Sistem administratorunuz bu tətbiqin müəyyən sahələrinə girişi məhdudlaşdırıb

– Autentifikasiya və avtorizasiya

Sistem administratorunuz bu tətbiqin müəyyən sahələrinə girişi məhdudlaşdırıb

Beynəlxalq ictimai-siyasi, elmi nəzəri jurnal / Международный общественно-политический, научно-теоретический журнал / International socio-political, scientific-theoretical journal

28

İnnovasiya infrastrukturu və onun əsas elementlərinin qarşılıqlı fəaliyyətinin formalaşması xüsusiyyətləri

Azər Musayev
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin doktorantı

Giriş
İnnovativ fəaliyyətin inkişafının əsas istiqamət­lərindən biri də elm, iri müəssisələr, eləcə də orta və kiçik sahibkarlıq resurslarını birləşdirən infrastruk­turun yaradılmasıdır. Artıq Azərbaycan Respublikasında “İnnovasiya fəaliyyəti haqqında” və “Vençur fəaliyyəti haqqında” qanun layihələri, qarşıdakı illər üçün “İnnovasiya Fəaliyyətinin İnkişafı üzrə Dövlət Proqramı” layihəsi və “Müxtəlif sənaye sahələrində Qənaətcil İstehsal metodlarının tətbiqi Konsepsiyası” layihəsi hazırlanaraq respublika hökumətinə təqdim olunub[1, s.4].
Dünya ölkələrinin innovasiya fəaliyyəti haqqında qanunvericiliklərində müəyyənləşdirilən innovasiya infrastrukturu innovativ fəaliyyətlərin həyata keçirilməsinə töhfə verən təşkilatların məcmusu kimi təqdim edilir. Bunlar elmi-texniki, təhsil, istehsalat təşkilatları və onların birlikləri, texnoloji inkubatorları, texnopolislər, texnoparklar, təhsil və biznes mərkəzləri, innovasiya və vençur fondları, digər ixtisaslaşmış təşkilatlar, habelə innovasiya və texnologiya mərkəzləri və texnologiyanın kommersiyalaşdırılması idarələridir [2, s. 112-116].
“Azərbaycan Respublikasında innovasiya infrastrukturunun formalaşması və inkişafı haqqında Qanun” və “Azərbaycan Respublikasının İnnovasiya infrastrukturu subyektlərinin vahid dövlət reyestrinin aparılması qaydası haqqında Əsasnamə” layihələri hazırlanıb[3, s.16].

1. İnnovasiya infrastrukturu və onun növləri
İnnovasiya infrastrukturu, innovativ məhsulların yaradılması və satışı üzrə xidmətlərin göstərilməsi də daxil olmaqla innovativ fəaliyyətlərin həyata keçirilməsinə kömək edən iqtisadi subyektlərin məcmusudur. İnnovasiya sisteminin infrastrukturuna texnoloji transfer mərkəzləri, innovativ, innovasativ-texnologiya mərkəzləri, texnoparklar, biznes inkubatorlar, vençur fondları və s. daxildir. İnnovasiya infrastrukturunun əsas vəzifəsi innovasiya prosesi­nin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan resurslardan istifadə problemlərinin həllinə kömək etməkdir.
Məlum olduğu kimi, yeni (innovativ) məhsulun yaradılması prosesi ideyanın və fundamental elmi tədqiqatların yaranmasından və məhsul prototipinin (ETTKİ) işlənib hazırlanmasından məhsulların seriyalı istehsalına və onların istehlakçıya satışına qədər bir neçə mərhələdən keçir. İnnovasiya dəhlizi adlanan bütün bu yol, müəssisələrin öz fəaliyyətləri prosesində kompleks resurslardan istifadəsinə əsaslanır: istehsal-texnoloji, maliyyə, kadr, məlumat və digərləri [4].
İnnovasiya infrastrukturu, bu resurslara əlçatan­lı­ğını onların mövcudluğu və vəziyyətindən, onlardan müəssisələr tərəfindən istifadə imkanlarından, innovativ fəaliyyətin səmərəliliyindən asılı olaraq təmin edir.
İnnovasiya infrastrukturu aşağıdakı növlərə (alt sistemlərə) bölünür:
– istehsal-texnoloji (texnoparklar, innovativ, in­no­vativ-texnoloji mərkəzləri, biznes inkubatorları və s.);
– maliyyə-iqtisadi (müxtəlif fondlar və maliyyə qurumları);
– konsaltinq (texnologiya transfer mərkəzləri, innovativ fəaliyyət subyektlərinə əqli mülkiyyətin istifadəsi, standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma və s. üzrə məsləhət xidmətləri göstərən təşkilatlar);
– kadrlar (təhsil müəssisələri, innovasiya mərkəzləri, biznes inkubatorları, texnoparklar və s.);
– məlumatlandırma (məlumat bazaları və biliklər, analitik, statistik və məlumat əldə etməyi təmin edən digər mərkəzlər);
– satışlar (innovativ məhsulların bazarlara çıxarılmasını təmin edən təşkilatlar).

2. Azərbaycanda inkişaf etmiş infrastrukturun ayrı-ayrı elementlərinin rolu və onların inkişaf problemləri
Azərbaycanda inkişaf etmiş infrastrukturun ayrı-ayrı elementlərinin rolunu və onların inkişaf problemlərini təsvir olunan alt sistemlərə uyğun olaraq xarakterizə edək.
Universitetin innovasiya kateqoriyasına transformasiyasi prosesində kiçik innovativ müəssisələrin (kiçik müəssisələrin) istehsal resurslarına çıxışına şərait yaratmaq üçün müvafiq infrastruktur formalaşdırılmalıdır. Ya İnnovasiya mərkəzləri, ya da texnoparklar və ya innovativ-texnoloji mərkəzlər (İTM) alimlərə, aspirantlara, tələbələrə, ixtiraçılara və səmərələşdiricilərə istehsal sahələrinə və lazımi avadanlıqlara çıxış təmin etmək üçün yaradılır [4].
Çeviklik, eləcə də stabilliklə xarakterizə edilən ali təhsil sistemi sahəsində müasir idarəetmə mode­linin, xüsusilə də elmi fəaliyyətlə bağlı modelin axtarışı hazırda diqqət mərkəzindədir. Bunun başlıca səbəbinə gəldikdə, ilk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin ali təhsil sistemlərində radikal transformasiyalar müşahidə edilir. Bunların mahiyyəti isə hər şeydən əvvəl universitetlərin, onları təmsil edən ölkələrin innovativ inkişafındakı və iqtisadi artımındakı həlledici rolundan irəli gəlir. Bu isə universitetlərdə sosial-iqtisadi funksiyaların dəyişməsindən, yəni onlar üçün artıq ənənəvi sayılan təhsil və elmi missiyalarla yanaşı, sürətlə inkişaf etməkdə olan iq-tisadi fəallıq sferasının yaranmasından xəbər verir. Buraya aşağıdakılar daxildir [5]:
– texnologiyaların işlənməsi və transferi;
– akademik elmi məhsulların kommersiyalaşması və bazara çıxarılması;
– innovativ bizneslərin yaranması;
– gəlir gətirən əqli mülkiyyətin idarə edilməsi.
İlkin addım olaraq bunların əsasında universitetlər və elmi-tədqiqat institutları (universitetlər) üzrə düşünülmüş əqli mülkiyyət siyasəti dayanır.
Biliklərə əsaslanan iqtisadiyyat sahəsində universitetlər korporativ subyektlərə çevrilməklə, «Universitet 3.0» adını əldə etməyə nail olmuşlar ki, bu da onların rəqəm formasındakı adında informasiya metaforası üzrə məntiqi universitet missiyalarının miqdarını, məsələn, 1.0 – yalnız təhsili, 2.0 – təhsil və tədqiqatları, 3.0 – təhsil, tədqiqatları və biliklərin kommersiyalaşmasını nəzərdə tutur. “Universitet 3.0” adı universitetlərin yaranması ilə ABŞ-dakı çoxkampuslu universitetlərin əmələ gəlməsinin əlaqəli olmasını ehtimal edir.
Hal-hazırkı şəraitdə ABŞ-da aparıcı sənaye sahələrinin əksəriyyətinin formalaşmasının 80%-dən çoxu onun universitetlərində üzə çıxarılan yeniliklərlə əlaqədardır. İndiki dövrdə burada universitetlərin biznes-inkubator modellərindən həlledici rola malik paylanmış tərəfdaşlıq sxemlərinə keçid müşahidə edilir. Avropada isə “mükəmməl şəbəkələr” konsepsiyası kontekstində universitetlərin elmi əhatəsi qlobal səviyyədə şəbəkə strukturlarına çevrilməkdədir və bu zaman hər bir iştirakçının güclü tərəflərindən istifadə edilir.
Azərbaycan üzrə 3.0 Universitetlərin təkamülünü ciddi sosial və iqtisadi problem hesab etmək olar. Çünki bu cür universitetlər hazırkı şəraitdə cəmiyyətin modernləşdirməsi və bilik iqtisadiyyatına transformasiyası istiqamətində aparıcı rola malik olmalı, dövlət başçısının təşəbbüsü ilə aparılan iqtisadi islahatların fəal iştirakçılarına çevrilməlidirlər.
Universitetlərdə texnoparkların, habelə İnnovasiya mərkəzlərinin, kiçik innovativ müəssisələrin (KİM) təşkil edilməsinin üstünlükləri göz qabağındadır: onların mövcud olduqları təqdirdə alimlər laboratoriyalarından və ya şöbələrindən ayrılmaq məcburiyyətində deyillər, çünki onların ideyalarını həyata keçirən firmalarda onlar birgə işləyə bilər, texnopark və ya İnnovasiya Mərkəzi isə ixtisaslaşmış menecmenti təmin edir. İnnovasiya Mərkəzinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, əslində o, kiçik innovativ müəssisələr üçün dəstək strukturudur, bu zaman o, KİM-in yaradılması və inkişafı mərhələlərində olduğu kimi, onlara konsaltinq köməyi göstərir. İnnovasiya Mərkəzi və ya İTM-nin texnoparkdan əsas fərqi budur. Buna görə ideal olaraq texnoparklar universitetlərdə yaradılmalı və kiçik firmaların inkubasiya vəzifəsini yerinə yetirməlidir, İTM-lər isə kiçik müəssisələr və iri ixtisaslaşmış müəssisələr arasında daha sabit əlaqələrin təmin edilməsi üçün hazırlanmışdır və bu səbəbdən də ilk növbədə iri müəssisələrdə və ya elmi-istehsalat komplekslərində yaradılmalıdır. Bununla birlikdə, İTM-nin demək olar ki, yarısı universitetlərdə, çox vaxt artıq fəaliyyət göstərən texnoparklar əsasında yaradılmışdır, bu iki növ inovasiya infrastrukturu eyni dərəcədə eyni funksiyaları yerinə yetirir və hətta müəyyən dərəcədə təkrarlamış olur.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti İ.Əliyevin imzası ilə 2014-cü ilin 15 mayında təsdiqlənmiş “Texnologiyalar parkı haqqında” nümunəvi əsasnaməyə əsasən “. texnologiyalar parkı – innovasiya məhsulunun və yüksək texnologiyaların hazırlanması, işlənilməsi və ya təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə elmi tədqiqatların və təcrübə-konstruktor işlərinin aparılması, onların nəticələrinin sənaye, xidmət və digər sahələrdə tətbiqi (kommersiyalaşdırılması) üçün zəruri infrastrukturu, maddi-texniki bazası və idarəetmə qurumları olan ərazi”dir[6].
Azərbaycanda istehsal-texnoloji infrastrukturun formalaşması ümumi tendensiyalara uyğun olaraq baş verdi. Azərbaycanda öz ərazilərində universitetin kiçik müəssisələri və tədqiqat şirkətləri ətrafında birləşən ilk texnopark yaradıldı. Teknoparkın vasitəsi ilə elmi və metodiki dəstəklər göstərildi, məlumat dəstəyi verildi və ixtisaslaşdırılmış proqram məhsulları təmin edildi. Yaradılan texnoparkın əsas vəzifələri: universitet tədqiqatlarının nəticələrindən istifadə edərək yeni elmi intensiv firmaların formalaşmasına və böyüməsinə kömək etmək; yeni iqtisadi şəraitdə elm tələb edən məhsulların istehsalının təmin edilməsi; perspektivli layihələrin axtarışı və ekspertizası; universitetlər və elmi təşkilatlar üçün yeni gəlir mənbələrinin meydana gəlməsini stimullaşdırmaq; investisiya resurslarının axtarışı; elmi və innovativ fəaliyyət sahəsi üçün kadr hazırlığı.
Hazırda Azərbaycan ərazisində texnoparkların formalaşması və inkişafı üçün münbit şərait mövcuddur. İKT sahəsində həyata keçirilən dövlət siyasəti və qəbul edilmiş mühüm qanunlar bu yönümdə reallaşdırılması zəruri olan islahatların sürətinə güclü təkan verir. Ölkəmizdə İKT sənayesi üzrə formalaşacaq texnopark neft strategiyasına alternativ şəkildə yüksək texnologiyaların inkişafının reallaşdırılması üçün mühüm stimul olacaq[7].
Azərbaycanın mövcud potensialı ölkəmizdə yaradılacaq texnoparkların səmərəli olmasına ilkin zəmin yaradır. Ölkədəki inkişafla əlaqəli yaranmış tələbatdan istifadə etməklə, yerli istehsalçılarda stimul yaratmaq, müasir standartlara cavab verən mütəxəssislər hazırlamaq, ixracyönümlü məhsulların istehsalını ön plana çəkmək əsas şərt kimi çıxış edir. Azərbaycanda texnoparkların səmərəli fəaliyyətlərini təmin etmək məqsədilə, bu sahədə cid­di uğurlara nail olmuş dünya dövlətlərinin müsbət təcrübəsindən yararlanmaq gərəkdir. Texnoparkların müasir modelini yaratmaq üçün ABŞ, Çin, Cənubi Koreya, Avstraliya, Hindistan və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) tərübəsinə müraciət olunması məsləhət görülə bilər. Təhlillər deməyə əsas verir ki, texnoparkların təkamülü Azərbaycanda İKT sektoru üzrə yüksək artım tempinin bərqərar olmasına gətirib çıxara və qarşıdakı illərdə sektor məhsulu həcminin külli miqdarda artmasına səbəb ola bilər [8]. Bu isə dövlətin İKT sektoru qarşısına qoyduğu vəzifələrin icrasına imkan yaratmış olar[7].
Gələcək illərdə texnoparkların uğurlu və rəqabətə davamlı olması onların səmərəli peşəkar cəmiyyətlərin formalaşdırması imkanlarını, innovativ texnologiyalar bazarındakı mövqeyini (innovativ bazarların inkişafına istiqamətlənmə; ekoloji, enerjiyə qənaət, biotexnoloji və s.), texnoparklar və qlobal tədqiqat cəmiyyətləri arasındakı əlaqələrin sıxlığını təmin edəcək[ 9, s. 62].
Biznes inkubatorunun xidmətlər siyahısına daxil­dir[10]:
– subyektin inkubatorda olma müddətindən asılı olaraq kiçik müəssisələrə qeyri-yaşayış sahələrinin icarəyə verilməsi (birinci ildə yerləşdirmə dəyəri müəyyən edilmiş kirayə dəyərinin 40% -i, ikinci ildə – 60%-i, üçüncü ildə isə güzəşt verilmədi);
– telefon rabitəsi (uzun məsafələr istisna olmaqla), ayda 100 MB İnternet trafiki, biznes inkubatorun məlumat bazalarına giriş;
– vergi, hüquq məsləhətləri, biznes planlarının hazırlanması, marketinq araşdırmaları, idarəetmə konsaltinqi.
Xarici mühitlə münasibətlərin təbiətinə görə ali təhsildə davam edən bazar islahatları səbəbindən “ali təhsil” sistemi getdikcə açıq istehsal sisteminin xassəsinə yiyələnir. İnnovasiya yönümlü mütəxəssislərin hazırlanmasını idarə edərkən praktik fəaliyyətdə açıq “ali təhsil” sisteminin xüsusiyyətlərini qiymətləndirməmək və ya nəzərə almamaq ali təhsilin mövcud vəziyyətinə xas olan bu çatışmazlıqların inkişafının əsas səbəblərindən biri ola bilər.
Sistemin açıqlıq dərəcəsi onun xarici mühitlə əlaqələrinin xarakteri ilə müəyyən edilir. Birinci yaxınlaşmada “universitet” sisteminin xarici mühitlə qarşılıqlı təsir sxemini aşağıdakı kimi sadələşdirə bilərik. Xarici mühit sistemin “giriş” yolu ilə “ali təhsil müəssisəsi” sisteminə təsir göstərir. “Universitet” sisteminin daxili fəaliyyətinin nəticələri, o cümlədən xarici mühitin təsirini də nəzərə alır ki, bu da öz “çıxışı” vasitəsilə xarici mühitin vəziyyətinə təsir göstərir.
Beləliklə, formalaşmış qapalı dövrə “universitet” sisteminin xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqəsində dinamik tarazlığı təmin edə bilər.
“Xarici mühit” anlayışı kifayət qədər tutumlu və genişdir. Ümumiyyətlə, bütün bu amillər sistemin vəziyyətinə onun “girişi” vastəsilə təsir edən və onu hansısa bir şəkildə reaksiya verməyə məcbur edən amillərdir. Öz növbəsində sistemin fəaliyyətinin nəticələri – onun “çıxışı” xarici mühitin vəziyyətinin formalaşmasına da təsir göstərir. Onun xüsusiyyətlərinə görə xarici mühitin kifayət qədər geniş bir təsnifatı mövcuddur. Sistem idarəçiliyinin müəyyən problemlərini həll edərkən sistemin müvəffəqiyyətini təyin edən ətraf mühit faktorlarını nəzərə almaqla məhdudlaşmaq məsləhətdir.
Təhsil, elmi və innovativ fəaliyyət göstərən universitetlə onun qarşılıqlı əlaqələndirildiyi infrastruktur kimi xarici mühitə aşağıdakıları aid etmək olar: bütün səviyyələrdə qanunvericilik və icra hakimiyyəti, regional təhsil orqanları, sahə nazirlikləri, idarələr və onların regional strukturları; müəssisələr – işəgötürənlər və biznes cəmiyyətlər (bütün mülkiyyət formalarında olan hüquqi şəxslər); assosiasiyalar və birliklər (icmalar); qeyri-hökumət təşkilatları (hərəkatlar, cəmiyyətlər, fondlar); elmi müəssisələr, elmlər akademiyalarının bölmələri, regional elmi icmalar; sosial mühit qurumları; digər səviyyəli təhsil müəssisələri; universitetin elmi və innovativ fəaliyyətin təmin edilməsi ilə əlaqəli tərəflər; universitetin elmi-innovativ fəaliyyətlərinin məhsulları istehlakçıları. Eyni zamanda, “ali təhsil müəssisəsi” sisteminin fəaliyyət mexanizmini, onun bütövlükdə hər şeydən əvvəl, innovativ iqtisadiyyat kimi çıxış edən xarici mühitlə əlaqəli innovativ müəssisə hesab etmək lazımdır.
“Ali təhsil müəssisəsi” sistemi daim xarici mühitin, ilk növbədə inkişaf etməkdə olan əmək bazarının və ali təhsilin təhsil xidmətlərinin təsiri altındadır, ilk növbədə rəqabət mübarizəsində struktur vahidi olaraq onun sabitliyini və yaşamasını yaratmağa yönəlmiş tədbirlər görməyə məcbur edir.
Mövcud vəziyyət, stoxatik olaraq dəyişən xarici mühitin təsiri altında fəaliyyət göstərən, onunla qarşılıqlı əlaqədə olan, bu dəyişikliklərə, yəni ikinci problemin həllinə adekvat cavab verə bilən açıq sistem olaraq universitetin təşkili yolu ilə mütəxəssis hazırlığının idarə edilməsinə fərqli bir yanaşma tələb edir.
Bu baxımdan, sistem tədqiqatları sahəsində tanınmış mütəxəssislər T. Saati və K. Kerns tərəfindən verilən belə vəziyyətin qiymətləndirilməsi maraqlıdır. “İnsanın qurduğu sistemin məqsədi birinci səviyyədə onu layihələndirənlər tərəfindən müəyyən edilir; daha sonra sistemin istifadəçiləri onu öz məqsədlərinə uyğunlaşdırırlar. “Son” hədəf və ya məqsəd sistemin yaradıcısı tərəfindən həyata keçirilə bilməz. Bu vəziyyətdə sistem həmişə yaradıcıları ilə deyil, istifadəçiləri ilə əlaqəli olaraq nəzərdən keçirilməlidir, çünki onun məqsədini özü təyin etmir” [11].
Və daha sonra: “məqsədi təmin etmək üçün işləyərkən istənilən sistem onun qurulması zamanı nəzərə alınmayan narahatlıqlara məruz qala bilər. Bundan əlavə, sistem qurarkən ilk məhdudiyyətlər, zamanla ortaya çıxan bütün çətinlikləri təsvir edə bilməz. Bu səbəbdən bu imkanı nəzərə almaq üçün məhdudiyyətlərin və hədəflərin vaxtaşırı yenidən hesablanması lazımdır.
Sistemi istənilən rejimə qaytarmaq üçün rəy məlumatı lazımdır. Sistemin hədəflərinin sabitliyini araşdırmaq da faydalıdır, çünki onlar yoxlanışlara, dəyişikliklərə məruz qaldıqları, qarşıdurma mənbəyi olduqları üçün ətraf mühitin təsiri o qədər böyükdür ki, daxili dəyişikliklər sistemi sabitləşdirə bilməz, bu vəziyyətdə sistem və ətraf mühitin qarşılıqlı təsirindəki sabitliyi araşdırmaq lazımdır [11].
Beləliklə, sistem yaradıcılarının məqsədləri ilə sistem istifadəçilərinin məqsədləri arasında obyektiv olaraq ziddiyyət mövcuddur. Bu ziddiyyət “Universitet” sisteminin də aid edilə biləcəyi istənilən sosial-iqtisadi sistemləri üçün ümumidir. Əgər sistemi layihələndirərkən (yaradarkən), ona yalnız özünü açıq sistemlər üçün xas olan bu sistem istifadəçilərinin maraqlarının reallaşdırılmasını təmin edən özünü inkişaf, özünü uyğunlaşdırma xüsusiyyətləri (qabiliyyətləri) qoyulursa, bu ziddiyyətin həlli mümkündür.

3. İnnovativ universitetin səmərəli fəaliyyətinin formalaşması şərtləri və amilləri
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində açıq sistem olaraq qəbul edilən yeni, innovativ istiqamətli ali təhsil üçün təhsil xidmətlərinin istehsalçısı olan innovativ universitet əsas istehsal funksiyasını – əmək bazarında rəqabət edə biləcək şəxsiyyət və mütəxəssis formalaşmasını yalnız xarici mühitin təsirlərinə uyğunlaşmağı bacardığı halda uğurla yerinə yetirə bilər.
Zəruri müxtəliflik və xarici tamamlama prinsipinin həyata keçirilməsi innovativ təhsil vəzifələrinin həll edilməsinin zəruriliyi və imkanı ilə müəyyən edilir, universitetin real şəraitindən asılıdır və müxtəlif təşkilati formalar ala bilər [12]:
– vahid hüquqi şəxs – muxtar universitet kimi universitet kompleksi;
– bölgənin müəssisələri və iş strukturları ilə kadr hazırlığı, elmi tədqiqatlar, birgə məhsul istehsalı sahəsində əməkdaşlıq müqavilələri əsasında tədqiqatlardan hazır məhsul və texnologiyaların iqtisadiyyata və sosial sahəyə ötürülməsinədək innovasiya prosesinin tam dövrünün reallaşmasını təmin edən inkişaf etmiş xarici infrastruktura malik vahid hüquqi şəxs kimi universitet kompleksi;
– universitetin innovativ layihələrini və işləmələrini reallaşdırmaq üçün yaradılmış təhsil müəssisələri, elmi, konstruktor və digər kommersiya təşkilatlarının assosiasiyası.
İşləmələrə əsaslanan, digərləri ilə yanaşı, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti innovativ universitetin üçlü vəzifəsini – təhsil, elmi, innovativ fəaliyyətlərin həyata keçirilməsini sistematik şəkildə həll etməyə imkan verən xüsusi təşkilati forma kimi “Universitet-Texnopark” yaratmışdır. Onun ən vacib fəaliyyət növü elmi fəaliyyətdir. O, yeni biliklər yaradır, tədris prosesini zənginləşdirir və onların innovativ-kommersiya transformasiyalərinə praktik zəmin yaradır.
Universitetin yeni formasının innovativ kimi
effektivliyi onun fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənmə­sinin uyğunluq dərəcəsindən asılıdır. Belə ki, təhsil sahəsindəki mövcud normativ aktlar universitetləri Dövlət Təhsil Standartının tələblərinə, dövlətin cəmiyyətə zəmanət verdiyi təhsil xidmətlərinin minimum keyfiyyətinə cavab verməyə yönəldir.
İşəgötürənlər və biznes strukturlarının Universitetlərin inkişafına sərmayə qoyduqları vəsait və resursların vergilərdən tamamilə azad olunana qədər onların güzəştli vergitutma vasitəsilə stimullaşdırılması imkanlarını nəzərdən keçirmək məsləhət görülür, kadrların hazırlığı halında isə onlara məqsədyönlü təlim xərclərini istehsalın maya dəyərinə aid etməyə icazə vermək lazımdır.
Qeyd olunan nümunələr tam deyil. Nəticələri İnnovativ Universitet haqqında Əsasnamənin əsasını təşkil edə biləcək bu sahədə xüsusi araşdırmalara ehtiyac var.
İnnovativ universitetin fəaliyyətinin səmərəliliyi onun fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsinin uyğunluq dərəcəsindən asılıdır və mövcud qanun və qaydalara müvafiq düzəlişlərin edilməsini tələb edir.
İnnovativ universitetin istehlakçı ehtiyaclarını ödəməyə və inkişaf etdirməyə yönəlməsi istehlakçıların (işəgötürənlər, iş strukturları və s.) məzunların keyfiyyətinin, təhsil proqramlarının qiymətləndirilməsində, yeni peşə hazırlığı sahələrinin inkişafı üzrə tövsiyələrin hazırlanmasında, elmi tədqiqatların, tələbələrin elmi-innovativ-istehsalat təcrübəsinin təşkili üçün maddi-texniki bazasını və insan potensialını təmin edən innovasiyaların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində iştirak etmək üçün hüquqi baxımdan əsaslandırılmış imkan tələb edir [13, s. 5].
Bununla yanaşı, geniş elmi və tədris dairələrində təhsil və elmlə əlaqəli “sahibkarlıq” anlayışının birmənalı olmayan reaksiya ilə qarşılaşdığını da unutmamalıyıq. Clark, eyni zamanda, “sahibkarlıq universiteti” ifadəsinin bir çox akademik ictimaiyyət nümayəndələri baxımından mənfi məna daşıdığını da qeyd edib. O, fərdi sahibkarlarla, təşəbbüskar və yalnız biznesə yönəlmiş, maksimum fayda axtaran insanlarla birliklər yaratmağa çağırır. Bu ictimai rəy, 1997-ci ildə Clarkın araşdırmalarında iştirak edən universitetlərin bu birliyə birləşmələrinin səbəblərindən biri idi, sonra onlar universitetlərinin adı üçün fərqli, daha bitərəf və ümumi bir termin – innovativ universitet terminindən istifadə etdilər. Dərnək “Avropa İnnovativ Universitetlərin Konsorsiumu” seçildi. Ancaq bu universitetlər əslində özlərini sahibkar təşkilatlar kimi tanıyırlar.
Avropa İnnovativ Universitetlər Konsorsiumu tərəfindən verilən innovativ universitet tərifi maraq doğurur: “Universitetlər – qurucular (konsorsiumun qurucularını, yəni innovativ universitetləri nəzərdə tutur) bir neçə ortaq xüsusiyyətə sahibdir. Hamısı mühəndislik və sosial elmlərdə yüksək səviyyədə tədrisə malikdir; hamısı nisbətən gənc, macəraçı və mütərəqqidirlər; hamısının sənaye və yerləşdikləri bölgələrlə sıx əlaqələri var. Onlar yeni tədris, yenidən hazırlıq və tədqiqat formalarının inkişaf etdirilməsinə və tətbiqinə sadiqdirlər; onların divarları daxilində innovativ mədəniyyət təmin edilir; yeni idarəetmə və idarəetmə formaları ilə təcrübələr aparır, beynəlxalq səviyyədə düşünən kadrlara dəstək olur və s.” [14, s. 27-29]

Nəticə
Azərbaycan iqtisadiyyatında innovativ infrastrukturun inkişafını təhlil edərək belə qənaətə gəlmək olar ki, hazırda ölkəmizdə texnoparkın hədəflərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
– universitetlər üzrə təhsil, tədris və araşdırma fəaliyyətləri dəstəkləməklə daha səmərəli nəticələrə nail olunması;
– sənayenin rəqabət gücünün artırılması;
– yüksək texnologiyalar əsasında regional və iqtisadi inkişafın daha da sürətlənməsinin dəstəklənməsi.
Texnoparkların qurulmasında əsas məqsəd aşağıdakılardan ibarətdir:
– yüksək texnologiyalara əsaslanmaqla inkişaf etdirilən sənaye sahələrini gücləndirmək;
– yeni bölgələrdə, o cümlədən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə sənayenin inkişafını dəsətkləmək,
– innovativ fəaliyyətləri reallaşdırmaq;
– təhsil və digər daha effektiv elmi-texniki nəticələr əldə etmək qabiliyyətli fəaliyyət sahələri ilə səmərəliliyi artırmaq;
– beynəlxalq arenada rəqabət gücünü yüksəltmək.
Nəticə olaraq qeyd etmək olar ki, “tədqiqat” universiteti öz inkişafının ilkin mərhələsində innovativ universitetdir, “sahibkarlıq” və “innovativ” universitet, prinsip etibarilə eyni universitetin adının sinonimləridir.
Universitetin innovativ inkişafı, universitetin bütün struktur bölmələrində və sahələrində innovativ texnologiyaların və elmi, innovativ fəaliyyətlərin inteqrasiya tətbiqinin kompleks, çox səviyyəli prose­sidir. G.M.Mutanovun dediyinə görə “Universitetin inkişafı, onun fəaliyyətinin artan göstəricilərinin əksəriyyəti innovativ fəaliyyətlər əsasında təmin edildiyi təqdirdə innovativ sayıla bilər” [15, s. 3-7].
Eyni zamanda, universitetlərin innovativ universitetlərə transformasiyasi uyğun metodoloji əsasların hazırlanmasını da nəzərdə tutur.
Fikrimizcə, ilk növbədə, universitetə transformasiyanin qanunauyğunluqları formalaşdırılmalıdır. Hesab edirik ki, həmin qanunauyğunluqlar sırasına aşağıdakıların daxil edilməsi məqsədəuyğundur:
1. Yenilənmə və inkişaf qanunauyğunluqları.
2. İqtisadi qanunauyğunluqlar.
3. Təşkilati-idarəetmə qanunauyğunluqları.
4. Sosial qanunauyğunluqlar.
5. Siyasi qanunauyğunluqlar.
Bu qanunauyğunluqlar universitetin innovativ bir universitetə transformasiyasinin müvafiq prinsiplərinin ortaya çıxmasını əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Fikrimizcə, əksər postsovet ölkələrindən fərqli olaraq, Azərbaycan təhsil sistemi innovativ dəyişikliklər üçün daha çevikdir.

Açar sözlər: innovasiya infrastrukturu, innovativ universitet, texnoparklar, təhsil, tədqiqatlar, biliklərin kommersiyalaşması.

Ədəbiyyat siyahısı
1. Ortaq texnologiyanın inkişafı: Türkdilli ölkələrin Parlament Assambleyası (TÜRKPA) üzv ölkələri elm və iş birlikləri arasında çoxtərəfli əməkdaşlıq. İqtisadi əməkdaşlıq komissiyası. Hesabat məruzəsi. Yeddinci iclas. Bakı, 8 aprel, 2019-cu il. 16 s.
2. Ан Е.А. Теоретические основы интеграционной связности науки, об-разования и производства в формировании базиса инновационного развития трансграничного региона // Вестник Алтайского госу-дарственного аграрного университета. – 2013. – № 11 (109). – С. 112-116.
3. İnnovasiya fəaliyyəti haqqında bir sıra stimullaşdırıcı mexanizmlər. Bakı, 2017, 36 s.
4. Наука, образование, бизнес: векторы взаимодействия в современном обществе [Текст] / под ред. И.Д. Демидовой, В.Н. Мининой, М.В. Рубцовой. – СПб. : Скифия-принт, 2008. – 288 с.
5. İmanov K. “3.0 yaranan Universitetlərin əsasında düşünülmüş əqli mülkiyyət siyasəti durur”. Bakı, 2019.
6. “Texnologiyalar parkı haqqında” Nümunəvi Əsasnamə. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İ.Əliyev tərəfindən15 may 2014-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiqlənib.
7. Şahverdiyeva R.O., Bədəlov C.Ə. Texnoparkların xüsusiyyətləri və formalaşması problemləri. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir. Bakı, 2013. 4 s.
8. http://mincom.gov.az/qanunvericilik/hesabatlar/
9. Texnoparkların yaradılması üzrə beynəlxalq təcrübə. Bakı: “Çap ART” Nəşriyyatı, 2017, 68 s.
10. Инновации в экономике Алтайского края: тенденции и перспективы развития [Текст] / под ред. М.П. Щетинина. – Барнаул, 2008. – 248 с.
11. Глобализация: противоречия, проблемы и перспективы : материалы Международной научно-практической конференции (13-15 апреля 2004 г.) [Текст] / Акимат ВКО ; Малая Ассамблея народов Восточного Казахстана ; Восточно-Каз. гос. техн. ун-т им. Д. Серикбаева. – Усть-Каменогорск: ВКГУ, 2004. – Ч. 4. – 333 с.
12. Стратегия развития науки и инноваций в Российской Федерации период до 2015 г. : утверждена Межведомственной комиссией по научно-инновационной политике (протокол от 15 февраля 2006 г. № 1) /Министерство образования и науки Российской Федерации [Электронный ресурс] // Режим доступа : http://www.smi-svoi.ru/content/ ?fl=573&sn=1181.
13. Deem R. New Managerialism» and Higher Education: the Management of Performances and Cultures in Universities in the United Kingdom [Тех^ // International Studies in Sociology of Education. – 1998. – V 8. – № 1. – Р. 27-29.
14. Мутанов Г.М. ВКГТУ им. Д. Серикбаева – модель инновационного вуза «Университет-технопрарк»: к 50-летию ВКГТУ [Текст] / Г.М. Мутанов, Н.Н. Линок // Д. Сержбаев атындаFы ШКМТУ хабаршысы = Вестник ВКГТУ им. Д. Серикбаева. – 2008. – № 4. – С. 3-7.

Musayev Azer
Doctoral student of Azerbaijan State
University of Economics

Features of the formation of the interaction of
innovation infrastructure and its key elements

Summary
The article considers the innovation infrastructure and its types, substantiates the role of individual elements of the developed infrastructure in Azerbaijan and examines their development problems. The article also identifies the conditions and factors for the formation of effective activity of the innovative university, and gives relevant suggestions and recommendations in this regard.

Keywords: innovation infrastructure, innovative university, technoparks, education, research, commercialization of knowledge.

Аzеr Мусаев
Докторант Азербайджанского Государственного Экономического Университета

Инновационная инфраструктура и особенности формирования взаимодействия его основных элементов

Резюме
В статье рассматривается инновационная инфраструктура и ее типы, обосновывается роль отдельных элементов развитой инфраструктуры в Азербайджане и исследуются проблемы их развития. В статье также определены условия и факторы формирования эффективной деятельности инновационного университета, даны соответствующие предложения и рекомендации по этому поводу.

Ключевые слова: инновационная инфраструктура, инновационный университет, технопарки, образование, исследования, коммерциализация знаний.

Sistem administratorunuz bu tətbiqin müəyyən sahələrinə girişi məhdudlaşdırıb

Çoxlu kompüter istifadəçisi olan şirkətlər bu komputerləri mərkəzləşdirmək, onların fəaliyyətinə və təhlükəsizliyinə nəzarət etmək və idarəetmə sistemini mərkəzləşdirmək üçün xüsusi server avadanlıqlarının qurulmasına ehtiyac duyur. Məhz bu serverlərin eləcə də, son istifadəçilərin fasiləsiz və dayanıqlı fəaliyyətini təmin etmək sistem inzibatçılarının üzərinə düşən əsas vəzifədir. Günümüzdə müəssisələrin elektronlaşmasının sürətlənməsi onların Sistem İnzibatçılarına olan tələbatını da bir o qədər artırmışdır. CYBERO Sistem İnzibatçısı təlim proqramında siz müxtəlif sistem arxitekturalarının və servislərin qurulmasını, o cümlədən quracağınız sistemlərin arxitektur özəlliklərinin hansı parametrlər əsasında seçmək lazım olduğunu, sistem topologiyasının mümkün ən praktik və təhlükəsiz yollarla necə dizayn etməyin düzgün yollarını öyrəcəksiniz.

İKT sahəsində ixtisaslaşmış şirkətlər

Sistem və kommunikasiya infrastrukturunun yaradılması və təkmilləşdirilməsi üçün müvafiq ehtiyacları təhlil edir

Apardığı təhlillər nəticəsində sistem arxitekturasının dizaynını təmin edir

Müəyyən olunmuş sistem arxitekturası üzərində avadanlıq və proqram təminatlarını müəyyən edir

Sistem aritekturası üzərində işləyən bütün avadanlıq və proqram təminatlarının davamlı və təhlükəsiz şəkildə işləməsini təmin edir, sistemə nəzarəti həyata keçirir

Yaranmış və ya yaranabiləcək mümkün problemlərin operativ şəkildə aradan qaldırır

-Sistem arxitekturası: Windows Server və Linux əməliyyat sistemləri əsasında serverlərin qurulmas

-ActiveDirectory və ya LDAP servisləri vasitəsilə istifadəçi hesablarının yaradılması, texniki dəstək və nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsi

-Mail serverlərin yaradılması və elektron poçt xidmətinə texniki dəstəyin həyata keçirilməsi

-Fayl, qovluq, şəbəkə printerləri, proqram təminatları, verilənlər bazaları, veb-saytlar kimi müntəzəm istifadə olunan obyektlərin yaradılması

– Şəbəkə topologiyasının tərtib olunması, routing, IP adreslərin təhkim olunması, DNS-WINS sistemləri, VPN, RAS, NAT kimi sistemlərin qurulması

– Sistemin təhlükəsizliyinə nəzarət

– Autentifikasiya və avtorizasiya

– Şifrələmə texnologiyalarının tətbiqi

– PKI, IPSec kimi təhlükəsizlik sistemlərinin tətbiqi

– Antivirus və Antispam sistemlərinin tətbiqi

– Firewall sistemlərinin tətbiqi

– Sistem üzərində vahid siyasətin hazırlanması və tətbiqi