Azərbaycanın antropogen landşaftları

1. Subnival və nival landşaft yüksək dağ zirvələrində dağ tundra iqlimində yaranıb. Torpaq yoxdur. Buzlaq mənşəli təknəvari dərələr, morenlər, karlar,sirklər səciyyəvidir. Böyük və Kiçik Qafqazın yüksək dağlığı üçün səciyyəvidir.

Landşaft

Landşaft – coğrafi təbəqənin eyni cinsli sahəsidir. Landşaft vahidləri sinif → yarımsinif → tip → yarımtip → növ ardıcıllığı ilə təsnif olunur, Düzənlikdə üfüqi, dağlarda isə şaquli zonallığa uyğun olaraq dəyişir. Düzənlikdən hündürlüyə doğru yarımsəhra → quru çöl → dağ meşələri → subalp və alp dağ çəmənlikləri → subnival və nival komplekslər bir birini əvəz edir. Bəzən landşaftların növbələşməsi bütün dağlarda eyni olmur. Hündürlük artdıqca dağ landşaftları aşağıdakı kimi dəyişir: landşaft qurşaqlarının daha çox yayıldığı Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında; dağ çölləri → dağ meşələri → dağ çəmənləri → qayalıq – nival (cəmi 4 dənə).

Talış dağlarında isə hündürlüyə doğru yağıntı azaldığından azonallıq (zonallığın əksi) var. Belə ki, burada dağ meşələrindən sonra dağ çəmənləri əvəzinə dağ kserofit kolluqları (çölləri) yayılıb. Naxçıvanda isə iqlim kəskin kontinental olduğundan dağ meşələri yoxdur. Burada yarımsəhra → dağ çölləri → dağ çəmənləri → subnival və nival landşaft qurşaqları mövcuddur.

Dağ landşaftlarının xarakteristikası:

1. Subnival və nival landşaft yüksək dağ zirvələrində dağ tundra iqlimində yaranıb. Torpaq yoxdur. Buzlaq mənşəli təknəvari dərələr, morenlər, karlar,sirklər səciyyəvidir. Böyük və Kiçik Qafqazın yüksək dağlığı üçün səciyyəvidir.

2. Dağ çəmənləri Böyük və Kiçik Qafqazın 1800-3000 m hündürlüyündə yayılıb. Iki hissəyə ayrılır:
a) Daha aşağıda yerləşən subalp çəmənlikləri. Buradakı otların hündürlüyü daha çox (1-1,5 m) olub, biçənək şəklində istifadə olunur;
b) Daha hündürdə yerləşən alp çəmənləri. Buradakı otların hündürlüyü az olduğundan yay otlaqları kimi istifadə olunur. Heyvanların normadan artıq otarılması, bu çəmənliklərdə torpaq eroziyasına, yamacların çılpaqlaşmasına və otlaqların keyfiyyətdən düşməsinə səbəb olur.

3. Dağ meşələri orta dağlıq sahələrini əhatə edir. Meşədə hündürlüyə qalxdıqca palıd → vələs → fıstıq ağacları bir-birini əvəz edir. Mülayim-isti və soyuq iqlim tipində formalaşan bu meşələrin altında qonur və qəhvəyi meşə torpaqları yayılıb. Talış meşələri isə sarı torpaqlar üzərində yayılmış rütubətli subtroplk meşələrdən ibarətdir. Azərbaycanda talalar şəklində yayılan iynəyarpaqlı meşələr tam zonallıq əmələ gətirə bilmir.

4. Dağ çölləri Talış və Kiçik Qafqazın dağ ətəklərini, Acınohur-Ceyrançölü əhatə edir. Ərazidə yayılmış qəhvəyi- şabalıdı və qara torpaqlardan dəmyə əkinçiliyində və bağçılıqda istifadə olunur. Qobustan, Acınohur-Ceyrançöl və Naxçıvanın dağ çölləri dağ yarımsəhraları ilə əvəz olunub. Bu ərazilər kəskin parçalanmış arid-denudasiya relyefi, kontinental quru çöl və yarımsəhra iqlimi, zəif səth axını və seyrək ot örtüyü ilə fərqlənir. Əsasən qış otlaqları kimi istifadə olunur.

Düzənlik landşaftı 2 yarımtipə ayrılır:
a) Yarımsəhra landşaftı – Lənkəran ovalığından başqa bütün düzənliklərdə – Kür-Araz, Samur-Dəvəçi, Abşeron və Naxçıvanın Arazboyu düzənliklərinin boz, boz-qonur, boz-çəmən və şoran torpaqları üzərində formalaşıb. Suvarma şəraitində pambıq, taxıl, üzüm , quru subtropik meyvə becərilir. Qış otlağı kimi istifadə edilir.
b) Düzənliklərin quru çölləri Böyük və Kiçik Qafqaz dağları ilə Kür-Araz ovalığının qovuşduğu ərazilərdə açıq şabalıdı torpaqlar üzərində formalaşıb. Efemer bitkilər geniş yayılıb. Taxıl, üzüm və bağçılıq üçün yararlıdır.

Introzonal landşaftlar düzənliklər üçün səciyyəvidir. Qanıx-Əyriçayda, Şollar düzündə, Lənkəran ovalığında və Kürboyu düzənliklərdə tuqay meşələri, meşə-çəmənlər, çəmən və bataqlıqlar yaranır. Bu landşaftların yaranmasına başlıca səbəb qrunt sularının səthə yaxın olması və ərazidən axan çayların təsiri ilə çay yataqları boyunca yerləşmiş torpaqların nəmliyinin artmasıdır. Ən böyük tuqay meşələri Kür sahillərində olmuşdur. Lakin insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində onların çoxu qırılmışdır.

Kür-Araz ovalığında qərbdən-şərqə doğru getdikcə iqlimin aridliyi artır və antropogen təsir güclənir. Min illər boyu cüzi dəyişən landşaft son illər güclü antropogen (insan) təsirə məruz qalıb. Düzənliklərdəki kanal, bənd, kollektor və su anbarları antropogen landşaftlardır. Landşaft Abşeron, Lənkəran, Samur-Dəvəçi, Şollar, Kür-Araz daha çox, Böyük və Kiçik Qafqazın yüksək dağlığı və Qobustan daha az dəyişdirilmişdir.

Xəzərin sahilindəki Nabran-Yalama, Abşeronun şimal sahilləri, Lənkəran zonası ən böyük rekreasiya (istirahət) ehtiyatlarına malikdir.

Antropogen landşaft

Antropogen landşaft – insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişdirilmiş təbii landşafta, həmçinin insanın yaratdığı təbii- istehsal komplekslərinə, şəhər, qəsəbə, texnogen, kənd təsərrüfatı landşaftlarına deyilir. Antropogen landşaftlar hal-hazırda Yerin quru sahəsinin təxminən 50 %-ni əhatə edir. Antropogen landşaftlar özünü tənzimləyən təbii landşaftdan fərqli olaraq, insanın nəzarəti altında olub, idarə olunur. [1]

Mündəricat

• 1 Antropogen landşaftların tarixi və genetik xüsusiyyətləri.
• 2 Antropogen landşaftların dayanıqlığı
• 3 I.Dayanıqsız yüksək dağ kompleksləri.
  • 3.1 Çox dayanıqsız, praktiki olaraq istifadə olunmayan nival –subnival geokomplekslər.
  • 3.2 Dayanıqzıs, müvsümü istifadə olunan yüksək dağ- çəmən geokompleksləri.
  • 4.1 Zəif dayanıqlılandşaft
  • 4.2 Zəif dayanıqlı landşaft
  • 5.1 Nisbi dayanıqlı landşaft
  • 5.2 Dayanıqlı landşaft

  Antropogen landşaftların tarixi və genetik xüsusiyyətləri.

  Müasir dövrdə elm və texnikanın, məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı yerin landşaft sferasının təbiətində əsaslı şəkildə ciddi struktur dəyişmələri yaratmışdır. XX əsrin 60-70-ci illərindən başlayaraq antropogen landşaftların öyrənilməsinə maraq xeyli artmışdır.

  XIX əsrin ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı sənayenın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda təbii ehtiyatların mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və təbii landşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr XX əsrin ortalarına kimi davam edir. Quba, Qusar, Gədəbəy, Daşkəsən, Masallı, Lənkəran və s. inzibati ərazilərdəki dağ meşələri antropogen təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki meşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.

  XX əsrin ortalarından başlayaraq insanlar elmi texniki tərəqqinin üstünlüklərindən geosistemlərin təbii ehtiyatlarının mənimsənilməsində daha geniş istifadə edir. Kənd təsərrüfatında ziyanvericilərə və alaq otlarına qarşı zəhərli kimyəvi maddələrdən, əkin sahələrinin məhsuldarlığını artırmaq üçün kimyəvi gübrələrdən geniş istifadə edilməsi ekoloji tarazlığın pozulmasına, qurunt sularının çirklənməsinə, biomüxtəlifliyin kəskin azalmasına səbəb olur.

  Azərbaycan Respublikası dağlıq ölkə olduğundan landşaftlarda gedən dəyişikliklər şaquli antropogenləşmə qanunauyğunluğuna tabedir. Belə ki, yüksəklik artdıqca təbii landşaftların antropogenləşmə sürəti və istiqaməti müvafiq olaraq dəyişir.

  Antropogen fəaliyyət təbii komplekslərə müxtəlif formada təsir edir. Bu təsirləri bir neçə qrupda birləşdirmək olar: kənd təsərrüfatı fəaliyyəti, meşə təsərrüfatı, sənaye – texnogen, məskunlaşma, turizm-rekreasiya və s. məqsədi ilə istifadə. Bu fəaliyyət növlərinin landşaftlara təsiri də müxtəlifdir. Tikinti işləri, faydalı qazıntıların çıxarılması kiçik ərazi əhatə etməsinə baxmayaraq landşaftlarda köklü dəyişikliklər yaradır və demək olar ki, onları tam transformasiyaya məruz qoyur. [2]

  Antropogen landşaftların dayanıqlığı

  Respublikamızın dağlıq landşaftları antropogen təsirlərə qarşı dayanıqlığına görə aaşağıdakı qruplara bölünür ( A.A.Mikayılov, Y.Ə.Qəribov , 1987).

  I.Dayanıqsız yüksək dağ kompleksləri.

  Bu komplekslər respublika ərazisinin 10%-ni tutur və onlar böyük meyilliyə, intensiv parçalanmaya malik olmaları, denudasiya proseslərinə qarşı nisbətən az dayanıqlı relyeflə xarakterizə olunur. Yüksək dağlığın 60% ərazisi istifadə olunmayan və az istifadə olunan qayalı- səpinti landşaftlarıdır və yüksək dinamikliyi ilə səciyyələnir. Bu kompleks daxilində antropogen təsirlərə dayanıqlığına görə 2 qrup ayrılır.

  Çox dayanıqsız, praktiki olaraq istifadə olunmayan nival –subnival geokomplekslər.

  Bu komplekslərə Böyük və Kiçik Qafqazın 3200-4400 m mütləq hündürlüklər arasında yerləşən suayrıcı və suayrıcıətrafı ərazilər aiddir.

  Dayanıqzıs, müvsümü istifadə olunan yüksək dağ- çəmən geokompleksləri.

  Bu komplekslər mütləq hündürlüyü 2000-3200 m olan ərazilərdə yayılan subalp, alp çəmənlikləri və çəmən-çöl landşaftlarını əhatə edir.

  II. Nisbi dayanıqlı orta dağlıq meşələr və dağüstü kserofit geokomplekslər.

  Bu komplekslər Böyük və Kiçik Qafqazın ortadağlıq qurşaqlarında ,Talış silsiləsinin suayrıcı ərazilərində yayılmışdır.

  Zəif dayanıqlılandşaft

  Zəif dayanıqlı təbii rejimli inkişafa malik, məhdud istifadə olunan meşə və meşə-kol geokompleksi. Bu komplekslər əkinçilik üçün azyararlı ərazilərdə saxlanılmışdır.

  Zəif dayanıqlı landşaft

  Zəif dayanıqlı təbii antropogen rejimlə inkişaf edən müntəzəm istifadə edilən meşədən sonrakı (dəmyə-əkinçilik) komplekslər.

  Böyük və Kiçik Qafqazın meşələrinin yarıdan çoxu daha az dayanıqlığa malik olan təkrar komplekslərlə əvəz olunmuşdur.

  III. Dayanıqlı, nisbi dayanıqlı öndağlıq-alçaqdağlıq meşə, çöl və yarımsəhra geosistemləri.

  Bu komplekslər arid-denudasion , eroziya –denudasion proseslərlə xarakterizə olunur.

  Nisbi dayanıqlı landşaft

  Nisbi dayanıqlı təbii –antropogen rejimli inkişaf edən , məhdud istifadə edilən dağüstü-kserofit, arid dağ-meşə, enliyarpaqlı dağ-meşə landşaftları.

  Dayanıqlı landşaft

  Dayanıqlı təbii-antropogen rejimli müntəzəm istifadə olunan çöl, yarımsəhra landşaftları

  Bu komplekslər Kiçik Qafqazın öndağlığı boyunca, Acınohur–Ceyrançöl öndağlığının dağarası çökəkliklərində və Qobustanda yayılmışdır. Bu ərazilərin çox hissəsi suvarma əkinçiliyində istifadə edilir. [3]

  Həmçinin bax

  • Landşaft
  • Antropogen terminlər

  Xarici keçidlər

  İstinadlar

  1. ↑ G.Həsənov, S.B. Məmmədov, Y.Q. Əliyev. İzahlı Ensiklopedik Coğrafiya Terminləri Lüğəti «Təhsil» Bakı-2005.
  2. ↑ Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası, I cild, Bakı 2016, 529 s.(421-423 s.)
  3. ↑ Микаилов А.А., Гарибов Я.А. Некоторые вопросы типизации горных ландшафтов Азербайджанской ССР по устойчивости антропогенных факторов. Изв. АН Азерб. ССР. серия наук о Земле., 1987, №5, с. 44-50.

  September 25, 2021
  Ən son məqalələr

  169 (dəqiqləşdirmə)

  16

  160

  1600

  1601

  1603-cü il

  1607-ci il

  1608-ci il

  1609-cu il

  1611-ci il

  Ən çox oxunan

  Şeyxülislam Axund Əliağa Süleymanzadə

  Şefik Avni Özüdoğru

  Şehit Kubilay Anıtı

  Şehzade

  Şeirimiz də, nəğməmiz də bir bombadır, bir bayraqdır (film, 1941)

  antropogen, landşaft, insanın, təsərrüfat, fəaliyyəti, nəticəsində, dəyişdirilmiş, təbii, landşafta, həmçinin, insanın, yaratdığı, təbii, istehsal, komplekslərinə, şəhər, qəsəbə, texnogen, kənd, təsərrüfatı, landşaftlarına, deyilir, hazırda, yerin, quru, sahəs. Antropogen landsaft insanin teserrufat fealiyyeti neticesinde deyisdirilmis tebii landsafta hemcinin insanin yaratdigi tebii istehsal komplekslerine seher qesebe texnogen kend teserrufati landsaftlarina deyilir Antropogen landsaftlar hal hazirda Yerin quru sahesinin texminen 50 ni ehate edir Antropogen landsaftlar ozunu tenzimleyen tebii landsaftdan ferqli olaraq insanin nezareti altinda olub idare olunur 1 Mundericat 1 Antropogen landsaftlarin tarixi ve genetik xususiyyetleri 2 Antropogen landsaftlarin dayaniqligi 3 I Dayaniqsiz yuksek dag kompleksleri 3 1 Cox dayaniqsiz praktiki olaraq istifade olunmayan nival subnival geokompleksler 3 2 Dayaniqzis muvsumu istifade olunan yuksek dag cemen geokompleksleri 4 II Nisbi dayaniqli orta dagliq meseler ve dagustu kserofit geokompleksler 4 1 Zeif dayaniqlilandsaft 4 2 Zeif dayaniqli landsaft 5 III Dayaniqli nisbi dayaniqli ondagliq alcaqdagliq mese col ve yarimsehra geosistemleri 5 1 Nisbi dayaniqli landsaft 5 2 Dayaniqli landsaft 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 IstinadlarAntropogen landsaftlarin tarixi ve genetik xususiyyetleri RedakteMuasir dovrde elm ve texnikanin mehsuldar quvvelerin suretli inkisafi yerin landsaft sferasinin tebietinde esasli sekilde ciddi struktur deyismeleri yaratmisdir XX esrin 60 70 ci illerinden baslayaraq antropogen landsaftlarin oyrenilmesine maraq xeyli artmisdir XIX esrin ortalarindan baslayaraq tedricen masinli senayenin yaranmasi ile dunyada ve Azerbaycanda tebii ehtiyatlarin menimsenilmesinin yeni daha dagidici ve tebii landsaftlara qarsi amansiz mudaxile merhelesi baslayir Bu dovr XX esrin ortalarina kimi davam edir Quba Qusar Gedebey Daskesen Masalli Lenkeran ve s inzibati erazilerdeki dag meseleri antropogen tesirlerleden esasli sekilde ziyan gorur Hazirda bu erazilerdeki meselerin esas hissesi tekrar toreme meselerdir XX esrin ortalarindan baslayaraq insanlar elmi texniki tereqqinin ustunluklerinden geosistemlerin tebii ehtiyatlarinin menimsenilmesinde daha genis istifade edir Kend teserrufatinda ziyanvericilere ve alaq otlarina qarsi zeherli kimyevi maddelerden ekin sahelerinin mehsuldarligini artirmaq ucun kimyevi gubrelerden genis istifade edilmesi ekoloji tarazligin pozulmasina qurunt sularinin cirklenmesine biomuxtelifliyin keskin azalmasina sebeb olur Azerbaycan Respublikasi dagliq olke oldugundan landsaftlarda geden deyisiklikler saquli antropogenlesme qanunauygunluguna tabedir Bele ki yukseklik artdiqca tebii landsaftlarin antropogenlesme sureti ve istiqameti muvafiq olaraq deyisir Antropogen fealiyyet tebii komplekslere muxtelif formada tesir edir Bu tesirleri bir nece qrupda birlesdirmek olar kend teserrufati fealiyyeti mese teserrufati senaye texnogen meskunlasma turizm rekreasiya ve s meqsedi ile istifade Bu fealiyyet novlerinin landsaftlara tesiri de muxtelifdir Tikinti isleri faydali qazintilarin cixarilmasi kicik erazi ehate etmesine baxmayaraq landsaftlarda koklu deyisiklikler yaradir ve demek olar ki onlari tam transformasiyaya meruz qoyur 2 Antropogen landsaftlarin dayaniqligi RedakteRespublikamizin dagliq landsaftlari antropogen tesirlere qarsi dayaniqligina gore aasagidaki qruplara bolunur A A Mikayilov Y E Qeribov 1987 I Dayaniqsiz yuksek dag kompleksleri RedakteBu kompleksler respublika erazisinin 10 ni tutur ve onlar boyuk meyilliye intensiv parcalanmaya malik olmalari denudasiya proseslerine qarsi nisbeten az dayaniqli relyefle xarakterize olunur Yuksek dagligin 60 erazisi istifade olunmayan ve az istifade olunan qayali sepinti landsaftlaridir ve yuksek dinamikliyi ile seciyyelenir Bu kompleks daxilinde antropogen tesirlere dayaniqligina gore 2 qrup ayrilir Cox dayaniqsiz praktiki olaraq istifade olunmayan nival subnival geokompleksler Redakte Bu komplekslere Boyuk ve Kicik Qafqazin 3200 4400 m mutleq hundurlukler arasinda yerlesen suayrici ve suayricietrafi eraziler aiddir Dayaniqzis muvsumu istifade olunan yuksek dag cemen geokompleksleri Redakte Bu kompleksler mutleq hundurluyu 2000 3200 m olan erazilerde yayilan subalp alp cemenlikleri ve cemen col landsaftlarini ehate edir II Nisbi dayaniqli orta dagliq meseler ve dagustu kserofit geokompleksler RedakteBu kompleksler Boyuk ve Kicik Qafqazin ortadagliq qursaqlarinda Talis silsilesinin suayrici erazilerinde yayilmisdir Zeif dayaniqlilandsaft Redakte Zeif dayaniqli tebii rejimli inkisafa malik mehdud istifade olunan mese ve mese kol geokompleksi Bu kompleksler ekincilik ucun azyararli erazilerde saxlanilmisdir Zeif dayaniqli landsaft Redakte Zeif dayaniqli tebii antropogen rejimle inkisaf eden muntezem istifade edilen meseden sonraki demye ekincilik kompleksler Boyuk ve Kicik Qafqazin meselerinin yaridan coxu daha az dayaniqliga malik olan tekrar komplekslerle evez olunmusdur III Dayaniqli nisbi dayaniqli ondagliq alcaqdagliq mese col ve yarimsehra geosistemleri RedakteBu kompleksler arid denudasion eroziya denudasion proseslerle xarakterize olunur Nisbi dayaniqli landsaft Redakte Nisbi dayaniqli tebii antropogen rejimli inkisaf eden mehdud istifade edilen dagustu kserofit arid dag mese enliyarpaqli dag mese landsaftlari Bu kompleksler Acinohur Ceyrancol ondagligi Talis daglari Qusar maili duzenliyi Boyuk Qafqazin cenub yamacinda Kicik Qafqazin ondagliginda formalasmisdir Dayaniqli landsaft Redakte Dayaniqli tebii antropogen rejimli muntezem istifade olunan col yarimsehra landsaftlariBu kompleksler Kicik Qafqazin ondagligi boyunca Acinohur Ceyrancol ondagliginin dagarasi cokekliklerinde ve Qobustanda yayilmisdir Bu erazilerin cox hissesi suvarma ekinciliyinde istifade edilir 3 Hemcinin bax RedakteLandsaft Antropogen terminlerXarici kecidler Redaktehttp www fhn gov az newspaper type view news amp news id 1094Istinadlar Redakte G Hesenov S B Memmedov Y Q Eliyev Izahli Ensiklopedik Cografiya Terminleri Lugeti Tehsil Baki 2005 Azerbaycan Respublikasinin fiziki cografiyasi I cild Baki 2016 529 s 421 423 s Mikailov A A Garibov Ya A Nekotorye voprosy tipizacii gornyh landshaftov Azerbajdzhanskoj SSR po ustojchivosti antropogennyh faktorov Izv AN Azerb SSR seriya nauk o Zemle 1987 5 s 44 50 Menbe https az wikipedia org w index php title Antropogen landsaft amp oldid 5803308, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Azərbaycanın antropogen landşaftları

  Masallı rayonu l930-cu ildə təşkil edilmişdir.

  Relyefi . Masallı rayonu şərqdən Xəzər dənizi (Kiçik Qızılağac körfəzi) ilə əhatələnir. Səthi, əsasən, ovalıq (Lənkəran ovalığı), qismən dağlıqdır. Rayonun qərb dağlıq hissəsi Burovar silsiləsinin alçaq dağ qurşağını əhatə edir. Cənub hissədə rayonun ən hündür Dəmbəlov zirvəsi (917 m) yerləşir. Rayonun Xəzər sahili mürəkkəb relyef quruluşu müxtəlif iqlim tiplərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Rayonun ərazisindən Viləşçay, Şərətük, Şina-Parada, Qodmançay, Göytəpəçay, Mətəlçay və s. çaylar axır. Viləşçayın maili düzənliyə çıxdığı çox mənzərəli yerdə Viləşçay su anbarı yaradılmışdır.

  Geoloji quruluşu . Paleogen, Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

  Çayları və hövzələri . Ərazi çaylar və mineral bulaqlarla zəngindir. Əsas çayı Viləşdir. Bu çay ərazinin ən uzun çayı (115 km) hesab edilir. Viləş öz başlanğıcını Talış silsiləsinin şimal-qərb yamacından (1880 m) götürub Qızılağac köfəzinə tökülür.

  Landşaftları və bioloji müxtlifliyi . Rayonun şimal-şərq hissəsi qışı mülayim , yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl şərq hissəsi yayı quraq keçən m ülayim isti, qərb dağlıq hissəsi isə yarımrütubətli subtropik iqlimə malikdir.

  Torpaq örtüyü. Podzollaşmış və sarı dağ-meşə, allüvial çəmən, bataqlıq-çəmən torpaqları yayılmışdır.
  Ovalıq ərazilərində meşənin yerində əmələ gəlmiş kollu və seyrək meşəli çəmən bitkiləri üstündür. Dağlıq və dağətəyi hissədə enliyarpaqlı (palıd, fıstıq, vələs) və Hirkan meşələri (dəmirağac, şabalıdyarpaq palıd və s.) vardır.
  Bitki örtüyü və meşə sahəsinə görə zonanın başqa rayonlarından o qədər də fərqlənmir. Meşə ilə örtülü sahəsi 15.552 ha, meşəlik faizi isə 21.6 % təşkil edir. Meşələrdəki əsas və məhsuldar ağac növləri şabalıdyarpaq palıd və fistıqdır. Onların təmiz və dəmirağac, azat, vələs və digər ağaclarla qarışıq meşələri də çoxdur. Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun bir hissəsi Masallı ərazisində yerləşir.
  Dağətəyi ərazilərdə ipək akasiya (Albizia julibrissin), hirkan ənciri (Ficus hyrcana), qafqaz xurmasə (Diospyros lotus), dəmirağac (Parrotia persica), azatağac (Zelkova carpinifolia) yayılmışdır. Alçaq dağətəyi ərazilərdə x əzər lələyi (Gleditsia caspica) və s. bitir. Çay sahillərində qanadmeyvə yalanqoz (Pterocarya pterocarpa), ürəkvariyarpaq qızılağac (Alnus subcordata) yayılmışdır. Dəniz sahili ovalıq və çökəkliklərdə yarımsəhra, bataqlıq və su-bataqlıq bitkiləri – acılıq (Ephedra sp.), bataqlıq süsəni (Iris pseudocorus), qurbağaotu (Sparganum poluedrum), qamış (Phragmites communis), ciyən (Tupha sp.), cil (Carex sp.), cığ (Juncus sp.) yayılmışdır.

  Masallı rayonu çox zəngin faunaya malikdir. Burada Qızılağac qoruğunda heyvanlardan canavar (Canis lupus), tülkü (Vulpes vulpes), çaqqal (Canis aureus), dovşan (Lepus europoeus), qamışlıq pişiyi (F elis chaus), porsuq (Meles meles) və s., quşlardan turac (Francolinus francolinus), dovdaq (Otis tarda), mərmər cürə (Marmaronetta angustirostris), dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla), məzar qartalı (Aquilla heliaca), sultan toyuğu (Porphyrio porphyrio), qırmızıdöş qaz (Branta ruficollis) və s. təsadüf edilir.

  Tarixi abidələri . Masallı Azərbaycanın qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Masallı antik dövrdə Midiya, Midiya-Atropatena, sonralar, Qafqaz Albaniyasnın Kaspina vilayətinin, XVI-XVIIl əsrin ortalarına qədər Səfəvilər dövlətinin, XVIII əsrin ortalarında Lənkəran xanlığının tərkibində olmuşdur. Masallı toponimi “Masal”- Yer ərazi “Lı” isə məkan bildirən şəkilçi olduğu güman edilir.

  Arxeoloji abidələri . Qızılağac kəndi yaxınlığında Dəmir Dövrünə aid Xəzitəpə kurqanı. Hişkədərə kəndi yaxınlığında tunc Dövrünə aid Xudabaxış yurdu nekropolu, Barzətəpə, Gavurtəpə kurqanları. Təzə Alvadı kəndində Tunc və Dəmir dövrlərinə aid Məmmədtəpə, İstiottəpə, Alıtəpə kurqanları.

  Tarixi abidələri . Hişkədərə kəndində Nəzərixanım türbəsi (XIV əsr). Ərkivan kəndində Ərkivan qalası (IX-XI əsrlər), məscid (XIX əsr). Mahmudavar kəndi yaxınlığında Orta Əsrlər (III-IX əsrlər) yaşayış yeri. Baba Seyidağa türbəsi (XVI əsr). Qızılağac kəndində məscid (XIX əsr). Masallı şəhərində cümə məscidi və hamam (XIX əsr). Şıxlar, Qodman, Mahmudavar, Yeddioymaq və Hüseynhacılı kəndlərində daşdan yonulmuş qoç fiqurları. Ninalov kəndində Orta əsrlərə aid Səhhət qalası qalıqları.

  Əhalisi . Əhali, əsasən, azərbaycanlılar və talışlardan ibarətdir. Burada ruslar və s. xalqlar da yaşayır.

  Похожие статьи

  • Azərbaycanın cografiyası

    Azərbaycanın cografiyası Azərbaycanda işləmiş rusgeoloqlarından Andnrusovun, Boqdonoviçin, Qolubyatinkovun Qafqazda, Qobustanda Abşeronda çöküntülərin…

  • Azərbaycanın böyük elm xadimi nəsirəddin tusi bdu

    Nəsirəddin Tusi haqda ayıran və müstəqil elm kimi tədqiq edən ilk alimdir (2, 337). O, həmçinin fəza Nəsirəddin Tusi fenomeni Azərbaycan xalqı,…

  • Azərbaycanın elektrik stansiyaları

    Azərbaycanda elektrik stansiyaları özəlləşdirilə bilər Qeyd olunmalıdır ki, elektrik stansiyalarının özəlləşdirilməsi istiqamətində xarici ekspertlərin…

  • Azərbaycanın ailəsi kitabı

    İnsan həyatını dəyişən 10 kitab – SİYAHI – FOTO Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi XIX əsr və xüsusilə XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın azsaylı xalqlarının…

  • Azərbaycanın daxil oldugu beynəlxalq təşkilatlar

    Azərbaycanın daxil oldugu beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycan BMT-nin bir çox xüsusi qurum və orqanları ilə fəal və səmərəli əməkdaşlıq edir. Onların…

  Related posts:

  1. 9 cu sinif azrbaycan tarixi
  2. 9-cu sinif azrbaycan dili sinif testi pdf
  3. Işari tefsir
  4. Azərbaycan xalq cümhuriyyəti haqqında məlumat