnos” adlandırmışlar.

İlk etnoqrafik biliklər tarixin qədim və orta əsrlər dövründə əldə edilmişdir. Etnoqrafik məktəblərin yaranmasında isə filosof, maarifçi və ensiklopediyaçıların baxışları mühüm rol oynamışdır. Utopik sosiolist J.Russonun “Bərabərsizliyin mənşəyi və əsasları haqqında mühakimə” (1755) və “İctimai saziş və ya siyasi hüquqların prinsipləri” (1762), ingilis iqtisadçısı A.Smitin “Xalqların təbiəti və sərvət toplamaq səbəbləri” (1776) adlı əsərlərində xüsusi mülkiyyət əsas götürülmüşdür.

S.Dejnyov və V.Atlasovun Uraldan şərqdə yaşayan aborigen xalqlar -koryaklar və itelmenlər haqqında məlumatları böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Rusiyanın 1675-1677-ci illərdə Çində olmuş səfiri A.Spafarinin “Çin dövlətinin təsviri” və “Amurun təsviri”, Q.Novitskinin “Ostyak xalqları haqqında qısa təsvir” (1715), rus səyyahı S.Kraşeninikovun 1737-1741-ci ildə yazdığı, “Kamçatka torpağının təsviri”, M.Lomonosovun “Rusiyanın qədim tarixi” və “Şəcərənin qısa səlnaməsi” əsərlərinin də xüsusi yeri vardır.

M.Lomonosov, Lepjoxin, P.Pallas və S.Qmelinin ekspedisiyalarının materialları əsasında 1776-1788-ci illərdə “Rusiya dövlətində yaşayan xalqların təsviri” adlı olduqca maraqlı bir kitab nəşr olunmuşdur. Moskva Universitetinin professoru S.Denitski “Ailənin və xüsusi mülkiyyətin mənşəyi” (1775) əsərində ailəyə və xüsusi mülkiyyətə cəmiyyətin tarixi inkişafı ilə sıx əlaqəli, dəyişən və inkişaf edən bir hadisə kimi baxmışdır. XVIII əsr tarixşünaslığında A.N.Radişevin rolu böyükdür. Onun fərdilik prinsiplərini izah edərək təklikdə yaşamağın ölümlə nəticələnəcəyini yəqin etməsi və kollektivçilik haqqında fikirləri də maraq doğurur.

XVII-XVIII əsrlərdə istər qərbdə, istərsə də Rusiyada ibtidai icma tarixinin öyrənilməsi sahəsində etnoqrafik və tarixi materialların toplanmasında mühüm nailiyyətlər qazanılmışdı. Bununla belə qeyd olunan dövrdə etnoqrafiya bir elm kimi hələ formalaşmamışdı. Bu elm müstəqil bir sahə kimi yalnız XIX əsrin ortalarında Qərbi Avropa və Amerika ölkələrində təşəkkül tapmağa başlamış, XIX əsrin 60-70-ci illərində isə müxtəlif ölkələrdə etnoqrafik təşkilat və cəmiyyətlər yaranmışdır. İngilis etnoqrafı Toms etnoqrafiyanı folklor adlandırmışdır (folk-xalq, lor-bilik deməkdir).

Etnoqrafiya elminin inkişafında 1607-ci ildə yazıçı İ.Zommerin Maqdeburq şəhərində nəşr etdirdiyi “Etnoqrafik məcmuə”, 1791-ci il Nürenburq şəhərində dərc olunan “Etnoqrafik albom”, 1820-ci il macar “Etnoqrafiya” albomu, 1826-cı il İtaliya coğrafiyaçısı Adriano Balbinin “Etnoqrafik atlas”ı, fransız fiziki Jan-Jak Amperin 1830-cu ildə təklif etdiyi antropoloji elmlərin təsnifatı və etnologiyanın yeri və 1839-cu ildə fəaliyyətə başlamış Paris “Etnologiya cəmiyyəti”nin böyük əhəmiyyəti olmuşdur.

1842-ci ildə Nyuyorkda “Amerika etnologiyacəmiyyəti” fəaliyyətə başlamışdır. 1843-cü ildə İngiltərə “Etnologiya cəmiyyəti”, 1869-cu ildə Almaniya və 1871-ci ildə İtaliya “Antropologiya və etnologiya cəmiyyəti”, 1845-ci ildə isə “Rus coğrafi cəmiyyəti” nəzdində “Etnoqrafiya” bölməsi fəaliyyətə başlamışdır. Bu sahədə akademik Berin və Nadejdinin fəaliyyəti diqqətəlayiqdir.

Rus etnoqrafiyası XIX əsrin ortalarında B.Boqoroz, V.İexelson, S.Şternberq, N.Mikluxo-Maklay və D.Anuçinin kompleks tədqiqat metodu əsaslandırılmışdır. Cənub-şərqi Asiya xalqlarının etnoqrafik baxımından öyrənilməsində N.Mikluxo-Maklayın rolu böyükdür. M.Kovalevski, Y.Petri, S.Şternberq, F.Kol, N.Ziber və başqaları isə təmayülçülər idilər.

1851-ci ildə “Rus coğrafiya cəmiyyəti”nin Qafqaz şöbəsi yaradılmış və 1852-ci il Zapiski “KORQO”, 1872-ci ildə isə Izvestiya “KORQO” jurnallarının nəşrinə başlanılmışdır.

“Alman ideologiyası” (1883) əsərində K.Marks və F.Engelsin maddi mədəniyyət, xüsusi mülkiyyət və onun qalıqları haqqında mülahizələri şərh olunur.

F.Engelsin “Ailənin xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” (1884) adlı əsərinin etnoqrafiya elmində, 1896-cı ildə yazmış olduğu “Meymunun insana çevrilməsində əməyin rolu” adlı əsərinin isə antropogenez problemində yeri böyükdür.

K.Marks və F.Engelsin davamçıları Avqust Bebel, Pol Lafarq, Karl Kautski, Roza Lüksemburqun əsərlərində və baxışlarında da etnoqrafik istiqamətlər özünəməxsus yer tutur.

Cəmiyyətin iqtisadi və siyasi inkişafı XIX əsrin 80-90-cı illərində – Taylor, Lebbok, Mak-Lennan, Morqan, Spenser, Lippert və s. kimi görkəmli etnoqraf alimlərin yetişməsinə səbəb oldu.

Budapeşt muzeyi (1872), Stokholm (1874), Paris (Insan muzeyi 1877), Rotterdam (1883), Varşava (1888), Skansendə açıq səma altında ilk muzey (Stokralm, 1891), Sv. Martin muzeyi (Slovakiya, 1893), Sofiya (1893), Brüssel (1897), Krakov (1910), Arnhemdə açıq səma altında muzey (Niderland, 1972) və digər muzeylər yaradıldı. İngiltərədə “Folklor” (1890) və “Mən” (1901), Almaniyada “Etnoqrafiya” (1909), Avstiya-Macarıstanda “Antropos” (1906), Amerikada “Beynəlxalq Etnoqrafiya arxivi” (1888) “Amerika antropologiyası” (1899) və s. məcmuələr nəşr olunmağa başlandı, XIX əsrin 60-70-ci illərindən həmçinin çöl tədqiqat işlərinə start verildi. Amerika etnoqrafı Frans Boas 1897-1902-ci illərdə Şimal-Qərbi Amerika və Şimal-Şərqi Asiyaya səfər etdi. 1880-ci ildə Amazonkanın cənub hissəsində – Şinqa çayı sahillərində yaşayan bakairi tayfaları, habelə Mato, Qrosso vilayətində yaşayan borora hinduları öyrənildi.

Alman etnoqrafı Henri Şursun “İnkişaf edən siniflər və kişi ittifaqları” əsərində insanların iqtisadi münasibətlərinin erkən formaları və yeni problem məsələləri əksini tapdı. Eduard Han, Karl Blyuxer, Feliks Şomlo animist nəzəriyyəni tənqid edərək, pramoxoteizmi, Taylor isə “Dinin parçalanması” (1898) əsərində preanimizmi əsaslandırdı.

Etnoqrafik məktəblər

Etnoqrafiya dünya xalqlarının həyat və məişətindən bəhs edən elmdir. Etnoqrafiya antropologiya, arxeologiya, dilçilik, folklorşünaslıq, coğrafiya və digər elmlərlə əlaqəlidir. İlk etnoqrafik biliklər tarixin qədim və orta əsrlər dövründə əldə edilmişdir.

Etnoqrafik məktəblərin yaranmasında isə filosof, maarifçi və ensiklopediyaçıların baxışları mühüm rol oynamışdır. Utopik sosiolist Jan Jak Russonun “Bərabərsizliyin mənşəyi və əsasları haqqında mühakimə” (1755) və “İctimai saziş və ya siyasi hüquqların prinsipləri” (1762), ingilis iqtisadçısı Adam Smitin “Xalqların təbiəti və sərvət toplamaq səbəbləri” (1776) adlı əsərlərində xüsusi mülkiyyət əsas götürülmüşdür.

S.Dejnyov və V.Atlasovun Uraldan şərqdə yaşayan aborigen xalqlar -koryaklar və itelmenlər haqqında məlumatları böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Rusiyanın 1675-1677-ci illərdə Çində olmuş səfiri A.Spafarinin “Çin dövlətinin təsviri” və “Amurun təsviri”, Q.Novitskinin “Ostyak xalqları haqqında qısa təsvir” (1715), rus səyyahı S.Kraşeninikovun 1737-1741-ci ildə yazdığı, “Kamçatka torpağının təsviri”, Mixail Lomonosovun “Rusiyanın qədim tarixi” və “Şəcərənin qısa səlnaməsi” əsərlərinin də xüsusi yeri vardır.

1842-ci ildə Nyuyorkda “Amerika etnologiya cəmiyyəti” fəaliyyətə başlamışdır. 1843-cü ildə İngiltərə “Etnologiya cəmiyyəti”, 1869-cu ildə Almaniya və 1871-ci ildə İtaliya “Antropologiya və etnologiya cəmiyyəti”, 1845-ci ildə isə “Rus coğrafi cəmiyyəti” nəzdində “Etnoqrafiya” bölməsi fəaliyyətə başlamışdır. Bu sahədə akademik Berin və Nadejdinin fəaliyyəti diqqətəlayiqdir.

Azərbaycanda isə etnoqrafik məlumatlar XIX əsrdən etibarən elmi şəkildə toplanılmağa başlanılmışdır. Lakin etnoqrafik biliklərin əldə edilməsinin başlanqıcı qədim və orta əsrlər dövrünə aiddir. H.A.Həvilov “Azərbaycan etnoqrafiyası” kitabında qeyd edir ki, hələ antik müəlliflərin-Strabon, Böyük Plini, Klavdi Elianın əsərlərində Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalar, onların təsərrüfat məşğuliyyəti. Maddi və mənəvi mədəniyyəti haqqında məlumatlara rast gəlinir. Orta əsrlər dövründə xalqımızın böyük mütəfəkkir oğulları tərəfindən yaradılan ədəbi-bədii əsərlərdə, qəhrəmanlıq və məhəbbət dastanlarında Azərbaycan xalqının etnoqrafiyasına dair müfəssəl məlumatlar vardır. Azərbaycanda olmuş bir çox Yaxın Şərq və Avropa ölkələri səyyahları, habelə rus müəllifləri yerli əhalinin həyat tərzi ilə yaxından tanış olaraq, onların təsərrüfatı, maddi və mənəvi mədəniyyəti, adətənənələri, ailə-nigah münasibətləri barədə maraqlı materiallar toplamışdılar.

L.M.Morqanın “Qədim cəmiyyət” (1877) əsərinin surətini də etnoqrafiya elmində yeri böyükdür. Sosial-iqtisadi formasiyaların etnoqrafik tədqiqində K.Marks və F.Engelsin əsərlərinin xüsusi rolu vardır. F.Engelsin “Kapitalizməqədərki istehsal formaları” məqaləsi (1883) və K.Marksın “Kapital” (1867) əsərində “Ovçu xalqlar”, “Vəhşilər” haqqında, həmçinin Hindistan, digər şərq xalqları ilə Dunay knyazlığının milli hərəkat problemləri əsas yer tutur. F.Engelsin 1878-ci ildə yazdığı “Anti Durinq” əsərində qədim insan birlikləri, habelə Hindistan, slavyan, kelt və german xalqları, həmçinin dinin tarixi haqqında məlumatlar vardır. “Alman ideologiyası” (1883) əsərində K.Marks və F.Engelsin maddi mədəniyyət, xüsusi mülkiyyət və onun qalıqları haqqında mülahizələri şərh olunur. F.Engelsin “Ailənin xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” (1884) adlı əsərinin etnoqrafiya elmində, 1896-cı ildə yazmış olduğu “Meymunun insana çevrilməsində əməyin rolu” adlı əsərinin isə antropogenez problemində yeri böyükdür. K.Marks və F.Engelsin davamçıları Avqust Bebel, Pol Lafarq, Karl Kautski, Roza Lüksemburqun əsərlərində və baxışlarında da etnoqrafik istiqamətlər özünəməxsus yer tutur. Cəmiyyətin iqtisadi və siyasi inkişafı XIX əsrin 80- 90-cı illərində – Taylor, Lebbok, Mak-Lennan, Morqan, Spenser, Lippert və s. kimi görkəmli etnoqraf alimlərin yetişməsinə səbəb oldu.

Budapeşt muzeyi (1872), Stokholm (1874), Paris (Insan muzeyi 1877), Rotterdam (1883), Varşava (1888), Skansendə açıq səma altında ilk muzey (Stokralm, 1891), Sv. Martin muzeyi (Slovakiya, 1893), Sofiya (1893), Brüssel (1897), Krakov (1910), Arnhemdə açıq səma altında muzey (Niderland, 1972) və digər muzeylər yaradıldı. İngiltərədə “Folklor” (1890) və “Mən” (1901), Almaniyada “Etnoqrafiya” (1909), Avstiya-Macarıstanda “Antropos” (1906), Amerikada “Beynəlxalq Etnoqrafiya arxivi” (1888) “Amerika antropologiyası” (1899) və s. məcmuələr nəşr olunmağa başlandı, XIX əsrin 60-70-ci illərindən həmçinin çöl tədqiqat işlərinə start verildi. Amerika etnoqrafı Frans Boas 1897-1902-ci illərdə Şimal-Qərbi Amerika və Şimal-Şərqi Asiyaya səfər etdi. 1880- ci ildə Amazonkanın cənub hissəsində – Şinqa çayı sahillərində yaşayan bakairi tayfaları, habelə Mato, Qrosso vilayətində yaşayan borora hinduları öyrənildi.

Konrad Starkenin “İlkin ailə, onun təşəkkülü və inkişafı” (1888) əsəri, ingilis Eduard Vestermarkın (mənşəcə fin) (1862-1939) “İnsani nikahın tarixi” (1891), Henri Kunun (1862-1936) “Avstraliya zəncilərinin qohumluq ittifaqları” (1894) və “Nikah və ailənin başlanğıcı (1912-1913)” adlı əsərlərini yazdı. Alman etnoqrafı Ernst Qrossun “Ailənin və təsərrüfatın formaları” (1896) mövzusunda kitabı çap olundu. Alman etnoqrafı Henri Şursun “İnkişaf edən siniflər və kişi ittifaqları” əsərində insanların iqtisadi münasibətlərinin erkən formaları və yeni problem məsələləri əksini tapdı. Eduard Han, Karl Blyuxer, Feliks Şomlo animist nəzəriyyəni tənqid edərək, pramoxoteizmi, Taylor isə “Dinin parçalanması” (1898) əsərində preanimizmi əsaslandırdı.

Etnoqrafiya və аeminizm

Feminist etnoqrafiya – sosial antropologiya və sosiologiya üzrə empirik tədqiqatlar praktikasıdır. Feminist etnoqrafiya ənənəvi etnoqrafiyadan fərqli olaraq, yad cəmiyyətə daxil olmaq işlərinin nəticələrinin ifadəsini təsvir etmək üsullardan istifadə etmək, uzunmüddətli iştiraklı müşahidələr aparmaqla yanaşı, həm də alimlərin antidiskriminasiyon meyilli işlərini də nəzərdə tutur. Feminist etnoqrafiya çox vaxt sosial məlumatların toplanmasına və analizinin pozitivist sxemlərinə əsaslanmış elmi analizdə təkrarlanan sosial, o cümlədən gender və irsi bərabərsizliyin aradan qaldırılmasına istiqamətlənib. Genderə etnoqrafik mətnlərin təhlili kateqoriyası kimi maraq ilk dəfə XIX əsrin əvvələrində yaranıb. Bu dövrə F.Raytın 1821-ci ildə nəşr olunmuş “Bü ölkədən İngiltərədəki dostlara göndərilmiş məktublarda Amerika cəmiyyətinə və adətlərinə baxış (1818, 1819, 1920-ci illər)” əsəri və Amerika cəmiyyətinin X.Martinin “Amerika cəmiyyəti” (1837) əsərində həyata keçirilmiş, etnoqrafik dəlillərə əsaslanmış feminist analizi aid edilir. XIX-cu əsrin 80-ci illərində Siu hindli tayfasına yalnız baş çəkməklə qalmamış, həm də kifayət qədər uzun zaman onların arasında və onların adətləri üzrə yaşamış antropoloq A.Fletçerin işləri geniş məşhurluq qazandı. Bundan əvvəl antropoloqlar heç zaman “başqa” mədəni mühitdə uzun müddət yaşamamışdılar və bu cür tədqiqatlar XX əsrdə sosial elmlərin inkişafında dönüş nöqtəsi oldu. Amerikanın kiçik Middltaun şəhərinin 1924-cü ildə nəşr olunmuş məşhur etnoqrafik tədqiqatlarında gender aspektinin kifayət qədər geniş təqdimi ilə ilk genişmiqyaslı etnoqrafik layihənin əsası qoyuldu. Britaniyada feminist etnoqrafiya XX əsrin 50-ci illərində Mançester layihəsinin tətbiqi ilə inkişaf etdi. Feminist etnoqrafiyadan danışarkən, Ş.Reynxarts tədqiqat məqsədlərinə görə fərqlənən üç istiqaməti ayırır:

a) qadınların həyat və fəaliyyətinin sənədlərlə əsaslandırılması; b) qadın təcrübəsinin onların öz nöqteyi-nəzərdən dərk edilməsi (bu istiqamət Q.Zimmelin işlərinə aiddir); c) sosial konteksti ifadə edən qadın davranışlarının konseptuallaşdırılması.

Qadınların həyat və fəaliyyətlərinin sənədlərlə əsaslandırılması ənənəvi oppozisiya kimi və feminist sosioloqların fikrincə əksər hallarda androsentrik meylli sosial tədqiqatlarına qarşı oppozisiya kimi meydana çıxır. Məsələn, belə tədqiqatlar yoxsul qaradərili qadınlara və irlandiyalı yaşlı işçilərə münasibətlərin təhlilində həyata keçirilib. Tədqiq olunan qrupların həyatını özləri üçün daha “real” etmək məqsədilə tədqiqatçılar dərin müşahidə praktikasını onların gündəlik həyatında intensiv iştirakla birləşdirdilər. Qadınların, öz maraqları baxımından özlərinin dərk edilməsi qadın fəaliyyətinin və düşüncə tərzinin bəsit olması haqqında (kişilərin qadınlar barədə adi düşüncələri) qeyri-feminist müşahidənin əsas qüsurunu korreksiya edir. Qadınların sosial konteksdə dərk olunması kimi məlum olan üçüncü istiqamətdə feminist etnoqraflar qadın davranışını sosial kontekstdə nəzərdən keçirməyə cəhd göstərirlər və bu kontekstə anatomiya, mədəniyyət və sinif anlayışlarından ayrılıqda baxılmasından ehtiyat edirlər. Feminist etnoqrafiyanın, əsasən, qadınların öyrənilməsi işinə yönəldilməsinə baxmayaraq, genderin insan davranışına təsirinin düzgün başa düşülməsi üçün hər iki cins ilə bağlı tədqiqatlar da aparılır. Məsələn, N.Çarlz və M.Kerr iki valideynli ailələrdə istehlak quruluşlarındakı fərqləri müəyyən ediblər. Bundan başqa, müasir etnoqrafiyada məskulinliyin müxtəlif aspektlərinin öyrənilməsi istiqamətində də tədqiqatlar aparılır. “İştiraklı müşahidə” etnoqrafiyanın əsas metodudur. İstənilən halda iştiraklı müşahidənin strategiyasını müəyyən edən mühakimələr bir çox cəhətdən etnoqrafik tədqiqatların gedişatını müəyyən edir. A.Hohişldin fikrincə, qadınlar tərəfindən həyata keçirilmiş etnoqrafik müşahidələr (onların feminist olub-olmamalarından asılı olmayaraq) mahiyyətinə ğörə kişilərin yaratdığı etnoqrafiyadan fərqlənir. Etnoqrafik məlumatların təhlilini aparmaq üçün çoxlu sayda analiz vasitələri mövcuddur. Bu vasitələr “çöl” materiallarının müxtəlif formalarını və onlarla iş strategiyalarını nəzərdə tutur. Bu, qadın dilinin analizi, mətnlərlə, o cümlədən, tərcümeyi-hal və bədii mətnlər kimi spesifik olanlarla iş ola bilər. Bir çox feminist etnoqraflar feminist nəzəriyyəni zənginləşdirir, digərləri isə, müəyyən nəzəri yanaşmaları yoxlamağa və ya tətbiq etməyə cəhd göstərirlər.

Etnoqrafik terminlər

Etnoqrafik terminlər başlıca olaraq ictimai quruluşu,ailə-nikah münasibətlərini, maddi və mənəvi mədəniyyəti hər tərəfli əhatə edir. Bəzi terminlər isə ümumi, elmi əhəmiyyət kəsb edir.

Ümumi terminlər

Etnoqraf tədqiqatçılar bir çox elm sahələrindən- tarix, fəlsəfə, coğrafiya, linqvistika, antropologiya, arxeologiya və s. ixtisas sahələrindən çoxlu terminlər mənimsəyib istifadə edirlər.

İrq –Tarixən konkret bir ərazidə qərarlaşan, nəsildən-nəslə keçən fiziki əlamətlər kompleksinə görə bir-birindən fərqlənən böyük insan qruplarına irq deyilir. İrqlər ümumi, oxşar xarici fiziki əlamətlərinə görə bir-birindən seçilirlər. İrqlərin ətraf mühitə uyğunlaşması nəticəsində elə xarici fiziki əlamətlər kompleksi yaranmışdır ki, bu əlamətlərə görə dünya xalqalrına əvvəllər “ağ”, “qara” və “sarı” rənglərə və üç əsas irqə ayırırdılar: avropoid,ekvatorial (neqroid) və monqoloid. Son vaxtlarda monqoloid irqindən amerikanoid, ekvatorial irqindən avstraloid irqinin ayrılması tövsiyə olunur.
Mədəniyyət-Etnoqrafiyada geniş istifadə olunan anlayışlardan biri də mədəniyyət terminidir. Bu anlayış öz tətbiq sahəsindən asılı olaraq müxtəlif mənalarda işlədilir.Fəlsəfi mənada mədəniyyət dedikdə təbiət tərəfindən deyil, yalnız insan tərəfindən yaradılan bütün şeylər başa düşülür. Latın dilindən götürülən “kultura” anlayışı “hazırlanmış”, “emal edilmiş” sözlərinə uyğun gəlir. Ümumi fəlsəfi anlayış olan “mədəniyyət” anlayışı etnoqrafiyada bir xalqı başqasından fərqləndirən maddi və mənəvi həyat amillərinin xüsusiyyətləri şəklində izah edilir.
Genezis – yunan sözü olub mənşə, mənbə, yaranma mənalarında işlədilir. Bu termin etnoqrafiyada müəyyən bir xalqın, etnik birliyin mənşəyini öyrənən zaman qarşıya çıxır.
Dil ailəsi-Linqvistikadan etnoqrafiyaya dil ailəsi termini keçmişdir. Dillərin qohumluğu onların mənşəyinə görə öyrənilir. Etnoqrafiayada avtoxton anlayışından da istifadə olunur. Avtoxton (yunan sözü olub “autos”-özü, “xtones”-torpaq) mənşə etibarilə yerli olan deməkdir. Yunan avtoxtonuna qədim Roma termini olan aborigen termini uyğun gəlir ki, bu da “müəyyən bir ölkənin yerli əhalisi” deməkdir.
Oykumena. Etnoqrafiyada istifadə olunan bir çox terminlər biologiya və sosiologiyadan mənimsənilmədir. Məsələn, oykumena – yunan sözü olub yaşamaq sözündən götürülmüşdür. Başqa sözlə bu termin yer kürəsinin insanlar tərəfindən məskunlaşmış hissəsi deməkdir. Çox vaxt etnik ərazi dövlət sərhədləri ilə uyğun gəlmir. Məs: Azərbaycanlıların 30 milyona qədəri İranada, 2 milyondan artığı RFR ərazisində yaşayır.
İnteqrasiya. Etnik proseslərin xarakterini müəyyənləşdirmək üçün əksər hallarda inteqrasiya, konsolidasiya və assimilyasiya kimi latın terminlərindən istifadə olunur. İnteqrasiya hərfi mənada ayrı-ayrı hissələrin vahid bir tamda birləşməsi deməkdir. Bu müxtəlif etnik mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi zəmnində mədəniyyətlərin yaxınlaşmasına aiddir. Müstəqil xalqların və ya onların böyük qruplarının böyük etnoslar şəklində birləşməsinə konsolidasiya deyilir. Adətən bu cür birləşmələrin vahid dili və mədəniyyəti olur. Assimilyasiya isə artıq formalaşmış etnosların qarşılıqlı təsiredici əlaqə prosesidir. Bu cür etnoslar əksər hallarda mənşə, dil və mədəniyyət cəhətcə müxtəlif olurlar.
Adaptasiya – insanların yeni etnik mühitə uyğunlaşmasına deyilir. Adaptasiya və ya akkomodasiya ən çox biologiyada işlədilir.
Akkulturasiya – mədəniyyətlərin qarşılıqlı nüfuzu deməkdir. Bu halda müstəqil mədəniyyətlərin öz əvvəlki modelləri dəyişikliyə məruz qalır.
Urbanizasiya – etnoqrafiya terminlərinə Qərbi Avropa sosiologiyası və etnoqrafiyasından daxil edilmişdir (latınca“Urbanus”-şəhər sayağı deməkdir). Urbanizasiya sənayenin və əhalinin iri şəhərlərdə toplanmasına deyilir. Etnoqrafik ədəbiyyatda bu anlayış belə məna kəsb edir ki, şəhər mədəniyyətinin standart tiplərinin yayılmasıilə kəndlə şəhər arasındakı mədəni fərqlər aradan qalxır.
Traybalizm – Müasir siyasi mətbuatdan etnoqrafiyaya traybalizm termini də keçmişdir (ingiliscə“trayb”-qəbilə deməkdir). Traybalizm gənc Asiya və Afrika dövlətlərində müasir dövrdə qəbilə xüsusiyyətlərinin saxlanılmasına deyilir ki, bu qalıqlar qəbilələr arasındakı münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Siyasi ədəbiyyatda traybalizm millətçiliyin sinonimi kimi işlədilir.
Stereotip – Sosial psixologiyadan stereotip anlayışı da qəbul edilmişdir (yunanca “stereos”-möhkəm, “tipos”-iz,şəkil). Bu anlayış etnoqrafiyada, etnik birlik daxilində nəsildən-nəslə keçirilərək saxlanılan, gündəlik həyat təcrübəsi ilə möhkəmləndirilən davranış normalarını xarakterizə edərkən işlədilir.
Adət – müəyyən etnik birlik daxilində qəbul edilmiş davranış qaydalarıdır.
Mərasim – etnosun müəyyən sosial, ailə və mənəvi həyatı ilə bağlı olan reqlamentli hadisələrdir. Adətlə fərqləndirmək üçün onlar aşağıdakı söz birləşmələri şəklində işlədilir: dəfn mərasimi, toy mərasimi, qonqpərvərlik adəti, oğulluğa götürmə adəti və s.
Qalıq – ictimaivə mənəvi həyatın müasir vəziyyətinə yabançı olan, keçmiş mədəni mərhələlərdən bu günə qədər gəlib çatan və etnik birliyin üzvləri tərəfindən bir vərdiş kimi icra edilən mədəni amildir.
Ənənə – (latınca “traditsiya”- ötürülən, keçirilən deməkdir) etnosun həyatını qoruyub saxlamaq üçün maddi və mənəvi mədəniyyətin, ailə və ictimai həyatın elə bir amilidir ki, cəmiyyətin üzvləri onu nəsildən-nəslə keçirirlər.

İctimai həyat terminləri

Nəsil– Sosial həyatın ən mühüm anlayışlarında biridir .Nəsil öz mənşəyini vahid bir əcdaddan götürən qan qohumlarının ittifaqıdır. Antik dünyada nəsil sözünə “gens” anlayışı uyğun gəlir.
Ana nəsli – ana xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır.
Ata nəsli – isə ata xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır. Qərbi Avropa ədəbiyyatında “klan” termini ata nəsli termini ilə sinonim sayılır.
Matriarxat – (latınca “mater”-ana, yunanca “arxe”- hakimiyyət) hərfi mənada ananın hakimiyyəti deməkdir.Ananın hökmüranlığı bəşəriyyət tarixinin o dövrünə aiddir ki, bu vaxt qadınlar sosial quruluşun yüksək pilləsində dururdular.
Patriarxat – (yunanca “patriarxe”-nəslin başçısı) kişilərin hakimiyyəti mənasında işlədilir. Etnoqrafiyada bu quruluş sinifsiz cəmiyyətdən sinifli cəmiyyətə keçid dövrü kimi xarakterizə olunur. Burada qohumluq ata xətti ilə müəyyənləşdirilir. Bununla belə ana nəsli qalıqları güclü olur.
Ekzoqamiya (yunanca “ekzo”-xarici, “qamos”-nigah) – hərfi mənada kənardan nikah olmaqla nəslin mühüm əlaməti sayılır. Ekzoqamiya prinsipinə əməl edilməsi nəslin üzvlərinin təsərrüfat və ailə-nikah münasibətlərində böyük rol oynayırdı.
Endoqamiya (yunanca “endoi”-daxili, “qamos”-nikah) –hərfi mənada daxili nikah deməkdir. Endoqamiya, bir etnik birlik kimi qəbilənin çox mühüm əlaməti olmuşdur.
Fratriya
Patronimiya
İnitsiyasiya. Sinfi quruluşa qədərki cəmiyyətin həyatında initsiyasiyalar (təqdis adətləri) böyük rol oynayırdı (latınca “initsiare”-başlamaq). Bu yeniyetmələrin böyüklər cərgəsinə keçirilməsi qaydası idi. Kasta – (portuqaliya dilində nəsil deməkdir) qapalı endoqam ictimai qrupdur. Onun öz xüsusi davranış qaydaları vardır.

Ailə-nigah terminləri

Nikah – adət hüququ və qanunla rəsmiləşdirilən kişilərin və qadınların cinsi yaxınlığını əks etdirən sinfi cəmiyyətdə yaranmış aktdır. Nikah dövründə ər və arvadın qarşılıqlı hüquq və vəzifələri meydana çıxır.
Ailə – ər və arvaddan, onların övladlarından ibarət olan ictimai-iqtisadi hüceyrədir. Sinfi cəmiyyətdə onun ən geniş yayılan forması monoqamiyadır.Qızların qaçırılması – bu qızların və onların valideynlərinin razılığı və ya qeyri razılığı zamanı qaçırma yolu ilə bağlanan nikah formasıdır. Ödəncli nigah – (kalım) – Adaxlının gəlinin əvəzində qızın ailəsinə ödənc verməsidir. Gəzmə nikah – nikahın elə bir formasıdır ki, bu zaman ər-arvad ayrı-ayrı nəsillərdə yaşayır və yaxud ər arvadın evində deyil, kişilər üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi evlərdə yaşamasıdır. Sinifsiz cəmiyyətin bütün dövrlərində ən geniş yayılan qrup nikahı forması idi. Bu vaxt bir qrup kişilər və qadınlar müvəqqəti və ya daimi olaraq bir-birinin ərləri və arvadları hesab olunurdular.
Heterizm – (yunanca “ketayra”-məşuqə) də qrup nikahının qalığıdır. Nikah yolu ilə bir kişiyə bağlı olan qadın başqa bir kişi ilə cinsi əlaqəyə girərsə bu heterizmdir. Başqa sözlə, qadın onunla nikah əlaqəsinə girə biləcək bütün kişilərə mənsub idi.
Gənclər evi – Cənub-Şərqi Asiyanın bir çox xalqlarında müşahidə olunan tikintilərdir. Burada müxtəlif nəsillərdən olan gənclər hədd buluğa çatana qədər görüşür və azad nikah əlaqəsində olurlar. Bir qayda olaraq sinifli cəmiyyət üçün monoqam nikahlar xarakterikdir. Bu tək nigahlılıq deməkdir. Bununla belə poliqamiyaya da təsadüf olunur ki, bu da çoxarvadlılıq deməkdir. Etnoqrafiyada poliandriya termininə də təsadüf olunur ki, bu ən çox Tibetdə yayılan adətdir. Ortakuzen (ortos — yunanca “bilavasitə”, kuzen — fransızca “əmioğlu”) əmioğlu ilə əmiqızı arasındakı nikah əlaqəsinə deyilir. Kroskuzen nigah isə dayıoğlu ilə bibiqızı arasında bağlanan nigahdır; sororat (soror — latınca “bacı”) eyni vaxtda bir neçə bacı ilə bağlanan nigaha deyilir; levirat (levir — latınca “qayın”) qardaş arvadı ilə olan nigahdır.
Promiskuitet. XIX əsr klassik etnoqrafik ədəbiyyatında promiskuitet anlayışına tez-tez rast gəlinir. Bu nizamsız cinsi əlaqələr deməkdir. Nigahın bu ibtidai forması insanlığın ilk çağına-ibtidai sürü dövrünə aiddir.
Travestizm – (fransızca-“travesti”-paltar dəyişmə)adətinin icrası zamanı kişilər arvad paltarı geyinir, öz cinsindən uzaqlaşır, qadın sayağı işlər görür.
Avunkulat – (latınca “avankulus”-dayı) – dayı ilə bacı uşaqları arasındakı qarşılıqlı hüquq və vəzifələrdir.
Atalıq – avankulatın xüsusi bir növü kimi, uşaqların kənar ailədə tərbiyə edilməsidir. Qardaşlaşma – qanların qarışdırılması yolu ilə və yaxud eyni bir qadınla yaşamaq yolu ilə müxtəlif mənşəli kişilərin qohumlaşması. Matrilineynıy – ana xətti; patrilineynıy – ata xətti; matrolokal – ərin nikah zamanı arvad nəslinə keçməsi; patrilokal – arvadın ərin nəslinə keçməsi; bilokal – növbə ilə gah ərin, gah da arvadın nəslində yaşamaq; neolokal – ər və arvad valideynlərindən ayrı yaşayır; dislokalər və arvad ayrıayrılıqda,hərə öz mənsub olduğu nəsildə yaşayır.

Azərbaycan etnoqrafiyası. I cild. Bakı, Elm. 1989.
Azərbaycan etnoqrafiyası, 3 cilddə: I cild, II cild. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2007-2008.
Azərbaycan Sovet ensiklopediyası. I-X cild. ASE. Bakı, 1976-1987.
Həvilov H. Dünya xalqlarının etnoqrafiyası. Bakı, 1999.
Həvilov H. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 1991.
Sadıxov A. Həvilov H. Etnoqrafiya əsasları. Bakı, 1974.
Lev Qumilov Etnogenez və yerin biosferi. Bakı, 2005.
Nərgiz Quliyeva, Etnoqrafiya və etnologiya (dərs vəsaiti), Bakı, 2009, 157 səh.
Итс Р. Ф. Введение в этнографию: Учебное пособие.- Л.: Издательство Ленинградского университета, 1991
Н. Н. Чебоксаров, И. А. Чебоксарова. Народы, расы, культуры. М.: Наука 1971
Токарев С. А. История русской этнографии. М.: Наука, 1966.
Токарев С. А. Истоки этнографической науки. М.: Наука, 1978.
Токарев С. А. История зарубежной этнографии. М.: Высшая школа, 1978.
Токарев С.А. Этнография народов СССР. Исторические основы быта и культуры. М.: МГУ 1952
Бромлей Ю. В. Этнос и этнография. М.: 1973
Пименов В.В. Основы этнографии: программа дисциплины. М.: МГУ 1988.
Пименов В.В. Основы этнологии: Учебное пособие 2010-11-20 at the Wayback Machine. М., МГУ 2007.
Этнография. Ю.В. Юромлей, Г.Е. Марков. М, МГУ 1982
Громов Г. Г. Методика этнографических экспедиций. — М. 1966.
Тишков В.А. Реквием по этносу: исследования по социально-культурной антропологии . М.: Наука 2003.
Каракашлы К. Материальная культура азербайджанцев. Баку, 1964.
Джавадов Г. Народная земледельческая техника Азербайджана, Баку, 1989.

Quliyeva N. Etnoqrafiya və etnologiya (dərs vəsaiti). Bakı, 2009.

Xarici keçidlər

Российский этнографический музей в Санкт-Петербурге
Музей этнографии и антропологии им. Петра Великого
Методы использованные при исследование этнокультуры 2009-06-20 at the Wayback Machine
Этно-журнал
Этнография народов России (Публикации по этнографии)
Юрий Семёнов “Предмет этнографии (этнологии) и основные составляющие ее научные дисциплины”
Комиссия этнографии Московского центра Русского географического общества 2010-11-02 at the Wayback Machine
Статьи по этнографии
Этнографические экспедиции
Этнографический музей
Музей этнографии в Могилеве 2010-11-23 at the Wayback Machine

Həmçinin bax

Avqust 12, 2021
Ən son məqalələr

Fransium

Fransişku Trinkan

Fransız

Fransız-hindu müharibəsi

Fransız Alpları

Fransız Rivyerası

Fransız bageti

Fransız dili

Fransız döyüş gəmisi Iéna

Fransız fəlsəfəsi

Ən çox oxunan

Oxu məni (qəzet)

Oxud

Oxud piri

Oxut bələdiyyəsi

Oxuyan qaratoyuq

etnoqrafiya, yunan, sözü, olub, etnos, xalq, qrafis, isə, təsvir, etmək, deməkdir, deməli, etnoqrafiya, xalqı, öyrənən, təsvir, edən, xalqa, daha, yaxın, olan, onun, adət, ənənələri, istək, arzularına, daha, çox, bələd, olan, elmdir, elminin, başlıca, vəzifəsi. Etnoqrafiya yunan sozu olub etnos xalq qrafis ise tesvir etmek demekdir Demeli etnoqrafiya xalqi oyrenen tesvir eden xalqa daha yaxin olan onun adet eneneleri istek ve arzularina daha cox beled olan elmdir Etnoqrafiya elminin baslica vezifesi xalqi oyrenmek tarixini tedqiq etmek ve daha da zenginlesdirmekden ibaretdir Etnoqrafiya tarix elminin terkib hissesidir Eger arxeologiya tarix elminin ixtiracisi hesab olunursa etnoqrafiya ise onun berpacisi funksiyasini dasiyir Ona gore de her bir tedqiqatci tarixin tedqiqi zamani arxeoloji ve etnoqrafik menbelere ustunluk vermelidir Mundericat 1 Etnoqrafiya elm kimi 2 Etnoqrafik mektebler 3 Etnoqrafiya ve aeminizm 4 Etnoqrafik terminler 5 Edebiyyat 6 Menbe 7 Xarici kecidler 8 Hemcinin baxEtnoqrafiya elm kimi RedakteXalqin meiseti ile yanasi etnoqrafiya bir elm kimi hem de onun medeniyyetini tedqiq edir Etnoqrafiya elmi muxtelif xalqlarin meiset ve medeniyyetinde olan muxtelifliyi oyrenmekle yanasi onlarin oxsar cehetlerini de nezerden qacirmir yalniz muasir xalqlari deyil hemcinin hazirda siyasi fealiyyet sehnesinden cixmis yox olmus xalqlari da oyrenir Bununla etnoqrafiyanin xususi bir sahesi olan tarixi etnoqrafiya mesgul olur Rus alimlerinden S P Tolstov etnoqrafiyanin predmetinden danisaraq yazirdi ki bu elm dunyanin muxtelif xalqlarinin meiset ve medeniyyetindeki xususiyyetleri bilavasite oyrenen musahide eden tarix elmidir Bu elm xalqin meiset ve medeniyyetindeki xususiyyetlerin tarixi deyiskenliyini ve inkisafini xalqlarin etnogenezini etnik cografiyasini onlarin qarsiliqli medeni tarixi elaqelerini tedqiq etmekle mesgul olur Y V Bromley ve S A Tokaryev etnoqrafiyanin tedqiqat obyektinden predmet ve metodlarindan danisaraq yazirlar Etnoqrafiya esas tedqiqat obyekti bilavasite etnos ve ya etnik birliklerin diger tipleri olan tarix elmidir 1968 ci ilde nesr olunan Etnoqrafiyanin esaslari adlanan kitabinda S Tokaryev etnoqrafiyaya umumilesdirilmis terif vererek yazir Etnoqrafiya dunya xalqlarinin meiset ve medeniyyetini oyrenen tarix elmidir Y V Bromley ise 1973 cu ilde nesr edilen Etnos ve etnoqrafiya eserinde habele 1981 ci ilde cap olunan Etnoqrafiyanin muasir problemleri adlanan kitabinda etnoqrafiyani etnik birlikler haqqinda elm adlandirir S Tokaryevin hemin umumilesdirilmis terifini nezere alan Sankt Peterburqlu alim R Its etnoqrafiyaya asagidaki kimi terif verir Etnoqrafiya xalqlarin meisetinden ve etnik tarixinden dunya medeniyyetinin terkib hissesi kimi onlarin meiset ve medeniyyetindeki spesifik cehetlerin formalasmasindan behs eden tarix elmidir Ingilis etnoqrafi Toms etnoqrafiyanin folklor ingilisce folk xalq lar bilik adlandirmagi teklif edirdi Bu deyilenlerden aydin gorunur ki etnoqrafiya elminin esas tedqiqat obuekti bilavasite etnosdur xalqin ozudur Mehz xalq anlayisi etnoqrafiyanin esas ve baslica anlayisidir cunki xalq anlayisi cox vaxt etnosla eynilesdirilir Qedim yunan termini olan etnos etimoloji cehetden xalq qebile insan qrupu anlayislarina uygun gelir Y Poplinskinin gosterdiyi kimi qedim yunanlar ozlerini basqalarindan ferqlendirmek ucun qeyri yunanlari etnos adlandirmislar Ilk etnoqrafik bilikler tarixin qedim ve orta esrler dovrunde elde edilmisdir Etnoqrafik mekteblerin yaranmasinda ise filosof maarifci ve ensiklopediyacilarin baxislari muhum rol oynamisdir Utopik sosiolist J Russonun Berabersizliyin menseyi ve esaslari haqqinda muhakime 1755 ve Ictimai sazis ve ya siyasi huquqlarin prinsipleri 1762 ingilis iqtisadcisi A Smitin Xalqlarin tebieti ve servet toplamaq sebebleri 1776 adli eserlerinde xususi mulkiyyet esas goturulmusdur S Dejnyov ve V Atlasovun Uraldan serqde yasayan aborigen xalqlar koryaklar ve itelmenler haqqinda melumatlari boyuk ehemiyyet kesb edir Rusiyanin 1675 1677 ci illerde Cinde olmus sefiri A Spafarinin Cin dovletinin tesviri ve Amurun tesviri Q Novitskinin Ostyak xalqlari haqqinda qisa tesvir 1715 rus seyyahi S Kraseninikovun 1737 1741 ci ilde yazdigi Kamcatka torpaginin tesviri M Lomonosovun Rusiyanin qedim tarixi ve Secerenin qisa selnamesi eserlerinin de xususi yeri vardir M Lomonosov Lepjoxin P Pallas ve S Qmelinin ekspedisiyalarinin materiallari esasinda 1776 1788 ci illerde Rusiya dovletinde yasayan xalqlarin tesviri adli olduqca maraqli bir kitab nesr olunmusdur Moskva Universitetinin professoru S Denitski Ailenin ve xususi mulkiyyetin menseyi 1775 eserinde aileye ve xususi mulkiyyete cemiyyetin tarixi inkisafi ile six elaqeli deyisen ve inkisaf eden bir hadise kimi baxmisdir XVIII esr tarixsunasliginda A N Radisevin rolu boyukdur Onun ferdilik prinsiplerini izah ederek teklikde yasamagin olumle neticeleneceyini yeqin etmesi ve kollektivcilik haqqinda fikirleri de maraq dogurur XVII XVIII esrlerde ister qerbde isterse de Rusiyada ibtidai icma tarixinin oyrenilmesi sahesinde etnoqrafik ve tarixi materiallarin toplanmasinda muhum nailiyyetler qazanilmisdi Bununla bele qeyd olunan dovrde etnoqrafiya bir elm kimi hele formalasmamisdi Bu elm musteqil bir sahe kimi yalniz XIX esrin ortalarinda Qerbi Avropa ve Amerika olkelerinde tesekkul tapmaga baslamis XIX esrin 60 70 ci illerinde ise muxtelif olkelerde etnoqrafik teskilat ve cemiyyetler yaranmisdir Ingilis etnoqrafi Toms etnoqrafiyani folklor adlandirmisdir folk xalq lor bilik demekdir Etnoqrafiya elminin inkisafinda 1607 ci ilde yazici I Zommerin Maqdeburq seherinde nesr etdirdiyi Etnoqrafik mecmue 1791 ci il Nurenburq seherinde derc olunan Etnoqrafik albom 1820 ci il macar Etnoqrafiya albomu 1826 ci il Italiya cografiyacisi Adriano Balbinin Etnoqrafik atlas i fransiz fiziki Jan Jak Amperin 1830 cu ilde teklif etdiyi antropoloji elmlerin tesnifati ve etnologiyanin yeri ve 1839 cu ilde fealiyyete baslamis Paris Etnologiya cemiyyeti nin boyuk ehemiyyeti olmusdur 1842 ci ilde Nyuyorkda Amerika etnologiyacemiyyeti fealiyyete baslamisdir 1843 cu ilde Ingiltere Etnologiya cemiyyeti 1869 cu ilde Almaniya ve 1871 ci ilde Italiya Antropologiya ve etnologiya cemiyyeti 1845 ci ilde ise Rus cografi cemiyyeti nezdinde Etnoqrafiya bolmesi fealiyyete baslamisdir Bu sahede akademik Berin ve Nadejdinin fealiyyeti diqqetelayiqdir Rus etnoqrafiyasi XIX esrin ortalarinda B Boqoroz V Iexelson S Sternberq N Mikluxo Maklay ve D Anucinin kompleks tedqiqat metodu esaslandirilmisdir Cenub serqi Asiya xalqlarinin etnoqrafik baximindan oyrenilmesinde N Mikluxo Maklayin rolu boyukdur M Kovalevski Y Petri S Sternberq F Kol N Ziber ve basqalari ise temayulculer idiler 1851 ci ilde Rus cografiya cemiyyeti nin Qafqaz sobesi yaradilmis ve 1852 ci il Zapiski KORQO 1872 ci ilde ise Izvestiya KORQO jurnallarinin nesrine baslanilmisdir L M Morqanin Qedim cemiyyet 1877 eserinin suretini de etnoqrafiya elminde yeri boyukdur Sosial iqtisadi formasiyalarin etnoqrafik tedqiqinde K Marks ve F Engelsin eserlerinin xususi rolu vardir F Engelsin Kapitalizmeqederki istehsal formalari meqalesi 1883 ve K Marksin Kapital 1867 eserinde Ovcu xalqlar Vehsiler haqqinda hemcinin Hindistan diger serq xalqlari ile Dunay knyazliginin milli herekat problemleri esas yer tutur F Engelsin 1878 ci ilde yazdigi Anti Durinq eserinde qedim insan birlikleri habele Hindistan slavyan kelt ve german xalqlari hemcinin dinin tarixi haqqinda melumatlar vardir Alman ideologiyasi 1883 eserinde K Marks ve F Engelsin maddi medeniyyet xususi mulkiyyet ve onun qaliqlari haqqinda mulahizeleri serh olunur F Engelsin Ailenin xususi mulkiyyetin ve dovletin menseyi 1884 adli eserinin etnoqrafiya elminde 1896 ci ilde yazmis oldugu Meymunun insana cevrilmesinde emeyin rolu adli eserinin ise antropogenez probleminde yeri boyukdur K Marks ve F Engelsin davamcilari Avqust Bebel Pol Lafarq Karl Kautski Roza Luksemburqun eserlerinde ve baxislarinda da etnoqrafik istiqametler ozunemexsus yer tutur Cemiyyetin iqtisadi ve siyasi inkisafi XIX esrin 80 90 ci illerinde Taylor Lebbok Mak Lennan Morqan Spenser Lippert ve s kimi gorkemli etnoqraf alimlerin yetismesine sebeb oldu Budapest muzeyi 1872 Stokholm 1874 Paris Insan muzeyi 1877 Rotterdam 1883 Varsava 1888 Skansende aciq sema altinda ilk muzey Stokralm 1891 Sv Martin muzeyi Slovakiya 1893 Sofiya 1893 Brussel 1897 Krakov 1910 Arnhemde aciq sema altinda muzey Niderland 1972 ve diger muzeyler yaradildi Ingilterede Folklor 1890 ve Men 1901 Almaniyada Etnoqrafiya 1909 Avstiya Macaristanda Antropos 1906 Amerikada Beynelxalq Etnoqrafiya arxivi 1888 Amerika antropologiyasi 1899 ve s mecmueler nesr olunmaga baslandi XIX esrin 60 70 ci illerinden hemcinin col tedqiqat islerine start verildi Amerika etnoqrafi Frans Boas 1897 1902 ci illerde Simal Qerbi Amerika ve Simal Serqi Asiyaya sefer etdi 1880 ci ilde Amazonkanin cenub hissesinde Sinqa cayi sahillerinde yasayan bakairi tayfalari habele Mato Qrosso vilayetinde yasayan borora hindulari oyrenildi Konrad Starkenin Ilkin aile onun tesekkulu ve inkisafi 1888 eseri ingilis Eduard Vestermarkin mensece fin 1862 1939 Insani nikahin tarixi 1891 Henri Kunun 1862 1936 Avstraliya zencilerinin qohumluq ittifaqlari 1894 ve Nikah ve ailenin baslangici 1912 1913 adli eserlerini yazdi Alman etnoqrafi Ernst Qrossun Ailenin ve teserrufatin formalari 1896 movzusunda kitabi cap olundu Alman etnoqrafi Henri Sursun Inkisaf eden sinifler ve kisi ittifaqlari eserinde insanlarin iqtisadi munasibetlerinin erken formalari ve yeni problem meseleleri eksini tapdi Eduard Han Karl Blyuxer Feliks Somlo animist nezeriyyeni tenqid ederek pramoxoteizmi Taylor ise Dinin parcalanmasi 1898 eserinde preanimizmi esaslandirdi Etnoqrafik mektebler RedakteEtnoqrafiya dunya xalqlarinin heyat ve meisetinden behs eden elmdir Etnoqrafiya antropologiya arxeologiya dilcilik folklorsunasliq cografiya ve diger elmlerle elaqelidir Ilk etnoqrafik bilikler tarixin qedim ve orta esrler dovrunde elde edilmisdir Etnoqrafik mekteblerin yaranmasinda ise filosof maarifci ve ensiklopediyacilarin baxislari muhum rol oynamisdir Utopik sosiolist Jan Jak Russonun Berabersizliyin menseyi ve esaslari haqqinda muhakime 1755 ve Ictimai sazis ve ya siyasi huquqlarin prinsipleri 1762 ingilis iqtisadcisi Adam Smitin Xalqlarin tebieti ve servet toplamaq sebebleri 1776 adli eserlerinde xususi mulkiyyet esas goturulmusdur S Dejnyov ve V Atlasovun Uraldan serqde yasayan aborigen xalqlar koryaklar ve itelmenler haqqinda melumatlari boyuk ehemiyyet kesb edir Rusiyanin 1675 1677 ci illerde Cinde olmus sefiri A Spafarinin Cin dovletinin tesviri ve Amurun tesviri Q Novitskinin Ostyak xalqlari haqqinda qisa tesvir 1715 rus seyyahi S Kraseninikovun 1737 1741 ci ilde yazdigi Kamcatka torpaginin tesviri Mixail Lomonosovun Rusiyanin qedim tarixi ve Secerenin qisa selnamesi eserlerinin de xususi yeri vardir M Lomonosov Lepjoxin P Pallas ve S Qmelinin ekspedisiyalarinin materiallari esasinda 1776 1788 ci illerde Rusiya dovletinde yasayan xalqlarin tesviri adli olduqca maraqli bir kitab nesr olunmusdur Moskva Universitetinin professoru S Denitski Ailenin ve xususi mulkiyyetin menseyi 1775 eserinde aileye ve xususi mulkiyyete cemiyyetin tarixi inkisafi ile six elaqeli deyisen ve inkisaf eden bir hadise kimi baxmisdir XVIII esr tarixsunasliginda A N Radisevin rolu boyukdur Onun ferdilik prinsiplerini izah ederek teklikde yasamagin olumle neticeleneceyini yeqin etmesi ve kollektivcilik haqqinda fikirleri de maraq dogurur XVII XVIII esrlerde ister qerbde isterse de Rusiyada ibtidai icma tarixinin oyrenilmesi sahesinde etnoqrafik ve tarixi materiallarin toplanmasinda muhum nailiyyetler qazanilmisdi Bununla bele qeyd olunan dovrde etnoqrafiya bir elm kimi hele formalasmamisdi Bu elm musteqil bir sahe kimi yalniz XIX esrin ortalarinda Qerbi Avropa ve Amerika olkelerinde tesekkul tapmaga baslamis XIX esrin 60 70 ci illerinde ise muxtelif olkelerde etnoqrafik teskilat ve cemiyyetler yaranmisdir Ingilis etnoqrafi Toms etnoqrafiyani folklor adlandirmisdir folk xalq lor bilik demekdir Etnoqrafiya elminin inkisafinda 1607 ci ilde yazici I Zommerin Maqdeburq seherinde nesr etdirdiyi Etnoqrafik mecmue 1791 ci il Nurenburq seherinde derc olunan Etnoqrafik albom 1820 ci il macar Etnoqrafiya albomu 1826 ci il Italiya cografiyacisi Adriano Balbinin Etnoqrafik atlas i fransiz fiziki Jan Jak Amperin 1830 cu ilde teklif etdiyi antropoloji elmlerin tesnifati ve etnologiyanin yeri ve 1839 cu ilde fealiyyete baslamis Paris Etnologiya cemiyyeti nin boyuk ehemiyyeti olmusdur 1842 ci ilde Nyuyorkda Amerika etnologiya cemiyyeti fealiyyete baslamisdir 1843 cu ilde Ingiltere Etnologiya cemiyyeti 1869 cu ilde Almaniya ve 1871 ci ilde Italiya Antropologiya ve etnologiya cemiyyeti 1845 ci ilde ise Rus cografi cemiyyeti nezdinde Etnoqrafiya bolmesi fealiyyete baslamisdir Bu sahede akademik Berin ve Nadejdinin fealiyyeti diqqetelayiqdir Rus etnoqrafiyasi XIX esrin ortalarinda B Boqoroz V Iexelson S Sternberq N Mikluxo Maklay ve D Anucinin kompleks tedqiqat metodu esaslandirilmisdir Cenub serqi Asiya xalqlarinin etnoqrafik baximindan oyrenilmesinde N Mikluxo Maklayin rolu boyukdur M Kovalevski Y Petri S Sternberq F Kol N Ziber ve basqalari ise temayulculer idiler 1851 ci ilde Rus cografiya cemiyyeti nin Qafqaz sobesi yaradilmis ve 1852 ci il Zapiski KORQO 1872 ci ilde ise Izvestiya KORQO jurnallarinin nesrine baslanilmisdir Azerbaycanda ise etnoqrafik melumatlar XIX esrden etibaren elmi sekilde toplanilmaga baslanilmisdir Lakin etnoqrafik biliklerin elde edilmesinin baslanqici qedim ve orta esrler dovrune aiddir H A Hevilov Azerbaycan etnoqrafiyasi kitabinda qeyd edir ki hele antik muelliflerin Strabon Boyuk Plini Klavdi Elianin eserlerinde Azerbaycan erazisinde yasayan tayfalar onlarin teserrufat mesguliyyeti Maddi ve menevi medeniyyeti haqqinda melumatlara rast gelinir Orta esrler dovrunde xalqimizin boyuk mutefekkir ogullari terefinden yaradilan edebi bedii eserlerde qehremanliq ve mehebbet dastanlarinda Azerbaycan xalqinin etnoqrafiyasina dair mufessel melumatlar vardir Azerbaycanda olmus bir cox Yaxin Serq ve Avropa olkeleri seyyahlari habele rus muellifleri yerli ehalinin heyat terzi ile yaxindan tanis olaraq onlarin teserrufati maddi ve menevi medeniyyeti adeteneneleri aile nigah munasibetleri barede maraqli materiallar toplamisdilar L M Morqanin Qedim cemiyyet 1877 eserinin suretini de etnoqrafiya elminde yeri boyukdur Sosial iqtisadi formasiyalarin etnoqrafik tedqiqinde K Marks ve F Engelsin eserlerinin xususi rolu vardir F Engelsin Kapitalizmeqederki istehsal formalari meqalesi 1883 ve K Marksin Kapital 1867 eserinde Ovcu xalqlar Vehsiler haqqinda hemcinin Hindistan diger serq xalqlari ile Dunay knyazliginin milli herekat problemleri esas yer tutur F Engelsin 1878 ci ilde yazdigi Anti Durinq eserinde qedim insan birlikleri habele Hindistan slavyan kelt ve german xalqlari hemcinin dinin tarixi haqqinda melumatlar vardir Alman ideologiyasi 1883 eserinde K Marks ve F Engelsin maddi medeniyyet xususi mulkiyyet ve onun qaliqlari haqqinda mulahizeleri serh olunur F Engelsin Ailenin xususi mulkiyyetin ve dovletin menseyi 1884 adli eserinin etnoqrafiya elminde 1896 ci ilde yazmis oldugu Meymunun insana cevrilmesinde emeyin rolu adli eserinin ise antropogenez probleminde yeri boyukdur K Marks ve F Engelsin davamcilari Avqust Bebel Pol Lafarq Karl Kautski Roza Luksemburqun eserlerinde ve baxislarinda da etnoqrafik istiqametler ozunemexsus yer tutur Cemiyyetin iqtisadi ve siyasi inkisafi XIX esrin 80 90 ci illerinde Taylor Lebbok Mak Lennan Morqan Spenser Lippert ve s kimi gorkemli etnoqraf alimlerin yetismesine sebeb oldu Budapest muzeyi 1872 Stokholm 1874 Paris Insan muzeyi 1877 Rotterdam 1883 Varsava 1888 Skansende aciq sema altinda ilk muzey Stokralm 1891 Sv Martin muzeyi Slovakiya 1893 Sofiya 1893 Brussel 1897 Krakov 1910 Arnhemde aciq sema altinda muzey Niderland 1972 ve diger muzeyler yaradildi Ingilterede Folklor 1890 ve Men 1901 Almaniyada Etnoqrafiya 1909 Avstiya Macaristanda Antropos 1906 Amerikada Beynelxalq Etnoqrafiya arxivi 1888 Amerika antropologiyasi 1899 ve s mecmueler nesr olunmaga baslandi XIX esrin 60 70 ci illerinden hemcinin col tedqiqat islerine start verildi Amerika etnoqrafi Frans Boas 1897 1902 ci illerde Simal Qerbi Amerika ve Simal Serqi Asiyaya sefer etdi 1880 ci ilde Amazonkanin cenub hissesinde Sinqa cayi sahillerinde yasayan bakairi tayfalari habele Mato Qrosso vilayetinde yasayan borora hindulari oyrenildi Konrad Starkenin Ilkin aile onun tesekkulu ve inkisafi 1888 eseri ingilis Eduard Vestermarkin mensece fin 1862 1939 Insani nikahin tarixi 1891 Henri Kunun 1862 1936 Avstraliya zencilerinin qohumluq ittifaqlari 1894 ve Nikah ve ailenin baslangici 1912 1913 adli eserlerini yazdi Alman etnoqrafi Ernst Qrossun Ailenin ve teserrufatin formalari 1896 movzusunda kitabi cap olundu Alman etnoqrafi Henri Sursun Inkisaf eden sinifler ve kisi ittifaqlari eserinde insanlarin iqtisadi munasibetlerinin erken formalari ve yeni problem meseleleri eksini tapdi Eduard Han Karl Blyuxer Feliks Somlo animist nezeriyyeni tenqid ederek pramoxoteizmi Taylor ise Dinin parcalanmasi 1898 eserinde preanimizmi esaslandirdi Etnoqrafiya ve aeminizm RedakteFeminist etnoqrafiya sosial antropologiya ve sosiologiya uzre empirik tedqiqatlar praktikasidir Feminist etnoqrafiya enenevi etnoqrafiyadan ferqli olaraq yad cemiyyete daxil olmaq islerinin neticelerinin ifadesini tesvir etmek usullardan istifade etmek uzunmuddetli istirakli musahideler aparmaqla yanasi hem de alimlerin antidiskriminasiyon meyilli islerini de nezerde tutur Feminist etnoqrafiya cox vaxt sosial melumatlarin toplanmasina ve analizinin pozitivist sxemlerine esaslanmis elmi analizde tekrarlanan sosial o cumleden gender ve irsi berabersizliyin aradan qaldirilmasina istiqametlenib Gendere etnoqrafik metnlerin tehlili kateqoriyasi kimi maraq ilk defe XIX esrin evvelerinde yaranib Bu dovre F Raytin 1821 ci ilde nesr olunmus Bu olkeden Ingilteredeki dostlara gonderilmis mektublarda Amerika cemiyyetine ve adetlerine baxis 1818 1819 1920 ci iller eseri ve Amerika cemiyyetinin X Martinin Amerika cemiyyeti 1837 eserinde heyata kecirilmis etnoqrafik delillere esaslanmis feminist analizi aid edilir XIX cu esrin 80 ci illerinde Siu hindli tayfasina yalniz bas cekmekle qalmamis hem de kifayet qeder uzun zaman onlarin arasinda ve onlarin adetleri uzre yasamis antropoloq A Fletcerin isleri genis meshurluq qazandi Bundan evvel antropoloqlar hec zaman basqa medeni muhitde uzun muddet yasamamisdilar ve bu cur tedqiqatlar XX esrde sosial elmlerin inkisafinda donus noqtesi oldu Amerikanin kicik Middltaun seherinin 1924 cu ilde nesr olunmus meshur etnoqrafik tedqiqatlarinda gender aspektinin kifayet qeder genis teqdimi ile ilk genismiqyasli etnoqrafik layihenin esasi qoyuldu Britaniyada feminist etnoqrafiya XX esrin 50 ci illerinde Mancester layihesinin tetbiqi ile inkisaf etdi Feminist etnoqrafiyadan danisarken S Reynxarts tedqiqat meqsedlerine gore ferqlenen uc istiqameti ayirir a qadinlarin heyat ve fealiyyetinin senedlerle esaslandirilmasi b qadin tecrubesinin onlarin oz noqteyi nezerden derk edilmesi bu istiqamet Q Zimmelin islerine aiddir c sosial konteksti ifade eden qadin davranislarinin konseptuallasdirilmasi Qadinlarin heyat ve fealiyyetlerinin senedlerle esaslandirilmasi enenevi oppozisiya kimi ve feminist sosioloqlarin fikrince ekser hallarda androsentrik meylli sosial tedqiqatlarina qarsi oppozisiya kimi meydana cixir Meselen bele tedqiqatlar yoxsul qaraderili qadinlara ve irlandiyali yasli iscilere munasibetlerin tehlilinde heyata kecirilib Tedqiq olunan qruplarin heyatini ozleri ucun daha real etmek meqsedile tedqiqatcilar derin musahide praktikasini onlarin gundelik heyatinda intensiv istirakla birlesdirdiler Qadinlarin oz maraqlari baximindan ozlerinin derk edilmesi qadin fealiyyetinin ve dusunce terzinin besit olmasi haqqinda kisilerin qadinlar barede adi dusunceleri qeyri feminist musahidenin esas qusurunu korreksiya edir Qadinlarin sosial konteksde derk olunmasi kimi melum olan ucuncu istiqametde feminist etnoqraflar qadin davranisini sosial kontekstde nezerden kecirmeye cehd gosterirler ve bu kontekste anatomiya medeniyyet ve sinif anlayislarindan ayriliqda baxilmasindan ehtiyat edirler Feminist etnoqrafiyanin esasen qadinlarin oyrenilmesi isine yoneldilmesine baxmayaraq genderin insan davranisina tesirinin duzgun basa dusulmesi ucun her iki cins ile bagli tedqiqatlar da aparilir Meselen N Carlz ve M Kerr iki valideynli ailelerde istehlak quruluslarindaki ferqleri mueyyen edibler Bundan basqa muasir etnoqrafiyada meskulinliyin muxtelif aspektlerinin oyrenilmesi istiqametinde de tedqiqatlar aparilir Istirakli musahide etnoqrafiyanin esas metodudur Istenilen halda istirakli musahidenin strategiyasini mueyyen eden muhakimeler bir cox cehetden etnoqrafik tedqiqatlarin gedisatini mueyyen edir A Hohisldin fikrince qadinlar terefinden heyata kecirilmis etnoqrafik musahideler onlarin feminist olub olmamalarindan asili olmayaraq mahiyyetine gore kisilerin yaratdigi etnoqrafiyadan ferqlenir Etnoqrafik melumatlarin tehlilini aparmaq ucun coxlu sayda analiz vasiteleri movcuddur Bu vasiteler col materiallarinin muxtelif formalarini ve onlarla is strategiyalarini nezerde tutur Bu qadin dilinin analizi metnlerle o cumleden tercumeyi hal ve bedii metnler kimi spesifik olanlarla is ola biler Bir cox feminist etnoqraflar feminist nezeriyyeni zenginlesdirir digerleri ise mueyyen nezeri yanasmalari yoxlamaga ve ya tetbiq etmeye cehd gosterirler Etnoqrafik terminler RedakteEtnoqrafik terminler baslica olaraq ictimai qurulusu aile nikah munasibetlerini maddi ve menevi medeniyyeti her terefli ehate edir Bezi terminler ise umumi elmi ehemiyyet kesb edir Umumi terminlerEtnoqraf tedqiqatcilar bir cox elm sahelerinden tarix felsefe cografiya linqvistika antropologiya arxeologiya ve s ixtisas sahelerinden coxlu terminler menimseyib istifade edirler Irq Tarixen konkret bir erazide qerarlasan nesilden nesle kecen fiziki elametler kompleksine gore bir birinden ferqlenen boyuk insan qruplarina irq deyilir Irqler umumi oxsar xarici fiziki elametlerine gore bir birinden secilirler Irqlerin etraf muhite uygunlasmasi neticesinde ele xarici fiziki elametler kompleksi yaranmisdir ki bu elametlere gore dunya xalqalrina evveller ag qara ve sari renglere ve uc esas irqe ayirirdilar avropoid ekvatorial neqroid ve monqoloid Son vaxtlarda monqoloid irqinden amerikanoid ekvatorial irqinden avstraloid irqinin ayrilmasi tovsiye olunur Medeniyyet Etnoqrafiyada genis istifade olunan anlayislardan biri de medeniyyet terminidir Bu anlayis oz tetbiq sahesinden asili olaraq muxtelif menalarda isledilir Felsefi menada medeniyyet dedikde tebiet terefinden deyil yalniz insan terefinden yaradilan butun seyler basa dusulur Latin dilinden goturulen kultura anlayisi hazirlanmis emal edilmis sozlerine uygun gelir Umumi felsefi anlayis olan medeniyyet anlayisi etnoqrafiyada bir xalqi basqasindan ferqlendiren maddi ve menevi heyat amillerinin xususiyyetleri seklinde izah edilir Genezis yunan sozu olub mense menbe yaranma menalarinda isledilir Bu termin etnoqrafiyada mueyyen bir xalqin etnik birliyin menseyini oyrenen zaman qarsiya cixir Dil ailesi Linqvistikadan etnoqrafiyaya dil ailesi termini kecmisdir Dillerin qohumlugu onlarin menseyine gore oyrenilir Etnoqrafiayada avtoxton anlayisindan da istifade olunur Avtoxton yunan sozu olub autos ozu xtones torpaq mense etibarile yerli olan demekdir Yunan avtoxtonuna qedim Roma termini olan aborigen termini uygun gelir ki bu da mueyyen bir olkenin yerli ehalisi demekdir Oykumena Etnoqrafiyada istifade olunan bir cox terminler biologiya ve sosiologiyadan menimsenilmedir Meselen oykumena yunan sozu olub yasamaq sozunden goturulmusdur Basqa sozle bu termin yer kuresinin insanlar terefinden meskunlasmis hissesi demekdir Cox vaxt etnik erazi dovlet serhedleri ile uygun gelmir Mes Azerbaycanlilarin 30 milyona qederi Iranada 2 milyondan artigi RFR erazisinde yasayir Inteqrasiya Etnik proseslerin xarakterini mueyyenlesdirmek ucun ekser hallarda inteqrasiya konsolidasiya ve assimilyasiya kimi latin terminlerinden istifade olunur Inteqrasiya herfi menada ayri ayri hisselerin vahid bir tamda birlesmesi demekdir Bu muxtelif etnik medeniyyetlerin qarsiliqli elaqesi zemninde medeniyyetlerin yaxinlasmasina aiddir Musteqil xalqlarin ve ya onlarin boyuk qruplarinin boyuk etnoslar seklinde birlesmesine konsolidasiya deyilir Adeten bu cur birlesmelerin vahid dili ve medeniyyeti olur Assimilyasiya ise artiq formalasmis etnoslarin qarsiliqli tesiredici elaqe prosesidir Bu cur etnoslar ekser hallarda mense dil ve medeniyyet cehetce muxtelif olurlar Adaptasiya insanlarin yeni etnik muhite uygunlasmasina deyilir Adaptasiya ve ya akkomodasiya en cox biologiyada isledilir Akkulturasiya medeniyyetlerin qarsiliqli nufuzu demekdir Bu halda musteqil medeniyyetlerin oz evvelki modelleri deyisikliye meruz qalir Urbanizasiya etnoqrafiya terminlerine Qerbi Avropa sosiologiyasi ve etnoqrafiyasindan daxil edilmisdir latinca Urbanus seher sayagi demekdir Urbanizasiya senayenin ve ehalinin iri seherlerde toplanmasina deyilir Etnoqrafik edebiyyatda bu anlayis bele mena kesb edir ki seher medeniyyetinin standart tiplerinin yayilmasiile kendle seher arasindaki medeni ferqler aradan qalxir Traybalizm Muasir siyasi metbuatdan etnoqrafiyaya traybalizm termini de kecmisdir ingilisce trayb qebile demekdir Traybalizm genc Asiya ve Afrika dovletlerinde muasir dovrde qebile xususiyyetlerinin saxlanilmasina deyilir ki bu qaliqlar qebileler arasindaki munasibetlere menfi tesir gosterir Siyasi edebiyyatda traybalizm milletciliyin sinonimi kimi isledilir Stereotip Sosial psixologiyadan stereotip anlayisi da qebul edilmisdir yunanca stereos mohkem tipos iz sekil Bu anlayis etnoqrafiyada etnik birlik daxilinde nesilden nesle kecirilerek saxlanilan gundelik heyat tecrubesi ile mohkemlendirilen davranis normalarini xarakterize ederken isledilir Adet mueyyen etnik birlik daxilinde qebul edilmis davranis qaydalaridir Merasim etnosun mueyyen sosial aile ve menevi heyati ile bagli olan reqlamentli hadiselerdir Adetle ferqlendirmek ucun onlar asagidaki soz birlesmeleri seklinde isledilir defn merasimi toy merasimi qonqperverlik adeti ogulluga goturme adeti ve s Qaliq ictimaive menevi heyatin muasir veziyyetine yabanci olan kecmis medeni merhelelerden bu gune qeder gelib catan ve etnik birliyin uzvleri terefinden bir verdis kimi icra edilen medeni amildir Enene latinca traditsiya oturulen kecirilen demekdir etnosun heyatini qoruyub saxlamaq ucun maddi ve menevi medeniyyetin aile ve ictimai heyatin ele bir amilidir ki cemiyyetin uzvleri onu nesilden nesle kecirirler Ictimai heyat terminleri Nesil Sosial heyatin en muhum anlayislarinda biridir Nesil oz menseyini vahid bir ecdaddan goturen qan qohumlarinin ittifaqidir Antik dunyada nesil sozune gens anlayisi uygun gelir Ana nesli ana xetti ile qohum olan qan qohumlarinin ittifaqidir Ata nesli ise ata xetti ile qohum olan qan qohumlarinin ittifaqidir Qerbi Avropa edebiyyatinda klan termini ata nesli termini ile sinonim sayilir Matriarxat latinca mater ana yunanca arxe hakimiyyet herfi menada ananin hakimiyyeti demekdir Ananin hokmuranligi beseriyyet tarixinin o dovrune aiddir ki bu vaxt qadinlar sosial qurulusun yuksek pillesinde dururdular Patriarxat yunanca patriarxe neslin bascisi kisilerin hakimiyyeti menasinda isledilir Etnoqrafiyada bu qurulus sinifsiz cemiyyetden sinifli cemiyyete kecid dovru kimi xarakterize olunur Burada qohumluq ata xetti ile mueyyenlesdirilir Bununla bele ana nesli qaliqlari guclu olur Ekzoqamiya yunanca ekzo xarici qamos nigah herfi menada kenardan nikah olmaqla neslin muhum elameti sayilir Ekzoqamiya prinsipine emel edilmesi neslin uzvlerinin teserrufat ve aile nikah munasibetlerinde boyuk rol oynayirdi Endoqamiya yunanca endoi daxili qamos nikah herfi menada daxili nikah demekdir Endoqamiya bir etnik birlik kimi qebilenin cox muhum elameti olmusdur Fratriya Patronimiya Initsiyasiya Sinfi qurulusa qederki cemiyyetin heyatinda initsiyasiyalar teqdis adetleri boyuk rol oynayirdi latinca initsiare baslamaq Bu yeniyetmelerin boyukler cergesine kecirilmesi qaydasi idi Kasta portuqaliya dilinde nesil demekdir qapali endoqam ictimai qrupdur Onun oz xususi davranis qaydalari vardir Aile nigah terminleri Nikah adet huququ ve qanunla resmilesdirilen kisilerin ve qadinlarin cinsi yaxinligini eks etdiren sinfi cemiyyetde yaranmis aktdir Nikah dovrunde er ve arvadin qarsiliqli huquq ve vezifeleri meydana cixir Aile er ve arvaddan onlarin ovladlarindan ibaret olan ictimai iqtisadi huceyredir Sinfi cemiyyetde onun en genis yayilan formasi monoqamiyadir Qizlarin qacirilmasi bu qizlarin ve onlarin valideynlerinin raziligi ve ya qeyri raziligi zamani qacirma yolu ile baglanan nikah formasidir Odencli nigah kalim Adaxlinin gelinin evezinde qizin ailesine odenc vermesidir Gezme nikah nikahin ele bir formasidir ki bu zaman er arvad ayri ayri nesillerde yasayir ve yaxud er arvadin evinde deyil kisiler ucun nezerde tutulmus xususi evlerde yasamasidir Sinifsiz cemiyyetin butun dovrlerinde en genis yayilan qrup nikahi formasi idi Bu vaxt bir qrup kisiler ve qadinlar muveqqeti ve ya daimi olaraq bir birinin erleri ve arvadlari hesab olunurdular Heterizm yunanca ketayra mesuqe de qrup nikahinin qaligidir Nikah yolu ile bir kisiye bagli olan qadin basqa bir kisi ile cinsi elaqeye girerse bu heterizmdir Basqa sozle qadin onunla nikah elaqesine gire bilecek butun kisilere mensub idi Gencler evi Cenub Serqi Asiyanin bir cox xalqlarinda musahide olunan tikintilerdir Burada muxtelif nesillerden olan gencler hedd buluga catana qeder gorusur ve azad nikah elaqesinde olurlar Bir qayda olaraq sinifli cemiyyet ucun monoqam nikahlar xarakterikdir Bu tek nigahliliq demekdir Bununla bele poliqamiyaya da tesaduf olunur ki bu da coxarvadliliq demekdir Etnoqrafiyada poliandriya terminine de tesaduf olunur ki bu en cox Tibetde yayilan adetdir Ortakuzen ortos yunanca bilavasite kuzen fransizca emioglu emioglu ile emiqizi arasindaki nikah elaqesine deyilir Kroskuzen nigah ise dayioglu ile bibiqizi arasinda baglanan nigahdir sororat soror latinca baci eyni vaxtda bir nece baci ile baglanan nigaha deyilir levirat levir latinca qayin qardas arvadi ile olan nigahdir Promiskuitet XIX esr klassik etnoqrafik edebiyyatinda promiskuitet anlayisina tez tez rast gelinir Bu nizamsiz cinsi elaqeler demekdir Nigahin bu ibtidai formasi insanligin ilk cagina ibtidai suru dovrune aiddir Travestizm fransizca travesti paltar deyisme adetinin icrasi zamani kisiler arvad paltari geyinir oz cinsinden uzaqlasir qadin sayagi isler gorur Avunkulat latinca avankulus dayi dayi ile baci usaqlari arasindaki qarsiliqli huquq ve vezifelerdir Ataliq avankulatin xususi bir novu kimi usaqlarin kenar ailede terbiye edilmesidir Qardaslasma qanlarin qarisdirilmasi yolu ile ve yaxud eyni bir qadinla yasamaq yolu ile muxtelif menseli kisilerin qohumlasmasi Matrilineyniy ana xetti patrilineyniy ata xetti matrolokal erin nikah zamani arvad nesline kecmesi patrilokal arvadin erin nesline kecmesi bilokal novbe ile gah erin gah da arvadin neslinde yasamaq neolokal er ve arvad valideynlerinden ayri yasayir dislokaler ve arvad ayriayriliqda here oz mensub oldugu nesilde yasayir Edebiyyat RedakteAzerbaycan etnoqrafiyasi I cild Baki Elm 1989 Azerbaycan etnoqrafiyasi 3 cildde I cild II cild Baki Serq Qerb 2007 2008 Azerbaycan Sovet ensiklopediyasi I X cild ASE Baki 1976 1987 Hevilov H Dunya xalqlarinin etnoqrafiyasi Baki 1999 Hevilov H Azerbaycan etnoqrafiyasi Baki 1991 Sadixov A Hevilov H Etnoqrafiya esaslari Baki 1974 Lev Qumilov Etnogenez ve yerin biosferi Baki 2005 Nergiz Quliyeva Etnoqrafiya ve etnologiya ders vesaiti Baki 2009 157 seh Its R F Vvedenie v etnografiyu Uchebnoe posobie L Izdatelstvo Leningradskogo universiteta 1991 N N Cheboksarov I A Cheboksarova Narody rasy kultury M Nauka 1971 Tokarev S A Istoriya russkoj etnografii M Nauka 1966 Tokarev S A Istoki etnograficheskoj nauki M Nauka 1978 Tokarev S A Istoriya zarubezhnoj etnografii M Vysshaya shkola 1978 Tokarev S A Etnografiya narodov SSSR Istoricheskie osnovy byta i kultury M MGU 1952 Bromlej Yu V Etnos i etnografiya M 1973 Pimenov V V Osnovy etnografii programma discipliny M MGU 1988 Pimenov V V Osnovy etnologii Uchebnoe posobie Arxivlesdirilib 2010 11 20 at the Wayback Machine M MGU 2007 Etnografiya Yu V Yuromlej G E Markov M MGU 1982 Gromov G G Metodika etnograficheskih ekspedicij M 1966 Tishkov V A Rekviem po etnosu issledovaniya po socialno kulturnoj antropologii M Nauka 2003 Karakashly K Materialnaya kultura azerbajdzhancev Baku 1964 Dzhavadov G Narodnaya zemledelcheskaya tehnika Azerbajdzhana Baku 1989 Menbe RedakteQuliyeva N Etnoqrafiya ve etnologiya ders vesaiti Baki 2009 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Etnoqrafiya ile elaqeli mediafayllar var Rossijskij etnograficheskij muzej v Sankt Peterburge Muzej etnografii i antropologii im Petra Velikogo Metody ispolzovannye pri issledovanie etnokultury Arxivlesdirilib 2009 06 20 at the Wayback Machine Etno zhurnal Etnografiya narodov Rossii Publikacii po etnografii Yurij Semyonov Predmet etnografii etnologii i osnovnye sostavlyayushie ee nauchnye discipliny Komissiya etnografii Moskovskogo centra Russkogo geograficheskogo obshestva Arxivlesdirilib 2010 11 02 at the Wayback Machine Stati po etnografii Etnograficheskie ekspedicii Etnograficheskij muzej Muzej etnografii v Mogileve Arxivlesdirilib 2010 11 23 at the Wayback MachineHemcinin bax RedakteEtnologiyaMenbe https az wikipedia org w index php title Etnoqrafiya amp oldid 5814107, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.