Azərbaycan dil tarixi

4) интенсивность, активность; развитие, сдвиг. İşində canlanma kimin, nəyin оживление в работе кого, чего, iqtisadiyyatda canlanma nəzərə çarpır (hiss olunur) чувствуется оживление в экономике, mədəni həyatda canlanma оживление в культурной жизни, nəzərə çarpacaq bir canlanma заметное оживление

Heydər Əliyev Azərbaycan dili haqqında

Ana dilimiz müstəqil Azərbaycanın, Azərbaycan xalqının ən böyük milli sərvətidir.

Hər bir dili yaşadan və inkişaf etdirən onun xalqıdır. Dilimiz zəngindir, çox ahəngdar dildir, dilimizin söz ehtiyatı çox böyükdür. Şəxsən mən bu dili sevirəm.

Azərbaycan xalqının dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir.

Gənclərimiz tariximizi, dilimizi, mədəniyyətimizi və dini dəyərlərimizi yaxşı bilməlidirlər.

Məhəmməd Füzulinin ən böyük xidmətlərindən biri də dövrünün və ondan sonrakı dövrün mürəkkəb proseslərinə baxmayaraq türk dilini, ana dilini yaşatmasından, onu yüksəklərə qaldırmasından ibarətdir.

Hər bir Azərbaycan vətəndaşı, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini bilməlidir.

Bütün xalqlarda olduğu kimi, Azərbaycan xalqının ana dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir.

Mən fəxr edirəm ki, türk dillərinə mənsub olan Azərbaycan dili bu qədər bədii ifadələrlə doludur və biz həyatın bütün sahələrinə aid olan fikirlərimizi öz ana dilimizdə ifadə edə bilərik.

İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə malik olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalmış bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir. Bu onun müqəddəs vətəndaşlıq borcudur.

Mən bu gün böyük iftixar hissi ilə deyə bilərəm ki, Azərbaycan dili XX əsrdə böyük inkişaf yolu keçmişdir. İndi baxın bizim dilimiz nə qədər zəngindir, nə qədər məlahətlidir, nə qədər şirindir və bütün fikirləri ifadə etməsi üçün nə qədər söz ehtiyatlarına malikdir. Biz Azərbaycanda Azərbaycan dilinin hakim olmasını, Azərbaycan dilinin getdikcə inkişaf etməsini təmin edəcəyik.

Xalqımız əsrlər boyu böyük sınaqlardan, çətinliklərdən keçmiş, ancaq öz mənliyini, milliliyini, öz dilini itirməmişdir.

Biz indi müstəqil dövlət kimi, azad xalq kimi öz dilimizlə – Azərbaycan dili ilə fəxr edirik.

Azərbaycan dili bizi keçmişdə də, indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir.

Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir.

Öz ana dilini bilməyən adamlar şikəst adamlardır.

Biz əcdadlarımıza daim minnətdar olmalıyıq, ona görə ki torpaqlarımız, ərazimiz cürbəcür şahlıqların, sultanlıqların, xəlifələrin, dövlətlərin əlinə keçdiyi vaxtlarda da dilimiz ölməyib, yaşayıb. Onu xalq yaşadıbdır.

Biz türkdilli xalqların ailəsinə mənsub olan bir xalqıq. Ancaq bunun çox şaxələri var. Bunun bir şaxəsi də Azərbaycan dilidir. Biz bunu təsdiq etmişik və bu artıq bütün ictimaiyyət tərəfindən qəbul olunubdur.

Hər bir millətin dili onun üçün çox əzizdir. Bizim üçün Azərbaycan dili, ana dilimiz həddindən artıq əzizdir. Çünki çox illər ana dilimiz, Azərbaycan dili həyatımızda geniş yer ala bilməmişdir. Amma buna baxmayaraq hər bir azərbaycanlı dilin qorunub saxlanılmasında az da olsa, çox da olsa, xidmətlərini göstərmişdir. Xüsusən bizim yazıçılarımız, ədəbiyyatşünaslarımız, şairlərimiz o ağır dövrdə Azərbaycan dilinin yaşamasında böyük xidmətlər göstərmişlər.

VƏ DİGƏR.

• “Qanlı tarix – Xocalı soyqırımı” videoçarxı xarici KİV-də Bir sıra aparıcı dünya xəbər portalları – Salvadorun “reflexionesinternacionalessv” , İrlandiyanın “EU Reporter” , Türkiyənin “detayhaberler.com”, “igdirim76.com”, Əlcəzairin “alharir.info”, İraqın “afkarhura.com”, İranın “AzTurk.News” 09 Mart 2023
• Sabir Rüstəmxanlının şeirləri İspaniya ədəbiyyat portalında İspaniyanın populyar “Alquibla” ədəbiyyat portalı Dövlət Tərcümə Mərkəzinin “Azərbaycan ədəbiyyatı beynəlxalq virtual aləmdə” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının 03 Mart 2023
• “Macar etüdləri” kitabı nəşr olundu Dövlət Tərcümə Mərkəzinin yeni nəşri “Macar etüdləri” kitabı işıq üzü görüb. 27 Fevral 2023

tarixi

6) наука, изучающая последовательное развитие, последовательные изменения какой-л. области природы, культуры, знания. Azərbaycan dilinin tarixi история азербайджанского языка, musiqi tarixi история музыки, teatr tarixi история театра

7) совокупность фактов и событий, связанных с кем-, ч ем-л. Operanın yaranma tarixi belədir такова история создания оперы, tanışlığın tarixi история знакомства

8) происшествие, событие, случай. Tarixi uzundur длинная история

9) отдалённое время с его событиями, происшествиями, прошлое. Bu kitab bizim üçün artıq bir tarixdir эта книга для нас – уже история, onun faciəli tarixi var его история трагична

2. дата, число (пометка на документе, письме и т.п. о времени его написания). Məktubun tarixini qoymaq поставить дату (число) на письме, датировать письмо, əmrin tarixi дата приказа

3. летосчисление (система определения времени по годам от какого-л. условленного момента). Azərbaycan teatrının tarixi 1873-cü ildən başlanır азербайджанский театр начинает своё летосчисление с 1873 г

прил. исторический. Tarix fakültəsi исторический факультет, tarix elmi историческая наука

◊ tarix boyu на протяжении истории; tarixdə görünməmiş невиданный в истории; tarixə yazılmaq вписаться в историю; tarixin təkərlərini geri döndərməyə çalışmaq стараться, попытаться повернуть колесо истории вспять; canlı tarix живая история; tarix susur kim, nə haqqında история умалчивает о ком, о чём; tarix açmaq пространно рассказывать о чём-л.; tarixdə adı qalanlar великие мира сего; tarixdə iz qoyanlar оставившие след в истории

сущ. памятник:

1. архитектурное или скульптурное сооружение в память какого-л. лица, события. Sabirin abidəsi памятник Сабиру, abidə qoymaq поставить памятник, abidənin qoyulması сооружение памятника

2. сооружение на могиле в память умершего

3. предмет материальной культуры прошлого. Tarixi abidə исторический памятник, qədim abidələr древние памятники, memarlıq abidəsi памятник архитектуры

4. произведение древней письменности. Yazılı abidələr письменные памятники, mədəniyyat abidələri памятники культуры

1) изготовление, производство. Məhsul buraxılışı выпуск продукции
2) тех. выпускание расплавленного металла из доменной печи. Ərintinin buraxılışı выпуск плавки
3) тех. количество расплавленного металла, выпущенного за один раз из доменной печи (плавка)

4) выход в обращение (денежных знаков, ценных бумаг и т.п. ). Lotereya biletlərinin buraxılışı выпуск лотерейных билетов

5) группа лиц (курс, класс), окончивших учебное заведение одновременно. Bizim buraxılış наш выпуск, Universitetin keçənilki buraxılışı прошлогодний выпуск Университета

6) отчисление из учебного заведения по завершении обучения. Bu il bizim fakültədə buraxılış olmayacaq в этом году на нашем факультете не будет выпуска, şagirdlərin buraxılışı sabah olacaqdır выпуск учащихся состоится завтра

7) издание, печатание. Qəzetin buraxılışı выпуск газеты
2. пуск. Obyektin buraxılışı пуск объекта
3. отпуск. Dərman buraxılışı отпуск лекарств(а)
4. выход. Buraxılış tarixi дата выхода
1. выпускной

1) относящийся к выпуску учашихся из учебного заведения. Buraxılış imtahanları выпускные экзамены, buraxılış axşamı выпускной вечер

2) предназначенный для выхода (жидкости, газа, расплава, металла и т.п. )
2. пусковой. Buraxılış obyekti пусковой объект
3. пропускной. Nəqliyyatın buraxılış qabiliyyati тех. пропускная способность транспорта
4. отпускной. Buraxılış qiyməti отпускная цена
5. выходной. Buraxılış göstəriciləri библ. выходные данные

1. восстановление (приведение чего-л. в прежнее состояние). Xalq təsərrüfatının bərpası восстановление народного хозяйства, müharibədə dağılmış şəhərlərin bərpası восстановление разрушенных войной городов

2. реставрация (произведений искусства). Şəkillərin bərpası реставрация картин, qədim abidələrin bərpası реставрация древних памятников

1. восстановительный. Bərpa dövrü восстановительный период, bərpa işləri восстановительные работы; bərpa cərrahlığı восстановительная хирургия

2. реставрационный. Bərpa işləri реставрационные работы
◊ bərpa etmək: 1. восстанавливать, восстановить

1) возрождать, возродить. Yolları bərpa etmək восстановить дороги, sənaye və nəqliyyatı bərpa etmək воостановить промышленность и тарнспорт

2) перен. возвращать, вернуть в прежнее общественное и правовое положение. Vəzifəsinə bərpa etmək воостановить в должности

3) воспроизводить, воспроизвести. Yaddaşında bərpa etmək воостановить в памяти; 2. реставрировать. Tarixi abidəni bərpa etmək реставрировать исторический памятник; bərpa olmaq (olunmaq)

1. восстанавливаться, быть воостановленным
2. возрождаться, быть возрожденным. Qədim rəqslər bərpa olunur возрождаются старинные танцы
3. реставрироваться, быть реставрированным
2. собир. человечество. Bəşər tarixi история человечества

1. свет, вселенная, земной шар. Bütün cahanda во всем мире, bütün cahanı dolaşmaq (gəzmək) объездить (объехать, облететь) весь мир, cahana yaymaq распространять по всему миру (свету), cahanda məşhur известный во всем мире, rüsvayi cahan olmaq опозориться на весь мир, cahana səs salmaq греметь по всему миру, прославиться на весь мир, cahanda tayı olmamaq не иметь себе равных во всем мире, cahana car çəkmək объявить на весь мир, cahanda birinci первый в мире

2. человеческое общество, население на земном шаре. Bütün cahan bilir ki … весь мир знает, что …; cahan bu qanunsuzluğu görmür ki? разве мир не видит этого беззакония?

3. земная жизнь в противоположность неземной, потусторонней (согласно религиозным представлениям). Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam (Nəsimi) во мне вместятся оба мира, но в этот мир я не вмещусь (Насими)

4. жизнь (время от рождения до смерти). Fani cahan бренный мир, işıqlı cahan светлый мир

прил. мировой (такой, который охватывает весь мир, имеет значение для всего мира). Cahan tarixi мировая история, Birinci cahan müharibəsi Первая мировая война

1
сущ. от глаг. canlanmaq: l. оживление:
1) мед. возвращение к жизни. Toxumaların canlanması (dirilməsi) оживление тканей

2) выход из состояния вялости, апатии, безразличия. Tonqal başında bir canlanma var idi у костра было такое оживление

3) наполненный жизнью, движением; суета, возбуждение. Salonda canlanma оживление в зале, məktəbi canlanma bürüdü школу охватило оживление, küçələrdə böyük bir canlanma var улицы полны оживления

4) интенсивность, активность; развитие, сдвиг. İşində canlanma kimin, nəyin оживление в работе кого, чего, iqtisadiyyatda canlanma nəzərə çarpır (hiss olunur) чувствуется оживление в экономике, mədəni həyatda canlanma оживление в культурной жизни, nəzərə çarpacaq bir canlanma заметное оживление

5) прилив сил, бодрости (после болезни, отдыха и т.п. )
6) восстановление жизненных сил, возрождение. Ölkənin canlanması оживление страны
7) пробуждение. Təbiətdəki canlanma оживление в природе
8) появление живого, жизнерадостного выражения в глазах, на лице

9) возрождение, возникновение вновь (о чувствах, мыслях, представлениях и т.п. ). Xəyalında canlanma kimin оживление в памяти чьей, xatirələrdə canlanma оживление в воспоминаниях

2. воссоздание, воплощение, воспроизведение. Bədii obrazlarda canlanma воплощение в художественных образах, tarixi hadisələrin canlanması воссоздание исторических событий

2
сущ. от глаг. canlanmaq 2
1
1. оживать, ожить:
1) возвращаться, вернуться к жизни, стать снова живым, воскресать; воскреснуть

2) обретать, обрести чувствительность, способность действовать (о частях тела). Elə bil gözləri yenidən canlandı будто снова ожили глаза

3) испытывать, испытать прилив сил, бодрости; оживляться. İstirahətdən sonra canlanmaq ожить после отдыха

4) восстанавливать, восстановить свои жизненные силы, возрождаться, возродиться

5) повеселеть, оживиться (выйти из состояния вялости, прийти в бодрое, приподнятое настроение). Məclis canlandı компания оживилась

6) пробуждаться, пробудиться (о природе). Təbiət canlandı природа ожила (оживилась), yağışdan sonra əkinlər canlandı после дождя посевы ожили

7) проявляться, проявиться с новой силой, возродиться. Hisslər canlandı (oyandı) чувства ожили (пробудились)

8) о появлении живого, жизнерадостного выражения в глазах, на лице; оживиться (становиться, стать ярче, живее, выразительнее). Sifəti təbəssümlə canlandı лицо оживилось улыбкой, gözləri sevinc işığı ilə canlandı глаза оживились светом радости

9) вновь возникать, возникнуть, возрождаться, возродиться (о чувствах, представлениях и т.п. ). Xatirələr canlandı воспоминания ожили, xəyalında canlanmaq kimin ожить (оживиться) в памяти чьей; yenidən canlanmaq вновь ожить (воскреснуть), hadisə bütün təfsilatı ilə canlandı происшествие ожило во всех деталях

2. открываться, откры ться, предстать взору (о панораме, виде, пейзаже и т.п. ). Gözlərim önündə ucsuz-bucaqsız düzlər canlandı перед моим взором открылись бескрайние просторы, qarşımızda gözəl mənzərə canlandı перед нами предстала красивая панорама

3. оживляться, оживиться:

1) становиться, стать более интенсивным, деятельным. Dərnəyin fəaliyyəti (işi) canlandı оживилась работа кружка, ticarət canlandı оживилась торговля, əlaqələr canlanır связи оживляются

2) наполняться, наполниться жизнью, движением, деятельностью, стать шумным; оживать, ожить. Qatar gəldi, vağzal canlandı поезд прибыл, вокзал оживился, şəhər canlandı город оживился

3. воссоздаваться, быть воссозданным (быть творчески воспроизведенным, изображенным). Tarixi hadisələr ekranda canlandı исторические события воссозданы на экране

4. воплощаться, быть воплощённым в чём-л. Bədii obrazlarda canlanmaq быть воплощенным в художественных образах

5. возрождаться, возродиться. Sənaye canlanır (dirçəlir) промышленность возрождается
2
1. здороветь, поздороветь
2. полнеть, пополнеть; толстеть, потолстеть

прил. многотомный (состоящий из многих или нескольких томов). Çoxcildli əsər многотомное произведение, çoxcildli ədəbiyyat tarixi многотомная история литературы, çoxcildli nəşr многотомное издание, çoxcildli lüğət многотомный словарь, çoxcildli istintaq materialları многотомные следственные материалы, Nizami əsərlərinin çoxcildli külliyyatı многотомное собрание сочинений Низами

См. также в других словарях:

• tarixi — sif. <ər.> 1. Həqiqətən olmuş, həqiqətə uyğun olan, uydurma olmayan. Tarixi fakt. Tarixi şəxsiyyət. Tarixi şərait. 2. Tarix üçün əhəmiyyəti olan, tarixə daxil olmuş; əhəmiyyətli, əlamətdar. Tarixi qurultay. – Bakı ən mühüm, ən tarixi günlər … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• tarixi — ə. 1) tarixə aid olan, tarixdə olan; 2) tarixdə tayıbərabəri olmayan; qeyri adi, fövqəladə … Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında islənən ərəb və fars sözləri lüğəti
• tarixi-hicri — is. <ər.> Hicri tarix (Məhəmmədin Məkkədən Mədinəyə köçdüyü vaxtdan hesablanan müsəlman təqvimi) … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• tarixi-miladi — is. <ər.> Miladi tarix (İsanın anadan olduğu gündən hesablanan təqvim) … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• Cäğfär Taríxı — The Cäğfär Taríxı (Tatar Cyrillic: Җәгъфәр тарихы, pronounced [ʑæɣˈfær tʌrɯɪˈxɯ]; Russian: Джагфар Тарихы, in English generally Djagfar Tarikhy, via the Russian transliteration of the Tatar name; Tatar for History of Cäğfär) is a controversial… … Wikipedia
• müqayisəli-tarixi — sif. Hadisələrin tarixi və müqayisəli öyrənilməsinə əsaslanan. Müqayisəli tarixi üsul. Müqayisəli tarixi dilçilik … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• müvərrəxən — ə. tarixi yazıldığı halda, tarixi qoyularaq … Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında islənən ərəb və fars sözləri lüğəti
• tarix — is. <ər.> 1. Bir hadisənin baş verdiyi, cərəyan etdiyi vaxt; keçmiş həyata aid olub adamların hafizəsində qalmış fakt və hadisələrin məcmusu. Tarixin təcrübəsi göstərir ki. . . Məsələnin tarixi. – <Nüşabə:> Şanlı tariximiz görməmiş… … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• tarix — ə. 1) müəyyən işin görüldüyü vaxt (ay, gün və il); 2) həmin vaxtı göstərən rəqəm; 3) cəmiyyətin inkişafından bəhs edən elm. Tarixi din din tarixi; tarixi hicri hicri tarix (Məhəmməd peyğəmbərin Məkkədən Mədinəyə köçdüyü vaxtdan hesablanan… … Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında islənən ərəb və fars sözləri lüğəti
• tarixilik — is. 1. Hər hansı bir şey və ya hadisənin törəməsinin və inkişafının, onu doğuran konkret tarixi şəraitlə bağlı olaraq öyrənilməsi, hadisələrə tarixi yanaşma prinsipi. 2. Tarixi faktlarla uyğunluq, tarixən dəqiq və düz olma. Tarixi romanda… … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• qəsidə — ə. bir hadisəni və ya onun qəhrəmanını mədh edən mənzumə. Qəsidei qərra’ gözəl qəsidə, bədii cəhətdən yaxşı yazılmış qəsidə; qəsidei tarixi konkret tarixi hadisəyə həsr olunmuş qəsidə, tarixi qəsidə … Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında islənən ərəb və fars sözləri lüğəti