Daşınmaz əmlakın qanuniliyini necə bilmək olar

Daşınmaz əmlak bazarını tənzimləyən hüquqi və struktur islahatları nəticəsində bu sahənin inkişafını əngəlləyən mənfi halların miqyasını bir qədər azaltsa da, bina və torpaq satışı ilə bağlı müxtəlif əyinti və dələduzluq halları hələ də az deyil. Bunlardan əsasən eyni əmlakı iki, üç, dörd müştəriyə satılması hallarına rast gəlinir. Belə ki, tikinti şirkətləri tərəfindən eyni mənzili bir neçə nəfərə satılması artıq adi hala çevrilib. Məlum olduğu kimi, yaşayış binasına dair (daşınmaş əmlakın dövlət reyestrindən) çıxarışlar yalnız binanın təhvil-təslimindən sonra verilsə də, bəzi tikinti şirkətləri hələ binanın təməlini atarkən artıq mənzil satışına girişir. Bu cür alış-verişlər tikinti şirkətilə daxili müqavilə əsasında həyata keçirilir. Və hər hansı dələduzluq, yaxud şirkətin müflisləşməsi halında bu kimi müqavilə təəssüf ki, aldanmış mənzil alıcısının karına gəlmir. Vahid pəncərə və digər islahatlar Məlum olduğu kimi, daşınmaz əmlakların, o cümlədən topraq sahələrinin qeydiyyata alınması və texniki inventarlaşması, həmçinin texniki sənədlərin hazırlanması sahəsində düz 5 ildir vahid pəncərə sistemi tətbiq olunub. Bu işlər İqtisadiyyat Nazirliyinin Dövlət Əmlak Məsələləri Xidməti yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin ərazi idarələrində görülür.

Erkən təlimlərlə Daun sindromlu uşaqlarda əqli inkişafı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəltmək olar

Daun sindromu, daha çox əqli inkişafda gerilik və digər orqanlarda qüsur əmələ gətirən, anadangəlmə xromosom anomaliyasıdır. Bu sindrom dölün inkişafı sırasında bir xromosomun artıq əmələ gəlməsi nəticəsində yaranır. İnsan hüceyrələrində 46 (23 cüt) xromosom var. Bütün bu, xromosomlar öz xüsusi genetik xüsusiyyətlərinə sahibdirlər. Normal halda insanların hər bir hüceyrəsində biri anadan, biri atadan olmaqla iki, yəni bir cüt xromosom olur. Daun sindromlu uşaqlarda isə hər hüceyrədə iki əvəzinə üç xromosom olur.

Dünyada hər 1000 uşaqdan təxminən ikisi Daun sindromu ilə dünyaya gəlir. Uşaqda Daun sindromunun olma ehtimalı, hamilənin yaşının çox olması ilə artır.

Bu sözləri AZƏRTAC-a məxsusi müsahibəsində Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris-Cərrahiyyə Klinikasının mama-ginekologiya şöbəsinin müdiri, həkim-ginekoloq Turab Canbaxışov deyib.

-Daun sindromu olan dölün inkişafı necə gedir?

-Bu cür uşaqlar digərlərinə nisbətən əsasən boy və çəki baxımından daha gec inkişaf edir, daha gec öyrənir, problem həll etməkdə və qərar verməkdə çətinlik çəkirlər. İnkişaf və problemin ağırlıq dərəcəsi uşağa görə dəyişir. Lakin təəssüf ki, bu uşaqların əqli inkişafları normadan aşağı olaraq qalır. Lakin yaxşı və erkən başlanan təlimlərlə bu uşaqlarda əqli inkişafı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəltmək olar. Daun sindromlu uşaqlar yaxşı və xüsusi təlimlə normal fərd olaraq yaşaya, hətta fürsət verildikdə peşə sahibi də ola bilərlər. Təlimlər zamanı fizioterapevt, loqoped kimi bir sıra xüsusi mütəxəssis məsləhətinə də ehtiyac ola bilər. Bu proses planlı-proqramlı, peşəkarlar tərəfindən aparılmalıdır.

Daun sindromu daşıyan uşaqların bir qismi doğuş zamanı ölür. Bu sindromla dünyaya gələn uşaqların təxminən yarısında bir sıra ürək xəstəlikləri də müşahidə edilir. Bundan əlavə belə uşaqlarda mədə-bağırsaq xəstəlikləri, tənəffüs sistemində pozuntular, eşitmə, görmə, danışıq qabiliyyətlərinin aşağı olması və infeksiyalara meyillilik də müşahidə edilir. Bu qüsurların bir qismi əməliyyat vasitəsilə müalicə edilir. Daun sindromu olan uşaqlarda rast gəlmə ehtimalı daha yüksək olan digər xəstəliklər isə leykoz və Altsgeymerdir. Bəzən uşaq fiziki baxımdan çox sağlam doğula bilər, lakin əqli inkişafı mütləq şəkildə normadan geri qalır.

-Daun sindromu skrininqi nədir?

-Hamilə qadının Daun sindromlu uşaq dünyaya gətirməsini təyin etmək üçün aparılan müayinələrə Daun sindromunun skrininqi deyilir. Bunlar ikili, üçlü, dördlü və kombinə olunmuş testlərdir. Hamiləlik zamanı bu testlərdən sadəcə birinin istifadəsi uyğundur. Bunlardan ən çoxu məlum olanı ikili və dördlü testlərdir. Bu müayinələr nəticəsində yüksək risk aşkar olunduqda diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün hamilələr xorion xovlarının biopsiyası, amniosintez, kordosintez testlərindən də keçirilirlər.

-Prenatal skrininq testləri nədir?

-Bütün valideyn namizədləri haqlı olaraq dünyaya gətirəcəkləri körpənin qüsursuz və sağlam olub-olmayacağını bilmək istəyirlər. Bunun üçün dölün sağlam olub-olmadığını müəyyənləşdirən müxtəlif test üsulları var. Hamiləlik dövründə bu istiqamətdə edilən müayinələr prenatal, yəni doğuşdan əvvəlki skrininq testləri adlandırılır. Bu müayinələr əsasən misal olaraq, Daun sindromu daşıyan bir uşaq dünyaya gətirmə ehtimalını öyrənmək üçün aparılır.

Onu da deyim ki, prenatal skrininq testlərinin edilib-edilməsi qərarı tamamilə valideynlər tərəfindən verilir. Körpənin sağlamlığı ilə əlaqədar hansisa patologiya aşkarlandığı təqdirdə də testlərin davam etdirilməsinə yenə də valideyn qərar verir.

-Ən effektli Daun skrininq testləri hansılardır?

-Bunların arasında en çox istifadə olunan ikili və dördlü testləridir. İkili test hamiləliyin 11-14 həftələrində, dördlü test isə 15-20 həftələrində həm ultrasəs müayinəsi, həm də qan analizi ilə aparılır. Bu test Daun sindromu riskini 80-85 faiz müəyyənləşdirir. Nəticələrinə gəldikdə isə ikili testdə ənsə şəffaflığı artdıqca Daun sindromu riski də yüksəlir. Təxmini olaraq 11-14 həftədə maksimum limit 3,5 millimetrdir. Testin mütəxəssis tərəfindən aparılması mütləqdir. Bu, müayinənin düzgünlüyünün əsas şərtlərindəndir. Ənsə qalınlığı ölçüldükdən sonra verilən qan analizi ilə risk hesablaması aparılır. Müayinələrlə yanaşı ananın yaşı və dəqiq hamiləlik həftəsi də nəzərə alınaraq uşaqda Daun sindromu ehtimalı hesablanılır. Lakin test mütləq bir nəticəni göstərmir. Daun sindromlu bir uşaq dünyaya gətirmə riskinin yüksək olduğu təqdirdə diaqnozu qoymaq üçün mütləq növbəti testlərdən keçmək tələb edilməlidir.

-Yüksək risk nəyi göstərir?

-Ümumiyyətlə, xəstəliyin mövcudluq ehtimalı 1:300 və daha yüksək olduqda bu hamilələr yüksək riskli hesab edilirlər. Lakin bu, digər hamilələrin dünyaya sağlam uşaq gətirmə ehtimalını 100 faiz yüksəltmir. Yəni test, sağlam bir uşaq dünyaya gətirəcəyinizə zəmanət vermir. Belə ki, müayinə nəticələrinin normal çıxmasına baxmayaraq körpədə hansısa xromosom pozuntusunun olub-olmaması sonrakı testlər vasitəsilə təsdiqlənə bilər.

-Nəyə əsasən test etdirmək üçün qərar verilə bilər?

-Daun sindromu üçün skrininq testini etdirib-etdirməmək qərarı dediyim kimi tamamilə valideynlərdən asılıdır. Burada əsas məsələ dünyaya gələcək uşaq haqqında nə qədər məlumat əldə etmək istəyidir. Bu da növbəti testlərdən asılıdır. Belə ki, yalnız növbəti test nəticəsində uşaqda Daun sindromunun olub-olmaması təsdiqlənə bilər.

Son olaraq onu demək istəyirəm ki, burada ən başlıcası valideynlərin əldə olunan nəticəyə nə dərəcədə hazır olmasıdır. Yəni, uşaq Daun sindromlu doğulduqda sizi necə bir həyatın gözlədiyini və bununla necə başa çıxacağınızı fikirləşməlisiniz. Patologiya aşkarlandıqda hamiləliyi başa çatdırmaq və ya davam etdirmək qərarı da sizə aid olur. Hər nə qədər ağır olsa da hər bir cütlük bunun qərarını birgə verməlidir.

Daşınmaz əmlakın qanuniliyini necə bilmək olar?

Daşınmaz əmlakın qanuniliyini necə bilmək olar? Daşınmaz əmlak bazarını tənzimləyən hüquqi və struktur islahatları nəticəsində bu sahənin inkişafını əngəlləyən mənfi halların miqyasını bir qədər azaltsa da, bina və torpaq satışı ilə bağlı müxtəlif əyinti və dələduzluq halları hələ də az deyil

19 Avqust , 2020 17:01
https://static.report.az/photo/9491ee9a-7ada-3a41-9c8b-db8143275f43.jpg

Daşınmaz əmlak bazarını tənzimləyən hüquqi və struktur islahatları nəticəsində bu sahənin inkişafını əngəlləyən mənfi halların miqyasını bir qədər azaltsa da, bina və torpaq satışı ilə bağlı müxtəlif əyinti və dələduzluq halları hələ də az deyil. Bunlardan əsasən eyni əmlakı iki, üç, dörd müştəriyə satılması hallarına rast gəlinir. Belə ki, tikinti şirkətləri tərəfindən eyni mənzili bir neçə nəfərə satılması artıq adi hala çevrilib. Məlum olduğu kimi, yaşayış binasına dair (daşınmaş əmlakın dövlət reyestrindən) çıxarışlar yalnız binanın təhvil-təslimindən sonra verilsə də, bəzi tikinti şirkətləri hələ binanın təməlini atarkən artıq mənzil satışına girişir. Bu cür alış-verişlər tikinti şirkətilə daxili müqavilə əsasında həyata keçirilir. Və hər hansı dələduzluq, yaxud şirkətin müflisləşməsi halında bu kimi müqavilə təəssüf ki, aldanmış mənzil alıcısının karına gəlmir. Vahid pəncərə və digər islahatlar Məlum olduğu kimi, daşınmaz əmlakların, o cümlədən topraq sahələrinin qeydiyyata alınması və texniki inventarlaşması, həmçinin texniki sənədlərin hazırlanması sahəsində düz 5 ildir vahid pəncərə sistemi tətbiq olunub. Bu işlər İqtisadiyyat Nazirliyinin Dövlət Əmlak Məsələləri Xidməti yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin ərazi idarələrində görülür.

Nəticədə sənədlərin rəsmiləşdirilməsi, habelə kadastr, ölçü işləri, texniki inventarlaşma, elektron və faktiki məlumatların dəqiqləşdirilməsi kimi məsələlərin həlli xeyli asanlaşdı. Daşınmaz əmlaklar, onlara dair mövcud və keçmiş hüquqlar və həmin hüquqların daşıyıcılarına dair məlumatların saxlandığı dövlət reyestrinin özü də təkmilləşdirildi. Məsələn, ötən ildən dövlət reyestrindən çıxarışların kağız şəklində verilməsinə qəti son qoyuldu. Belə ki, “Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanuna verilən düzəlişlərə uyğun olaraq belə çıxarışlar yalnız elektron formada verililərək elektron hökumət portalında yerləşdirilir, yaxud əmlak sahibinə elektron vasitələrlə, o cümlədən e-mail vasitəsilə təqdim olunur. Reyestrin müvafiq bölmələrində hər bir daşınmaz əmlak barədə məlumatlar saxlanılır, o cümlədən torpaq sahəsi və üzərindəki tikili də vahid əmlak olaraq qeyd olunur. Bəs dövlət reyestrindəki bu məlumatlarla tanış olmaq mümkündürmü? Məsələn, torpaq sahəsi almaq istəyən vətəndaş əvvəlcədən həmin əmlaka dair məlumat əldə edə, sənədlərinin lazımi qaydasında olub-olmadığını öyrənə bilərmi? Onlayn tanışlıq “Əmlak” Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlı “Report”a bildirib ki, dövlət reyestrindən çıxarışı olan istənilən daşınmaz əmlaka (yaşayış və qeyri-yaşayış sahəsi, torpaq sahəsi, mənzil və ya fərdi ev) dair məlumatla Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestrinin saytından ( http://dedrx.gov.az/ ) müəyyən ödəniş müqabilində tanış olmaq olar. Həmin ödəniş əmlakın növündən asılı olaraq 15 manatdan artıq deyil. Bu məlumatı əldə etmək üçün Dövlət Əmlak Məsələləri Xidmətinin portalına http://e-emdk.gov.az/ daxil olmaq kifayətdir. Burada daşınmaz əmlakla bağlı 40-dan artıq əməliyyata dair məsələləri onlayn qaydada həll etmək olar. “Lakin geniş ictimaiyyət üçün bağlı olan, qanunla qorunan məlumatlar da var ki, yalnız məhkəmənin qərarı ilə açıqlanması mümkündür”, – deyə ekspert bildirib. Həmçinin daşınmaz əmlakla bağlı alış-satış, icarə, vərəsəlik və ya bağışlanma, girova vermək kimi müxtəlif əməliyyatlar üçün daşınmaz əmlakın yüklülüyünə dair arayış İ(loru dildə Forma 1) da alınmalıdır ki, bu sənəd 10-15 dəqiqə ərzində verilir. Qısası, hər bir daşınmaz əmlakın qanuni olub-olmadığını öyrənmək üçün dövlət reyestrində olub-olmadığını öyrənmək gərəkdir. Varsa, deməli həmin əmlakla bağlı mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənədlər qaydasındadır.

Dövlət reyestri üçün sənədlər Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətindən “Report”a bildiriblər ki, hər hansı əmlakın ilkin dövlət qeydiyyatına alınması üçün Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsi qüvvəyə minənədək (2013-cü il yanvarın 1-dək) inşa edilmiş yaşayış evlərə dair İcarədə və ya istifadədə olan torpaq sahəsində yerləşən, hündürlüyü 12 metrədək olan yaşayış evlərinə münasibətdə: 1) torpaq sahəsi üzərində icarə və ya istifadə hüququnu təsdiq edən sənəd; 2) müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırılmış layihə və ya yaşayış evinin istismara qəbul aktı tələb olunur. Məqsədli təyinatına görə yaşayış evinin tikintisi üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi mülkiyyətdə olan torpaq sahəsində yerləşən, hündürlüyü 12 metrədək olan yaşayış evlərinə münasibətdə isə torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənəd də təqdim olunmalıdır. Hündürlüyü 12 metrdən çox olan yaşayış evlərinə münasibətdə torpaq sahəsi və layihəyə dair sənədlərdə əlavə həm də müvafiq icra hakimiyyəti orqanının tikilinin inşa edilməsinə icazə barədə qərarı və istismara qəbul aktı da təqdim olunmalıdır. Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsi qüvvəyə mindikdən sonra inşa edilmiş fərdi yaşayış evinin qeydiyyatı üçün, tikintisinə icazə tələb olunandırsa:

1) torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət, icarə və ya istifadə hüququnu təsdiq edən sənəd; 2) tikintiyə icazə verilməsi barədə qərar; 3) tikinti layihəsinin memarlıq-planlaşdırma bölməsi; 4) tikinti obyektinin istismarına icazə tələb olunur. Məlumatlandırma icraatının tətbiq edildiyi yaşayış evləri üçün isə: 1) torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət, icarə və ya istifadə hüququnu təsdiq edən sənəd; 2) tikinti layihəsinin memarlıq-planlaşdırma bölməsi; 3) sifarişçi tərəfindən tikinti başa çatdıqdan sonra tikinti barədə məlumatlandırılan orqana (quruma) sifarişli poçt göndərişi ilə və ya bilavasitə məlumat verilməsini təsdiq edən sənəd təqdim edilir. Mənzillər üzərində hüquqların qeydiyyatı üçün isə tələb olunan sənədlər bunlardır: 1) “Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 8.0.11-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi qüvvəyə minənədək (2009-cu il oktyabrın 1-dək) dövlət və ya ictimai mənzil fondundan yaşayış sahəsinin verilməsinə dair müvafiq icra hakimiyyəti orqanının sərəncamı, order və ya mənzil kirayəsi müqaviləsi (bu 3 sənəddən hər hansı biri); 2) mənzili özəlləşdirməyə razılıqları barədə ərizəçi ilə birlikdə yaşayan, həmin mənzilə hüququ olan 18 yaşı tamam olmuş, həmçinin müvəqqəti olaraq başqa yerə getməsi ilə əlaqədar mənzilə hüququ saxlanılan şəxslərin ərizəsi; 3) mənzilə hüququ olan şəxslər və mənzilin kommunal-məişət vəziyyəti barədə mənzil istismar təşkilatının arayışı. MTK tərəfindən inşa olunmuş və istismara qəbul edilmiş binada yerləşən mənzillə bağlı isə: 1) Mənzilin verilməsi barədə MTK üzvlərinin ümumi yığıncağının qərarı; 2) Maliyyə arayışı (bu arayış mənzilə dair pay haqqının ödənildiyini və borcun olmadığını göstərir) təqdim edilir. Qanun işləmirsə Beləliklə, hər şeyin aydın şəkildə isbat olunduğu hüquqi sənədlər var, dövlət reyestrindən rahat istifadə etmək üçün də imkanlar yaradılıb. Bəs əmlak alış-verişi sahəsində bu qədər dələduzluq və fırıldaqçılıq haradandır? R.Osmanlı qeyd edib ki, bazarda əyri yollarla əldə edilən daşınmaz əmlaklar hələ də az deyil: “Məsələn, bələdiyyələrin satdığı torpaq sahələri qanunsuz, hərraca çıxarılmadan satılır və reyestrə salına bilməz. Eyni şeyi yeni yaşayış binalarda tikinti şirkətilə vətəndaş arasında daxili müqavilə ilə satılan mənzillər barədə də söyləmək olar. Bunların əksəriyyəti ilkin qeydiyyat arayışına da malik deyil”.

Hazırkı problemlərin daha çox qanunlardakı boşluqlarla yox, mövcud qanunların lazımınca yerinə yetirilməməsilə bağlı olduğu da qeyd edildi. “Mülki Məcəllədə 2018-ci ilin 1 iyul tarixindən MTK-ların əmlaklarını satmalarına dair yeni qaydalar göstərilib. Orada tikinti şirkətləri tərəfindən mənzil satışları zamanı, o cümlədən ödənişlə bağlı hansı qaydalara əməl etməli olduğu aydın göstərilir. Həmin qaydalarda mənzillərin ilkin qeydiyyatına dair arayış almaq da var. Həmin arayış da məlumdur ki, Dövlət Əmlak Məsələləri Xidməti tərəfindən verilir”, – deyə Mərkəz rəhbəri qeyd edib. Beləliklə, MTK mənzil satarkən DƏMX-ni xəbərdar etməli, notarial qaydada müqavilə bağlayıb dövlət qeydiyyatına dair elektron arayış almalıdır. Həmin arayışa əsasən mənzil alıcısı MTK qarşısında bütün öhdəliklərini yerinə yetirəndən sonra çıxarış, MTK isə istismar icazəsinə dair akt ala bilər. Lakin bizdə düzgün yazılan qanunların həyatda tətbiqinin illərlə yubanmasını dəfələrlə görmüşük. Daşınmaz əmalk məsələlərinə cavabdeh qurumların yenidən qurulmasından sonra keçirilən islahatlar nəticəsində bunların da həllini tapacağına, nəticədə Azərbaycanda daşınmaz əmlak bazarının nəinki ölkə vətəndaşları, əcnəbilər üçün də cəlbedici hala gələcəyinə inanmaq istərdik. Qulu Nuriyev, ekspert