Torpaqşünaslıq

– sədr

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

• Respublika torpaqları üçün avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin yaradılması, aqroekoloji sistemin əsas göstəricilərinin müqayisəli təhlili və Azərbaycan torpaqlarının elektron xəritələrinin tərtibi;

• Respublika torpaqlarının meliorativ səciyyəsi, duzluluq dərəcəsi və kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı arasında əlaqənin tədqiqi.

• Torpaq proseslərinin idarə olunmasının elmi əsasları;

• Torpaqların eroziyadan mühafizəsi, pozulmuş torpaqların münbitliyinin bərpası və torpaqların səmərəli istifadəsinin elmi əsasları;

• Suvarmada suya qənayət edən texniki sistemlərin yaradılması, istehsalatda tətbiqi, elmi-tədqiqat, təcrübi konstruktor, layihə- axtarış, texnoloji sınaq işlərinin həyata keçirilməsi;

• Eroziyanın və onun inkişaf etmə intensivliyinin öyrənilməsi əsasında hər bir torpaq-bitki sistemi üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış torpaqdan istifadə təlimatlarının işlənməsi;

Relyefin plastikası və kompüter texnologiyası əsasında Abşeronda müəyyənləşdirilmiş 7 tip üzrə torpaq örtüyü strukturlarının ekoloji qiymətləndirmə xəritəsi (Miqyas 1:100000) hazırlanmışdır (akad. Q.Ş.Məmmədov, V.H.Həsənov).

Lənkəran torpaqlarında aparılmış çoxillik fundamental tədqiqatlar nəticəsində torpaqların ekoloji qiymətləndiril-məsinin yeni konsepsiyası irəli sürülmüş, torpaqların aqroekoloji əsasda bonitirovkasının aparılmasının yeni yanaşma üsulları əsaslandırılmış, münbitlik göstəriciləri üzərində ekoloji monitorinqin təşkili proqramı işlənilmişdir. Respublikada ilk dəfə olaraq “Azərbaycanın Torpaq Atlası” hazırlanıb çap olunmuşdur. (akad.Q.Ş.Məmmədov və baş.)

Azərbaycanda torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial iqtisadi və ekoloji əsasları işlənilmişdir. Torpaq-kadastr rayonları üzrə torpaqların bonitirovkasının metodiki əsasları və torpaqların ekoloji münbitlik modeli parametrlərinin təkmilləşdirilməsi və dəqiqləşdirilməsi aparılmışdır.

“Azərbaycan Respublikasının Ekoloji Atlası” üç dildə, Azərbaycan, rus, ingilis dillərində nəşr edilmişdir. Xüsusi tematik məzmununun 11 bölmədən ibarət olmaqla Atlasda 1:500000 miqyasında 110-dan artıq xəritə verilmişdir (akad. Q.Ş.Məmmədov, M.Y.Xəlilov, S.Z.Məmmədova, 2009) Azərbaycanın aqroekoloji problemlərinin elmi-nəzəri və metodoloji aspektləri araşdırılmışdır.

Ekoloji – energetik qiymətləndirmə əsasında qış otlaq torpaqlarının yaxşılaşdırılması və müqayisəli qiymətləndiril-məsi aparılmışdır. Energetik və mikroelement göstəriciləri ekoloji şkalalar üzrə nəzərə alınaraq yarımsəhra landşaft kom-plekslərinin bonitet balı müəyyənləşdiril¬mişdir (akad. Q.Ş.Məmmədov, S.Z.Məmmədova, A.B.Cəfərov, A.F.Həsənova).

Torpaq münbitliyinin yüksəldilməsi, bitkilərin qida mad- dələri balansının və rejiminin idarə olunmasının ekoloji əsasları, regional gübrələmə sisteminin və torpaqların ağır metallarla çirklənmə səviyyəsi müəyyənləşdirilmişdir.

Qış otlaq torpaqlarınını və landşaft komplekslərinin bitki heyvan tələbatı nəzərə alınaraq differensial səviyyədə ekoloji-energetik qiymətləndirilməsi müəyyən edilmişdir.

Azərbaycan çay vadilərinin allüvial-hidromorf torpaqlarının morfogenetik diaqnostikası,təsnifatı müəyyən edilmiş və xəritələşdirilmişdir.

Respublikada üzvi tullantıların vermikompostlaşdırılması ( Eisenia Foetida soxulcanları vasitəsi ilə işlənməsi) nəticəsində yeni üzvi-mineral gübrə alınmış və onun müxtəlif aqrosenizlarda ( tərəvəz,taxıl,yem bitkiləri altında ) mineral gübrələr fonunda səmərəli norma və verilmə üsulları işlənib hazırlanmışdır.

Torpaqların ekoloji monitorinqi əsasında münbitlik parametrlərinin optimallaşdırılması ,snozların təbii vəziyyətinin saxlanılması və məhsuldarlığının artırılması yolları işlənilmişdir.

İlk dəfə olaraq Azərbaycanın “Torpaq üzvi karbon xəritəsi” hazırlanmış və müvafiq dünya xəritəsinə inteqrasiya edilmişdir.

– sədr

– sədr müavini

– katib

– üzvləri

Quliyev Əlövsət Gülüş oğlu

Rüstəmov Yasin İsmayıl oğlu

Hüseynova Sultan Məhərrəm qızı

Axundova Əminə Bağır qızı

Babayev Məhərrəm Pirverdi oğlu

Cəfərov Əli Musa oğlu

Əliyev Zakir Hüseyn oğlu

İsmayılov Amin İsmayıl oğlu

Məmmədov Məmməd İsa oğlu

Həsənov Vilayət Həsən oğlu

Mehdiyev Hüseyn Cəlal oğlu

Xəlilov Fərrux Cəlal oğlu

Məmmədova Sara Zilfi qızı

Məmmədova Mirvari Nurəddin qızı

Mustafayev Mustafa Qılman oğlu

Məmmədov Zaman Rəşid oğlu

Nadirov Nadir Hüseynbala oğlu

Sadıqov Fərhad Ələkbər oğlu

Səmədov Pirverdi Əhməd oğlu

Süleymanov Niyazi Ramiz oğlu

Talıbova Sevda Talıb qızı

– sədr

– sədr müavini

– katib

Yelmarlı Tərlan İlham oğlu

Şərifova Nərmin Rəcəb qızı

Tağıyeva Səbinə İlham qızı

Həsənova Türkan Allahverdi qızı

Əhmədova Aynurə Fazil qızı

Məmmədova Günay İsrafil qızı

İsaqova Vüsalə Qüdrət qızı

Süleymanova Aynur Vaqif qızı

Rəhimova Şəbnəm Ehtiram qızı

Qiyasova Xəyalə Mirzəşah qızı

Məmmədova Roza Nazim qızı

Məmmədov Mürsəl Rəhim oğlu

Hacıyeva Günel Əli qızı

Vəliyeva Aygül Tahir qızı

Məhərrəmova İncə Pənah qızı

Xanlarova Türkan Həqiqət qızı

Nəsirova Zərnigar Ədalət qızı

Məmmədova Şəlalə Abuzər qızı

Feyzullayeva Zərifə fərhad qızı

Həsənova Günay Fikrət qızı

Orucova Afət Lətif qızı

Quliyeva Aydan Həqiqət qızı

Cahangirova Günay Ramazan qızı

Axundzadə Həbib İlham oğlu

Mirzəli – Ağatagı Günel Rahib qızı

Məmmədova Günel Elman qızı

Xudai Aysel Allahverdi qızı

Əliyeva Zəhra Turab qızı

Adıgözəlli Cəmilə İlqar qızı

Həsənova –Babazadə Rəna Ələkbər qızı

Səlimbəyli Aydan Yusif qızı

Hüseynov Nazim Rasim oğlu

Məmmədova İlahə Yusif qızı

Dadaşova Aytac Şakir qızı

Yüzbaşova Nuranə Şahverdi qızı

Qasımova Vəfa Adil qızı

Əlisoy Nərmin Habil qızı

Qasımov Qəni İbrahim oğlu

Babayeva Leyla Akif qızı

Nəcəfova Nərmin Zakir qızı

Cəlili – Azəri İlkin Calal oğlu

Gözəlzadə Əli Elsəvər oğlu

Mirzəyeva Mafilə Yavər qızı

Baxışov Dəyanət Rahim oğlu

Süleymanova Fəridə Fərahim qızı

Sərdarlı Fidan Ramiz qızı

– sədr

– sədr müavini

– elmi katib

Əlövsət Gülüş oğlu Quliyev

Eyvaz Mülki oğlu Eyvazov

Azad Məmmədqulu oğlu Kərimov

Ağayev Nizami Adil oğlu

Aslanov Hamlet Qurbanəli oğlu

Aslanov Həsənəli Əsəd oğlu

Babayev Məhərrəm Pirverdi oğlu

Əhmədov Əli Rəcəb oğlu

Gərayzadə Akif Paşa oğlu

Gülalıyev Çingiz Gülalı oğlu

Həsənov Sabir Tehran oğlu

Xəlilov Telman Abdul Həmid oğlu

İsmayılov Amin İsmayıl oğlu

İsmayılov Nəriman Məmməd oğlu

Məmmədov Qərib Şamil oğlu

Məmmədova Sara Zülfi qızı

Mustafayev Mustafa Qılman oğlu

Rüstəmov Yasin İsmayıl oğlu

Sadıqova Nərminə Abel qızı

– sədr

– sədr müavini

– katib

Məmmədov Məmməd İsa oğlu

Əhmədova Solmaz Mahmud qızı

Torpaqşünaslıq

Torpaqşünaslıq və aqrokimya ixtisası bir – birinə yaxın olan 2 ixtisasın birləşməsidir. II kursdan sonra tələbələr öz istəklərinə uyğun olaraq bölünürlər. Onların hər birinin qısa təsvirinə nəzər salaq :

• ➝ Torpaqşünaslıq – Torpaqşünaslıq torpağı xüsusi təbiət cismi kimi, istehsal vasitəsi kimi, insan əməyinin tətbiq və akkumulyasiya (cəmlənməsi) edildiyi predmet kimi, həmçinin müəyyən dərəcədə bu əməyin məhsulu kimi öyrənir. Tоrpaqşünaslığın ən çox əhəmiyyət kəsb edən bölmələri aşağıdakılardır: torpağın formalaşması və inkişafı (genezisi) haqqında təlim; torpaq örtüyünün ətraf mühitlə (tоrpаq coğrafiyası) qarşılıqlı əlaqədə olan bütöv məkan törəməsi olması haqqında təlim; torpaq və torpaq örtüyünün münbitliyi və onun aqrotexniki və meliorativ metodlarla tənzim edilməsinin prinsipləri haqqında təlim.
• ➝ Aqrokimya – Aqrokimya kənd təsərrüfatı bitkilərinin qidalanması prosesində bitki, torpaq və gübrə arasındakı qarşılıqlı əlaqələri öyrənən elmdir. Aqrokimya fənninin görkəmli nümayəndəsi olan Dmitri Nikolayevic Pryanişnikovun təyininə görə həmin fənnin başlıca vəzifəsi əkinçilikdə maddələrin dövriyyəsini öyrənmək, torpaq və bitkidə əmələ gələn kimyəvi proseslərə təsir tədbirlərini aşkar etməkdən ibarətdir ki, bunlar vasitəsi ilə bitkilərin məhsulunu yüksəltmək və ya onun tərkibini dəyişdirmək olar. Maddələrin bu dövriyyəsinə insanların müdaxiləsində əsas vasitə gübrələr hesab olunur. Biologiya ilə maraqlananlar üçün uyğun sahədir.

İxtisasın tarixi

Torpaqşünaslıq bir elm (təlim) kimi XIX əsrin sonlarında tanınmış rus alimləri Vasili Dokuçayev və Pavel Kostıçyevin əməyi nəticəsində Rusiyada yaranmışdır. 1836-cı ildən başlayaraq kənd təsərrüfatı bitkilərinin, gübrələrin aqrokimyəvi analizini aparmışdır. İlk dəfə ölkəmizdə tədrisi isə 1919 – cu ildən başlamışdır.

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)

Torpaqşünaslıq :

• ➝ Torpağın parametrlərinin dəyərləndirilməsi;
• ➝ Torpaqda gedən proseslərə bələd olmaq;
• ➝ Torpağın münbitliyinin formalaşması;
• ➝ Torpağın məhsuldarlığının artırılması;
• ➝ Torpağın inkişafına təsir edən mənfi amilləri təyin etmək və aradan qaldırılması yollarını müəyyən etmək;
• ➝ Torpaq örtüyünün kənd təsərrüfatında istifadəsi şəraitində dəyişkənliyini analiz etmək.

Aqrokimya :

• ➝ Kənd Təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının yüksəkdilməsi;
• ➝ Məhsulun keyfiyətinin artırılması;
• ➝ Torpaqda və bitkilərdə gedən səmərəli dəyişkənliyi tədqiq etmək və ona uyğun həll yolunun tapılması;
• ➝ Bitkilərin qidalanma qanunauyğunluqlarının müəyyən edilməsi;
• ➝ Torpaq münbitliyinin kimyasının analizi;
• ➝ Əkinçilikdə qida maddələrinin dövriyyəsi;
• ➝ Gübrələrin səmərəli tətbiq edilməsi;
• ➝ Bitkilərin ziyanverici və xəstəliklərdən kimyəvi üsullarla mühafizə edilməsi.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

• ➝ Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
• ➝ Bakı Dövlət Universiteti
• ➝ Lənkəran Dövlət Universiteti
• ➝ Naxçıvan Dövlət Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

Torpaqşünaslıq :

• ➝ Torpaq analizi laboratoriyaları
• ➝ Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi
• ➝ Kənd Bələdiyyələri
• ➝ Daşınmaz əmlak müəssisələri
• ➝ Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidməti
• ➝ Xəritəçəkmə üzrə

Aqrokimya :

• ➝ Aqronomluq üzrə
• ➝ Aqrokimya laboratoriyası
• ➝ Əkinçilik Elmi Tədqiqat İnstitutu

Hər iki sahəyə aid iş yerləri :

• ➝ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi
• ➝ Qida Təhlükəsizliyi İnstitutu
• ➝ Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

Bu ixtisas üzrə xüsusi bacarıqlara ehtiyac yoxdur. Zəruri təməl kompetensiyalar isə bunlardır :

• ➝ Məsuliyyətli olmaq;
• ➝ Analitik düşüncə;
• ➝ Məntiqi təfəkkür;
• ➝ Komanda ilə işləmə bacarığı;
• ➝ Təşkilatçılıq bacarıqları;
• ➝ Qeyri-standart vəziyyətlərdə qərar qəbul etmək bacarığı;
• ➝ Detallara diqqət yetirməyi bacarmaq;
• ➝ Daim öyrənmək bacarığı;
• ➝ Müşahidə bacarığı;
• ➝ Fiziki dözümlülük;
• ➝ Stressə dözümlülük;
• ➝ Punktuallıq;
• ➝ Dəqiqlik;

İxtisasın gələcəyi

Torpaq tükənməyən resursdur. Bu baxımdan onun öyrənilməsi və dəyişikliklərin tədqiq edilməsi zəruridir. Qeyri – neft sənayesinin bütün sahələrinin əsas resurslarından olan torpaq bütün dövrlər üçün aktual və əhəmiyyətli məsələdir.

Əmək haqqı

Torpaqşünaslıq :

• ➝ Dövlət müəssisələrində – 350 – 600 AZN
• ➝ Özəl müəssisələrdə – 500 – 1500 AZN

Aqrokimya :

• ➝ Dövlət müəssisələrində – 300 – 500 AZN
• ➝ Özəl müəssisələrdə – 300 – 2500 AZ