Geologiyanın mənası
Geologiya termininə verilən anlayışa istinad olaraq, 2 hissəyə bölündüyü görünə bilər:
Azərbaycan geologiyası
Azərbaycan Respublikasının ərazisi geologiya cəhətdən Alp qırışıqlıq qurşağına daxildir. Böyük və Kiçik Qafqazın cənub-şərq hissələrini və onları ayıran Kür dağarası çökəkliyini , həmçinin Orta Xəzər və Cənubi Xəzər çökəkliklərini əhatə edən müxtəlif quruluşlu qırışıq sistemlərdən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasında yer qabığının qalınlığı 38-55 km arasında dəyişir. Maksimum qalınlığı Böyük Qafqaz ərazisində, minimum qalınlığı Talış dağları ətəklərindədir. Ərazinin geologiya quruluşunda çökmə , vulkanogen-çökmə , vulkanogen və kontinental süxurlardan təşkil olunmuş Kembridən əvvəlki dövrdən başlayraq müasir dövr çöküntüləri daxil olmaqla bütün geologiya dövrlərin çöküntü kompleksləri iştirak edir. Respublikada ən çox Mezozoy və həmçinin Kaynozoy yaşlı evgeosinklinal , miogeosinklinal və molass çöküntülər yayılmışdır. Az sahədə Paleozoyun subplatforma çöküntüləri və Alp Paleozoy- Kembridən öncəki metamorfik süxurlar var. [1]
Azərbaycanın geologiya xəritəsi, 1881-ci il
Geologiyanın mənası
Geologiya belədir yer kürəsinin xarici və daxili forması ilə məşğul olan elm; onu təşkil edən fənlərin təbiəti və təlimləri; mənşəyindən bəri yaşadıqları dəyişikliklər və dəyişikliklər və mövcud vəziyyətində olduqları yer.
Geologiya termini yunan mənşəlidir γῆ / guê / və ya geo “torpaq” mənasını verən və -λογία / -logue / və ya loqotiplər “öyrənməyi” ifadə edən. Geologiya sözü ilk dəfə Jean-André Deluc tərəfindən 1778-ci ildə istifadə edilmiş və 1779-cu ildə Horace-Bénédict de Saussure tərəfindən termin olaraq daxil edilmişdir.
Geologiya termininə verilən anlayışa istinad olaraq, 2 hissəyə bölündüyü görünə bilər:
- xarici hissə yer qabığını və atmosfer qatının və biosferin proseslərini yaradan materialların öyrənilməsindən məsuldur və
- daxili hissə yer qabığında baş verən prosesləri və bunları yaradan səbəbləri araşdırır.
Biosferə də baxın.
Eynilə, geologiya da budaqlara bölünür, əsasları bunlardır:
- mineralogiya Adından da göründüyü kimi, yer qabığında mövcud olan qaya əmələ gətirən mineralları araşdırır,
- paleontologiya qalıqları və ya qalıqları fosil vəziyyətdə olan üzvi varlıqları araşdırır,
- hidrogeologiya yeraltı suların mənşəyini, əmələ gəlməsini və xüsusiyyətlərini, eləcə də torpaq və süxurlar ilə qarşılıqlı əlaqəsini araşdırmaqdan ibarətdir,
- vulkanologiya vulkanları və onların əmələ gəlməsini,
- seysmologiya zəlzələləri və daxili və yer səthində əmələ gələn seysmik dalğaların yayılmasını müşahidə edən elm, digər elmlər arasında.
20-ci əsrdə geologiyada ən əhəmiyyətli irəliləyiş nəzəriyyəsidir tektonik lövhələr və planetin yaşının qiymətləndirilməsi.
Tektonik lövhələr yer qabığının altında, xüsusən litosferdə, tektonik lövhələr ildə 2,5 sm sürətlə hərəkət edir, bu sürət tektonik lövhələrin hərəkətlərinin hiss olunmasına imkan vermir, lakin hərəkətlər meydana gəldikdə aralarında qəfil hadisələr meydana çıxa bilər kimi: seysmik, zəlzələ, sunami və digərləri.
- Litosfer
- Zəlzələ
- Qayaların dövrü.
Bununla birlikdə, geologiya ilə məşğul olan və ya xüsusi bir biliyə sahib olan insanlar olaraq bilinir geoloqlar.
Meksikada, geologiya sahəsində tədqiqatlar və tədqiqatlar aparmaq, həmçinin elmi mədəniyyət yetişdirmək və məlumatlandırmaq üçün Meksika Milli Muxtar Universitetinin Geologiya İnstitutuna sahibdirlər.
Tarixi geologiya
Tarixi geologiya ilə məşğul olan bir elmdir yer üzünün yarandığı gündən bu günə qədər öyrənilməsi, yuxarıda izah edilən paleontologiya elmi və süxurların öyrənilməsindən və şərh edilməsindən məsul olan elm təbəqəsi. Lakin tarixi geologiyanın geoxronologiyadan fərqli olduğu düşünülməlidir, çünki məqsədi tarixi geologiya keçmişdən bu günə qədər zamanında geoloji hadisələri sıralamaqdırBunun əvəzinə geoxronologiya bir fenomenin vaxtını müstəqil olaraq tapır.
Tarixi geologiyanın apardığı tədqiqatlardan bəhs edərək yer tarixi həqiqətlərə görə aşağıdakı dövrlərə ayrılır: Arxeozoy, Proterozoy, Paleozoy, Mezozoy və Kaynozoy.
Struktur geologiya
Struktur geologiya iş yer qabığını təşkil edən quruluş və süxurlar. Struktur geologiyanın apardığı tədqiqat aşağıdakı məqamlara riayət etmək məqsədi daşıyır: yarpaqların qaldırılması, mövcud süxurların deformasiyasının analizi və tektonik quruluşların tanınması: faylar, oynaqlar, qırışlar və bitkilər.
Azərbaycan geologiyası
Fəaliyyət istiqamətləri
Milli Geoloji Kəşfiyyat Xidmətinin mineral-xammal siyasəti sahəsində əsas funksiyası respublika iqtisadiyyatının tələbatını kəmiyyət və keyfiyyət baxımından ödəyə biləcək mineral-xammal bazasının genişləndirilməsi və səmərəli istifadəsi məqsədi ilə sistemləşdirilmiş (geoloji, regional geoloji, hidrogeoloji, mühəndis-geoloji planaalma, geokimyəvi, geoekoloji və s.) geoloji axtarış, axtarış-qiymətləndirmə, monitorinq işlərinin aparılmasından və təbii mühitdə baş verə biləcək fövqəladə təbiət hadisələrinin öyrənilməsi, proqnozlaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir.
“Yerin təki haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu”nun 28-ci maddəsində (Yer təkinin dövlət geoloji öyrənilməsi) qeyd olunur ki; “Azərbaycan Respublikasının mineral-xammal bazasının genişləndirilməsi və möhkəmləndirilməsini təmin etmək məqsədilə müntəzəm olaraq onun ərazisində yer təkinin dövlət geoloji öyrənilməsi həyata keçirilir. Dövlət geoloji öyrənilməsinin və xəritəalma işlərinin aparılması, faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı, qiymətləndirilməsi və kəşfiyyatı, yerin təkində baş vermiş proseslərin proqnozlaşdırlması, mineral-xammal bazası haqqında informasiyanın toplanması, sistemləşdirilməsi, saxlanılması və digər işlərin həyata keçirilməsindən ibarətdir”.
Bu strateji funksiyalar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2019-cu il 29 yanvar tarixli 500 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2019-2023-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”na, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2020-ci il 16 mart tarixli 1941 saylı Sərancamı ilə təsdiq edilmiş “Yer təkinin geoloji öyrənilməsinə və mineral-xammal bazasından səmərəli istifadəyə dair 2020-2024-cü illər üzrə Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi üzrə “Tədbirlər Planı”na və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 2 fevral tarixli 2469 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” çərçivəsində hazırlanması nəzərdə tutulan “2022-2026-ci illərə dair sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” layihəsinə uyğun həyata keçirilir.
Məlumdur ki, hal-hazırda işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası, gələcək inkişafının təmin olunması, zəruri infrastrukturun yaradılması və əhalinin doğma torpaqlarına qayıdışı istiqamətində genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirilir. Qeyd edilən ərazilərin zəngin iqtisadi potensialından, təbii sərvətlərindən səmərəli istifadə etməklə onların sürətli inkişafının təmin edilməsi “Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 07 iyul 2021-ci il tarixli Fərmanı əsasında davam etdirilir.
Milli Geoloji Kəşfiyyat Xidməti – Regional geoloji tədqiqatların mühüm nəticəsi respublika ərazisinin elmi cəhətdən əsaslandırılmış metallogenik rayonlaşdırılmasının həyata keçirilməsi, ayrılmış struktur formasiya zona və yarımzonalar çərçivəsində prioritet faydalı qazıntıların və onların başlıca sənaye tipli yataqlarının müəyyən edilməsidir. Tərtib edilmiş müxtəlif profilli geoloji xəritələr perspektivli planlaşdırmanın, proqnozlaşdırmanın və faydalı qazıntı yataqlarının axtarışının elmi-praktiki əsası rolunu oynayır.
Geoloji tədqiqatların aparılması yer təkinin geoloji, geofiziki, hidrogeoloji, mühəndis-geoloji, geokimyəvi, geoekoloji, geodinamik şəraitinin öyrənilməsinə, strateji və yaxud ənənəvi növ faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı üçün perspektiv sahələrin müəyyənləşdirilməsinə xidmət edir.
Похожие статьи
-
Azərbaycan respublikasının mustəqilliyinin əsasları
AZƏRBAYCAN DÖVLƏTİNİN ƏSASLARI Qanun qəbul olunduğu kündən qüvvəyə minir. Azərbaycan respublikasının mustəqilliyinin əsasları Azərbaycan Respublikası Ali…
-
Azərbaycan xalq cümhuriyyəti 1 cild
Azərbaycan Demokratik Respublikası Bir sözlə, son illər ərzində bütün istiqamətlər üzrə inkişaf, tərəqqi var. Sosial infrastrukturun inkişafı ilə bağlı…
-
Azərbaycan konstitusiyası 2017
Azərbaycan konstitusiyası 2017 B) Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını təmin etmək Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası – Test…
-
Azərbaycan kino tarixi oçerkləri
Azərbaycan kinosu 120: Tarixi, bu günü və inkişaf perspektivləri” Kinorejissor Rasim Ocaqov professional kinooperator kimi bir neçə filmdə işləmişdi….
-
Azərbaycan nəşriyyatı işi Müəlliflik müqaviləsində başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, çap məhsulunun yayımı naşir, yaxud onun nümayəndəsi buraxılışa icazə…
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.