Bazar mahiyyəti, onun funksiyaları və növləri

Bəs, bundan kim qazanır? Təbii ki, “qara bazar” və onun sahibləri. Bunun nəticəsidir ki, banklarda tapılmayan dolları “qara bazar”da almaq istədiyiniz məbləğdən asılı olaraq, 1.72-1.74 kimi kurslarla nə qədər desən tapmaq mümkündür.

Mühasibat uçotu və onun bazar iqtisadiyyatında yeri

Mühasibat uçotu, “Mühasibat uçotu haqqında” qanuna əsasən, özlüyündə bütün təsərrüfat əməliyyatlarının davamlı və sənədli uçotu yolu ilə mülkiyyət, təşkilatın öhdəlikləri və onların hərəkəti haqqında pul ifadəsində məlumatların toplanması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi üçün nizamlı bir sistemdir. Təsərrüfat əməliyyatları dedikdə, məsələn, iqtisadi prosesin elementar tərkib hissəsi başa düşülməlidir: məhsulların satışı, materialların alınması, kassadan pul verilməsi, hazır məhsulun buraxılması, əməkhaqqının hesablanması və s.

Mühasibat uçotu təsərrüfat uçotunun digər növləri – operativ və statistik uçotla sıx bağlıdır. Hər bir uçot növü eyni təsərrüfat proseslərini müxtəlif mövqelərdən nəzərdən keçirir.

Operativ uçot müəssisənin və onun bölmələrinin cari rəhbərliyindən ötrü zəruri olan məlumatları tez bir zamanda əldə etmək üçün istifadə olunur. Operativ uçot məhsulun istehsalına, buraxılmasına, göndərilməsinə, satışına, maddi ehtiyatların mövcudluğuna nəzarət etməyə və korrektə etməyə imkan verir.

Operativ uçotla bağlı məlumatlar telefon, faksla, ilkin sənədlərdən şifahi söhbət yolu ilə əldə oluna bilər. Operativ uçotun başlıca xüsusiyyətləri – bu sürət və informasiyanın konkretliyidir. Lakin onları əks etdirərkən, operativ uçot iqtisadi subyektin fəaliyyətinin tam bir mənzərəsini vermir. O, vaxt ərzində kəsilə bilir. Operativ uçot informasiyasının istifadəsi müvəqqəti dövrlə məhdudlaşır. Bir qayda olaraq, proses və ya iqtisadi fakt başa çatdıqdan sonra idarə olunması üçün əhəmiyyətini itirir.

Statistik uçot istehsalat fəaliyyətinin və ictimai həyatın kütləvi və ayrı-ayrı tipik hadisələrini və proseslərini xarakterizə edən məlumatların əldə edilməsi və ümumiləşdirilməsi üçün tətbiq edilir. Onların kəmiyyət xarakteristikası inkişaf qanunauyğunluqlarının açıqlanması üçün keyfiyyətli əlaqələrlə ayrılmaz şəkildə nəzərdən keçirilir. İctimai həyatın kütləvi hadisələri sahəsində statistika əhalinin sayı və tərkibini, sosial-demoqrafik məlumatları (doğum, orta əməkhaqqı və s.) öyrənir.

Bu proseslərin proqnozlaşdırılması məqsədi ilə iqtisadiyyat, mədəniyyət, idman və digər sahələrdə gedən proseslər statistika vasitəsilə araşdırılır. Belə ki, iqtisadiyyatda əsas vəsaitlərin köhnəlməsi, fondlaşdırma, inflyasiya templəri, ümumdaxili məhsulun artımı və s. bu kimi proseslər araşdırılır. Statistik uçot seçmə müşahidə metodunu tətbiq edir, operativ və mühasibat uçotu üzrə məcmu məlumatlardan istifadə edir.

Dünyanın ən bahalı, ən ucuz və ən stabil valyutaları

Statistika iqtisadi subyektin dəyər qiymətləndirməsinə malik olmayan hissəsində, həmçinin xüsusi orta və digər statistik göstəricilər şəklində informasiyanı idarə etmək üçün məlumat verir. O, əsasən iri təsərrüfat strukturlarının – kompleks proqramların, sahələrin, regionların idarə olunması üçün istifadə olunur.

Mühasibat uçotu müəssisənin aktivləri, kapitalı və passivləri haqqında məlumatları əks etdirən informasiya sistemini yaradır, maddi dəyərlərin hərəkəti, məhsulun buraxılması və satışı üzrə təsərrüfat həyatı faktlarını əks etdirir. Yalnız mühasibat uçotunun köməyi ilə məhsulun istehsalı və satışı üzrə gəlir və xərcləri müəyyən etmək, təsərrüfat fəaliyyətinin son maliyyə nəticəsini (mənfəət və ya zərər) hesablamaq olar.

Mühasibat uçotu – bütün təsərrüfat əməliyyatlarının bütöv, fasiləsiz və sənədli uçotu yolu ilə əmlakın, təşkilatın öhdəliklərinin və onların hərəkətinin pul ifadəsində informasiyanın toplanması, qeydə alınması və ümumiləşdirilməsi sistemidir.

Mühasibat uçot – operativ və statistik uçotdan fərqli olaraq, müəssisənin yaradıldığı andan onun bütün fəaliyyəti boyu davamlı olaraq xronoloji qaydada ilkin uçot sənədləri əsasında təsərrüfat həyatının bütün faktları tam əks olunduğu üçün hərtərəfli və daha etibarlı uçot növüdür.

Mühasibat uçotu – kəmiyyət informasiyasını təqdim edir və onunla fərqlənir ki, bu məlumatlar yalnız pul ölçü vahidlərində işləyir, baxmayaraq ki, zəruri hallarda pul informasiyasının dəqiqləşdirilməsi üçün natural və əmək göstəricilərində ifadə olunan qeyri-bərabər xarakterli məlumatlar tətbiq edilir.

Mühasibat informasiya sistemi xarici (maliyyə uçotu) və daxili (idarəetmə uçotu) sistemlərə bölünür.

Maliyyə uçotu dərc üçün açıq olan və həm müəssisə rəhbərliyi, həm də xarici istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş qanuni mühasibat (maliyyə) hesabatlarının hazırlanması üçün məlumat əldə etməyə imkan verir: dövlət vergi orqanları, banklar, tədarükçülər, alıcılar, investorlar. Təsərrüfat subyektləri üçün maliyyə uçotunun aparılması məcburidir.

Müasir mühasib və auditorun peşəkar xüsusiyyətləri

Müəssisənin daxili uçot informasiya sisteminin yaradılması məsələsini rəhbərlik həll edir. İdarəetmə uçotu idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün hadisələr və proseslər haqqında məlumat verir. O, maliyyə uçotu məlumatlarını genişləndirir və detallaşdırır.

Yalnız mükəmməl təsərrüfat əməliyyatlarını qeydə alan maliyyə uçotundan fərqli olaraq, idarəetmə uçotunda proqnoz qiymətləri mümkündür. Daxili informasiya sisteminin məlumatları kommersiya sirridir.

Mühasibat uçotu üzərində dayanaq. Mühasibat uçotu bütün qeydiyyatdan keçmiş hüquqi şəxslərlə (mühasibat uçotu subyektləri ilə) təşkilatın yarandığı andan onun ləğv edildiyi və ya yenidən təşkil edildiyi anadək fasiləsiz aparılır. Mühasibat uçotu prinsipləri və metodologiyası bütün hüquqi şəxslər üçün vahiddir.

Təşkilatlarda mühasibat uçotunun təşkilinə, təsərrüfat əməliyyatlarının yerinə yetirilməsində qanunvericiliyə riayət olunmasına görə məsuliyyəti təşkilatların rəhbərləri daşıyır.

Təsərrüfat rəhbəri bilavasitə özünə tabe olan baş mühasibi vəzifəyə təyin edir və vəzifədən azad edir. Baş mühasibin imzası olmadan pul və hesablaşma sənədləri, maliyyə və kredit öhdəlikləri etibarsız hesab edilir və icraya qəbul edilməməlidir.

Təşkilatın rəhbəri ilə ayrı-ayrı təsərrüfat əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üzrə baş mühasib arasında fikir ayrılığı olduqda, onlar üzrə sənədlər belə əməliyyatların həyata keçirilməsinin nəticələrinə görə tam məsuliyyət daşıyan təşkilat rəhbərinin yazılı sərəncamından sonra icraya qəbul edilə bilər.

Mühasibat uçotu məlumatlarının düzgünlüyü audit yoxlamaları və sənədli auditlər zamanı yoxlanılır.

Təşkilatın fəaliyyətinin maliyyə təhlili üçün məhz, maliyyə uçotu məlumat verir, hansı ki, müasir işlərin aparılması bunsuz mümkün deyil.

Bazar mahiyyəti, onun funksiyaları və növləri

Market – nəzərə müsabiqə alaraq iqtisadi əlaqələrin və istehsal, istehlak, bölüşdürülməsi və tələb və təklifin tarazlığı əsasında formalaşır müvafiq bazar qiymətlərinə mal və xidmətlərin bir sıra mübadiləsi prosesləri ilə məşğul olan şəxslər arasında münasibətlərin kompleks sistemdir.

bazar mahiyyəti

bazarda alıcılar və satıcılar qarşılıqlı var. Onların arasında müqavilələr və əməkdaşlıq razılaşdırılmış şərtlərlə müxtəlif əməliyyatlar həyata keçirilir müqavilələr var. özəl təsərrüfatlara aid olan dövlət – bazar iştirakçıları iqtisadi şəxslər çevrilmişdir. Belə əməkdaşlıq əhəmiyyətli rol eyni zamanda da satıcılar və alıcılar kimi çıxış edə bilər vasitəçilər verilir.

bazar mahiyyəti tətbiq istehlakçıları arasında qarşılıqlı bir mexanizmdir malların tələbi, bu məhsul təklif forma və satıcılar. eyni zamanda məhsulların özləri bazarın obyektləridir. məhsul anlayışı maddi şeylər məhdud deyil. Bu xidmətlər, resursları, valyuta ola bilər qiymətli kağızlar, hökumət faydaları, və s.

adekvat əlaqələr qurmaq üçün, bazar iştirakçıları bu məhsul üçün tələb və haqqında məlumat lazımdır. bazar mahiyyəti bu məlumatların transfer ibarətdir – adətən qiymətləri şəklində. qəbul sayı mallar və xidmətlər, müştəri gəlir ölçüsü, onların ehtiyacları artım bazar fasiləsiz əməliyyat təmin tələb və, təşkil edir.

Ümumiyyətlə, təbiət və bazar funksiyası aşağıdakılardır:

– bazarın bu seqmenti üzrə tələb və təklif arasında əlaqələr müəyyən edilir imkanları, alıcılar ehtiyaclarını və satıcılar koordinasiya.

– Ən cəlbedici – müştərilərə imkan doğru məhsulları və xidmətləri və satıcılar seçmək bazarları. Bu ölkə daxilində və ölkələr arasında, həm də malların, əmək, kapitalın sərbəst hərəkəti mümkün edir.

– satıcılar bazar qiyməti və maya dəyəri arasında intervalında məhsulları təklif edə bilər istehsal xərclərinin azaldılması təşviq edilməsi.

– öz-özünə ləğv və keyfiyyətsiz, çox bahalı və ya müasir məhsulları və xidmətləri təklif edən şirkətlər iflas vasitəsilə iqtisadiyyatın dövlət təkmilləşdirilməsi.

Belə ki, qiymət, vasitəçilik, tənzimləmə, informasiya prosesləri və bazar islah mahiyyətini müəyyən edir. Bütün bu funksiyaları satış və alış həyata keçirilməsində sahibkarlıq subyektləri tərəfindən birbaşa həyata keçirilir. bazar ilə iqtisadi ayrı-ayrı alıcılar və satıcılar bununla müxtəlif bazar strukturlarının yaradılması, zəruri əlaqələri yarada bilər.

Belə strukturların çox təsnifatları var. mal və xidmətlərin bütün bazarlarında ilk iki əsas seqmentləri bölünür bilər. Onlar kiçik hissəyə parçalamaq. malların və xidmətlərin sənaye asılı olaraq və s. sənaye malları, qida, resurs bazarlarında ola bilər

istifadə növləri ilə bir bölmə də var : məhsuldar resursların torpaq bazarları, informasiya, kapital, əmək, və s.

fərdi seqmentləri kiçik strukturları parçalanması olunur. Məsələn, informasiya sahəsində ayrı-ayrı bazarları elmi və texnoloji inkişaf, yenilik, texnologiya müəyyən edilə bilər. Və maliyyə mühitdə (fond), valyuta və s qiymətli kağızlar bazarlarının bəzi var Onların hamısı öz vəzifələrini yerinə yetirmək və sıx müştəri xüsusi ehtiyaclarını ödəmək. Məsələn, valyuta bazarının iqtisadi agentlərin qarşılıqlı müxtəlif səviyyələrdə mübadiləsi, alınması və valyuta satış tənzimləmə proseslərinin mahiyyəti.

Ərazi bazarları beynəlxalq, milli-daxili regional, yerli ola bilər.

Müsabiqənin mövcudluğu asılı olaraq bazarları, inhisarçı oliqopolist və ya sərbəst rəqabət var.

Göründüyü kimi, bir çox təsnifatların və seqmentləri daxil bölgüsü üsulları var. bazarlarının müxtəlif insan ehtiyacları və imkanları artım nisbətində artırır.

“YENƏ “DOLLAR AJİOTAJI”, YENƏ “QARA BAZAR”. ” – Süni valyuta qıtlığının yaranması nəyə və kimlərə xidmət edir?

Mərkəzi Bankın sədri Elman Rüstəmovun dekabrın sonunda devalvasiya olmayacağı barədə verdiyi vədə, eləcə də Mərkəzi Bankın bu günlərdə yaydığı açıqlamaya baxmayaraq, bir neçə gündür ki, yenə bankların qarşısı manatı dollara dəyişmək istəyən vətəndaşlarımızla doludur. Yenə kimin əlində beş-on manat var, qaçıb dollara çevirməyə çalışır.

Təəssüf ki, ölkə əhalisi bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərdən devalvasiya barədə şayiələrə çox tez inanır və buna olduqca həssas reaksiya verir. 2015-ci ildə baş verən iki devalvasiyadan sonra “gözü qorxan” və hələ də ölkənin maliyyə-bank sisteminə və həmin vaxt devalvasiyanın olmayacağını bildirmiş Elman Rüstəmova inamı bərpa olunmayan əhali işini ehtiyatlı tutmağa üstünlük verir.

Digər tərəfdən bazar alətləri, biznes mühiti, qiymətli kağızlar bazarı və s. müasir dünya standartlarıyla müqayisədə heç də ürəkaçan səviyyədə olmayan ölkədə əhalinin iqtisadi savadının da yüksək olmasını gözləmək doğru olmaz. Buna görə də hər nə qədər mütəxəssislər, hökumət rəsmiləri devalvasiya üçün iqtisadi əsasların olmadığını izah etməyə çalışsalar da, əhalini bankların qarşısından yığmaq mümkün olmur.

Əslində isə doğrudan da hökumətin, Mərkəzi Bankın apardığı monetar siyasət, manatın kütləsini azaltması, banklara kifayət qədər kredit verməməsi və s. bir tərəfdən iqtisadiyyatın, işgüzar aktivliyin boğulmasına səbəb olursa da, digər tərəfdən devalvasiyanın qarşısını almağa xidmət edir və bu gedişlə hələ xeyli müddət də buna nail olunacaq.

Yaxın müddətdə devalvasiyanın olmayacağını şərtləndirən faktorlara gəlincə, birinci yerdə yəqin ki, siyasi amil durur. Bəli, Azərbaycan kimi ölkələrdə devalvasiya, milli valyutanın taleyi kimi məsələlər ilk növbədə siyasi qərara bağlıdır və yaxın müddətdə bununla bağlı hər hansı neqativ qərar gözləmək doğru olmaz.

Məsələnin sırf maliyyə-iqtisadi tərəfinə gəlincə, manatın ucuzlaşmayacağını şərtləndirən amillər sırasında dövriyyədəki manat kütləsinin azlığı əhəmiyyətli yer tutur. Bəli, Mərkəzi Bank bunun üçün əlindən gələni edib – devalvasiyanın və inflyasiyanın baş verməməsi üçün iqtisadiyyatı böyük ölçüdə pulsuz qoymağa çalışıb.

Bu, geniş mənada əlbəttə ki, iqtisadiyyat üçün heç də uğurlu seçim deyil və onun inkişafını buxovlayır, onu əsas alətdən məhrum edir. Ancaq digər tərəfdən iqtisadiyyatı pulsuz qoymaqla, daha çox siyasi və sosial nəticələr göz önünə alınaraq, devalvasiyanın və inflayasiyanın qarşısının alınmasına çalışılır.

Xatırladaq ki, Mərkəzi Bank valyuta hərraclarını həftədə iki dəfə keçirir və yanvarın 12-də keçirilən son hərracda tələb 142,2 mln. ABŞ dollarına çatıb. Bu, əvvəlki göstəriciylə müqayisədə 2 dəfə artıqdır. Doğrudur, Mərkəzi Bank açıqlamasında nağd valyutaya tələbin artmasının müvəqqəti xarakter daşıdığını və bunun tezliklə səngiyəcəyini bildirib.

Bu açıqlama inandırıcıdır və iqtisadiyyatdakı duruma, dövriyyədəki manat kütləsinə adekvatdır. Bununla yanaşı, neft qiymətlərinin sabitləşməsi, həmçinin Dövlət Neft Fondunun əhəmiyyətli məbləğdə transfertləri manatın ucuzlaşmasına imkan verməyəcək. Lakin qeyd etdiyimiz kimi, əhali buna məhəl qoymur və “dollar ajiotajı” hələ ki, səngimir. Xatırladaq ki, ötən ilin sonlarına yaxın da buna oxşar vəziyyət yaranmışdı, lakin bir müddət sonra ara sakitləşdi.

Bəs, bu ajiotaj nəyə və kimlərə xidmət edir? Təəssüf ki, ara-sıra hüquq-mühafizə orqanları qeyri-leqal dollar alqı-satqısı ilə məşğul olan şəxslərin müəyyən olunaraq, həbs edildiyinə dair məlumatlar yayır. Lakin çox zaman məlum olur ki, tutulanlar “özfəaliyyətlə” məşğul olan “krışasız” kiçik fiqurlardır.

“Böyük balıqlar”, daha dəqiq desək, “qara bazar”ın sahibləri məsuliyyətdən kənarda qalır və öz işlərini davam etdirirlər . Bu baxımdan istisna etmək olmaz ki, ajiotajın yaranmasında həmin “qara bazar” sahiblərinin xüsusi rolu və marağı var.

Məsələnin narahatlıq doğuran digər tərəfi isə budur ki, Mərkəzi Bank valyuta bazarındakı fəaliyyətilə bu ajiotajın artmasına dolayısıyla şərait yaradır.

Belə ki, o, banklara valyuta satışı həcmi ilə bağlı məhdudiyyətlər qoyur və həmin məhdudiyyətlər avtomatik olaraq, bazarda ajiotajı körükləmiş olur. Nəticədə dollara daha çox iqtisadi əsaslara deyil, psixoloji amillərə – təlaşa, şayiələrə söykənən tələbat yaranır.

Bəs, bundan kim qazanır? Təbii ki, “qara bazar” və onun sahibləri. Bunun nəticəsidir ki, banklarda tapılmayan dolları “qara bazar”da almaq istədiyiniz məbləğdən asılı olaraq, 1.72-1.74 kimi kurslarla nə qədər desən tapmaq mümkündür.

Bu xoşagəlməz mənzərənin aradan qalxması üçün ilk növbədə Mərkəzi Bank valyuta bazarının tənzimlənməsilə bağlı üzərinə düşən işin öhdəsindən gəlməli, sadəcə əhalini arxayınlaşdırmağa yönələn açıqlamalarla kifayətlənməməli, valyuta satışıyla bağlı məhdudiyyətlər məsələsinə yenidən baxmalıdır. Onu da qeyd etməliyik ki, epidemiyanın səngiməsi, peyvəndləmənin həyata keçirilməsi, karantin qaydalarının yumşaldılması, biznes sahələrinin açılması və s. kimi gözləntilər iqtisadi aktivliyi və bunun nəticəsi olaraq, dollara tələbatı artıracaq.

Ona görə də Mərkəzi Bank hazırkı nsibətən aşağı iqtisadi fəallıq şəraitində valyuta bazarında stabillik yaratmasa, sonrakı mərhələlərdə daha çətin situasiya ilə qarşılaşa bilər.
Nəhayət, “qara bazar”la əməldə deyil, sözdə mübarizə aparıldıqca, yerli-yersiz məhdudiyyət qərarlarıyla bu bazarın sahiblərinə münbit şərait yaradıldıqca, hər iki-üç aydan bir qarşılaşdığımız mənzərəyə – bankların qarşısındakı növbələrə son qoymaq asan olmayacaq.

E.Qüdrətoğlu

“AzPolitika.info”

Şərhlər

rasim quliyev 2021-01-17 21:46:03

Pul kutlesini azaltmaqdansa nagdsiz odenishleri tesviq etsinler.Banklar post terminallara gore %yuksek qoyublar .Onlari azaldin camaat dollar yigsin devalivasiya olsa ne edecki,sabah onsuzda gedib xirdalayacaq.MB yaxsi olardi suni dollar mezennesi saxlamaqdan qurtarsin 2015de bashimiza cox oyun acdilar.bele ede ede

Vetendash 2021-01-17 08:10:54

Azerpoctun bash gehremani Emin Efendiyevden de yazin. Azerpoctu yaman gune goyub.

Dəvos hesabı 2021-01-16 22:29:43

Şürəvi sahə mütəxəssləri (pul-dəyər) qanun pozuntusuna imkan qoymurdu! .

ejder 2021-01-16 13:46:53

bankirimiz 30 ildir ohdesinden geler,bawina tuk gelen kimi geler,malades