Cemiyyet – Wikipedia
Cəmiyyətə sistemli yanaşma təsəvvürləri qədim olsa da, bu baradə bitkin təlimlər ilk dəfə XIX əsrin fəlsəfi fikrində yaranmışdır. Onun əsasları O. Kont, H. Spenser, K. Marks, E. Dürkheym,M. Veber, P. Sorokin, L. Bertalanfi, T. Parsons və başqa mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu təsəvvürlərə görə sistem kimi götürülən cəmiyyətin elementlərini bu və ya digər sosial subyektlər, münasibətlər və institutlar təşkil edir. Cəmiyyət sistemini təşkil edən elementlər və yarımsistemlər keyfiyyətcə rəngarəngdir və çoxpilləli xarakter daşıyır. İctimai sistemdə münasibətlər çox mühüm yer tutur. Münasibət dedikdə cəmiyyəti təşkil edən subyektlər arasında müəyyən əlaqə və asılılıq başa düşülür. Məhz bu münasibətlər sayəsində insanlar cəmiyyətdə birləşirlər, ayrı-ayrı fərdlər vahid, tam formasında çıxış edirlər. İnsanlar arasında sabit və təkrarlanan münasibətlər, asılılıq tədricən onların sosial qruplar, təşkilatlar və insitutlar formasında birləşməsini yaradır.
Cəmiyyət üçün faydalı olan şəxsin 5 vacib xisləti
Məhəmməd peyğəmbərdən (s) nəql edilən bir hədisə görə, xalqın ən xeyirli və faydalı şəxsi cəmiyyətə daha çox fayda verəndir.
Hədis, xalqın və cəmiyyətin mənfəətinin dini baxımdan nə qədər vacib amil olduğunu göstərir. Din öz hücrəsi və mehrabına qapılıb ömrünü ibadətə sərf edən digər tərəfdən cəmiyyətə bir fayda verə bilməyən obrazı da bəyənmir.
İslam dinində Allahın buyurduğu hökmlərə diqqət edək: Xums, Zəkat, Sədəqə, Valideynə hörmət, dinin kəsdiyi cəza hökmləri bütün bunların hamısı insanın cəmiyyətə fayda verməsi üçündür.
Hətta Allaha ibadət sayılan orucu yeyən insan belə kəffarə vermək istədikdə 60 insanı doyuzdurub, kəffarəsini yerinə yetirmiş olur.
Gündəlik namazını qıla bilməyən şəxs qəza ilə birgə 3 müdd təam verməli olur və sair. Bir sözlə Allahın buyurduğu hökmlərin çoxu insanın cəmiyyətə fayda verməsi istiqamətindədir.
İnsan cəmiyyətə faydalı olub, olmadığını nədən bilə bilər? Ümumiyyətlə insanda hansı xislətlər onu cəmiyyət üçün faydalı bir fərd kimi formalaşdığını göstərir?
Bəharul-Ənvar əsərində İmam Sadiqdən nəql edilən hədisdə cəmiyyəti üçün faydalı olan insanın sifətləri belə açıqlanır.
“İnsanda beş xislət var ki onlardan biri olmasa, cəmiyyət ondan bəhrələnməz: Birinci əhdi-peymana vəfa etmək, İkinci tədbirli uzaqgörən və siyasətli olmaq, Üçüncü həyalı olmaq, Dördüncü yaxşı əxlaqa və davranışa sahib olmaq, Beşinci Azad bir insan olmaq, bu xislət öncəkiləri özündə cəmləşdirir”.
İmamın buyurduğuna görə, azad olmayan, müxtəlif cəhətlərin göstərişləri əsasında həyat proqramını tənzimləyən şəxs azad deyil və o cəmiyyət üçün də faydalı ola bilməz.
Həmçinin həyasına əhəmiyyətə verməyən, islami hicabı qorumağa, cəmiyyətdə pozğunluğun yaranmasına reaksiya verməz və bu insan cəmiyyətin taleyyüklü məsələlərində də səhlənkarlıqdan, süstlük və qeyrətsizlikdən başqa heç nə edə bilməz.
Əhdinə və sözünə əməl etməyən insanla müqavilə, razılaşma və sözdələşmə qura bilməzsən və bu insan birbaşa cəmiyyətdəki proseslərdən uzaq qalar. Tədbiri olmayana iş tapşırmazlar. Əxlaqı və davranışı olmayan insan isə nifrət qazanar.
Milli.Az
Cemiyyet – Wikipedia
Cəmiyyət — mövcudluğun ümumi şərtləri, maraqlar, normalar, dəyərlər, dünya haqqında təsəvvürlər və identiklik əsasında birləşmiş fərdlərin birgə həyat fəaliyyətinin müxtəlif formaları. [1] Başqa sözlə cəmiyyət insanların birliyi olub, özündə cəmiyyətin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni həyatını birləşdirən qeyri-dövlət strukturudur. O, müxtəlif maraqlara sahib olan insanların müəyyən yaşayış məskənlərində sivil əlaqə və ünsiyyət formasıdır. [2] Cəmiyyət sözün geniş mənasında maddi həyatın, canlı təbiətin bir hissəsi olan, tarixən inkişaf edən, insanların fəaliyyəti formasıdır. Sözün dar mənasında isə bəşər tarixinin müəyyən bir mərhələsi (kapitalizm, feodalizm) və ya konkret sosial orqanizmdir (Fransa cəmiyyəti, Avropa cəmiyyəti və s.). Cəmiyyət müəyyən qayda üzrə qurulmuş struktura malik olan bütöv bir sistemdir. [3]
Mündəricat
- 1 Təsnifat
- 1.1 Sənayedən əvvəlki
- 1.1.1 Ovçuluq-yığıcılıq
Sosioloqlar cəmiyyətləri üç geniş kateqoriyaya ayırırlar: sənayedən əvvəlki, sənaye və postsənaye. [4]
Sənayedən əvvəlki
Sənayedən əvvəlki cəmiyyətlərdə insan və heyvan əməyinin istifadəsi ilə həyata keçirilən qida istehsalı əsas iqtisadi fəaliyyətdir. Bu cəmiyyətləri texnologiya səviyyəsinə və qida istehsal etmə üsullarına görə bu qruplara bölmək olar: ovçuluq və yığıcılıq, maldarlıq, bağçılıq və kənd təsərrüfatı. [5]
Ovçuluq-yığıcılıq
Belə cəmiyyətlərdə qida əldə etməyin əsas forması gündəlik yabanı bitkilərin toplanması və vəhşi heyvanların ovlanmasıdır. Ovçu toplayanlar yemək axtarmaq üçün daim hərəkətdədirlər. [6] Nəticə olaraq onlar daimi kəndlər tikmir və ya çoxlu sayda artefaktlar yaratmır və adətən yalnız tayfalar kimi kiçik qruplar yaradırlar. Bununla belə, zəngin resursları olan ərazilərdəki bəzi ovçu-yığıcı cəmiyyətlər (məsələn, Şimali Amerikadakı Tlinqit əhalisi kimi) daha böyük qruplar halında yaşamış və daha mürəkkəb iyerarxik sosial strukturlar meydana gətirmişdirlər. Hərəkət ehtiyacı da bu cəmiyyətlərin ölçüsünü məhdudlaşdırır. [6] Qruplar qohumluq əlaqəsi olan 15-50 nəfərdən ibarətdir. Qəbilə daxilində statuslar nisbətən bərabərdir və qərarlar ümumi razılıq əsasında qəbul edilir. Qəbiləni bağlayan bağlar dəstələrdən daha mürəkkəbdir. Rəhbərlik şəxsi – xarizmatikdir və yalnız qəbilə cəmiyyətində xüsusi məqsədlər üçün istifadə olunur. Həqiqi gücə malik siyasi vəzifələr yoxdur və lider sadəcə təsir sahibidir. [6] Ailə əsas sosial vahidi təşkil edir, üzvlərin əksəriyyəti anadangəlmə və ya nikahla bağlıdır. [6] Antropoloq Marşall Sahlins ovçu-yığıcıları uzun asudə vaxtlarına görə “əsl varlı cəmiyyət” kimi təsvir etmişdir. [7] Belə ki, yem toplama və bağçılıq cəmiyyətlərində böyüklər gündə orta hesabla təxminən 6,5 saat işlədiyi halda, kənd təsərrüfatı və sənaye cəmiyyətləri gündə orta hesabla 8,8 saat işləyir. [8]
Sənaye
Əsas məqalə: Sənaye cəmiyyəti
15-16-cı əsrlər arasında yeni iqtisadi sistem yarandı. Kapitalizm istehsal vasitələrinin xüsusi mülkiyyətdə olduğu azad bazarda açıq rəqabətlə xarakterizə olunur. Avropanın Amerika qitəsini kəşf etməsi kapitalizmin inkişafı üçün təkan rolunu oynadı. Xarici metalların, ipəyin və ədviyyatların gətirilməsi Avropa cəmiyyətlərində böyük ticarət fəallığına təkan verdi.
Sənaye cəmiyyətləri məhsul istehsalı üçün daha çox yanacaqla işləyən maşınlara güvənir. [6] Bu amil səmərəliliyin daha da artmasına səbəb olmuşdur.
Post-sənaye
Əsas məqalə: Postsənaye cəmiyyəti
Post-sənaye cəmiyyətləri əmtəə istehsalından daha çox informasiya, xidmətlər və yüksək texnologiyaların üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətlərdir. [4] Qabaqcıl sənaye cəmiyyətləri bu gün istehsal və hasilata nisbətən xidmət sektorlarında artıma doğru keçid görürlər. Amerika Birləşmiş Ştatları işçi qüvvəsinin yarıdan çoxunun xidmət sənayesində işlədiyi ilk ölkədir. Xidmət sahələrinə hökumət, tədqiqat, təhsil, səhiyyə, satış, hüquq və bank daxildir.
Cəmiyyət haqqında alimlərin fikri
12-ci əsr Cənubi Tan sülaləsi , Gu Hongzhong əsəri
Cəmiyyətə sistemli yanaşma təsəvvürləri qədim olsa da, bu baradə bitkin təlimlər ilk dəfə XIX əsrin fəlsəfi fikrində yaranmışdır. Onun əsasları O. Kont, H. Spenser, K. Marks, E. Dürkheym,M. Veber, P. Sorokin, L. Bertalanfi, T. Parsons və başqa mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu təsəvvürlərə görə sistem kimi götürülən cəmiyyətin elementlərini bu və ya digər sosial subyektlər, münasibətlər və institutlar təşkil edir. Cəmiyyət sistemini təşkil edən elementlər və yarımsistemlər keyfiyyətcə rəngarəngdir və çoxpilləli xarakter daşıyır. İctimai sistemdə münasibətlər çox mühüm yer tutur. Münasibət dedikdə cəmiyyəti təşkil edən subyektlər arasında müəyyən əlaqə və asılılıq başa düşülür. Məhz bu münasibətlər sayəsində insanlar cəmiyyətdə birləşirlər, ayrı-ayrı fərdlər vahid, tam formasında çıxış edirlər. İnsanlar arasında sabit və təkrarlanan münasibətlər, asılılıq tədricən onların sosial qruplar, təşkilatlar və insitutlar formasında birləşməsini yaradır.
İctimai həyatın bütövlüyü problemi hələ qədim filosofların nəzər-diqqətində olmuşdur. Sosial fəlsəfə tarixində cəmiyyətin sistemli quraşdırmaları haqqındakı ilk ideyaları Platon və Aristotelin təlimlərində tapmaq olar.
Sonrakı dövrlərdə cəmiyyətin sistemli təşkili haqqında T. Hobbsun, J. J. Russonun və Q. V. F. Hegelin ideyaları diqqəti cəlb edir.
Hegelin vətəndaş cəmiyyətində real ictimai münasibətlər, sosial ziddiyyətlər göstərilir. Xüsusi mülkiyyətin azad inkişafı vətəndaş cəmiyyətinin vacib şərtidir. Hər bir fərdin cəmiyyətdə vəzifələri olduğu kimi, cəmiyyətin də fərdə qarşı vəzifələri var. Cəmiyyətdəki ziddiyyətlərin əsasının fərdi, xüsusi və ictimai mənafelər və dövlət qaydaları arasındakı müxtəliflik təşkil edir. Dövlət daha yüksək inkişaf pilləsində duraraq, əxlaqi bütövlülük, azadlığın gerçəkləşməsi (bu da ideala, ağlın mütləq məqsədinə nail olmaq deməkdir) üçün çalışır. Hegel qeyd edirdi ki, fəlsəfə təbiətin qanunlarını olduğu kimi öyrəndiyi halda, hüquq və dövlət problemləri haqqında göstərişi fəlsəfənin özündən gözləyirlər. Əsl vəzifə burada həqiqətin mümkünlüyünü başa düşməkdir. Təfəkkür və varlıq qanunları eyni olduğu üçün, bu, elə ağlın, fəlsəfənin dərk edilməsi qabiliyyətindən irəli gəlir. Hər bir fərd öz zəmanəsinin övladı olduğu kimi, fəlsəfə də dövrün təfəkkürdə ifadə olunmuş ruhudur. Hobbs və Russonun dəyişilməz, sabit, təbii hüququ, Hegeldə dialektikanın inkişaf qanunlarına əsasən müsbət (vətəndaş) hüququnda tədricən gerçəkləşən azadlıq ideyası ilə əvəz olunur.
K. Marks və F. Engels cəmiyyətin insanların qarşılıqlı fəaliyyətinin məhsulu olduğunu qeyd edirlər. Engels “Təbiətin dialektikası” əsərində yazırdı: “İnsanlar öz əməllərini təlabatla yox, təfəkkür ilə izah etməyə vərdişlidirlər, əslində isə tarixi prosesin əsas məzmununu həqiqi həyatın istehsalı və təkrar istehsalı təşkil edir. Cəmiyyətin iqtisadi bazisi aparıcı rol oynayır, lakin bununla yanaşı tarixi inkişafa, onun formalarına üstqurumunun müxtəlif tərəfləri: dövlət quruluşu, hüquqi formalar və onların insan şüurunda inikası, siyasi, hüquqi, fəlsəfi nəzəriyyələr, dini baxışlar təsir göstərir”. İqtisadi hərəkat zərurətdir və öz yolunda bir çox təsadüflərlə üz-üzə gəlir. Cəmiyyətdə insanlar şüurlu şəkildə, məqsədyönlü fəaliyyət göstərirlər, bunula belə tarixin inkişafı daxili, ümumi qanunlara tabedir. Tarixdə təsadüfün rolu çox böyükdür, amma burada aparıcı rolu iqtisadi münasibətlər oynayır. İqtisadi münasibətlər dedikdə Marks və Engels əmək bölgüsü əsasında insanların yaşamaq üçün təşkil etdiyi istehsal üsulunu, mübadilə, bölgü və istehlakı nəzərdə tuturdular. Buraya əmək vasitələri, o cümlədən texniki və coğrafi şərait də daxildir. İnsan fəaliyyəti predmetli xarakter daşıyır, həqiqi fəaliyyət hissi subyektivdir. Onlar “vətəndaş cəmiyyəti” anlayışını “insan cəmiyyəti” anlayışı ilə əvəz etdilər. Onların fikrincə, istehsel üsulu növləri tarixdə bir-birini əvəz edir, bunun aparıcı tərəfi mülkiyyət formasıdır. İstehsal üsulunun iki tərəfini məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibətləri təşkil edir. İctimai-iqtisadi formasiyanın əsasında istehsal üsulu forması durur, ona uyğun iqtisadi, siyasi, ideoloji və digər münasibətlər formalaşır və inkişaf edir. Tarixdə bir neçə formasiya mövcud olub: quldarlıq, feodalizm, kapitalizm. Formasiyaların bir-birini əvəz etməsinin əsas səbəbi istehsal üsulunda baş verən dəyişikliklərdir.
Sosial sistem
Sosial sistem aşağıdakı xassələrinə görə təbiət sistemlərindən fərqlənir: Hər şeydən əvvəl göstərilməlidir ki, cəmiyyəti təşkil edən elementlər, yarımsistemlər və səviyyələr son dərəcə rəngarəngdir, onların funksiyaları, əlaqələri və qarşılıqlı münasibətləri çox mürəkkəbdir. Digər tərəfdən sosial sistemi təşkil edən elementlər öz keyfiyyətinə görə müxtəlifdir, burada təkcə maddi deyil, həm də ideal, mənəvi hadisələr vardır. Buna görə də onu tədqiq edərkən müxtəlif elmlərin (humanitar və təbiət elmlərinin) metodlarından kompleks şəkildə istifadə olunmalıdır. Sonra sosial sistemin əsas elementi olan insanın unikal xarakteri onu təbiətdən fərqləndirilir. Belə ki, insan öz fəaliyyətinin, davranışının forma və üsullarını sərbəst surətdə və geniş diapazonda seçə bilir. Bunun nəticəsində cəmiyyətin inkişafında qeyri-müəyyənlik dərəcəsi yüksək olur. Burada hadisələrin gələcək nəticələrini irəlicədən müəyyən etmək çox vaxt mümkün olmur.
Sosial sistem qapalı ola bilməz. Sosial sistemin açıq olması o deməkdir ki, cəmiyyət daim ətraf mühit ilə maddələr, enerji və informasiya mübadiləsində olur. Buna görə də ictimai sistem qeyri-müvazinət vəziyyətində olan sistemlərdədir. Onun qeyri-müvazinət xarakteri həm də bunda ifadə olunur ki, sosial sistemə daxil olan yarımsistemlər və tərəflər öz səviyyəsinə görə eyni deyildir, onlar arasında müəyyən fərqlər və dialektik ziddiyyətlər mövcuddur. Sosial sistemin açıq xarakteri və qeyri-müvazinətli olması onun ədəbi həyatını təmin edir.
Cəmiyyətin xüsusiyyətləri
Cəmiyyət bir sıra xassələrə malikdir: özfəaliyyət (fəaliyyətin kənardan gətirilməməsi), öz-özünü təşkiletmə; özinkişaf (inkişaf mənbəyinin daxildə olması) və öz-özünə kifayət olması.
Birinci üç əlamət həm bütövlükdə cəmiyyətə, həm də ayrılıqda onun hər sferasına və qruplarına aiddir. Dördüncü xassə isə yalnız bütöv bir tam kimi götürülən cəmiyyəti səciyyələndirir. Özünün özü üçün kifayət etməsi xassəsi o deməkdir ki, sistem öz fəaliyyəti ilə onun mövcudluğu üçün lazım olan şəraiti yarda və təlabatlarını ödəyə bilir. Bu keyfiyyət sosial sistemi onun ayrı-ayrı yarımsistemlərindən və tərəflərindən fərqləndirir. Başqa sözlə cəmiyyətin heç sahəsi, heç bir fəaliyyət növü ümumidən təcrid olunmuş halda normal yaşaya bilməz. Yalnız bütöv bir tam kimi götürülən cəmiyyət bütün fəaliyyət növlərinin, sosial subyektlərin və sosial insitutların vəhdətini təmin etməklə öz-özünü təminetmə xassəsinə malikdir. Beləliklə, sosial sistem müxtəlif səpkilərə malikdir. Onu təhlil edərkən fəaliyyət növləri, “sosial münasibətlər, sosial birlik formaları” ictimai insitutlar mütləq nəzərə alınmalıdır.
Cəmiyyətin son dərəcə mürəkkəb olması onu izah edən baxışların da müxtəlifliyini şərtləndirir. Sosial fəlsəfədə cəmiyyətin üç əsas nəzəri modeli geniş yayılmışdır:
Birinci mövqe, naturalizm (təbiət təbii olan deməkdir) tarixən daha qədimdir. Onun mahiyyətini cəmiyyətin təbii-bioloji amillər (təbii sərvətlər, mühit iqlim və sair) ilə izah olunması təşkil edir.
Cəmiyyətə idealist yanaşma sosial həyatda əbədi ideyanın, dünya zəkasının, idealın, mənəvi amillərin müəyyənedici rol oynadığını sübut etməyə çalışır.
Nəhayət, materializm cəmiyyətin izahındə maddi amillərdən: sosial varlıqdan, maddi nemətlər istehsalından çıxış edir.
Qeyd edək ki, bu üç baxış bir-birindən tam təcrid olunmuş halda mövcud deyildir. Onlar bir-birilə xeyli yaxındır və bəzən də çulğalaşmış şəkildə çıxış edir. Məsələn, naturalizmdə bəzən həm materializm ünsürləri (cəmiyyətin təbii izahı, mexanisizm, sosial darvinizm və sair), həm də idealizm (panteizm və hilozoizmin nümunəsində) əlaqəli şəkildə çıxış edir.
İstinadlar
- ↑ Cəmiyyət // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə) . 5-ci cild: Brüssel – Çimli-podzol torpaqlar ( 25 000 nüs. ). Bakı: “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi. 2014. 592 səh. ISBN978-9952-441-10-9 .
- ↑Nəsibov, Elşən. Dövlət və siyasət fəlsəfəsi. Siyasət. III cild. Bakı. 2015. səh. 96. ISBN978-9952-8176-1-4 .
- ↑”Cəmiyyət bütöv özünütənzimləyən sistemdir”. 2021-03-02 tarixində arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2014-08-18 .
- ↑ 12OpenStax, 2021
- ↑Lenski, 1974. səh. 96
- ↑ 12345Lenski, 1974
- ↑ (#empty_citation)
- See also: (#empty_citation)
- and (#empty_citation)
- ↑ (Tezis).
Cəmiyyət
Cəmiyyət — insanların birliyi olub, özündə cəmiyyətin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni həyatını birləşdirən qeyri-dövlət strukturudur. Cəmiyyət sözün geniş mənasında maddi həyatın, canlı təbiətin bir hissəsi olan, tarixən inkişaf edən, insanların fəaliyyəti formasıdır. Sözün dar mənasında isə insan tarixinin müəyyən bir mərhələsi (kapitalizm, feodalizm) və ya konkret sosial orqanizmdir (Fransa cəmiyyəti, Avropa cəmiyyəti və s.). Cəmiyyət müəyyən qayda üzrə qurulmuş struktura malik olan bütöv bir sistemdir. [1]
Mündəricat
- 1 Cəmiyyət haqqında alimlərin fikri
- 2 Sosial sistem
- 3 Cəmiyyətin xüsusiyyətləri
- 4 İstinadlar
Cəmiyyət haqqında alimlərin fikri
12-ci əsr Cənubi Tang sülaləsi , Gu Hongzhong əsəri
Cəmiyyətə sistemli yanaşma təsəvvürləri qədim olsa da, bu baradə bitkin təlimlər ilk dəfə XIX əsrin fəlsəfi fikrində yaranmışdır. Onun əsasları O.Kont, H.Spenser, K.Marks, E.Dürkheym, M.Veber, P.Sorokin, L.Bertalanfi, T.Parsons və başqa mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu təsəvvürlərə görə sistem kimi götürülən cəmiyyətin elementlərini bu və ya digər sosial subyektlər, münasibətlər və institutlar təşkil edir. Cəmiyyət sistemini təşkil edən elementlər və yarımsistemlər keyfiyyətcə rəngarəngdir və çoxpilləli xarakter daşıyır. İctimai sistemdə münasibətlər çox mühüm yer tutur. Münasibət dedikdə cəmiyyəti təşkil edən subyektlər arasında müəyyən əlaqə və asılılıq başa düşülür. Məhz bu münasibətlər sayəsində insanlar cəmiyyətdə birləşirlər, ayrı-ayrı fərdlər vahid, tam formasında çıxış edirlər. İnsanlar arasında sabit və təkrarlanan münasibətlər, asılılıq tədricən onların sosial qruplar, təşkilatlar və insitutlar formasında birləşməsini yaradır.
İctimai həyatın bütövlüyü problemi hələ qədim filosofların nəzər-diqqətində olmuşdur. Sosial fəlsəfə tarixində cəmiyyətin sistemli quraşdırmaları haqqındakı ilk ideyaları Platon və Aristotelin təlimlərində tapmaq olar.
Sonrakı dövrlərdə cəmiyyətin sistemli təşkili haqqında T.Hobbsun, J.J.Russonun və Q.V.F.Hegelin ideyaları diqqəti cəlb edir.
Hegelin vətəndaş cəmiyyətində real ictimai münasibətlər, sosial ziddiyyətlər göstərilir. Xüsusi mülkiyyətin azad inkişafı vətəndaş cəmiyyətinin vacib şərtidir. Hər bir fərdin cəmiyyətdə vəzifələri olduğu kimi, cəmiyyətin də fərdə qarşı vəzifələri var. Cəmiyyətdəki ziddiyyətlərin əsasının fərdi, xüsusi və ictimai mənafelər və dövlət qaydaları arasındakı müxtəliflik təşkil edir. Dövlət daha yüksək inkişaf pilləsində duraraq, əxlaqi bütövlülük, azadlığın gerçəkləşməsi (bu da ideala, ağlın mütləq məqsədinə nail olmaq deməkdir) üçün çalışır. Hegel qeyd edirdi ki, fəlsəfə təbiətin qanunlarını olduğu kimi öyrəndiyi halda, hüquq və dövlət problemləri haqqında göstərişi fəlsəfənin özündən gözləyirlər. Əsl vəzifə burada həqiqətin mümkünlüyünü başa düşməkdir. Təfəkkür və varlıq qanunları eyni olduğu üçün, bu, elə ağlın, fəlsəfənin dərk edilməsi qabiliyyətindən irəli gəlir. Hər bir fərd öz zəmanəsinin övladı olduğu kimi, fəlsəfə də dövrün təfəkkürdə ifadə olunmuş ruhudur. Hobbs və Russonun dəyişilməz, sabit, təbii hüququ, Hegeldə dialektikanın inkişaf qanunlarına əsasən müsbət (vətəndaş) hüququnda tədricən gerçəkləşən azadlıq ideyası ilə əvəz olunur.
K.Marks və F.Engels cəmiyyətin insanların qarşılıqlı fəaliyyətinin məhsulu olduğunu qeyd edirlər. Engels “Təbiətin dialektikası” əsərində yazırdı: “İnsanlar öz əməllərini təlabatla yox, təfəkkür ilə izah etməyə vərdişlidirlər, əslində isə tarixi prosesin əsas məzmununu həqiqi həyatın istehsalı və təkrar istehsalı təşkil edir. Cəmiyyətin iqtisadi bazisi aparıcı rol oynayır, lakin bununla yanaşı tarixi inkişafa, onun formalarına üstqurumunun müxtəlif tərəfləri: dövlət quruluşu, hüquqi formalar və onların insan şüurunda inikası, siyasi, hüquqi, fəlsəfi nəzəriyyələr, dini baxışlar təsir göstərir”. İqtisadi hərəkat zərurətdir və öz yolunda bir çox təsadüflərlə üz-üzə gəlir. Cəmiyyətdə insanlar şüurlu şəkildə, məqsədyönlü fəaliyyət göstərirlər, bunula belə tarixin inkişafı daxili, ümumi qanunlara tabedir. Tarixdə təsadüfün rolu çox böyükdür, amma burada aparıcı rolu iqtisadi münasibətlər oynayır. İqtisadi münasibətlər dedikdə Marks və Engels əmək bölgüsü əsasında insanların yaşamaq üçün təşkil etdiyi istehsal üsulunu, mübadilə, bölgü və istehlakı nəzərdə tuturdular. Buraya əmək vasitələri, o cümlədən texniki və coğrafi şərait də daxildir. İnsan fəaliyyəti predmetli xarakter daşıyır, həqiqi fəaliyyət hissi subyektivdir. Onlar “vətəndaş cəmiyyəti” anlayışını “insan cəmiyyəti” anlayışı ilə əvəz etdilər. Onların fikrincə, istehsel üsulu növləri tarixdə bir-birini əvəz edir, bunun aparıcı tərəfi mülkiyyət formasıdır. İstehsal üsulunun iki tərəfini məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibətləri təşkil edir. İctimai-iqtisadi formasiyanın əsasında istehsal üsulu forması durur, ona uyğun iqtisadi, siyasi, ideoloji və digər münasibətlər formalaşır və inkişaf edir. Tarixdə bir neçə formasiya mövcud olub: quldarlıq, feodalizm, kapitalizm. Formasiyaların bir-birini əvəz etməsinin əsas səbəbi istehsal üsulunda baş verən dəyişikliklərdir.
Sosial sistem
Sosial sistem aşağıdakı xassələrinə görə təbiət sistemlərindən fərqlənir: Hər şeydən əvvəl göstərilməlidir ki, cəmiyyəti təşkil edən elementlər, yarımsistemlər və səviyyələr son dərəcə rəngarəngdir, onların funksiyaları, əlaqələri və qarşılıqlı münasibətləri çox mürəkkəbdir. Digər tərəfdən sosial sistemi təşkil edən elementlər öz keyfiyyətinə görə müxtəlifdir, burada təkcə maddi deyil, həm də ideal, mənəvi hadisələr vardır. Buna görə də onu tədqiq edərkən müxtəlif elmlərin (humanitar və təbiət elmlərinin) metodlarından kompleks şəkildə istifadə olunmalıdır. Sonra sosial sistemin əsas elementi olan insanın unikal xarakteri onu təbiətdən fərqləndirilir. Belə ki, insan öz fəaliyyətinin, davranışının forma və üsullarını sərbəst surətdə və geniş diapazonda seçə bilir. Bunun nəticəsində cəmiyyətin inkişafında qeyri-müəyyənlik dərəcəsi yüksək olur. Burada hadisələrin gələcək nəticələrini irəlicədən müəyyən etmək çox vaxt mümkün olmur.
Sosial sistem qapalı ola bilməz. Sosial sistemin açıq olması o deməkdir ki, cəmiyyət daim ətraf mühit ilə maddələr, enerji və informasiya mübadiləsində olur. Buna görə də ictimai sistem qeyri-müvazinət vəziyyətində olan sistemlərdədir. Onun qeyri-müvazinət xarakteri həm də bunda ifadə olunur ki, sosial sistemə daxil olan yarımsistemlər və tərəflər öz səviyyəsinə görə eyni deyildir, onlar arasında müəyyən fərqlər və dialektik ziddiyyətlər mövcuddur. Sosial sistemin açıq xarakteri və qeyri-müvazinətli olması onun ədəbi həyatını təmin edir.
Cəmiyyətin xüsusiyyətləri
Cəmiyyət bir sıra xassələrə malikdir: özfəaliyyət (fəaliyyətin kənardan gətirilməməsi), öz-özünü təşkiletmə; özinkişaf (inkişaf mənbəyinin daxildə olması) və öz-özünə kifayət olması.
Birinci üç əlamət həm bütövlükdə cəmiyyətə, həm də ayrılıqda onun hər sferasına və qruplarına aiddir. Dördüncü xassə isə yalnız bütöv bir tam kimi götürülən cəmiyyəti səciyyələndirir. Özünün özü üçün kifayət etməsi xassəsi o deməkdir ki, sistem öz fəaliyyəti ilə onun mövcudluğu üçün lazım olan şəraiti yarda və təlabatlarını ödəyə bilir. Bu keyfiyyət sosial sistemi onun ayrı-ayrı yarımsistemlərindən və tərəflərindən fərqləndirir. Başqa sözlə cəmiyyətin heç sahəsi, heç bir fəaliyyət növü ümumidən təcrid olunmuş halda normal yaşaya bilməz. Yalnız bütöv bir tam kimi götürülən cəmiyyət bütün fəaliyyət növlərinin, sosial subyektlərin və sosial insitutların vəhdətini təmin etməklə öz-özünü təminetmə xassəsinə malikdir. Beləliklə, sosial sistem müxtəlif səpkilərə malikdir. Onu təhlil edərkən fəaliyyət növləri, “sosial münasibətlər, sosial birlik formaları” ictimai insitutlar mütləq nəzərə alınmalıdır.
Cəmiyyətin son dərəcə mürəkkəb olması onu izah edən baxışların da müxtəlifliyini şərtləndirir. Sosial fəlsəfədə cəmiyyətin üç əsas nəzəri modeli geniş yayılmışdır:
Birinci mövqe, naturalizm (təbiət təbii olan deməkdir) tarixən daha qədimdir. Onun mahiyyətini cəmiyyətin təbii-bioloji amillər (təbii sərvətlər,mühit iqlim və sair) ilə izah olunması təşkil edir.
Cəmiyyətə idealist yanaşma sosial həyatda əbədi ideyanın, dünya zəkasının, idealın, mənəvi amillərin müəyyənedici rol oynadığını sübut etməyə çalışır.
Nəhayət, materializm cəmiyyətin izahındə maddi amillərdən: sosial varlıqdan, maddi nemətlər istehsalından çıxış edir.
Qeyd edək ki, bu üç baxış bir-birindən tam təcrid olunmuş halda mövcud deyildir. Onlar bir-birilə xeyli yaxındır və bəzən də çulğalaşmış şəkildə çıxış edir. Məsələn, naturalizmdə bəzən həm materializm ünsürləri (cəmiyyətin təbii izahı, mexanisizm, sosial darvinizm və sair), həm də idealizm (panteizm və hilozoizmin nümunəsində) əlaqəli şəkildə çıxış edir.
İstinadlar
- ↑ Cəmiyyət bütöv özünütənzimləyən sistemdir
Avqust 05, 2021
Ən son məqalələrÇərəli (Qubadlı)
Çərəli (Təbriz)
Çərəlilər
Çətgün
Çətin yol (film, 1975)
Çətin hədəf (film, 1993)
Çətindaq
Çətinliyə baş vurmaq (teleserial, 2008)
Çətir
Çətir şəlaləsi
Ən çox oxunan
Su ərizəsi (film, 1964)
Suada Ələkbərova
Suahili
Suahili dili
Sual
cəmiyyət, insanların, birliyi, olub, özündə, cəmiyyətin, siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, həyatını, birləşdirən, qeyri, dövlət, strukturudur, sözün, geniş, mənasında, maddi, həyatın, canlı, təbiətin, hissəsi, olan, tarixən, inkişaf, edən, insanların, fəaliyyə. Cemiyyet insanlarin birliyi olub ozunde cemiyyetin siyasi iqtisadi sosial ve medeni heyatini birlesdiren qeyri dovlet strukturudur Cemiyyet sozun genis menasinda maddi heyatin canli tebietin bir hissesi olan tarixen inkisaf eden insanlarin fealiyyeti formasidir Sozun dar menasinda ise insan tarixinin mueyyen bir merhelesi kapitalizm feodalizm ve ya konkret sosial orqanizmdir Fransa cemiyyeti Avropa cemiyyeti ve s Cemiyyet mueyyen qayda uzre qurulmus struktura malik olan butov bir sistemdir 1 Mundericat 1 Cemiyyet haqqinda alimlerin fikri 2 Sosial sistem 3 Cemiyyetin xususiyyetleri 4 IstinadlarCemiyyet haqqinda alimlerin fikri Redakte 12 ci esr Cenubi Tang sulalesi Gu Hongzhong eseri Cemiyyete sistemli yanasma tesevvurleri qedim olsa da bu barade bitkin telimler ilk defe XIX esrin felsefi fikrinde yaranmisdir Onun esaslari O Kont H Spenser K Marks E Durkheym M Veber P Sorokin L Bertalanfi T Parsons ve basqa mutefekkirler terefinden ireli surulmusdur Bu tesevvurlere gore sistem kimi goturulen cemiyyetin elementlerini bu ve ya diger sosial subyektler munasibetler ve institutlar teskil edir Cemiyyet sistemini teskil eden elementler ve yarimsistemler keyfiyyetce rengarengdir ve coxpilleli xarakter dasiyir Ictimai sistemde munasibetler cox muhum yer tutur Munasibet dedikde cemiyyeti teskil eden subyektler arasinda mueyyen elaqe ve asililiq basa dusulur Mehz bu munasibetler sayesinde insanlar cemiyyetde birlesirler ayri ayri ferdler vahid tam formasinda cixis edirler Insanlar arasinda sabit ve tekrarlanan munasibetler asililiq tedricen onlarin sosial qruplar teskilatlar ve insitutlar formasinda birlesmesini yaradir Ictimai heyatin butovluyu problemi hele qedim filosoflarin nezer diqqetinde olmusdur Sosial felsefe tarixinde cemiyyetin sistemli qurasdirmalari haqqindaki ilk ideyalari Platon ve Aristotelin telimlerinde tapmaq olar Sonraki dovrlerde cemiyyetin sistemli teskili haqqinda T Hobbsun J J Russonun ve Q V F Hegelin ideyalari diqqeti celb edir Hegelin vetendas cemiyyetinde real ictimai munasibetler sosial ziddiyyetler gosterilir Xususi mulkiyyetin azad inkisafi vetendas cemiyyetinin vacib sertidir Her bir ferdin cemiyyetde vezifeleri oldugu kimi cemiyyetin de ferde qarsi vezifeleri var Cemiyyetdeki ziddiyyetlerin esasinin ferdi xususi ve ictimai menafeler ve dovlet qaydalari arasindaki muxteliflik teskil edir Dovlet daha yuksek inkisaf pillesinde duraraq exlaqi butovluluk azadligin gerceklesmesi bu da ideala aglin mutleq meqsedine nail olmaq demekdir ucun calisir Hegel qeyd edirdi ki felsefe tebietin qanunlarini oldugu kimi oyrendiyi halda huquq ve dovlet problemleri haqqinda gosterisi felsefenin ozunden gozleyirler Esl vezife burada heqiqetin mumkunluyunu basa dusmekdir Tefekkur ve varliq qanunlari eyni oldugu ucun bu ele aglin felsefenin derk edilmesi qabiliyyetinden ireli gelir Her bir ferd oz zemanesinin ovladi oldugu kimi felsefe de dovrun tefekkurde ifade olunmus ruhudur Hobbs ve Russonun deyisilmez sabit tebii huququ Hegelde dialektikanin inkisaf qanunlarina esasen musbet vetendas huququnda tedricen gerceklesen azadliq ideyasi ile evez olunur K Marks ve F Engels cemiyyetin insanlarin qarsiliqli fealiyyetinin mehsulu oldugunu qeyd edirler Engels Tebietin dialektikasi eserinde yazirdi Insanlar oz emellerini telabatla yox tefekkur ile izah etmeye verdislidirler eslinde ise tarixi prosesin esas mezmununu heqiqi heyatin istehsali ve tekrar istehsali teskil edir Cemiyyetin iqtisadi bazisi aparici rol oynayir lakin bununla yanasi tarixi inkisafa onun formalarina ustqurumunun muxtelif terefleri dovlet qurulusu huquqi formalar ve onlarin insan suurunda inikasi siyasi huquqi felsefi nezeriyyeler dini baxislar tesir gosterir Iqtisadi herekat zeruretdir ve oz yolunda bir cox tesaduflerle uz uze gelir Cemiyyetde insanlar suurlu sekilde meqsedyonlu fealiyyet gosterirler bunula bele tarixin inkisafi daxili umumi qanunlara tabedir Tarixde tesadufun rolu cox boyukdur amma burada aparici rolu iqtisadi munasibetler oynayir Iqtisadi munasibetler dedikde Marks ve Engels emek bolgusu esasinda insanlarin yasamaq ucun teskil etdiyi istehsal usulunu mubadile bolgu ve istehlaki nezerde tuturdular Buraya emek vasiteleri o cumleden texniki ve cografi serait de daxildir Insan fealiyyeti predmetli xarakter dasiyir heqiqi fealiyyet hissi subyektivdir Onlar vetendas cemiyyeti anlayisini insan cemiyyeti anlayisi ile evez etdiler Onlarin fikrince istehsel usulu novleri tarixde bir birini evez edir bunun aparici terefi mulkiyyet formasidir Istehsal usulunun iki terefini mehsuldar quvveler ve istehsal munasibetleri teskil edir Ictimai iqtisadi formasiyanin esasinda istehsal usulu formasi durur ona uygun iqtisadi siyasi ideoloji ve diger munasibetler formalasir ve inkisaf edir Tarixde bir nece formasiya movcud olub quldarliq feodalizm kapitalizm Formasiyalarin bir birini evez etmesinin esas sebebi istehsal usulunda bas veren deyisikliklerdir Sosial sistem RedakteSosial sistem asagidaki xasselerine gore tebiet sistemlerinden ferqlenir Her seyden evvel gosterilmelidir ki cemiyyeti teskil eden elementler yarimsistemler ve seviyyeler son derece rengarengdir onlarin funksiyalari elaqeleri ve qarsiliqli munasibetleri cox murekkebdir Diger terefden sosial sistemi teskil eden elementler oz keyfiyyetine gore muxtelifdir burada tekce maddi deyil hem de ideal menevi hadiseler vardir Buna gore de onu tedqiq ederken muxtelif elmlerin humanitar ve tebiet elmlerinin metodlarindan kompleks sekilde istifade olunmalidir Sonra sosial sistemin esas elementi olan insanin unikal xarakteri onu tebietden ferqlendirilir Bele ki insan oz fealiyyetinin davranisinin forma ve usullarini serbest suretde ve genis diapazonda sece bilir Bunun neticesinde cemiyyetin inkisafinda qeyri mueyyenlik derecesi yuksek olur Burada hadiselerin gelecek neticelerini ireliceden mueyyen etmek cox vaxt mumkun olmur Sosial sistem qapali ola bilmez Sosial sistemin aciq olmasi o demekdir ki cemiyyet daim etraf muhit ile maddeler enerji ve informasiya mubadilesinde olur Buna gore de ictimai sistem qeyri muvazinet veziyyetinde olan sistemlerdedir Onun qeyri muvazinet xarakteri hem de bunda ifade olunur ki sosial sisteme daxil olan yarimsistemler ve terefler oz seviyyesine gore eyni deyildir onlar arasinda mueyyen ferqler ve dialektik ziddiyyetler movcuddur Sosial sistemin aciq xarakteri ve qeyri muvazinetli olmasi onun edebi heyatini temin edir Cemiyyetin xususiyyetleri RedakteCemiyyet bir sira xasselere malikdir ozfealiyyet fealiyyetin kenardan getirilmemesi oz ozunu teskiletme ozinkisaf inkisaf menbeyinin daxilde olmasi ve oz ozune kifayet olmasi Birinci uc elamet hem butovlukde cemiyyete hem de ayriliqda onun her sferasina ve qruplarina aiddir Dorduncu xasse ise yalniz butov bir tam kimi goturulen cemiyyeti seciyyelendirir Ozunun ozu ucun kifayet etmesi xassesi o demekdir ki sistem oz fealiyyeti ile onun movcudlugu ucun lazim olan seraiti yarda ve telabatlarini odeye bilir Bu keyfiyyet sosial sistemi onun ayri ayri yarimsistemlerinden ve tereflerinden ferqlendirir Basqa sozle cemiyyetin hec sahesi hec bir fealiyyet novu umumiden tecrid olunmus halda normal yasaya bilmez Yalniz butov bir tam kimi goturulen cemiyyet butun fealiyyet novlerinin sosial subyektlerin ve sosial insitutlarin vehdetini temin etmekle oz ozunu teminetme xassesine malikdir Belelikle sosial sistem muxtelif sepkilere malikdir Onu tehlil ederken fealiyyet novleri sosial munasibetler sosial birlik formalari ictimai insitutlar mutleq nezere alinmalidir Cemiyyetin son derece murekkeb olmasi onu izah eden baxislarin da muxtelifliyini sertlendirir Sosial felsefede cemiyyetin uc esas nezeri modeli genis yayilmisdir naturalizm idealizm materializm Birinci movqe naturalizm tebiet tebii olan demekdir tarixen daha qedimdir Onun mahiyyetini cemiyyetin tebii bioloji amiller tebii servetler muhit iqlim ve sair ile izah olunmasi teskil edir Cemiyyete idealist yanasma sosial heyatda ebedi ideyanin dunya zekasinin idealin menevi amillerin mueyyenedici rol oynadigini subut etmeye calisir Nehayet materializm cemiyyetin izahinde maddi amillerden sosial varliqdan maddi nemetler istehsalindan cixis edir Qeyd edek ki bu uc baxis bir birinden tam tecrid olunmus halda movcud deyildir Onlar bir birile xeyli yaxindir ve bezen de culgalasmis sekilde cixis edir Meselen naturalizmde bezen hem materializm unsurleri cemiyyetin tebii izahi mexanisizm sosial darvinizm ve sair hem de idealizm panteizm ve hilozoizmin numunesinde elaqeli sekilde cixis edir Istinadlar Redakte Cemiyyet butov ozunutenzimleyen sistemdirMenbe https az wikipedia org w index php title Cemiyyet amp oldid 6086080, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
- 1.1 Sənayedən əvvəlki
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.