İşgüzar kommunikasiya zamanı etik qaydalar və davranış psixologiyası

İşgüzar etiket – işgüzar ünsiyyət sahəsi üzrə qəbul edilmiş
qaydalardan ibarətdir.
Şəxsi və ictimai davranış qaydaları milli xüsusiyyətlərdən çox asılı
olduğuna görə mütəxəssislər “etnoetiket”ə, başqa sözlə,
regionlarda və ayrı-ayrı ölkələrdə qəbul edilmiş kommunikasiya
norma və qaydalarına xüsusi önəm verirlər.
Burada universal qaydalar da mövcuddur ki, onlar beynəlxalq
etiketi formalaşdırır.
İşgüzar etiket ─ insanlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin
ümummədəni qaydaları əsasında müəyyənləşdirilir. İnsanlarla lazımi
səviyyədə davranma bacarığı biznesdə, xidməti və sahibkarlıq
fəaliyyətində uğur əldə etmək şansını müəyyənləşdirən ən mühüm
faktorlardan biri sayılır.

Antik davr psixologiyasi

1. Psixologiya fanining tarixini davriylashtirish; 2. ruh psixologiya mavzusi sifatida; 3. Psixologiya mavzusi sifatida ong; 4. O’z yo’nalishi bo’yicha psixologiya mavzusini ruhiyat fanligi sifatida tushunish; 5. Zamonaviy psixologiya.
Qadim zamonlardan buyon bizgacha etib kelgan yozma bilim manbalari psixologik hodisalarga qiziqish odamlarda juda qadimdan paydo bo’lganligini ko’rsatadi. Psixika haqidagi dastlabki g’oyalar animizm bilan bog’liq edi (lat. Dan). anima, animus -“Ruh” va “ruh” navbati bilan) – eng qadimiy qarash, unga ko’ra dunyoda mavjud bo’lgan hamma narsaning ruhi yoki ruhi mavjud – bu barcha tirik va jonsiz narsalarni boshqaradigan tanadan mustaqil mavjudot. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Qadimgi falsafa ruh haqidagi tushunchani oldingi mifologiyadan qabul qilgan. Demokrit, Suqrot, Aflotun, Aristotelning ilmiy risolalari shundan dalolat beradi. Demokrit (miloddan avvalgi 460-370) dunyoning atomistik modelini yaratdi. Ruh moddiy sub’ektdir. Barcha aqliy hodisalar jismoniy va mexanik sabablar bilan izohlanadi. Masalan, odamning hissiyotlari ruh atomlari havo atomlari yoki to’g’ridan-to’g’ri narsalardan Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Birinchi marta inson, uning ichki, ma’naviy dunyosi Suqrotda (miloddan avvalgi 469-399) falsafiy aks ettirish markaziga aylanadi. Faylasuf avvalgilaridan farqli o’laroq, insonning e’tiqodi va qadriyatlari, aqlli mavjudot sifatida harakat qilish qobiliyatiga e’tibor qaratdi. U inson psixikasidagi asosiy rolni aqliy faoliyatga yuklagan. Uning tadqiqotlaridan so’ng qalb tushunchasi jismoniy tabiat bilmagan “yaxshi”, “adolat”, “go’zal” va boshqalar kabi g’oyalar bilan to’ldirildi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Ushbu g’oyalar dunyosi Suqrotning shogirdi Platon (miloddan avvalgi 427-347) ruhi to’g’risidagi ta’limotning asosiy qismiga aylandi. Uning ta’limotiga ko’ra, ruh tan bilan birga va undan mustaqil ravishda mavjuddir. Birinchisi, ko’rinmas, yuksak, ilohiy, abadiy printsipdir. Ikkinchisi – ko’rinadigan, asosiy, o’tkinchi, tez buziladigan printsip. Ular murakkab aloqada. Ilohiy kelib chiqishi bilan ruh tanani boshqarish uchun chaqiriladi. Biroq, ba’zan turli xil istaklar va ehtiroslar bilan quchoqlangan tan ruhni egallab oladi. Aqliy hodisalar aql, jasorat (zamonaviy talqinda – iroda) va shahvat (motivatsiya) ga bo’linadi. Ularning uyg’un birligi insonning aqliy hayotining yaxlitligini beradi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Aflotun birinchi marta aqliy faoliyatning ichki nutqi kabi shaklini ochib berdi: ruh aks etadi, o’zidan so’raydi, javob beradi, tasdiqlaydi va inkor etadi. U birinchi bo’lib uch tomonlama kompozitsiyani ajratib, uning ichki tuzilishini ochib berishga harakat qildi: ruhning yuqori qismi oqilona printsip, o’rta qismi irodaviy printsip, pastki qismi esa shahvoniy tamoyil. Ruhning birinchi qismi ruhning turli qismlaridan kelib chiqadigan pastki va yuqori motivlarni va impulslarni yarashtirishga chaqirilgan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Platon va Suqrot o’zlarining ruh haqidagi tushunchalaridan axloqiy xulosalar chiqaradilar. Ruh insonda eng yuqori narsa, shuning uchun u uning sog’lig’i uchun tananing sog’lig’idan ko’proq g’amxo’rlik qilishi kerak. Biz Aristotel (miloddan avvalgi 384-322) qarashlarida ruhning ancha murakkab tushunchalarini uchratamiz. Uning “Ruh to’g’risida” risolasi birinchi maxsus psixologik asar bo’lib, u uzoq vaqt davomida psixologiyaning asosiy qo’llanmasi bo’lib kelgan va o’zi ham haqli ravishda psixologiyaning asoschisi deb hisoblanishi mumkin. Faylasuf ruhning substansiya sifatida qarashini rad etdi. Shu bilan birga, u ruhni materiyadan (tirik jismlardan) ajratib ko’rib chiqishni iloji yo’q deb hisoblagan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Aristotelning fikriga ko’ra ruh, jismonan bo’lmagan bo’lsa-da, lekin u tirik tananing shakli, uning barcha hayotiy funktsiyalarining sababi va maqsadi. Ruhning asosiy mohiyati bu organizmning biologik mavjudligini anglashdir. Inson xatti-harakatining harakatlantiruvchi kuchi intilish yoki tananing ichki faoliyati. Sensor hislar idrokning boshlanishini tashkil etadi. Xotira hissiyotlarni saqlaydi va ko’paytiradi. Insonni xarakterlashda faylasuf bilim, tafakkur va donolikni birinchi o’ringa qo’ygan. Nafaqat Aristotelga, balki umuman antik davrga xos bo’lgan insonning qarashlaridagi bu munosabat asosan o’rta asr psixologiyasi doirasida qayta ko’rib chiqilgan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
“Antik davr va o’rta asrlar faylasuflarining psixologik ta’limoti” bugungi kunda, ilmiy psixologiya davrida, dolzarbligi bilan farq qilmaydi. Ammo bu bu mavzuni unchalik qiziqtirmaydi, chunki bu mavzu zamonaviy psixologiyaning paydo bo’lishi va rivojlanish tarixi sababini ochib beradi, bu esa psixologiyani har tomondan ko’rib chiqishga, shuningdek, qadimgi davrlardan nimani qabul qilganimizni bilib olishga imkon beradi. zamonlar va zamonaviy psixologiyaning asosini tashkil etgan narsa . Umuman olganda, zamonaviy psixologiya inson bilimlarining izchil rivojlanishining ma’lum bir bosqichini ifodalaydi, buning natijasida odamlar bir-biri bilan muloqot qilish jarayonida to’plangan ijtimoiy-tarixiy tajriba shakllandi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Psixologiya o’z rivojlanishida bir necha bosqichlarni bosib o’tdi. Psixika haqidagi dastlabki g’oyalar animizm bilan bog’liq edi (lotincha anima – ruh, ruh) – eng qadimiy qarashlar, unga ko’ra dunyoda mavjud bo’lgan hamma narsaning ruhi bor. Ushbu davrda ruh haqidagi g’oyalar ko’plab afsonalar va afsonalarga, ertaklarga va dastlabki diniy e’tiqodlarga asoslangan edi. VII-VI asrlarning boshlarida. Miloddan avvalgi. Ob’ektiv bilimlarning rivojlanishi (matematik, tibbiy, falsafiy) bilan bog’liq holda, Qadimgi Yunonistonda qalbni ertaklar, afsonalar, afsonalar asosida emas, balki hisobga olgan inson to’g’risida ob’ektiv fanni shakllantirish zarurati paydo bo’ldi. , ammo bu bilimlardan foydalangan holda. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
O’sha paytda psixologiya jamiyat, tabiat va insonning umumiy qonunlarini o’rganadigan fanning bir qismi edi. Ushbu fan tabiiy falsafa (falsafa) deb nomlandi, uzoq vaqt davomida, deyarli 20 asr davomida, psixologiya falsafaning bir qismi bo’lib qoldi. Falsafaning ulkan predmetida psixologiya avvalo inson bilan bog’liq bo’lgan soha bo’lib, ruhni (psixikani) o’rganishning o’zi asosan inson ruhiyatining xususiyatlari bilan bog’liq edi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Psixologik g’oyaning shakllanishi doimo dunyoqarashning ustun kontseptsiyasini ishlab chiqish jarayonida bo’lgan. Ruh g’oyasi Suqrot, Aflotun, Aristotelning falsafiy tizimlarida markaziy nuqtalardan biri sifatida ishlaydi. Falsafaning rivojlanishi bilimlarning psixologik kompleksini shakllantirishda muhim rol o’ynadi. Biroq, falsafada psixologik bilimlar majmuasining rivojlanishi bilan bir qatorda, inson tanasi, uning anatomiyasi, fiziologiyasi va biokimyosi haqida ma’lumot to’plandi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Shu bilan birga, ruh haqidagi falsafiy psixologik bilimlar va inson haqidagi tabiiy – ilmiy bilimlar o’rtasidagi ziddiyat tobora oshkor bo’ldi. Shu bilan birga, na qarama-qarshilikni qanday olib tashlash kerakligi haqidagi savolga na falsafiy psixologiya, na inson tanasi fanlari javob bera olmadilar. III-IV asrlarda, paydo bo’lgan din ilmiy tushunchalarga ustunlik qila boshlaganda, bilim ularning dalillari nuqtai nazaridan emas, balki imon yoki kufr nuqtai nazaridan ko’rib chiqildi. Psixologiya va dinshunoslik o’rtasidagi ziddiyat, bilim va e’tiqodning mos kelmasligida ifodalangan bo’lib, bilim va e’tiqodning aloqasi va o’zaro ta’siri to’g’risida savol tug’dirdi, bu davr mobaynida olimlar uchun eng muhim narsaga aylandi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Antik davr psixologik bilimlari va tushunchalarining xarakterli xususiyati ularning materializmidir. Tirik, jonsiz va ruhiy o’rtasidagi chegaralar belgilanmagan. Hamma narsa birlamchi materiyaning mahsuli sifatida qaraldi. Demak, qadimgi yunon donishmandlari Miletsning militsiyasi Falesga (miloddan avvalgi 625-547) ko’ra, magnit metallni o’ziga tortadi, ayol erkakni o’ziga tortadi, chunki magnit ham ayol singari ruhga ega. Miletning Falesi suvni hamma narsaning asosi deb hisoblagan – amorf, oqimli moddalar kontsentratsiyasi. Qolganlarning hammasi ushbu ibtidoiy materiyaning “kondensatsiyasi” yoki “kamyobligi” orqali paydo bo’ladi. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Anaksimen (miloddan avvalgi 585-524) havoni hamma narsaning boshi deb hisoblagan. Havoning siyraklashishi olov paydo bo’lishiga olib keladi va qalinlashuv shamollar – bulutlar – suv – tuproq – toshlarni keltirib chiqaradi. Anaksimen ruhni havodan iborat deb ham hisoblagan. Fales, Anaksimandr, Anaksimen ruh va tabiatni ajralmas deb hisoblashgan. Bunga Geraklit ham rozi bo’lgan. Geraklit (miloddan avvalgi 540-480) koinotni (kosmosni) abadiy o’zgaruvchan (tirik) olov, ruhni esa uning uchquni deb hisoblagan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Ruhning rivojlanishi, Geraklitning fikriga ko’ra, o’zi orqali sodir bo’ladi. Geraklit tomonidan kiritilgan “Logos” atamasi uning uchun “hamma narsa oqadi” degan Qonunni anglatar edi, ziddiyatlar va kataklizmalar to’qilgan narsalarning olamshumul yo’nalishiga uyg’unlik beradi. Geraklit ishlarning borishi xudolarning o’zboshimchaliklariga emas, balki Qonunga bog’liq deb hisoblagan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html
Gippokrat (miloddan avvalgi 460 – 377) temperamentlar haqidagi ta’limotni yaratdi. Gippokrat sog’liqdagi buzilishlarni tanadagi mavjud bo’lgan turli “sharbatlar” nomutanosibligi bilan o’zaro bog’lagan. Ushbu nisbatlarning nisbati Gippokrat tomonidan temperament deb nomlangan. Hozirgi kunga qadar to’rtta temperamentning nomlari saqlanib qolgan: sanguine (qon ustunlik qiladi), xolerik (sariq safro ustunlik qiladi), melankolik (qora safro ustunlik qiladi), flegmatik (balg’am ustunlik qiladi). Shunday qilib, Gippokrat ilmiy tipologiyaning asosini yaratdi, usiz odamlar orasidagi individual farqlar to’g’risida zamonaviy ta’limot paydo bo’lmaydi. Gippokrat tanadagi farqlarning manbasini va sababini izladi. Aqliy fazilatlar tana sifatlariga bog’liq bo’lgan. Read more at: https://zamerdverei.ru/uz/postrojjki/psihologicheskie-vozzreniya-antichnosti-antichnaya-psihologiya.html

Do’stlaringiz bilan baham:

İşgüzar kommunikasiya zamanı etik qaydalar və davranış psixologiyası

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
İQTİSAD UNİVERSİTETİ
UNEC
■ KAFEDRA: AZƏRBAYCAN DİLİ
■ FƏNN: Azərbaycan dilində işgüzar və akademik
kommunikasiya
■ MÖVZU: İşgüzar kommunikasiya zamanı etik qaydalar və
davranış psixologiyası.
2020-2021

2.

Plan
1Etika və etiket anlayışı.
2.İşgüzar etiket və onun 6 əsas prinsipi.
3.İşgüzar kommunikasiyada nitq etiketi.
4.Işgüzar kommunikasiya zamanı davranış psixologiyası.

3.

Ədəbiyyat
1.
T.Ə.Əbdülhəsənli, T.Ə.Xəlilova, M.B.Əmrahova. “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti”
(interaktiv dərslik). Bakı, 2020.
2.
N.Məmmədli, “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti” I cild. Bakı, 2020.
3.
Z. Qafarlı. “Nitqin kommunikativ registrlərinin tədqiqi”. Bakı, 2017.
4.
T.Əbdülhəsənli, S.Zülfüqarlı, A.Rzai. “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti”. Bakı, 2014.
5.
F.Şiriyev. “Azərbaycan dilinin nitq mədəniyyəti və ritorika”. Bakı, 2014.
6.
E. Musayev. “Kargüzarlığın təşkili”. Bakı, 2008.
7.
T.Ə.Əbdülhəsənli, A.Hüseynova “ İşgüzar yazışmalar” (dərslik). Bakı,2014
8.
T.Ə.Əbdülhəsənli, A.Hüseynova “ İşgüzar yazışmalar ” (dərslik). Bakı,2015

4.

Rus dilində əbədiyyat
1. Н. Д. Десяева «Академическая коммуникация» Москва 2019
2. Е. Б. Деревянкин «Деловое общение» Екатеринбург 2015
3. О. А. Казакова, А. Н. Серебренникова, Э. М. Филиппова «Деловая коммуникация»
Тюмень 2013
4. А.Я. Большунов, Н.И. Кисилева, Г.И. Марченко и др. «Деловая коммуникация»
Москва, 2018
5. Э.А. Науменко «Деловые коммуникации» (учебное пособие) Тюмень 2013,
6. И.А. Журавлева «Деловые коммуникации» (учебное пособие) Иркутск 2016,
7. А.М. Сосновская «Деловая коммуникация и переговоры» Санкт-Петербург 2011

5.

• Etika müəyyən cəmiyyət daxilində insanların bir-birinə münasibətini
tənzimləyən nəzakətli danışığı və əxlaq normalarını özündə ehtiva edir.
Nəzakətli rəftar, hərəkət, davranış milli mənəviyyat və mədəniyyətin
başlıca, əsas komponentlərindən sayılır. “Etika” və “etiket” terminləri
məna, səslənmə və tətbiq olunma sahələrinə görə bir-birinə yaxın
mənalı sözlər kimi dərk edilmişdir. Lakin bu iki termini eyniləşdirmək
olmaz. Etika fəlsəfə elminin tədqiqat sahəsinə daxil olub, əxlaq,
mənəviyyat qaydalarını əhatə edir. Etiket isə cəmiyyətdə mədəni, etik,
əxlaqi normalara uyğun davranış qaydalarını əks etdirir.

6.

“Etiket” sözü fransızca “etiquette” kəlməsindən törəmişdir, bir mənası:
yarlıq, digər mənası: mərasim, təsnifat deməkdir , “etika” sözü ilə eyni
kökdəndir. Hesab edilir ki, bu sözün yaranması maraqlı tarixi faktla
bağlıdır.
Belə ki, Fransa kralı XIV Lüdoviqin
hakimiyyəti zamanı saraya gələn
bütün qonaqlara xüsusi kartoç-kalar
təqdim edilirdi ki, onların üzərində
kral sarayı ərazisinə daxil olan hər
kəsin mütləq şəkildə riayət etməli
olduğu davranış qaydaları yazılırdı.
Müasir dövrdə “etiket” sözü,
yuxarıda qeyd olunduğu kimi, həm
yarlıq mənasında işlədilir, həm də
ünsiyyət zamanı insanların
davranışını tənzimləyən ədəb və
nəzakət norma və qaydalarının
məcmusu kimi başa düşülür.

7.

“Etiket” sözü rus dilinə XVIII əsrdə keçmişdir. Ölkəmişdə
davranış qaydala-rının ta qədim zamanlardan bəri mövcud
olmasına baxmayaraq, bu söz Azərbay-can dilinə rus dili
vasitəsilə yalnız XX əsrdə daxil olmuşdur.
“Etiket” termini cəmiyyətdə qəbul edilmiş davranış, mərifət,
nəzakət qaydası və forması kimi insanların qarşılıqlı
münasibətlərində mühüm rol oynayır. Etiketin praktiki cəhəti ondan
ibarətdir ki, o, insanlara ayrı-ayrı şəxslərlə, müxtəlif qruplar-la
müxtəlif səviyyələrdə ünsiyyət yaratmaq üçün artıq hazır, ümumi
mərtifət, ədəb, nəzakət qaydalarından istifadə etmək imkanı verir.

8.

• Etiket ─ müasir anlamda insanlara münasibətin zahiri göstəricilərini
özündə əks etdirən davranış qaydalarının məcmusudur, başqa sözlə,
cəmiyyətdə qəbul edilmiş davranış qaydalarına ,ictimai-əxlaqi
normalara riayət etmək deməkdir.
• Etiket ─ milli-mədəni və tarixi bir anlayışdır, yəni etiket qaydaları çox
uzun tarixi müddət ərzində formalaşır, dəyişmə sürəti çox aşağı olur,
mədəni və milli ənənələrdən qaynaqlanır.

9.

Etiketin aşağıdakı funksiyaları qeyd edilir:
1
2
3
Tənzimləyici
funksiya
Simvolik
funksiya
Kommunikativ
funksiya

10.

A
C
İşgüzar etiket
Peşəkar etiket
Mütəxəssislər bir
neçə etiket növünü
fərqləndirirlər:
Diplomatik etiket
B
Etnoetiket
D

11.

İşgüzar etiket – işgüzar ünsiyyət sahəsi üzrə qəbul edilmiş
qaydalardan ibarətdir.
Şəxsi və ictimai davranış qaydaları milli xüsusiyyətlərdən çox asılı
olduğuna görə mütəxəssislər “etnoetiket”ə, başqa sözlə,
regionlarda və ayrı-ayrı ölkələrdə qəbul edilmiş kommunikasiya
norma və qaydalarına xüsusi önəm verirlər.
Burada universal qaydalar da mövcuddur ki, onlar beynəlxalq
etiketi formalaşdırır.
İşgüzar etiket ─ insanlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin
ümummədəni qaydaları əsasında müəyyənləşdirilir. İnsanlarla lazımi
səviyyədə davranma bacarığı biznesdə, xidməti və sahibkarlıq
fəaliyyətində uğur əldə etmək şansını müəyyənləşdirən ən mühüm
faktorlardan biri sayılır.

12.

Şəxsi simpatiya və antipatiyadan asılı olmayaraq, həmkarlara, partnyorlara
qarşı səmimi, təmkinli münasibət ən ümdə tələbdir. Bundan əlavə, işgüzar
mühitdə qarşılıqlı əlaqə, qarşılıqlı fəaliyyət qaydalarına insanın cəmiyyətdəki
davranışı ilə bağlı tələblər də aid edilir. Diqqətinizi De Yagerin bununla
əlaqədar olaraq formalaşdırdığı işgüzar etiketin 6 əsas prinsipinə cəlb etmək
istəyirəm. Həmin prinsiplər aşağıdakılardan ibarətdir:
Dəqiqlik
Məxfilik
Nəzakət,
xeyirxahlıq və
səmimiyyət.
Ətrafınızdakılara
diqqət.
Zahiri görünüş
Savadlılıq

13.

Etiketin 3 tərkib hissəsinin olduğu
göstərilir:
Xarici görünüş etiketi
Nitq etiketi
Davranış etiketi

14.

Xarici görünüş etiketinə səliqəli və zövqlü geyim tərzi,
saç düzümü və s. zahiri görünüş əlamətləri daxildir.
Davranış etiketi insanların cəmiyyət tərəfindən müxtəlif
situasiyalar üçün qəbul edilmiş, nümunəvi hesab edilən
hərəkətlərinin məcmusudur.
Nitq etiketi isə cəmiyyət tərəfindən müəyyən edilmiş
müvafiq nitq situasiyasında insanlar arasında mədəni
ünsiyyət və nitq davranışını tənzimləyən etik
qaydalar sistemindən ibarətdir.

15.

Nitq etiketi cəmiyyətdə müəyyən edilmiş nitq davranışı qaydalarıdır.
İnsanlara nəzakətli və xeyirxah münasibətin ən əsas təzahürlərindən
biri nitq etiketi qaydalarına riayət etməkdir.
Müraciət
Salamlaşma
Tanışlıq
Təqdimetmə
Nitq etiketi
formaları
Kompliment
Vidalaşma

16.

Ünsiyyət zamanı müraciət etiketlərinə xüsusi önəm verilir. Düzgün seçilmiş
müraciət forması, səsin tonu insanların qarşılıqlı münasibətlərinə çox təsir göstərir.
Bundan əlavə, rəsmi və qeyri-rəsmi şəraitdə istifadə edilən müraciət formaları
mövcuddur.
Rəsmi
Qeyri-rəsmi
İşgüzar mühitdə müraciət formasını seçərkən həm
sosial iyerarxiyayanı, həm də sosial statusu bərabər
olan tərəfdaşlar arasındakı şəxsi münasibətlərin
xarakterini nəzərə almaq lazımdır.

17.

Salamlaşma nitq etiketinin ən vacib formalarından biridir.
Onun köməyi ilə ünsiyyətə girənlər arasında əlaqə yaradılır.
İşgüzar ünsiyyətdə görüşmə
zamanı ifadələrdən istifadə
edilir:
“Salam”,
“Sabahınız xeyir”,
“Günortanız xeyir”,
“Gün aydın”,
“Axşamınız xeyir”,
“Xoş gördük”

18.

Tanışlıq və özünü təqdimetmə.
• İstənilən ünsiyyət aktı başlanğıc, əsas və yekun hissəyə malikdir. Əgər nitqin
ünvanlandığı adam nitqin subyektinə tanış deyilsə, ünsiyyət tanışlıqdan başlayır.
Həm də bu tanışlıq bilavasitə və bilvasitə ola bilər
• İki cür tanışolma üsulu vardır:
Bilavasitə – vasitəçisiz
tanışlıq
Bilvasitə, yəni vasitəçinin köməyi
ilə tanışlıq

19.

Özünü təqdimetmə.
Məlumdur ki, yaşca kiçik böyüyə, kişi qadına özünü təqdim edir. Əgər
tərəfdaşınızla söhbət zamanı yalnız sizin tanıdığınız bir şəxs sizə yaxınlaşırsa, hər
şeydən öncə onu tərəfdaşınızla tanış edin. Bunu istəmirsinizsə, tərəfdaşınızdan
üzr istəyib, onunla bir kənara çəkilin. Ətrafınızda bir neçə tanış olmayan şəxs
varsa, bu situasiyada özünü təqdim etməyin müxtəlif variantları mövcuddur:
─ Xahiş etmək olar ki, sizi hamıya təqdim etsinlər;
─ Çəkinmədən, cəsarətlə özünüzü hamıya təqdim edə bilərsiniz;
─ Ya da onlarla ayrı-ayrılıqda tanış ola bilərsiniz.

20.

Kompliment.
Rəsmi şəraitdə salamlaşma və tanışlıq prosedurundan sonra işgüzar kompliment ─ iltifat
mərhələsi başlayır. Kompliment ─ həmsöhbətin müsbət keyfiyyətləri barədə bir qədər
şişirdilmiş xöş sözlərdir ki, ona zovq vermək, özünə və ya müzakirə olunan məsələyə diqqət
çəkmək məqsədilə istifadə edilir.
Komplimentin tərifdən fərqi ondan ibarətdir ki, tərif yuxarıdan aşağı istiqamətlənir və
görülmüş işə müsbət münasibət faktını özündə əks etdirir.
Yaltaqlıqdan fərqi odur ki, yaltaqlıq aşağıdan yuxarıya doğru istiqamətlənir və həmişə qərəzli
olur.

21.

Komplimenti iki növə ayırırlar:
Kübar kompliment insanın zahiri
görünüşü və məziyyətləri barədə söylənən
xoş sözlərdir.
O, adətən, bir-birini tanıyan adamlar, yəni
qohumlar, yaxınlar, dostlar, tanışlar,
həmkarlar üçün nəzərdə tutulur.
Kübarlıq əlaməti
olan kompliment
İşgüzar
kompliment
İşgüzar kompliment tərəfdaşlar arasında
iltifat mübadiləsidir.İstənilən işgüzar görüş,
söhbət, danışıqlar işgüzar komplimentlə
başlayır və sona çatır. Protokola əsasən, bu,
qarşılıqlı və mütləq prosedurdur.

22.

İşgüzar ünsiyyətdə komplimentdən istifadə
qaydaları belədir:
Kompliment demək mütləqdir;
Kompliment həqiqətə uyğun
olmalıdır;
Ən yaxşı kompliment sizin məhz
həmin insan üçün seçdiyiniz xöş
sözlərdir;
Kompliment səmimi səslənməlidir;
Təkcə kompliment deməyi yox,
həm də onu qəbul etməyi
bacarmaq lazımdır.

23.

Salamlaşmadan sonra, adətən işgüzar söhbət başlayır. Nitq etiketi situasiya ilə
əlaqədar bir neçə söhbət başlanğıcını nəzərdə tutur.
Üç situasiya daha tipikdir:
01
Təntənəli
02
Kədərli
03
İşgüzar

24.

Birinci situasiyaya dövlət bayramları, müəssisənin və əməkdaşların
yubileyləri; mükafat alınması, yeni ofis, mağaza açılması; təqdimat;
müqavilə bağlanması, razılaşma əldə olunması və s. aiddir.
İstənilən təntənə səbəbilə, əlamətdar günlə bağlı dəvətlər və təbriklərdən
istifadə olunur.
Dəvət üçün aşağıdakı nitq etiketlərindən istifadə etmək olar:
─ İcazə verin (izn verin), sizi. dəvət edim.
─ Bayrama (yubileyə, . -lə görüşə) gəlin, sizi orada görməkdən çox məmnun olarıq.
─ Sizi (səni) . dəvət edirəm (edirik) və s.
Əgər qarşı tərəfin dəvətinizi qəbul edəcəyinə əmin deyilsinizsə, yaxud dəvətinizin
yersiz hesab ediləcəyindən narahatlıq hissi keçirirsinizsə, bu halda dəvət sual cümləsi ilə
ifadə edilə bilər:
─ Sizi dəvət edə bilərəmmi? (dəvət etmək olar-mı?, dəvət etmək mümkündürmü?)

25.

Təbriklər ─ hər hansı bir hadisənin əhəmiyyətini vurğulayan simvilik
ünsiyyət formasıdır. Bayramlar və əlamətdar hadisələr təbrik üçün
səbəbdir.
Ümumi qayda belədir ki, bu və ya digər hadisənin təbriketmə səbəbi
olması barədə tərəfdaşınızın fikirləri sizin təsəvvürlərinizlə üst-üstə
düşməlidir. Təbrik insana və ya təşkilata qarşı diqqət əlamətidir və burada
hər şeydən əvvəl vaxtında və fərdi şəkildə təbriketmə mühümdür. Yazılı
formada təbrik onun digər növlərindən, yəni şəxsi
görüş zamanı şifahi təbrikdən və ya telefonla təbrikdən
daha yüksək qiymətləndirilir.

26.

Təbrik etiketləri bunlardır:
─ İcazə verin (izn verin),
sizi . münasibətilə
təbrik edim.
─ Ən səmimi (ürəkdən
gələn) təbriklərimi
qəbul edin.
─Sizi (idarə
rəhbərimizin,
müdiriyyətin, . )
adından təbrik edirəm
(edirik).
─Ürəkdən (səmimi
qəlbdən) təbrik edirəm
(edirik) və s.

27.

01
02
Kədərli situasiya ölümlə, təbii fəlakətlə, terror aktı ilə, müflisləşmə, bədbəxtlik,
bəla gətirən digər hadisələrlə bağlıdır. Belə hallarda başsağlığı verilir. Başsağlığı
quru, rəsmi olmamalıdır, səmimiyyətlə ifadə edilməlidir.
─ İcazə verin, sizin kədərinizə şərik olum.
─ Başsağlığılarımızı qəbul edin.
─ Sizin dərdiniz – bizim dərdimizdir.
─ Allah səbr versin və s.
Daha emosional-ekspressiv ifadələrdən də istifadə etmək olar:
─ Çox böyük faciədir!
─ Bu nə bəladır, başınıza gəldi?!
─ Nə qədər böyük bir itkidir!

28.

03
Faciəli, kədərli, yaxud xoşagəlməz vəziyyətlərə düşən insanlar təsəlliyə ehtiyac
duyurlar. Qəmə, kədərə şərik olma, təsəlli vermənin etiket formulları müxtəlif
vəziyyətlər üçün nəzərdə tutulur və müxtəlif təyinatlıdır:
─ Təəssüf edirəm!
─ Sizi yaxşı başa düşürəm və s.
04
Təsəllilər bəzən gələcəyə inam ifadə edən sözlərlə müşayiət edilir.
Məsələn:
─ Sizin halınızı yaxşı başa düşürəm, amma inanın ki, hər şey yaxşı olacaq!
─ Ümidinizi itirməyin, hər şey düzələcək!
─ Bu da keçib gedəcək! və s.
05
Təsəllilər bəzən gələcəyə inam ifadə edən sözlərlə müşayiət edilir.
Məsələn:
─ Sizin halınızı yaxşı başa düşürəm, amma inanın ki, hər şey yaxşı olacaq!
─ Ümidinizi itirməyin, hər şey düzələcək!
─ Bu da keçib gedəcək! və s.

29.

Üçüncü situasuya gündəlik işgüzar şəraitdə nitq etiketlərindən istifadə qaydasını nəzərdə
tutur. Məsələn, hər hansı bir işə yekun vurularkən, müxtəlif tədbirlər, görüşlər təşkil edilərkən
və başqa hallarda kimə isə təşəkkür elan etmək lazım gəlir. Nümunələrə diqqət yetirək:
─ İcazə verin, yüksək səviyyədə təşkil edilmiş sərgi üçün Azər Məmmədova təşəkkürümüzü
(minnətdarlığımızı) bildirək.
─ Rektorluq (rəhbərlik) professor-müəllim heyətinə qış imtahan sessiyasını uğurla başa
vurduqları üçün öz minnətdarlığını bildirir.
─ Təchizat şöbəsinin müdirinə öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.
─ İcazə verin, sonsuz minnətdarlığımızı bildirək və s.
Hər hansı bir xidmətə, köməyə, mühüm məlumata, hədiyyəyə görə də təşəkkür
etmək lazımdır:
─ Sizə . xidmətə görə minnətdaram.
─ Hədiyyənizə görə çox təşəkkür edirəm.
─ Sizə son dərəcə minnətdaram.

30.

Minnətdarlığın emosionallığı, ekspressivliyi (təsirliliyi) aşağıdakı şəkildə ifadə
olunduqda daha da artır:
─ Sizə öz minnətdarlığımı bildirmək üçün söz tapa bilmirəm.
─ Sizə o qədər minnətdaram ki, bunu ifadə etməkdə acizəm.
─ Minnətdarlığımın həddi-hüdudu yoxdur və s.
İrad bildirmək və xəbərdarlıq etmək üçün də müəyyən etiket formullarından istifadə
edilir:
─ Şirkət (müdiriyyət, idarə heyəti, redaksiya) sizə ciddi şəkildə xəbərdarlıq etməyə
məcburdur.
─ Təəssüf ki (əfsus ki), narazılığımı bildirməliyəm. və s.
Məsələhət, təklif. Bəzən insanlar, xüsusilə vəzifəli şəxslər təkliflərini,
məsləhətlərini qətiyyətli şəkildə bildirməyi zəruri hesab edirlər.
─ Siz (hamınız) . etməlisiniz .
─ Siz mütləq bu şəkildə . hərəkət etməlisiniz.
─ Mütləq bu işləri yerinə yetirməyinizi məsləhət görürəm.

31.

Hər hansı bir məsələ və ya işin icrası ilə bağlı məsləhət, yaxud
təklifin verilməsi nəzakətli şəkildə olmalıdır:
─ İcazənizlə, sizə bir məsləhət vermək istərdim.
─ İcazə verin, təklif edim.
─ Sizə bir məsləhət verə bilərəm.
─ Təklif edirəm ki.
Hər hansı bir iş üçün xahişlə müraciət də mərifətlə, son dərəcə nəzakətlə, lakin
yaltaqlığa yol vermədən edilməlidir:
─ Mümkünsə, mənim xahişimi yerinə yetirin.
─ Zəhmət olmazsa, .
─ Xahiş edirəm, mümkünsə, bu işi tez həll edin.
─ Xahiş edirəm, mənə . icazə verin.
─ İcazənizlə. və s.

32.

Xahiş müəyyən qədər qətiyyətlə də
ifadə oluna bilər:
─ Təkidlə sizdən
xahiş edirəm, .
─ Mənə yardımçı
olmağınızı son
dərəcə təkidlə sizdən
təvəqqe edirəm və s.

33.

Xahiş, müraciət rədd edilərkən
aşağıdakı ifadələrdən istifadə edilir:
─ Təəssüf,
amma mən
sizə kömək edə
bilmirəm .
─ Xahişinizi
yerinə yetirə
bilmərəm.
─ Hazırda bu
mümkün deyil.
─ İndi bu işin
görülməsi
məqsədəuyğun
deyil.
─ Bağışlayın,
amma biz sizin
xahişinizi
yerinə yetirə
bilmərik.

34.

Vidalaşma.
İstənilən işgüzar ünsiyyət vidalaşma ilə başa çatır. Vidalaşan zaman
“Xüdahafiz”,
“Sağ olun”,
“Salamat qalın”,
“Allah amanında”,
“Yaxşı yol”,
“Görüşənədək” və s. kimi ifadələrdən istifadə edilir.
Vidalaşmanın əsas tələbi budur ki, heç vaxt həmişəlik
vidalaşmayın, əlaqələrin davam etdirilməsi üçün həmişə imkan
saxlayın. İşgüzar tərəfdaşınızdan ayrılarkən, növbəti görüşünüzün
şərtlərini, vaxtını və yerini bir daha təkrar edin. Salamlaşma zamanı
olduğu kimi, ayrılarkən də ğörüşdən məmnun qaldığınızı söyləmək və
sizi başqalarından fərqləndirən özünüzə məxsus tərzdə
xudahafizləşmək tövsiyə edilir.

35.

İşgüzar kommunikasiya zamanı davranış
psixologiyası.
Nitq kommunikasiyası prosesində danışan
tərəflər arasında təkcə replikalar mübadiləsi baş
vermir, eyni vaxtda onlar arasında
“güzgü inikası” prinsipinə əsaslanan əlaqələr
bərqərar olur. Biz təkcə informasyanı ötürmürük,
eyni zamanda həmsöhbətimizi emosional
cəhətdən istiqamətləndiririk. Əgər siz ünsiyyət
zamanı müsbət emosiyalar ötürürsünüzsə, sizə də
eynən o cür emosiyalar ötürülür. Əksinə, əgər siz
narahatsınızsa, əsəbiləşibsinizsə, konfliktli situasiyanın
yaranmasına yol açırsınız. İnsana öz davranışını
tənzimləməyə və başqasının davranışına nəzarət
etməyə imkan verən müxtəlif üsullar vardır.

36.

01
İdentifikasiya ─
özünü başqası ilə
eyniləşdirmə,
tərəfdaşının daxili
vəziyyətini
düşünərək özünü
onun yerinə
qoyma deməkdir
02
Yoluxma ─
insanın istəmədən,
qeyri-ixtiyari
olaraq, müəyyən
psixi vəziyyətlərə
düşməsinə
meyilliliyidir.
03
04
05
Təlqin ─
bir insanın digərinə
məqsədyönlü
təsiridir.
İnandırma─
məntiqi
əsaslandırmanın
köməyi ilə
informasiyanı
qəbul edən
insanın razılığını
almağa nail
olmaq deməkdir.
Təqlid ─
başqasının
nümayiş edirdiyi
davranışın eynilə
təkrar
edilməsidir.

37.

İşgüzar söhbətin əvvəlindən tərəfdaşınızın rəgbətini
qazanmağın bir neçə effektli üsulu vardır:
1. Söhbətin lap əvvəlindən ayrı-ayrı
ifadələrlə, çox da nəzərə çarpdırmadan,
tərəfdaşınıza təlqin etməyə çalışın ki,
onun özü və ya təmsil etdiyi şirkətin
nüfuzu haqqında yaxşı fikirdəsiniz.
4. Öz işgüzar tərəfdaşlarınızın adını
yadda saxlayın və danışıqlar
prosesində imkan dairəsində onlara
tez-tez adı ilə müraciət edin.
2. İşgüzar söhbət
zamanı tərəfdaşa
xüsusi diqqət
göstərmək lazımdır.
3. Fiziki və sosial
məsafəni azaldın.
5. Tərəfdaşınız səhv bir şey söyləyirsə, dərhal onun
səhvini uzunə vurmaq zövqündən imtina edin və
ona cavab verərkən vurğulayın ki, məlum şəraitdə
müəyyən şərtlər altında bəlkə də onun fikri düzgün
olardı, amma indi vəziyyət tamamilə başqa cürdür.

38.

6.Həmsöhbətinizin
mövqeyini anlamaq
istədiyinzi hər zaman
nümayiş etdirin.
8. Öz hisslərinizi ifadə
edərkən, həmsöhbətinizin
emosional vəziyyətini
nəzərə alın.
7. Mövqelərinizin bərabər
olduğunu vurğulayın, maraq və
fikirlərinizdə vəhdət axtarın,
özünüzü inamla, sakit və
xeyirxahcasına aparın, amma
arzuolunmaz güzəştlərə getməyin.
9.Tərəfdaşınızı incidəcək
sözlər işlətməyin.
10. Tərəfdaşınız tənqiddən
inciməsin deyə, münbit
psixoloji şərait yaratmağa
çalışın və s.

Bir şəxsin davranış psixologiyası

Bir çox insanlar həqiqi niyyətlərini və hətta fikirlərini öyrənmək asan olduğundan şübhələnmirlər ki, bunun üçün yalnız davranışınızı təhlil edə bilərsiniz. Bunu nəzarət etmək demək olar ki, mümkün deyil, çünki hər şey bir bilinçaltı səviyyədə olur. Davranış və insan fəaliyyəti uzun müddət psixologiyada tədqiq edilmiş və bu da bizə doğru nəticələr verməyə imkan vermişdir. Bu gün hər kəs başqalarının daha yaxşı anlaşılmasına imkan verəcək qeyri-şifahi davranışın əsaslarını öyrənə bilər.

Onun davranışı ilə insanın psixologiyasını necə başa düşmək olar?

Alimlər insan psixologiyasını anlamağa imkan verən bədənin mövqeyini, üz ifadələrini və əlamətlərinin əksər hallarda insanlar üçün eyni olduğunu müəyyən etmişdir . Bütün bu siqnalların necə aşkar ediləcəyini öyrənmək vacibdir.

Üz ifadələri və gestrlərdə insan davranışlarının psixologiyası:

1. Müsahibənin yaxşı olduğu halda, bədəni bir az əyilmiş, başı bir az qaldırılmış və gözləri düzəldilmişdir.
2. Mənfi əhval-ruhiyyələr kəsilmiş silahlar, sıxılmış dodaqlar, sıx bədən və ağır göz kontaktları ilə təsdiq olunacaq.
3. Bir şəxs özünü qorumaq və başqalarından təcrid etmək istədikdə, özünü şüursuzca əlləri qarşısında keçir.
4. İnsan davranış psixologiyası, sıxışan əllərin təcavüz siqnalı ola biləcəyini göstərir.
5. Bir insana salam vermək zamanı bir tərəfdən əlini tutur və digərini çiyininə qoyursa, o, qiymətləndirir və ya manipulyasiya etməyə çalışır.
6. Bir adam, eyni zamanda başını buraxaraq, bir şey gizləndiyini göstərən bir siqnaldır. Bəzən bu davranış zəifliyini göstərir.
7. Çox hallarda, qaldırılan qaşlar bir insanın narahatlıq yaşadığını göstərir. Onları kəskin şəkildə azaltdıqda – gərginliyin və ya düşüncənin simvolu.
8. Müsahibə ayağını keçsə, o deməkdir ki, söylədiklərini və ya müqavimət göstərməsini qəbul etmir.
9. Ayaqların sürüşməsi hazırda qeyri-səlis mövqeyindən danışa bilər.
10. Məruzəçi gestrləri təkrarladıqda, o, güvənir və söhbət müsbət istiqamətdə olacaqdır. Yoldaşını yanınıza qoymaq istəyirsinizsə, bu oyundan istifadə olunmalıdır.
11. Bir asimmetrik üz ifadəsi, məsələn, bir tərəfdən bir gülümsəmə, tez-tez bir qağayı ifadə edir.
12. Bir şəxs göz təmaslarını qaçırsa, o zaman utanır və narahatdır. Hətta aldadıcı insanlar gözlərini açırlar.
13. Müsahib əllərini qapağına qatladı və bir ayağını digərinə atdı – bu bir insanın tənqidi ruh halını göstərə bilər.