Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası insan hüquq və azadlıqlarının təminatçısıdır

Madde 42. Tehsil hüququ
I. Her bir vetendaşın tehsil almaq hüququ vardır.
II. Dövlet pulsuz icbari ümumi orta tehsil almaq hüququnu temin edir.
III. Tehsil sistemine dövlet terefinden nezaret edilir.
IV. Maddi veziyyetinden asılı olmayaraq istedadlı şexslerin tehsili davam etdirmesine dövlet zemanet verir.
V. Dövlet minimum tehsil standartlarını müeyyen edir.

Azrbaycan respublikasinin konstitusiya ve huququnun esaslari

Azerbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qısa metni
Tarix: 24-10-2013 18:39
Müellif: _LoNeLY_

(1995-ci il noyabrın 12-de ümumxalq sesvermesi – referendumla qebul olunub, 2002-ci il 24 avqust ve 2009-cu il 18 mart referendumları ile bezi maddelere elave ve deyişiklikler edilib)

Azerbaycan xalqı özünün çoxesrlik dövletçilik enenelerini davam etdirerek,

«Azerbaycan Respublikasının dövlet müsteqilliyi haqqında» Konstitusiya Aktında eks olunan prinsipleri esas götürerek,

bütün cemiyyetin ve her kesin firavanlığının temin edilmesini arzulayaraq,

edaletin, azadlığın ve tehlükesizliyin berqerar edilmesini isteyerek,

keçmiş, indiki ve gelecek nesiller qarşısında öz mesuliyyetini anlayaraq,

suveren hüququndan istifade ederek,

tenteneli suretde aşağıdakı niyyetlerini beyan edir:

• Azerbaycan dövletinin müsteqilliyini, suverenliyini ve erazi bütövlüyünü qorumaq;

• Konstitusiya çerçivesinde demokratik quruluşa teminat vermek;

• vetendaş cemiyyetinin berqerar edilmesine nail olmaq;

• xalqın iradesinin ifadesi kimi, qanunların aliliyini temin eden hüquqi, dünyevi dövlet qurmaq;

• edaletli iqtisadi ve sosial qaydalara uyğun olaraq, hamının layiqli heyat seviyyesini temin etmek;

• ümumbeşeri deyerlere sadiq olaraq, bütün dünya xalqları ile dostluq, sülh ve emin-amanlıq şeraitinde yaşamaq ve bu meqsedle qarşılıqlı fealiyyet göstermek.

Yuxarıda sadalanan ülvi niyyetlerle ümumxalq sesvermesi – referendum yolu ile bu Konstitusiya qebul edilir.

BİRİNCİ BÖLME
ÜMUMİ MÜDDEALAR
I fesil -XALQ HAKİMİYYETİ

Madde 1. Hakimiyyetin menbeyi
I. Azerbaycan Respublikasında dövlet hakimiyyetinin yegane menbeyi Azerbaycan xalqıdır.
II. Azerbaycan xalqı Azerbaycan Respublikası erazisinde ve ondan kenarda yaşayan, Azerbaycan dövletine ve onun qanunlarına tabe sayılan Azerbaycan Respublikası vetendaşlarından ibaretdir; bu ise beynelxalq hüquqla müeyyenleşdirilmiş normaları istisna etmir.

Madde 2. Xalqın suverenliyi
I. Serbest ve müsteqil öz müqedderatını hell etmek ve öz idareetme formasını müeyyen etmek Azerbaycan xalqının suveren hüququdur.
II. Azerbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasite ümumxalq sesvermesi – referendum ve ümumi, beraber ve birbaşa seçki hüququ esasında serbest, gizli ve şexsi sesverme yolu ile seçilmiş nümayendeleri vasitesile heyata keçirir.

Madde 3. Ümumxalq sesvermesi – referendum yolu ile hell edilen meseleler
I. Azerbaycan xalqı öz hüquqları ve menafeleri ile bağlı olan her bir meseleni referendumla hell ede biler.
II. Aşağıdakı meseleler yalnız referendumla hell oluna biler:
1) Azerbaycan Respublikası Konstitusiyasının qebul edilmesi ve ona deyişiklikler edilmesi;
2) Azerbaycan Respublikasının dövlet serhedlerinin deyişdirilmesi.
III. Aşağıdakı meseleler üzre referendum keçirile bilmez:
1) vergiler ve dövlet büdcesi;
2) amnistiya ve efv etme;
3) seçilmesi, teyin edilmesi ve ya tesdiq edilmesi müvafiq olaraq qanunvericilik ve (ve ya) icra hakimiyyeti orqanlarının selahiyyetlerine aid edilmiş vezifeli şexslerin seçilmesi, teyin edilmesi ve ya tesdiq edilmesi.

Madde 4. Xalqı temsil etmek hüququ
Xalqın seçdiyi selahiyyetli nümayendelerinden başqa heç kesin xalqı temsil etmek, xalqın adından danışmaq ve xalqın adından müraciet etmek hüququ yoxdur.

Madde 5. Xalqın vahidliyi
I. Azerbaycan xalqı vahiddir.
II. Azerbaycan xalqının vahidliyi Azerbaycan dövletinin temelini teşkil edir. Azerbaycan Respublikası bütün Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının ümumi ve bölünmez vetenidir.

Madde 6. Hakimiyyetin menimsenilmesine yol verilmemesi
I. Azerbaycan xalqının heç bir hissesi, sosial qrup, teşkilat ve ya heç bir şexs hakimiyyetin heyata keçirilmesi selahiyyetini menimseye bilmez.
II. Hakimiyyetin menimsenilmesi xalqa qarşı en ağır cinayetdir.
II fesil – DÖVLETİN ESASLARI

Madde 7. Azerbaycan dövleti
I. Azerbaycan dövleti demokratik, hüquqi, dünyevi, unitar respublikadır.
II. Azerbaycan Respublikasında dövlet hakimiyyeti daxili meselelerde yalnız hüquqla, xarici meselelerde ise yalnız Azerbaycan Respublikasının terefdar çıxdığı beynelxalq müqavilelerden ireli gelen müddealarla mehdudlaşır.
III. Azerbaycan Respublikasında dövlet hakimiyyeti hakimiyyetlerin bölünmesi prinsipi esasında teşkil edilir:
– qanunvericilik hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasının Milli Meclisi heyata keçirir;
– icra hakimiyyeti Azerbaycan Respublikasının Prezidentine mensubdur;
– mehkeme hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasının mehkemeleri heyata keçirir.
IV. Bu Konstitusiyanın müddealarına esasen qanunvericilik, icra ve mehkeme hakimiyyetleri qarşılıqlı fealiyyet gösterir ve öz selahiyyetleri çerçivesinde müsteqildirler.

Madde 8. Azerbaycan dövletinin başçısı
I. Azerbaycan dövletinin başçısı Azerbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkenin daxilinde ve xarici münasibetlerde Azerbaycan dövletini temsil edir.
II. Azerbaycan Respublikasının Prezidenti Azerbaycan xalqının vahidliyini tecessüm etdirir ve Azerbaycan dövletçiliyinin varisliyini temin edir.
III. Azerbaycan Respublikasının Prezidenti Azerbaycan dövletinin müsteqilliyinin, erazi bütövlüyünün ve Azerbaycan Respublikasının terefdar çıxdığı beynelxalq müqavilelere riayet olunmasının teminatçısıdır.
IV. Azerbaycan Respublikasının Prezidenti mehkeme hakimiyyetinin müsteqilliyinin teminatçısıdır.

Madde 9. Silahlı Qüvveler
I. Azerbaycan Respublikası öz tehlükesizliyini ve müdafiesini temin etmek meqsedi ile Silahlı Qüvveler ve başqa silahlı birleşmeler yaradır.
II. Azerbaycan Respublikası başqa dövletlerin müsteqilliyine qesd vasitesi kimi ve beynelxalq münaqişelerin helli üsulu kimi müharibeni redd edir.
III. Azerbaycan Respublikasının Prezidenti Azerbaycan Respublikası Silahlı Qüvvelerinin Ali baş komandanıdır.

Madde 10. Beynelxalq münasibetlerin prinsipleri
Azerbaycan Respublikası başqa dövletlerle münasibetlerini hamılıqla qebul edilmiş beynelxalq hüquq normalarında nezerde tutulan prinsipler esasında qurur.

Madde 11. Erazi
I. Azerbaycan Respublikasının erazisi vahiddir, toxunulmazdır ve bölünmezdir.
II. Azerbaycan Respublikasının daxili suları, Xezer denizinin (gölünün) Azerbaycan Respublikasına mensub olan bölmesi, Azerbaycan Respublikasının üzerindeki hava mekanı Azerbaycan Respublikası erazisinin terkib hissesidir.
III. Azerbaycan Respublikasının erazisi özgeninkileşdirile bilmez. Azerbaycan Respublikası öz erazisinin heç bir hissesini heç bir şekilde kimseye vermir; yalnız Azerbaycan Respublikası Milli Meclisinin qerarı ile Azerbaycanın bütün ehalisi arasında referendum keçirmek yolu ile Azerbaycan xalqının iradesi esasında dövlet serhedleri deyişdirile biler.

Madde 12. Dövletin ali meqsedi
I. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının, Azerbaycan Respublikasının vetendaşlarına layiqli heyat seviyyesinin temin edilmesi dövletin ali meqsedidir.
II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan ve vetendaş hüquqları ve azadlıqları Azerbaycan Respublikasının terefdar çıxdığı beynelxalq müqavilelere uyğun tetbiq edilir.

Madde 13. Mülkiyyet
I. Azerbaycan Respublikasında mülkiyyet toxunulmazdır ve dövlet terefinden müdafie olunur.
II. Mülkiyyet dövlet mülkiyyeti, xüsusi mülkiyyet ve belediyye mülkiyyeti növünde ola biler.
III. Mülkiyyetden insan ve vetendaş hüquqları ve azadlıqları, cemiyyetin ve dövletin menafeleri, şexsiyyetin leyaqeti eleyhine istifade edile bilmez.

Madde 14. Tebii ehtiyatlar
Tebii ehtiyatlar her hansı fiziki ve ya hüquqi şexslerin hüquqlarına ve menafelerine xelel getirmeden Azerbaycan Respublikasına mensubdur.

Madde 15. İqtisadi inkişaf ve dövlet
I. Azerbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtelif mülkiyyet növlerine esaslanaraq, xalqın rifahının yükseldilmesine xidmet edir.
II. Azerbaycan dövleti bazar münasibetleri esasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın inkişafına şerait yaradır, azad sahibkarlığa teminat verir, iqtisadi münasibetlerde inhisarçılığa ve haqsız reqabete yol vermir.

Madde 16. Sosial inkişaf ve dövlet
I. Azerbaycan dövleti xalqın ve her bir vetendaşın rifahının yükseldilmesi, onun sosial müdafiesi ve layiqli heyat seviyyesi qayğısına qalır.
II. Azerbaycan dövleti medeniyyetin, tehsilin, sehiyyenin, elmin, incesenetin inkişafına yardım gösterir, ölkenin tebietini, xalqın tarixi, maddi ve menevi irsini qoruyur.

Madde 17. Aile, uşaqlar ve dövlet
I. Cemiyyetin esas özeyi kimi aile dövletin xüsusi himayesindedir.
II. Uşaqların qayğısına qalmaq ve onları terbiye etmek valideynlerin borcudur. Bu borcun yerine yetirilmesine dövlet nezaret edir.
III. Valideynleri ve ya qeyyumları olmayan, valideyn qayğısından mehrum olan uşaqlar dövletin himayesindedirler.

IV. Uşaqları onların heyatına, sağlamlığına ve ya meneviyyatına tehlüke törede bilen fealiyyete celb etmek qadağandır.

V. 15 yaşına çatmamış uşaqlar işe götürüle bilmezler.

VI. Uşaq hüquqlarının heyata keçirilmesine dövlet nezaret edir.

Madde 18. Din ve dövlet
I. Azerbaycan Respublikasında din dövletden ayrıdır. Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında beraberdir.
II. İnsan leyaqetini alçaldan ve ya insanperverlik prinsiplerine zidd olan dinlerin (dini cereyanların) yayılması ve tebliği qadağandır.
III. Dövlet tehsil sistemi dünyevi xarakter daşıyır.

Madde 19. Pul vahidi
I. Azerbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır.
II. Pul nişanlarının tedavüle buraxılması ve tedavülden çıxarılması hüququ yalnız Merkezi Banka mensubdur. Azerbaycan Respublikasının Merkezi Bankı dövletin müstesna mülkiyyetindedir.
III. Azerbaycan Respublikasının erazisinde manatdan başqa pul vahidlerinin ödeniş vasitesi kimi işledilmesi qadağandır.

Madde 20. Dövletin borclarına qoyulan mehdudiyyetler
Azerbaycan dövletine qarşı qiyama ve ya dövlet çevrilişine kömek meqsedi ile alınmış borclar Azerbaycan Respublikası terefinden öhdelik kimi qebul edile ve ödenile bilmez.

Madde 21. Dövlet dili
I. Azerbaycan Respublikasının dövlet dili Azerbaycan dilidir. Azerbaycan Respublikası Azerbaycan dilinin inkişafını temin edir.
II. Azerbaycan Respublikası ehalinin danışdığı başqa dillerin serbest işledilmesini ve inkişafını temin edir.

Madde 22. Paytaxt
Azerbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şeheridir.

Madde 23. Azerbaycan dövletinin remzleri
I. Azerbaycan Respublikasının dövlet remzleri Azerbaycan Respublikasının Dövlet bayrağı, Azerbaycan Respublikasının Dövlet gerbi ve Azerbaycan Respublikasının Dövlet himnidir.
II. Azerbaycan Respublikasının Dövlet bayrağı beraber enli üç üfüqi zolaqdan ibaretdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rengdedir ve qırmızı zolağın ortasında bayrağın her iki üzünde ağ rengli aypara ile sekkizguşeli ulduz tesvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbeti 1 : 2-dir.
III. Azerbaycan Respublikası Dövlet bayrağının ve Azerbaycan Respublikası Dövlet gerbinin tesviri, Azerbaycan Respublikası Dövlet himninin musiqisi ve metni Konstitusiya qanunu ile müeyyen edilir.

İKİNCİ BÖLME
ESAS HÜQUQLAR, AZADLIQLAR VE VEZİFELER
III fesil – ESAS İNSAN VE VETENDAŞ HÜQUQLARI VE AZADLIQLARI

Madde 24. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının esas prinsipi
I. Her kesin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz ve ayrılmaz hüquqları ve azadlıqları vardır.
II. Hüquqlar ve azadlıqlar her kesin cemiyyet ve başqa şexsler qarşısında mesuliyyetini ve vezifelerini de ehate edir.

Madde 25. Beraberlik hüququ
I. Hamı qanun ve mehkeme qarşısında beraberdir.
II. Kişi ile qadının eyni hüquqları ve azadlıqları vardır.
III. Dövlet, irqinden, milliyyetinden, dininden, dilinden, cinsinden, menşeyinden, emlak veziyyetinden, qulluq mövqeyinden, eqidesinden, siyasi partiyalara, hemkarlar ittifaqlarına ve diger ictimai birliklere mensubiyyetinden asılı olmayaraq, her kesin hüquq ve azadlıqlarının beraberliyine teminat verir. İnsan ve vetendaş hüquqlarını ve azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, menşeyi, eqide, siyasi ve sosial mensubiyyete göre mehdudlaşdırmaq qadağandır.
IV. Heç kese bu maddenin III hissesinde gösterilen esaslara göre zerer vurula bimez, güzeştler ve ya imtiyazlar verile bilmez , yaxud güzeştlerin ve ya imtiyazların verilmesinden imtina oluna bilmez.
V. Hüquq ve vezifelerle bağlı qerarlar qebul eden dövlet orqanları ve dövlet hakimiyyeti selahiyyetlerinin daşıyıcıları ile münasibetlerde her kesin beraber hüquqları temin edilir.

Madde 26. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının müdafiesi
I. Her kesin qanunla qadağan olunmayan üsul ve vasitelerle öz hüquqlarını ve azadlıqlarını müdafie etmek hüququ vardır.
II. Dövlet her kesin hüquqlarının ve azadlıqlarının müdafiesine teminat verir.

Madde 27. Yaşamaq hüququ
I. Her kesin yaşamaq hüququ vardır.
II. Dövlete silahlı basqın zamanı düşmen esgerlerinin öldürülmesi, mehkemenin qanuni qüvveye minmiş hökmüne esasen ölüm cezasının tetbiqi ve qanunla nezerde tutulmuş diger hallar istisna olmaqla, her bir şexsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır.
III. Müstesna ceza tedbiri kimi ölüm cezası, tam leğv edilenedek, yalnız dövlete, insan heyatına ve sağlamlığına qarşı xüsusile ağır cinayetlere göre qanunla müeyyen edile biler.
IV. Qanunla nezerde tutulmuş zeruri müdafie, son zeruret, cinayetkarın yaxalanması ve tutulması, hebsde olanın hebs yerinden qaçmasının qarşısının alınması, dövlete qarşı qiyamın yatırılması ve ya dövlet çevrilişinin qarşısının alınması, ölkeye silahlı basqın edilmesi halları istisna olmaqla, insana qarşı silah işledilmesine yol verilmir.

Madde 28. Azadlıq hüququ
I. Her kesin azadlıq hüququ vardır.
II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nezerde tutulmuş qaydada tutulma, hebsealma ve ya azadlıqdan mehrumetme yolu ile mehdudlaşdırıla biler.
III. Qanuni suretde Azerbaycan Respublikasının erazisinde olan her kes serbest hereket ede biler, özüne yaşayış yeri seçe biler ve Azerbaycan Respublikasının erazisinden kenara gede biler.
IV. Azerbaycan Respublikası vetendaşının her zaman maneesiz öz ölkesine qayıtmaq hüququ vardır.

Madde 29. Mülkiyyet hüququ
I. Her kesin mülkiyyet hüququ vardır.
II. Mülkiyyetin heç bir növüne üstünlük verilmir. Mülkiyyet hüququ, o cümleden xüsusi mülkiyyet hüququ qanunla qorunur.
III. Her kesin mülkiyyetinde daşınar ve daşınmaz emlak ola biler. Mülkiyyet hüququ mülkiyyetçinin tekbaşına ve ya başqaları ile birlikde emlaka sahib olmaq, emlakdan istifade etmek ve onun baresinde serencam vermek hüquqlarından ibaretdir.
IV. Heç kes mehkemenin qerarı olmadan mülkiyyetinden mehrum edile bilmez. Emlakın tam müsadiresine yol verilmir. Dövlet ehtiyacları üçün mülkiyyetin özgeninkileşdirilmesine yalnız qabaqcadan onun deyerini edaletli ödemek şerti ile yol verile biler.
V. Dövlet vereselik hüququna teminat verir.

Madde 30. Eqli mülkiyyet hüququ
I. Her kesin eqli mülkiyyet hüququ vardır.
II. Müelliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ ve eqli mülkiyyet hüququnun başqa növleri qanunla qorunur.

Madde 31. Tehlükesiz yaşamaq hüququ
I. Her kesin tehlükesiz yaşamaq hüququ vardır.
II. Qanunda nezerde tutulmuş hallar istisna olmaqla, şexsin heyatına, fiziki ve menevi sağlamlığına, mülkiyyetine, menziline qesd etmek, ona qarşı zor işletmek qadağandır.

Madde 32. Şexsi toxunulmazlıq hüququ
I. Her kesin şexsi toxunulmazlıq hüququ vardır.
II. Her kesin şexsi ve aile heyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Her kesin şexsi ve aile heyatına qanunsuz müdaxileden müdafie hüququ vardır.
III. Qanunla müeyyen edilmiş hallar istisna olmaqla, heç kes onun xeberi olmadan ve ya etirazına baxmadan izlenile bilmez, video ve foto çekilişine, ses yazısına ve diger bu cür hereketlere meruz qoyula bilmez.
IV. Her kesin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf ve diger rabite vasiteleri ile ötürülen melumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlet teminat verir. Bu hüquq qanunla nezerde tutulmuş qaydada cinayetin qarşısını almaqdan ve ya cinayet işinin istintaqı zamanı heqiqeti üze çıxarmaqdan ötrü mehdudlaşdırıla biler.
V. Qanunla müeyyen edilmiş hallar istisna olmaqla, her kes onun haqqında toplanmış melumatlarla tanış ola biler. Her kesin onun baresinde toplanmış ve heqiqete uyğun olmayan, tam olmayan, habele qanunun telebleri pozulmaqla elde edilmiş melumatların düzeldilmesini ve ya çıxarılmasını (leğv edilmesini) teleb etmek hüququ vardır.

Madde 33. Menzil toxunulmazlığı hüququ
I. Her kesin menzil toxunulmazlığı hüququ vardır.
II. Qanunla müeyyen edilmiş hallar ve ya mehkeme qerarı istisna olmaqla, menzilde yaşayanların iradesi ziddine heç kes menzile daxil ola bilmez.

Madde 34. Nikah hüququ
I. Her kesin qanunla nezerde tutulmuş yaşa çatdıqda aile qurmaq hüququ vardır.
II. Nikah könüllü razılıq esasında bağlanılır. Heç kes zorla evlendirile (ere verile) bilmez.
III. Nikah ve aile dövletin himayesindedir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafize edilir. Dövlet çoxuşaqlı ailelere yardım gösterir.
IV. Er ile arvadın hüquqları beraberdir. Uşaqlara qayğı göstermek, onları terbiye etmek valideynlerin hem hüququ, hem de borcudur.
V. Valideynlere hörmet etmek, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış emek qabiliyyetli uşaqlar emek qabiliyyeti olmayan valideynlerini saxlamağa borcludurlar.

Madde 35. Emek hüququ
I. Emek ferdi ve ictimai rifahın esasıdır.
II. Her kesin emeye olan qabiliyyeti esasında serbest suretde özüne fealiyyet növü, peşe, meşğuliyyet ve iş yeri seçmek hüququ vardır.
III. Heç kes zorla işledile bilmez.
IV. Emek müqavileleri serbest bağlanılır. Heç kes emek müqavilesi bağlamağa mecbur edile bilmez.
V. Mehkeme qerarı esasında şertleri ve müddetleri qanunla nezerde tutulan mecburi emeye celb etmek, herbi xidmet zamanı selahiyyetli şexslerin emrlerinin yerine yetirilmesi ile elaqedar işletmek, fövqelade veziyyet ve herbi veziyyet zamanı vetendaşlara teleb olunan işleri gördürmek hallarına yol verilir.
VI. Her kesin tehlükesiz ve sağlam şeraitde işlemek, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işine göre dövletin müeyyenleşdirdiyi minimum emek haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır.
VII. İşsizlerin dövletden sosial müavinet almaq hüququ vardır.
VIII. Dövlet işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifade edir.

Madde 36. Tetil hüququ
I. Her kesin tekbaşına ve ya başqaları ile birlikde tetil etmek hüququ vardır.
II. Emek müqavilesi esasında işleyenlerin tetil etmek hüququ yalnız qanunla nezerde tutulmuş hallarda mehdudlaşdırıla biler. Azerbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvelerinde ve diger silahlı birleşmelerde xidmet eden herbi qulluqçular ve mülki şexsler tetil ede bilmezler.
III. Ferdi ve kollektiv emek mübahiseleri qanunla müeyyenleşdirilmiş qaydada hell edilir.

Madde 37. İstirahet hüququ
I. Her kesin istirahet hüququ vardır.
II. Emek müqavilesi ile işleyenlere qanunla müeyyen edilmiş, lakin günde 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahet ve bayram günleri, ilde azı bir defe 21 teqvim gününden az olmayan ödenişli mezuniyyet verilmesi temin edilir.

Madde 38. Sosial teminat hüququ
I. Her kesin sosial teminat hüququ vardır.
II. Yardıma möhtac olanlara kömek etmek ilk növbede onların aile üzvlerinin borcudur.
III. Her kes qanunla müeyyen edilmiş yaş heddine çatdıqda, xesteliyine, elilliyine, aile başçısını itirdiyine, emek qabiliyyetini itirdiyine, işsizliye göre ve qanunla nezerde tutulmuş diger hallarda sosial teminat hüququna malikdir.
IV. Teqaüdlerin ve sosial müavinetlerin minimum mebleği qanunla müeyyen edilir.
V. Dövlet xeyriyyeçilik fealiyyetinin, könüllü sosial sığortanın ve sosial teminatın başqa növlerinin inkişafı üçün imkanlar yaradır.

Madde 39. Sağlam etraf mühitde yaşamaq hüququ
I. Her kesin sağlam etraf mühitde yaşamaq hüququ vardır.
II. Her kesin etraf mühitin esl veziyyeti haqqında melumat toplamaq ve ekoloji hüquqpozma ile elaqedar onun sağlamlığına ve emlakına vurulmuş zererin evezini almaq hüququ vardır.
III. Heç kes etraf mühite, tebii ehtiyatlara qanunla müeyyen edilmiş hedlerden artıq tehlüke törede ve ya zerer vura bilmez.
IV. Dövlet ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkilerin ve vehşi heyvanların qanunla müeyyen edilmiş növlerinin qorunmasına teminat verir.

Madde 40. Medeniyyet hüququ
I. Her kesin medeni heyatda iştirak etmek, medeniyyet tesisatlarından ve medeni servetlerden istifade etmek hüququ vardır.
II. Her kes tarixi, medeni ve menevi irse hörmetle yanaşmalı, ona qayğı göstermeli, tarix ve medeniyyet abidelerini qorumalıdır.

Madde 41. Sağlamlığın qorunması hüququ
I. Her kesin sağlamlığını qorumaq ve tibbi yardım almaq hüququ vardır.
II. Dövlet müxtelif mülkiyyet növleri esasında fealiyyet gösteren sehiyyenin bütün növlerinin inkişafı üçün zeruri tedbirler görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına teminat verir, tibbi sığortanın müxtelif növleri üçün imkanlar yaradır.
III. İnsanların heyatı ve sağlamlığı üçün tehlüke töreden faktları ve halları gizleden vezifeli şexsler qanun esasında mesuliyyete celb edilirler.

Madde 42. Tehsil hüququ
I. Her bir vetendaşın tehsil almaq hüququ vardır.
II. Dövlet pulsuz icbari ümumi orta tehsil almaq hüququnu temin edir.
III. Tehsil sistemine dövlet terefinden nezaret edilir.
IV. Maddi veziyyetinden asılı olmayaraq istedadlı şexslerin tehsili davam etdirmesine dövlet zemanet verir.
V. Dövlet minimum tehsil standartlarını müeyyen edir.

Madde 43. Menzil hüququ
I. Heç kes yaşadığı menzilden qanunsuz mehrum edile bilmez.
II. Dövlet yaşayış binalarının ve evlerin tikintisine revac verir, insanların menzil hüququnu gerçekleşdirmek üçün xüsusi tedbirler görür.

Madde 44. Milli mensubiyyet hüququ
I. Her kesin milli mensubiyyetini qoruyub saxlamaq hüququ vardır.
II. Heç kes milli mensubiyyetini deyişdirmeye mecbur edile bilmez.

Madde 45. Ana dilinden istifade hüququ
I. Her kesin ana dilinden istifade etmek hüququ vardır. Her kesin istediyi dilde terbiye ve tehsil almaq, yaradıcılıqla meşğul olmaq hüququ vardır.
II. Heç kes ana dilinden istifade hüququndan mehrum edile bilmez.

Madde 46. Şeref ve leyaqetin müdafiesi hüququ
I. Her kesin öz şeref ve leyaqetini müdafie etmek hüququ vardır.
II. Şexsiyyetin leyaqeti dövlet terefinden qorunur. Heç bir hal şexsiyyetin leyaqetinin alçaldılmasına esas vere bilmez.
III. Heç kese işgence ve ezab verile bilmez. Heç kes insan leyaqetini alçaldan reftara ve ya cezaya meruz qala bilmez. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kesin üzerinde tibbi, elmi ve başqa tecrübeler aparıla bilmez.

Madde 47. Fikir ve söz azadlığı
I. Her kesin fikir ve söz azadlığı vardır.
II. Heç kes öz fikir ve eqidesini açıqlamağa ve ya fikir ve eqidesinden dönmeye mecbur edile bilmez.
III. İrqi, milli, dini, sosial edavet ve düşmençilik oyadan teşviqata ve tebliğata yol verilmir.

Madde 48. Vicdan azadlığı
I. Her kesin vicdan azadlığı vardır.
II. Her kesin dine münasibetini müsteqil müeyyenleşdirmek, her hansı dine tekbaşına ve ya başqaları ile birlikde etiqad etmek, yaxud heç bir dine etiqad etmemek, dine münasibeti ile bağlı eqidesini ifade etmek ve yaymaq hüququ vardır.
III. Dini merasimlerin yerine yetirilmesi, ictimai qaydanı pozmursa ve ya ictimai exlaqa zidd deyildirse, serbestdir.
IV. Dini etiqad ve eqide hüquq pozuntusuna beraet qazandırmır.
V. Heç kes öz dini etiqadını ve eqidesini ifade etmeye (nümayiş etdirmeye), dini merasimleri yerine yetirmeye ve ya dini merasimlerde iştirak etmeye mecbur edile bilmez.

Madde 49. Serbest toplaşmaq azadlığı
I. Her kesin başqaları ile birlikde serbest toplaşmaq azadlığı vardır.
II. Her kesin başqaları ile birlikde müvafiq dövlet orqanlarını qabaqcadan xeberdar etmekle dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqler, nümayişler, küçe yürüşleri keçirmek, piketler düzeltmek hüququ vardır.

Madde 50. Melumat azadlığı
I. Her kesin istediyi melumatı qanuni yolla axtarmaq, elde etmek, ötürmek, hazırlamaq ve yaymaq azadlığı vardır.
II. Kütlevi informasiyanın azadlığına teminat verilir. Kütlevi informasiya vasitelerinde, o cümleden metbuatda dövlet senzurası qadağandır.
III. Her kesin kütlevi informasiya vasitelerinde derc edilen ve onun hüquqlarını pozan ve ya menafelerine xelel getiren melumatı tekzib etmek ve ya ona cavab vermek hüququna teminat verilir.

Madde 51. Yaradıcılıq azadlığı
I. Her kesin yaradıcılıq azadlığı vardır.
II. Dövlet edebi-bedii, elmi-texniki ve başqa yaradıcılıq növlerinin azad heyata keçirilmesine teminat verir.

Madde 52. Vetendaşlıq hüququ
Azerbaycan dövletine mensub olan, onunla siyasi ve hüquqi bağlılığı, habele qarşılıqlı hüquq ve vezifeleri olan şexs Azerbaycan Respublikasının vetendaşıdır. Azerbaycan Respublikasının erazisinde ve ya Azerbaycan Respublikasının vetendaşlarından doğulmuş şexs Azerbaycan Respublikasının vetendaşıdır. Valideynlerinden biri Azerbaycan Respublikasının vetendaşı olan şexs Azerbaycan Respublikasının vetendaşıdır.

Madde 53. Vetendaşlıq hüququnun teminatı
I. Azerbaycan Respublikasının vetendaşı heç bir halda Azerbaycan Respublikası vetendaşlığından mehrum edile bilmez.
II. Azerbaycan Respublikasının vetendaşı heç bir halda Azerbaycan Respublikasından qovula ve ya xarici dövlete verile bilmez.
III. Azerbaycan Respublikası onun erazisinden kenarda müveqqeti ve ya daimi yaşayan Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının hüquqi müdafiesine teminat verir ve onlara hamilik edir.

Madde 54. Cemiyyetin ve dövletin siyasi heyatında iştirak hüququ
I. Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının cemiyyetin ve dövletin siyasi heyatında maneesiz iştirak etmek hüququ vardır.
II. Dövlete qarşı qiyama ve ya dövlet çevrilişine müsteqil müqavimet göstermek Azerbaycan Respublikasının her bir vetendaşının hüququdur.

Madde 55. Dövletin idare olunmasında iştirak etmek hüququ
I. Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının dövletin idare olunmasında iştirak etmek hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasite ve ya nümayendeleri vasitesile heyata keçire bilerler.
II. Azerbaycan Respublikasının vetendaşları dövlet orqanlarında qulluq etmek imkanına malikdirler. Dövlet orqanlarının vezifeli şexsleri Azerbaycan Respublikasının vetendaşları sırasından teyin edilirler. Ecnebiler ve vetendaşlığı olmayan şexsler dövlet qulluğuna qanunla müeyyenleşdirilmiş qaydada qebul edile bilerler.

Madde 56. Seçki hüququ
I. Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının dövlet orqanlarına seçmek ve seçilmek, habele referendumda iştirak etmek hüququ vardır.
II. Mehkemenin qerarı ile fealiyyet qabiliyyetsizliyi tesdiq olunmuş şexslerin seçkilerde, habele referendumda iştirak etmek hüququ yoxdur.
III. Herbi qulluqçuların, hakimlerin, dövlet memurlarının, din xadimlerinin, mehkemenin qanuni qüvveye minmiş hökmü ile azadlıqdan mehrum edilmiş şexslerin, bu Konstitusiyada ve qanunda nezerde tutulan diger şexslerin seçkilerde iştirak etmek hüququ qanunla mehdudlaşdırıla biler.

Madde 57. Müraciet etmek hüququ
I. Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının dövlet orqanlarına şexsen müraciet etmek, habele ferdi ve kollektiv yazılı müracietler göndermek hüququ vardır. Her bir müraciete qanunla müeyyen edilmiş qaydada ve müddetlerde yazılı cavab verilmelidir.
II. Azerbaycan Respublikası vetendaşlarının dövlet orqanlarının ve onların vezifeli şexslerinin, siyasi partiyaların, hemkarlar ittifaqlarının ve diger ictimai birliklerin, habele ayrı-ayrı vetendaşların fealiyyetini ve ya işini tenqid etmek hüququ vardır. Tenqide göre teqib qadağandır. Tehqir ve böhtan tenqid sayıla bilmez.

Madde 58. Birleşmek hüququ
I. Her kesin başqaları ile birleşmek hüququ vardır.
II. Her kes istenilen birlik, o cümleden siyasi partiya, hemkarlar ittifaqı ve diger ictimai birlik yaratmaq ve ya mövcud birliye daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklerin serbest fealiyyetine teminat verilir.
III. Heç kes her hansı birliye daxil olmağa ve ya onun üzvlüyünde qalmağa mecbur edile bilmez.
IV. Azerbaycan Respublikasının bütün erazisinde ve ya her hansı hissesinde qanuni dövlet hakimiyyetini zorla devirmek meqsedi güden birlikler qadağandır. Konstitusiyanı ve qanunları pozan birliklerin fealiyyetine yalnız mehkeme qaydasında xitam verile biler.

Madde 59. Azad sahibkarlıq hüququ
Her kes qanunla nezerde tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyetinden ve emlakından serbest istifade ederek tekbaşına ve ya başqaları ile birlikde azad sahibkarlıq fealiyyeti ve ya qanunla qadağan edilmemiş diger iqtisadi fealiyyet növü ile meşğul ola biler.

Madde 60. Hüquq ve azadlıqların mehkeme teminatı
I. Her kesin hüquq ve azadlıqlarının mehkemede müdafiesine teminat verilir.
II. Her kes dövlet orqanlarının, siyasi partiyaların, hemkarlar ittifaqlarının ve diger ictimai birliklerin, vezifeli şexslerin qerar ve hereketlerinden (yaxud hereketsizliyinden) mehkemeye şikayet ede biler.

Madde 61. Hüquqi yardım almaq hüququ
I. Her kesin yüksek keyfiyyetli hüquqi yardım almaq hüququ vardır.
II. Qanunla nezerde tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödenişsiz, dövlet hesabına gösterilir.
III. Her bir şexsin selahiyyetli dövlet orqanları terefinden tutulduğu, hebse alındığı, cinayet töredilmesinde ittiham olunduğu andan müdafieçinin kömeyinden istifade etmek hüququ vardır.

Madde 62. Mehkeme aidiyyetinin deyişdirilmesine yol verilmemesi
Her kesin onun işine qanunla müeyyen edilmiş mehkemede baxılması hüququ vardır. Şexsin razılığı olmadan onun işine başqa mehkemede baxılmasına yol verilmir.

Madde 63. Teqsirsizlik prezumpsiyası
I. Her kesin teqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayetin töredilmesinde teqsirlendirilen her bir şexs, onun teqsiri qanunla nezerde tutulan qaydada sübuta yetirilmeyibse ve bu barede mehkemenin qanuni qüvveye minmiş hökmü yoxdursa, teqsirsiz sayılır.
II. Şexsin teqsirli olduğuna esaslı şübheler varsa, onun teqsirli bilinmesine yol verilmir.
III. Cinayetin töredilmesinde teqsirlendirilen şexs özünün teqsirsizliyini sübuta yetirmeye borclu deyildir.
IV. Edalet mühakimesi heyata keçirilerken qanunu pozmaqla elde edilmiş sübutlardan istifade oluna bilmez.
V. Mehkemenin hökmü olmasa, kimse cinayetde teqsirli sayıla bilmez.

Madde 64. Bir cinayete göre tekraren mehkum etmeye yol verilmemesi
Heç kes bir cinayete göre tekraren mehkum edile bilmez.

Madde 65. Mehkemeye tekrar müraciet hüququ
Mehkemenin mehkum etdiyi her bir şexsin öz baresinde çıxarılmış hökme qanunla nezerde tutulan qaydada yuxarı mehkemede yeniden baxılması, habele özünün efv edilmesi ve cezasının yüngülleşdirilmesi haqqında müraciet etmek hüququ vardır.

Madde 66. Qohumların eleyhine ifade vermeye mecbur etmeye yol verilmemesi
Heç kes özüne, arvadına (erine), övladlarına, valideynlerine, qardaşına, bacısına qarşı ifade vermeye mecbur edile bilmez. Eleyhine ifade verilmesi mecburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müeyyen edilir.

Madde 67. Tutulanların, hebse alınanların ve cinayet töredilmesinde teqsirlendirilen şexslerin hüquqları
I. Selahiyyetli dövlet orqanlarının tutduğu, hebse aldığı, cinayet töredilmesinde teqsirlendirdiyi her bir şexse derhal onun hüquqları bildirilir ve tutulmasının, hebse alınmasının ve cinayet mesuliyyetine celb edilmesinin sebebleri izah edilir.
II. Cinayet töredilmesinde teqsirlendirilen her bir şexs mehkum edilmezden evvel dinlenilmelidir.

Madde 68. Zererin ödenilmesini teleb etmek hüququ
I. Cinayet, habele hakimiyyetden sui-istifade neticesinde zerer çekmiş şexsin hüquqları qanunla qorunur. Zerer çekmiş şexsin edalet mühakimesinin heyata keçirilmesinde iştirak etmek ve ona vurulmuş zererin ödenilmesini teleb etmek hüququ vardır.
II. Her kesin dövlet orqanlarının, yaxud onların vezifeli şexslerinin qanuna zidd hereketleri ve ya hereketsizliyi neticesinde vurulmuş zererin dövlet terefinden ödenilmesi hüququ vardır.

Madde 69. Ecnebilerin ve vetendaşlığı olmayan şexslerin hüquqları
I. Ecnebiler ve vetendaşlığı olmayan şexsler Azerbaycan Respublikasında olarken, qanunla ve ya Azerbaycan Respublikasının terefdar çıxdığı beynelxalq müqavile ile başqa hal nezerde tutulmayıbsa, Azerbaycan Respublikasının vetendaşları ile beraber bütün hüquqlardan istifade ede biler ve bütün vezifeleri yerine yetirmelidirler.
II. Azerbaycan Respublikası erazisinde daimi yaşayan ve ya müveqqeti qalan ecnebilerin ve vetendaşlığı olmayan şexslerin hüquq ve azadlıqları yalnız beynelxalq hüquq normalarına ve Azerbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq mehdudlaşdırıla biler.

Madde 70. Siyasi sığınacaq hüququ
I. Hamılıqla qebul edilmiş beynelxalq hüquq normalarına uyğun olaraq, Azerbaycan Respublikası ecnebilere ve vetendaşlığı olmayan şexslere siyasi sığınacaq verir.
II. Siyasi eqidesine göre, habele Azerbaycan Respublikasında cinayet sayılmayan emele göre teqib edilen şexslerin başqa dövlete verilmesine yol verilmir.

Madde 71. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının teminatı
I. Konstitusiyada tesbit edilmiş insan ve vetendaş hüquqlarını ve azadlıqlarını gözlemek ve qorumaq qanunvericilik, icra ve mehkeme hakimiyyeti orqanlarının borcudur.
II. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının heyata keçirilmesini heç kes mehdudlaşdıra bilmez. Her kesin hüquq ve azadlıqları bu Konstitusiyada ve qanunlarda müeyyen edilmiş esaslarla, habele digerlerinin hüquq ve azadlıqları ile mehdudlaşır.
III. Müharibe, herbi veziyyet ve fövqelade veziyyet, habele seferberlik elan edilerken insan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının heyata keçirilmesi Azerbaycan Respublikasının beynelxalq öhdeliklerini nezere almaq şerti ile qismen ve müveqqeti mehdudlaşdırıla biler. Heyata keçirilmesi mehdudlaşdırılan hüquq ve azadlıqlar haqqında ehaliye qabaqcadan melumat verilir.
IV. Heç bir halda heç kes din, vicdan, fikir ve eqidesini açıqlamağa mecbur edile bilmez ve bunlara göre teqsirlendirile bilmez.
V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddeası insan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının leğvine yöneldilmiş müddea kimi tefsir edile bilmez.
VI. Azerbaycan Respublikası erazisinde insan ve vetendaş hüquqları ve azadlıqları birbaşa qüvvededir.
VII. İnsan ve vetendaş hüquqlarının ve azadlıqlarının pozulması ile elaqedar mübahiseleri mehkemeler hell edir.
VIII. Heç kes töredildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan emele göre mesuliyyet daşımır. Hüquq pozuntusu töredildikden sonra yeni qanunla bu cür hereketlere göre mesuliyyet aradan qaldırılmışsa ve ya yüngülleşdirilmişse, yeni qanun tetbiq edilir.
IX. Her kes qanunla qadağan olunmayan hereketleri ede biler ve heç kes qanunla nezerde tutulmayan hereketleri etmeye mecbur edile bilmez.”
X. Dövlet orqanları yalnız bu Konstitusiya esasında, qanunla müeyyen edilmiş qaydada ve hüdudlarda fealiyyet göstere bilerler.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası insan hüquq və azadlıqlarının təminatçısıdır

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu olan Heydər Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə hazırlanaraq qəbul edilən Konstitusiyamız dövlət və cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə edən islahatların aparılmasına şərait yaradıb.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Naxçıvan Dövlət Universitetinin (NDU) sosial idarəetmə və hüquq fakültəsində 12 Noyabr – Konstitusiya Gününə həsr olunmuş elmi konfransda bu barədə danışılıb.

Konfransda çıxış edən universitetin rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü Saleh Məhərrəmov Konstitusiyanın ali qanun kimi hər bir ölkənin gələcək demokratik inkişafındakı rolundan danışıb.

Hüquq fənləri kafedrasının müəllimi Yunis Xəlilov “Azərbaycan Respublikasının ilk milli Konstitusiyası demokratik dəyərlərin əsas təminatçısı kimi” adlı məruzəsində bildirib ki, Ulu Öndər Konstitusiyamızın hazırlanmasında həm ölkəmizin tarixi keçmişindən, milli dəyərlərindən, həm də ümumbəşəri dəyərlərdən, dünyanın demokratik dövlətlərinin təcrübəsindən istifadə edilməsini mühüm vəzifə kimi irəli sürmüşdü. Beləliklə, 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə müstəqil dövlətimizin ilk milli Konstitusiyası qəbul olunub.

“Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası insan hüquqları və azadlığının təminatçısıdır” adlı məruzəsində NDU-nun hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi Şamxal Hüseynov qeyd edib ki, Konstitusiyamızda insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətin ali məqsədi kimi bəyan olunub. Bildirilib ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya normalarını rəhbər tutmaqla, insan hüquqları ilə bağlı bir sıra mühüm beynəlxalq konvensiyalara qoşulub.

Universitetin müəllimi Cahan Bayramova “Heydər Əliyev və müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası” adlı məruzəsində ölkəmizin tərəqqisi və inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən Konstitusiyamızın hazırlanmasında müdrik siyasi xadim Heydər Əliyevin əvəzsiz xidmətlərindən danışıb.