Ta’limda axborot texnalogiyalarining vujudga kelish tarixi

Keyingi qadam miloddan avvalgi 5–6 asrda paydo bo‘lgan yozuv ixtirosi bilan bog‘liq. O‘sha davrdagi odamlar nafaqat ma’lumotni eslay olishlari, balki biror buyumga yozib olishlari mumkin edi. Yozuvning ko‘rinishi ma’lumotlarni qayta ishlashning barcha bosqichlarini amalga oshirishga imkon berdi: yig‘ish, tahlil qilish, saqlash va boshqa shaxsga yetkazish.

1 mavzu Talim texnologiyalari fanining predmeti maqsadi va

1 mavzu: “Ta`lim texnologiyalari” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. “Ta`lim texnologiyalari” fani pedagogikaning mustaqil sohasi sifatida Fan: O’qituvchilar; Ta’lim texnologiyalari D. N. Mamatov , B. S. Axmadaliev

Мavzu mashg’ulotining rejasi 1. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy komponentlari 2. Ta`lim texnologiyalarining maqsad va vazifasi. 3. Ta`lim texnologiyalarining boshqa fanlar bilan bog’liqligi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadrlar tayyorlash milliy modeli va mutaxassislar tay yorlash tizimiga qo’yila yotgan zamonaviy talablarni, «Ta`lim texnologiyalari» fanining maqsad va vazifa larini va fanning boshqa fanlar bi lan integratsiya sini yoritib berish.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy komponentlari. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi – kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishdir, ya`ni, Respublikaning demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyat qurish yo’lidan izchil ilgarilab borish; mamlakat iqtisodiyotida tub o’zgarishlarning amalga oshirilishi, respublika iqtisodiyoti, asosan xom ashyo yo’nalishidan raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish yo’liga izchil o’tayotganligi, davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta`lim ustivorligini qaror toptirish, milliy o’zlikni anglashning o’sib borishi, boy milliy madaniy tarixiy an`analarga va xalqimizning intellektual merosiga hurmat uyg’otish, respublikaning jahondigi mavqei va obro’ e`tiborini mustahkamlanib borishigi erishish.

Uning maqsadi ta`lim sohasini tubdan isloh qilish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma`naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashning milliy tizimini yaratishdir. Vazifalari “Ta`lim to’g’risida”gi O’z. Rning Qonuniga muvofiq ta`lim tizimini isloh qilish; ta`lim va kadrlar tayyorlash sohasida muhitini shakllantirish negizida ta`lim tizimini yagona o’quv ilmiy ishlab chiqarish majmua sifatida izchil rivojlantirishni ta`minlash; ta`lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshirilayotgan yangilanish, rivojlangan demokratik huquqiy davlat qurilishi jarayonlariga moslash; kadrlar tayyorlash tizimi muassasalarini yuqori malakali mutaxassislar bilan ta`minlash, pedagogik faoliyatning nufuzi va ijtimoiy maqomini ko’tarishdan iborat.

Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy komponentlari: SHaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh ob`ekti va sub`ekti, ta`lim soxasidagi xizmatlarning iste`molchisi va ularni amalga oshiruvchisi. Davlat va jamiyat ta`lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafili. Uzluksiz ta`lim malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta`limni barcha turlarini davlat ta`lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uningfaoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi. Fan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi ilg’or pedagogik va axborot tehnologiyalarini ishlab chiquvchi Ishlab chiqarish kadrlarga bo’lgan extiyojni, shuningdek ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo’yiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy texnika jihatdan ta`minlash jarayonining qatnashchisi

“Ta`lim texnologiyalari” kursining maqsad va vazifalari Ta`lim texnologiyalari (PT) shunday bilimlar sohasiki, ular yordamida 3 ming yillikda davlatimiz ta`lim sohasida tub burilishlar yuz beradi, o’qituvchi faoliyati yangilanadi, talaba yoshlarda hurfikrlilik, bilimga chanqoqlik, Vatanga mehr muhabbat, insonparvarlik tuyg’ulari tizimli ravishda shakllantiriladi.

“Ta`lim texnologiyalari” bu aniq ketma ketlikdagi yaxlit jarayon bo’lib, u talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo’naltirilgan, oldindan puxta loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir

“Ta`lim texnologiyalari” fanining maqsad va vazifalari: bo’lajak kasb ta`limi o’qituvchilarini zamonaviy ta`lim texnologiyalarining nazariy asoslari bilimlari bilan qurollantirish; yaxlit pedagogik darajada ta`lim tarbiya jarayonlarini samarali tashkil etishlari uchun zarur mahoratlarga ega bo’lishlari; zamonaviy ta`lim texnologiyalari, g’oyalar maktablar, yo’nalishlar, keng turlarida yo’l topa bilish mahorati; pedagogik faoliyatni ijodiy va metodik to’g’ri rejalashtirishga tayyorlikni shakllantirish; mustaqil ishlash, mustaqil bilim olish, o’zini tarbiyalash va o’zini mutaxasislik darajasini doimiy oshirib borishga intilishni

“Ta`lim demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti Etika ma`naviya t texnologiyalari ” fanini o’rganish pedagogika nazariyasi va psixologi ya tarixi Ta`lim texnologiyal ari” fanining boshqa fanlar bilan bog’liqligi O’zbekiston tarixi, yosh fiziologiyasi va gigienasi bilan o’zaro bog’liq falsafa pedagogik mahorat

Tekshirish uchun savollar: 1. Kadrlar tayyorlash Milliy modeli nima? 2. “Ta`lim texnologiyalari” tushunchasini qanday izohlaysiz? 3. “Ta`lim texnologiyalari” fanining maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 4. “Ta`lim texnologiyalari” fanining boshqa fanlar bilan bog’liqligini qanday ifodalaysiz?

Ta’limda axborot texnalogiyalarining vujudga kelish tarixi

Зокирова, С. М. Ta’limda axborot texnalogiyalarining vujudga kelish tarixi / С. М. Зокирова, М. М. Баракаева. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2020. — № 18 (308). — С. 586-587. — URL: https://moluch.ru/archive/308/69378/ (дата обращения: 15.03.2023).

Maqolada ta’limda axborot texnalogiyalarining rivojlanish tarixi yoritib berilgan. Axborotning yuzaga kelishidan boshlab bugungi kunga qadar evolyutsiyasi ko‘rsatilgan.

Kalit so‘zlar: axborot, nutq, yozuv, qog‘oz, kitob, mobil qurilma, multimedia, virtual axborot.

В статье освещена история развития информационных технологий в образовании. С момента появления информации до сегодняшнего дня показана ее эволюция.

Ключевые слова: информация, речь, запись, бумага, книга, мобильное устройство, мультимедиа, виртуальная информация.

The article covers the history of information technology development in education. From the moment of information appearance to the present day, its evolution is shown.

Keywords: information, speech, recording, paper, book, mobile device, multimedia, virtual information.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) konseptsiyasi deganda biz shaxsiy kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari va kommunikatsiyalariga asoslangan grafik, matn, raqamli, audio va video ma’lumotlarni qidirish, saqlash, qayta ishlash, taqdim etish va uzatish usullari, vositalari va texnikasining kombinatsiyasini tushunamiz. Keling, axborot texnologiyalarining paydo bo‘lishi va rivojlanishi tarixi bilan tanishaylik.

Inson gapirishni o‘rgangandan so‘ng, uning xotirasida ma’lumot to‘plash imkoniyati paydo bo‘ldi, bu axborot texnologiyalarini rivojlantirish uchun birinchi qadam edi.

Keyingi qadam miloddan avvalgi 5–6 asrda paydo bo‘lgan yozuv ixtirosi bilan bog‘liq. O‘sha davrdagi odamlar nafaqat ma’lumotni eslay olishlari, balki biror buyumga yozib olishlari mumkin edi. Yozuvning ko‘rinishi ma’lumotlarni qayta ishlashning barcha bosqichlarini amalga oshirishga imkon berdi: yig‘ish, tahlil qilish, saqlash va boshqa shaxsga yetkazish.

Tarixdagi birinchi yozilgan belgilar qattiq sirtga bo‘yalgan rasmlar bilan tasvirlangan. Bular qadimgi odamning dunyo va hayot jarayonlari haqidagi g‘oyasini aks ettiruvchi alohida chizmalar edi. Buni piktografik yozuvning asosiy shakli deyishimiz mumkin. Bronza asrida takrorlanadigan tizimlarning tasvirlari paydo bo‘ldi, ular bugungi kunda biz ideografik yozuv sifatida tan olamiz. Bular asta-sekin iyeroglif yozuviga aylantirilgan birinchi ma’lumot birliklari (bu miloddan avvalgi VI asrda sodir bo‘lgan). [2]

Hunarmandchilik va ishlab chiqarishning rivojlanishi raqamlarni aks ettiruvchi belgilar paydo bo‘lishiga olib keldi. Miloddan avvalgi III asrda bobilliklar hisoblash tizimini ixtiro qildilar. Miloddan avvalgi 5–6 asrlarda Krit orollarida o‘nlik tizimidan foydalangan.

Keyinchalik, arablar hindlarning hisob yozuvlarini yozishni o‘rganishdi. 5–8 asrda yevropaliklar raqamlardan foydalanishgan. Bu belgilar bugungi kungi raqamlar belgisi bilan bir xil.

Axborot uzatishning rivojlanishidagi navbatdagi qadam bo‘g‘inli yozuvni yaratishgan bo‘ldi. Tarixning ushbu davrida Bobil tili xalqaro maqomga ega bo‘lib, uni diplomatik muzokaralarda va savdo bitimlarini tuzishda ishlatishni boshlaydilar. Endi ma’lumotlar atamalar bilan yetkazilishi boshlandi.

Miloddan avvalgi 10–11 asrlarda Fin alifbosi ixtiro qilindi, bu esa axborot texnologiyalarining rivojlanishida katta sakrashni keltirib chiqardi. Finikiya alifbosi asosida yunon alifbosi yaratildi, keyinchalik u G‘arb mamlakatlari hududlarida qo‘llanila boshladi. Yozma belgilar evolyutsiyasi XV asrda eng yuqori cho‘qqiga chiqdi, o‘sha paytda yevropaliklar zamonaviy tipdagi tinish belgilarini o‘ylab topishdi.

Matematik simvollar bitiruv malakaviy ishlari va olimlarning mehnati tufayli rivojlanishda davom etmoqda. Matematika sohasidagi fundamental kashfiyotlar algebraik simvolizmni yaratishga olib keldi. 14–17 asrlarda qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, tenglik, cheksizlik, daraja va boshqa turdagi belgilar yaratildi.

Axborot almashinishi tizimi ko‘plab rivojlanish bosqichlaridan o‘tdi. Birinchi bosqich nutqni rivojlantirish bilan bog‘liq bo‘lib, u dastlabki bosqichda bilim almashishga imkon berdi. Bugungi kunda biz nutqni oddiy hol sifatida ishlatamiz, ammo nutqning paydo bo‘lishi axborot uzatishni rivojlantirishda katta yutuqdir.

Qog‘oz ixtiro qilinishidan oldin, ma’lumotlarning rivojlanishidagi yutuq yanada barqaror ma’lumotlar tashuvchilariga — toshlar, taxtalar, loydan yasalgan taxtachalar va boshqalarga o‘tishni keltirib chiqardi. Birinchi qog‘oz analogi sifatida papirusdan foydalanilgan. Keyin pergament ixtiro qilindi va kitob (miloddan avvalgi VI asr) qog‘oz davrining axborot tashuvchilarining rivojlanishining yakuniy davri bo‘ldi.

Qadimgi davrlarda Yunoniston, Fors imperiyasi, Misr va Xitoyda axborot uzatish usullari yangi ko‘rinishga ega bo‘ldi. Ushbu davlatlar ichida pochta tizimidan foydalanilgan — xabarchilar yozma xabarlarni qo‘lma-qo‘l uzatgan. Erkin kirishga ega bo‘lgan birinchi kutubxonalar shakllantirilgan.

Kutubxona tarixdagi birinchi ma’lumot markaziga aylanadi, bu yerda papirusda o‘qish orqali bilim olish mumkin.

10-asrda AT rivojlanishining «qog‘oz bosqichi» bo‘lib o‘tdi. Bu 10-asrda, qog‘oz sanoat miqyosida ishlab chiqarilishi bilan bog‘liq. Barqaror aloqa kanallari va ma’lumot uzatish bilan shug‘ullanuvchi ko‘plab odamlar yirik davlatlar aholisini axborot bilan ta’minlashga imkon berdi.

Italiya, Fransiya, Germaniya va Angliyaning oliy o‘quv yurtlari informatsion «banklar» rolini o‘ynadi. AT rivojlanishidagi inqilob bosma kitoblarning chiqishi bo‘ldi. Birinchi mashinalar Germaniyada paydo bo‘lgan. Kitoblar ommaviy ravishda ishlab chiqarila boshlandi va bu tabiiy fanning shakllanishida yangi bosqich bo‘ldi. Axborot uzatish sifati ilmiy va texnik atamalar paydo bo‘lgandan keyin yaxshilana boshladi. Ma’lumotlar hajmi kitoblar va davriy nashrlarning ommaviy ishlab chiqarilishi natijasida ko‘paydi. Keyinchalik ulkan ensiklopediyalar yaratildi, bu esa ma’lumotlarni alifbo tartibida tezda topishga imkon berdi.

Axborot texnologiyalari sohasidagi taraqqiyotning yangi bosqichi 19-asrning oxirida, xalqaro pochta xizmati, telegraf, telefon, radio va kino xizmati paydo bo‘lganda boshlandi. 1911 yilda chizmalar simsiz yoki televizor orqali uzatilishi mumkin edi. Sanoat televideniyesidagi keng ko‘lamli yaxshilanishlar, yozuv mashinkasini yaratish, telefon va radio aloqalarining paydo bo‘lishi axborotni qayta ishlash sohasidagi keskin o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. Ma’lumot uzatish va qayta ishlash samaradorligi sezilarli darajada yaxshilandi.

1940–60 yillarda elektr jihozlarini yaratish sohasidagi texnologiyalar faol rivojlandi. 60-yillardan keyin elektron texnologiyalar joriy etildi va birinchi kompyuterlar paydo bo‘ldi. Endi AT nafaqat shaklga, balki ma’lumot tarkibiga ham ta’sir qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Texnologik taraqqiyot natijasida texnologik jarayonlar uchun avtomatik boshqaruv moslamalarini ishlatish konsepsiyasi ishlab chiqilmoqda. Ayni vaqtda ta’limni axborotlashtirish (elektronlashtirish) elektron vositalar va kompyuter texnologiyalarini joriy etish avval texnik mutaxassisliklarga tayyorlash jarayonida, so‘ngra (60-yillarning oxiri 70-yillarning boshlarida) gumanitar sohada O`quvchilarni tayyorlashda qo‘llanildi. Algoritmlash va dasturlash asoslarini, mantiq algebrasi elementlarini, kompyuterda matematik modellashtirishni o‘rgatish zarurati tug‘ildi.

Bunday mashg‘ulotlar o`quvchilarning fikrlash algoritmik uslubini shakllantirishga, dasturlash tilini puxta egallashga, kompyuter ko‘nikmalarini rivojlantirishga olib keldi. Ammo o‘rtacha foydalanuvchi uchun tushunarli bo‘lgan dasturiy vositalarning yetishmasligi gumanitar ta’lim sohasida kompyuter texnologiyalaridan keng foydalanishga yordam bermadi.

70-yillarning o‘rtalaridan 90-yillariga qadar kompyuter uskunalari ishlab chiqish rivojlandi. Ishlab chiqarilgan modellar avvalgilariga qaraganda ancha kuchli va qulayroq edi, natijada turli xil (kimyoviy, fizikaviy, ijtimoiy, pedagogik va boshqalar) jarayonlarni o‘rganish uchun foydalanishga imkon berdi. Ta’lim sohasida avtomatlashtirilgan o‘qitish, bilimlarni boshqarish va o‘quv jarayonini boshqarish tizimlari tobora ko‘proq qo‘llanilmoqda.

Zamonaviy modellar qulaylik, katta hajmdagi xotira, yangi axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari, multimedia texnologiyalari va virtuallik, shuningdek, axborotlashtirish jarayoni va uning ijtimoiy oqibatlarini tushunish bilan ajralib turadi.

Axborot jamiyatining vujudga kelishi va rivojlanishi ta`limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har tomonlama qo`llashga imkon beradi, bu bir qator muhim omillar bilan belgilanadi.

1. Аблакотов А., Епанешников В. Применение ИКТ на уроках технологии — фактор повышения активизации познавательной деятельности — М.: Весь мир, 2016. — 600 c.

2. Захарова И. Г. Информационные технологии в образовании. — М.: Академия, 2015. Б 22–24.

3. Fuzailov S., Xudoyberganova M., Yo‘ldosheva Sh. Ona tili (3-sinf uchun darslik) — Toshkent: O‘qituvchi, 2019. — B. 122

4. Абдуқодиров А., А.Пардаев. Масофали ўқитиш назарияси ва амалиёти. — Тошкент, Фан, 2009. — Б. 30–45.

5. G‘afforova T., Shodmonov E., G‘ulomova X. Ona tili (1sinf uchun darslik) — Toshkent: Sharq, 2019. — B. 65.

TA’LIM JARAYONIDA QO’LLANILAYOTGAN TEXNOLOGIYALAR Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim-tarbiya samaradorligini yangi sifat bosqichiga ko’tarishdan asosiy maqsad yoshlarimizning zamonaviy bilim va kasbga ega bo’lishiga qaratilgan. O’ta murakkab va tahlikali zamonda mavjud bo’lgan har qanday xatarga, zararli ta’sir va oqimlarga nisbatan ogoh, sezgir va hushyor bo’lib yashashini va jamiyatimiz hayotida munosib o’rin egallashini ta’minlashdan iborat hisoblanadi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «TA’LIM JARAYONIDA QO’LLANILAYOTGAN TEXNOLOGIYALAR»

TA’LIM JARAYONIDA QO’LLANILAYOTGAN TEXNOLOGIYALAR

Pedagogika kafedrasi katta o’qituvchisi

Kalit so’zlar: texnologiya, pedagogik texnologiya, ta’lim, o’qituvchi, o’quvchi shaxsi, guruhda ishlash.

Kirish: O’quv jarayonida o’zaro hamkorlikka asoslangan do’stona muhitni vujudga keltirish shaxsga yo’naltirilgan ta’lim jarayonini tashkil etish nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Kasb-hunar ta’limidagi o’quv-biluv jarayoni o’quvchining huquqlari va erkinliklarini himoya qilish asosida tashkil qilinishi lozim. O’qituvchi bilan o’quvchi orasida o’zaro hamkorlik muhiti yaratilayotganda barcha o’quvchilarning imkoniyatlari va ehtiyojlari hisobga olinishi juda muhimdir. Bu jarayonda o’zaro tenglik muhiti hukmron bo’ladi, o’quv jarayonida o’quvchilarning aksariyat muammolarini echishga ko’maklashadigan ta’lim-tarbiya jarayoni tashkil etiladi. Ta’lim-tarbiya maktab, ota-onalar, mahalla va o’quvchilar jamoasi hamkorligida, demokratiya va tolerantlik tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Bu jarayonda o’quvchilar oddiy ta’lim oluvchilar emas, ta’lim-tarbiya jarayonining teng huquqli, hamkorlik asosida jipslashgan ishtirokchilari bo’lishlariga erishiladi.

Asosiy qism. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, o’qituvchi o’quv-biluv jarayonini tashkil etar ekan, har bir o’quvchining betakror ekanligi, uning ta’lim-tarbiyasi oilaviy muhitga, sinfdagi mavqeiga, o’stozlarining munosabatiga, ruhiy kechinmalari va kayfiyatiga ko’p jihatdan bog’liq bo’lishini unutmasligi lozim. Umumiy o’rta ta’lim muassasasidagi har bir pedagog o’quvchining qalbidan chuqur joy ola bilishi, ularning hurmat-ehtiromiga sazovor bo’la olishga erishishi, o’quvchining eng yaqin kishilaridan biriga aylanishi, quvonchi va tashvishiga sherik bo’lishi, muammoli vaziyatlarda to’g’ri yo’l ko’rsata olishi zarurki, shundagina ta’lim-tarbiya oldiga qo’yilgan maqsadga erishiladi.

O’quvchilar orasidagi o’zaro hamkorlik muhitini shakllantirish uchun, avvalo, quyidagilarni amalga oshirish kerak:

– o’quv jarayonida ijodkorlik muhitini vujudga keltirish;

– o’quvchilar faoliyatini muayyan tartib asosida tashkil etish;

– o’quvchilar jamoasi orasida o’zaro do’stona muhitni vujudga keltirish kabilar.

O’zaro hamkorlik va do’stona muhitni vujudga keltirish uchun muayyan

maqsadga yo’naltirilgan pedagogik jarayonni shunday tashkil etish lozimki, buning uchun o’quv-tarbiya jarayonining ochiq xarakter kasb etishi va o’zaro axborotlar almashinuvi uchun qulay bo’lishini ta’minlash muhimdir.

Ta’lim jarayonida o’zaro hamkorlikni yo’lga qo’yish uchun o’quvchilarda ongli faoliyat ko’rsatish ko’nikmasini tarkib toptirish, ularni mustaqil, ijodiy fikrlashga o’rgatish alohida ahamiyatga ega. Chunki umumiy o’rta ta’lim o’quvchilari murakkab, ruhiy inqirozlar vujudga keladigan, yuqori quvvatga ega bo’lgan, shijoatli, yangilikka chanqoq, olamni o’zlashtirishga intiluvchan, mustaqillik va moslashuvchanlikka moyil, xulq-atvorida ijtimoiy me’yorlarning shakllanishi jadal sur’at bilan kechadigan yoshda bo’ladilar. Shunga ko’ra quyidagilarning muhimligi kuzatilmoqda:

– o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligini boshlang’ich sinflardayoq yo’lga qo’yishning zarurligi;

– o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligini ta’minlashga xizmat qiladigan metodlarni qo’llashning muhimligi;

– o’quvchilarga taqdim etiladigan axborotlar hajmining kengligi va ularni o’zlashtirish o’zaro hamkorlik va fikr almashinish muhitini taqozo qilishi;

– o’qituvchi bilan o’quvchilar orasida do’stona hamkorlikka asoslangan muhitning vujudga kelishi o’qituvchi pedagogik faoliyatining tarkibiy qismiga aylanishi zarurligi;

– o’quvchilar va o’qituvchilar munosabatlarida an’anaviy pedagogik yondashuvlarning saqlanib qolayotganligi va uni bartaraf etish ehtiyojining kuchayayotganligi;

– ta’lim jarayoni samaradorligini ta’minlashda o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligining muhimligi;

– o’qituvchining muomala odobi, nazokati, shaxslararo muomala maromi, o’quvchilar bilan do’stona munosabatni o’rnatuvchi muhim omil ekanligi va boshqalar.

Ta’lim jarayonida o’quvchilarning hamkorlikka asoslangan ijodiy faoliyatini tashkil etish uchun axborotli mahsullarni tayyorlash va ulardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Mazkur jarayonda sun’iy intellekt yoki mantiqiy-lingvistik modeldan unumli foydalanish mumkin. Bilimlarni modellashtirish turli ilmiy yo’nalishlarda turli maqsadlarda amalga oshiriladi. Ekspert tizimlar nazariyasida bu metoddan intellektual vazifalarni kompyuter vositasida echishda foydalaniladi. O’quv muhitida o’qituvchi ham jismoniy, ham virtual ekspert model sifatida namoyon bo’ladi. Pedagogika fani uchun umumlashgan quvvatlarni qo’lga kiritish o’ta muhim ahamiyatga ega. Chunki u yangi bilimlarni o’zlashtirishni ta’minlaydi. Umumlashgan quvvatlarni sarflash o’quv jarayonida juda zarur hisoblanadi. Jumladan,

1) o’quvchilarni aniq ilmiy, amaliy muammolami echishga jalb etish, bu jarayonda ularda muayyan qiziqishlarni hosil qilish;

2) o’quvchilarning o’quv ishlarini shunday tashkillashtiriladiki, mantiqiy-lingvistik modeldan topshiriqlarni echish vositasi va ularning echimlarini tekshirish usuli sifatida foydalanish imkoniyati vujudga kelishi;

3) qo’lga kiritilgan natijalar aksariyat hollarda elektron ko’rinishlarda ifodalanishi lozim.

Buning natijasida o’quvchilarda kompyuterdan foydalanishga oid dastlabki ko’nikmalar tarkib topadi va har bir o’quvchida o’zlari uchun zarur bo’lgan axborotlar bazasini yaratishga bo’lgan intilish vujudga keladi. Bu jarayonda guruh a’zolari birgalikda harakat qila boshlaydilar, har bir o’quvchi o’z bilim zahirasini guruhdoshlari egallagan bilimlar yordamida boyitish imkoniyatini qo’lga kiritadi. Bunda ularga yangi bilimlar bilan boyitilgan o’quv materiallari yaqindan yordam beradi, shuningdek, o’qituvchi intellektual xarakterdagi o’quv topshiriqlaridan kengroq foydalangan holda hamkorlikka asoslangan o’quv muhitini vujudga keltirishi lozim. Ta’lim-tarbiya tizimiga bunday yodashuvni tatbiq qilish natijasida maktab ta’limida yangi yo’nalish vujudga keladi.

Pedagogik hamkorlik o’zida quyidagilarni mujassamlashtiradi:

1) o’quvchilarning quvvatlarini mujassamlashtirish asosida umumlashgan natijani qo’lga kiritishga asoslangan jamoa mehnatini tashkil etish texnologiyasi;

2) intellektual texnologiyalarga asoslangan axborotlarga ishlov berish usullari.

Bunday yondashuv natijasida intellektual madaniyatning yuqori darajasiga

Pedagogik hamkorlik va hamjihatlikka asoslangan bilimlar to’rt ko’rinishda namoyon bo’ladi. Hamkorlik nazariyasi –

1) fundamental ilmiy nazariyalarning vujudga kelishiga asos bo’ladigan, umumiy ilmiy nazariyalar, dunyoqarashlar, g’oyalar, tamoyillar, timsollar, tasavvurlar tizimidan iborat paradigma;

2) nomuntazamlik, ochiqlik, o’tish xarakteridagi jarayonlarning tengsizligiga asoslangan g’oya atrofida birlashadigan muayyan xususiy ilmiy qarashlar;

3) tizimlarning o’z-o’zini tashkil etish yoki o’tish jarayonlariga oid umumiy ilmiy yondashuvlar;

4) ilmda mavjud bo’lgan hukmron tafakkurga barham berish, o’zgarmas tushunchalar va barqaror tafakkur, o’tish xarakteridagi daliliy shakllar va obrazlar, yangicha dunyoqarash – asosini tashkil qiladi.

Ta’lim jarayonida o’quvchilar faoliyatini, dunyoqarashini har tomonlama o’zgartirish tamoman yangi ilmiy-pedagogik asoslarga tayanishni taqozo qilmoqda. Umumiy o’rta ta’lim oldiga qo’yilgan maqsad, vazifa va tamoyillarni amalga oshirish

nafaqat ta’lim mazmunini o’zgartirishni talab qilmoqda, balki uning shakllari, metodlari, o’qituvchi faoliyatini ham takomillashtirishga bo’lgan ehtiyoj kuchaymoqda.

Hamkorlikda o’qitish texnologiyasida o’quvchilarni hamkorlikda o’qitishni tashkil etishning bir necha metodlari mavjud:

Guruhlarda o’qitish (R.Slavin, Ishmuhamedov) da o’quvchilar teng sonli ikki guruhga ajratiladi. Har ikkala guruh bir xil topshiriqni bajaradi. Guruh a’zolari o’quv topshiriqlarini hamkorlikda bajarib, har bir o’quvchi mavzudan ko’zda tutilgan bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishga e’tiborni qaratadi.

Kichik guruhlarda hamkorlikda o’qitish . Bu yondashuvda kichik guruhlar 4 ta o’quvchidan tashkil topadi. O’qituvchi avval mavzuni tushuntiradi, so’ngra o’quvchilarning mustaqil ishlari tashkil etiladi. O’quvchilarga berilgan o’quv topshiriqlari 4 qismga ajratilib, har bir o’quvchi topshiriqning ma’lum qismini bajaradi. Topshiriq yakunida har bir o’quvchi o’zi bajargan qism yuzasidan fikr yuritib, o’rtoqlarini o’qitadi, so’ngra guruh a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy xulosa chiqariladi.

O’qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va test savollari yordamida bilimlarni nazorat qilib baholaydi.

O’qituvchi va o’quvchining hamkorlikdagi faoliyatiga doir tadqiqotlarda asosiy e’tibor o’zaro munosabatning rivojlanishini o’rganishga qaratiladi, o’qitishni guruhli tashkil qilish jarayoni bayon qilinadi.

Hamkorlikdagi faoliyat usuli deganda, o’qituvchi bilan o’quvchining birgalikdagi hatti-harakatlarining tizimini tushunish kerak. Bunday xatti-harakat o’qituvchining o’quvchiga ko’rsatadigan yordamidan boshlanadi;

O’quvchilarning faolligi asta-sekin o’sib borib, butunlay ularning o’zi boshqaradigan amaliy va aqliy harakatiga aylanadi; o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi munosbata esa sheriklik pozitsiyasi xususiyatiga ega bo’ladi.

Pedagogika – psixologiya fanida hamkorlikning 8 ta shakli mavjud. Ular quyidagilardan iboratdir:

1) faoliyatga kirish;

2) mustaqil harakatlar o ‘ qituvchi bilan o ‘ quvchi hamkorlikda baj aradilar;

3) o’ qituvchi harakatni boshlab beradi va unga o’ quvchini j alb etadi;

4) taqlid harakatlari (o’qituvchidan ibrat olgan o’quvchi anna shu namuna asosida harakat qiladi);

5) madad harakatlari (o’qituvchi o’quvchiga oraliq maqsadni va unga erish usullarini tanlashda yordam beradi va oxirgi natijani nazorat qiladi);

6) o’zini – o’zi boshqarish harakatlari (o’qituvchi umumiy maqsadni ko’rsatishda oxirgi natijani baholashda ishtirok etadi);

7) o’zini – o’zi ko’rsatuvchi harakatlar;

8) o’zini – o’zi uyushtiruvchi o’yinli harakatlar.

Qo’llanmaning keyingi sahifalarida shunday hamkorlik namunalari bo’lmish o’yin texnologiyalarini keltirib o’tamiz.

Muxokama va natijalar. O’zaro hamkorlikka asoslangan ta’lim. Hamkorlik pedagogikasida interaktivlik (“inter”-“o’zaro”, “akt”-“faoliyat”) muhim ahamiyat kasb etadi. Interaktivlik – o’qituvchi va o’quvchining o’zaro ta’siri. Hamkorlik faoliyatini takomil bosqichiga o’tish jarayonida o’zaro ta’sir o’tkazish harakatini baholashdan o’z -o’zini baholash darajasiga ko’tarilishi sodir bo’ladi. Ushbu jarayon hamkorlik dinamikasidan dalolat beradigan eng muhim omillardan biri vazifasini o’taydi. “Sub’ekt-Sub’ekt” munosabatlariga asoslangan hamkorlik namunalari bo’lmish o’yin texnologiyalari bolalarda ijodkorlik qobiliyatlarini shakllantiradi, mustaqil fikrlash, keng mushohada yuritish ko’nikmalarini rivojlantiradi. O’quvchilarning kichik guruhlardagi o’quv faoliyati o’yin (viktorina, breyn ring, turnir, musobaqa) shaklida, individual tarzda ham tashkil etilishi mumkin. Quyida shunday texnologiyalardan namunalar keltiramiz.

Pedagogik tenalogiyada o’quvchining o’quv jarayonida tutgan o’rnini va pedagogning o’quvchilarga nisbatan bo’lgan munosabati muhim o’rin tutadi. Bunda quyidagi texnalogiyalarni ajratish mumkin:

a) Avtoritar texnalogiya. Bunda pedagog o’quv tartiblovchi jarayonining asosiy sube’kti, o’quvchi esa, faqat ab’ekt sifatida qatnashadi. U o’quvchilarning erkinligini bo’g’ishi, majburiy o’qitish, tashabbusni bo’g’ish va o’quv tarbiyaviy jarayonini (O’TJ) qattiq qo’llik bilan olib borishga asoslanadi.

b) Didaktotsentrik texnalogiyalar – o’quvchi shaxsiga e’tibor bermaslik bilan ajralib turadi. Bunda ham sub’ekt-ab’ekt munosabat bo’lib, shaxsni shakllantira olish, didaktik vositalaridan iborat bo’ladi.

v) Shaxsga yo’naltirilgan texnalogiyalar – buning markazida o’quvchi shaxsi uni rivojlantirish uchun, barcha sharoitlarni yaratish, uning tarbiyaviy salohiyatini namoyon qilishga yordam berish yotadi. Bunda o’quvchi shaxsi faqatgina sub’ekt bo’lmay, prioritetga ega bo’lgan sub’ekt bo’ladi. Bunda u ta’limiy tizimning maqsadiga aylanadi. Bunday texnalogiyalar “antropoyentrik texnalogiyalar” deyiladi.

Shunday qilib, shaxsga yo’naltirilgan texnalogiyalar antropotsentrik, gumanistik va psixoterapistik, har tomonlama erkin, ijoddiy rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

g) Insonparvar – shaxsiy texnalogiyalar – insonparvarlik mohiyati bilan ajralib turadi, unga yordam beradi, qo’llab-quvvatlaydi. O’quvchining kuchiga hurmat, undagi qobiliyatlarni ochilishiga yordam berish va majburiy ta’lim tarbiyani rad etadi.

d) Hamkorlik texnalogiyalar – u demokratizm, tenglik, g’oyalarini ilgari suradi va o’qituvchi o’quvchi munosabatlarida sub’ekt – sub’ektga asoslanadi. O’o’qituvchi va o’quvchi ta’lim tarbiya maqsadi mazmunini ishlab chiqadi. Hamjihatlik bilan o’z faoliyatlariga baho qo’yadi.

e) Erkin tarbiya texnalogiyasi – bunda o’quvchiga barcha yo’nalishlar bo’yicha erkin tanlash huquqi berladi. Tanlash davomida o’quvchi sub’ekt nuqtaviy nazaridan namoyon qiladi va natijaga tashqi ta’sirdan emas, balki ichki kuch vositasida ergashadi.

j) Ezoterik texnalogiya – bular ezoterik (“anglanmagan, bilib turib”) blilimlarga -hqiqat va unga olib boruvchi yo’llarga asoslanadi. Bunda pedagogik jarayon habar berish, muloqot qillishdan iborat bo’lmay, balki, hqiqatga payvand bo’lish bilan iborat bo’ladi. Ekzotik paradigmada insoning o’zi koinot bilan o’zaro axborot almashish markaziga aylanadi.

O’rganuvchilar toifalariga ko’ra pedagogik texnalogiyalar quyidagilarga bo’linadi:

– Oilaviy (an’anaviy) texnalogiya – u o’rtacha o’quvchiga asoslangan.

– Axborotli texnalogiya darajasi (predmetlarni chuqurlashtirib o’qitish ) -gimnaziya, litsey, maxsus ta’lim.

– Turli xildagi bititimalogik – (surda pedagogika, teplo, oligofreno pedagogika).

– Qiyin va iqtidorli o’quvchilar bilan ishlashga mo’ljallangan texnalogiyalar.

Majud bo’lgan o’qitish tizimlarini modernizatsiya qilish va modifikatsiya qilish asosiga qurilgan texnalogiyalar:

A) Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratiyalashtirish asosidagi pedagogik texnalogiyalar. Unga Sh.A.Amomashvillining hamkorlik, insonparvar – shaxsiy texnalogiyasi kiradi.

B) O’quvchilarning faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish asosiga qurilgan pedagogik texnalogiyalari. Masalan, o’yinli texnalogiyalar, Shatalovning “tayanch s -№1 kanspektori” asosida o’qitish texnalogiyalari.

V) O’qitish jaryonini tashkil qilish va boshqarish samaradorligiga asolangan pedagogik texnaloyalar. O’qitish jarayonini samaradorligini tashkil qilish va boshqarishga asoslangan pedagogik texnalogiyalar

Masalan, Dasturli o’qitish, differentsiallashgan o’qitish texnalogiyasi, Induviallashtirilgan O’qitish texnalogiyasi.

O’qitishning guruhli va jamoaviy usullari, Kompyuterli texnalogiyalar

D) Alternativ texnalogiyalar :

Shtaynerning “Valdrov pedagogikasi”, Freyne “Erkin mehnat texnalogiyasi”, Ehtimolli ta’lim texnalogiyasi.

O’quv jarayonini muammolari asosida qurishga mo’ljallangan texnalogiyalar

Jamoa bo’lib o’qitishning dolzarbligi

Ushbu pedagogik texnalogiyalarning dolzarligi shundaki, u to’planib qolgan muammollarni va zamonaviy ta’limning ziddiyatlarini ochishga yo’l beradi.

An’anaviy ta’limda yuz berayotgan krizisni barcha pedagoglar tan oladi. U quyidagi ziddiyatlarda yaqqol ko’rinadi:

1. O’quvchilarni o’qitish mativayiyasi va rag’batlantirish orasidagi ziddiyat. O’qituvchilar o’quvchilarni o’qishmayapti deb shikoyat qilishadi, o’quvchilar esa,

o’qishning zerikarliligi, bir xilligi va kuchi etmasligiga shikoyat qilishadi. Jamoaviy o’qitish esa, o’qituvchilardagi mativatsiyani hamkorlik asosida shakllanadi va rivojlanadi.

2. O’qituvchi yangi mavzuni tushuntiradi, qolganlar eshitadi. Bu butun dars davomida davom etishi mumkin. Jamoa bilan o’qitish esa har bir o’quvchini dars davomida faol ishlashga undaydi.

3. Psixologik komfort va diskomfort o’rtasidagi ziddiyat. Oddiy klassik darsda pedagog lsoat 20 minut davomida butun sinfni o’z qo’lida ushlab turishi kerak. Jamoaviy o’qitish usuli esa, majburli bo’lmagan va qiziqarli muloqot uchun, sharoit yaratadi.

4. Tarbiya va o’qitish orasidagi ziddiyat. Oddiy darsda o’quvchilarning o’zaro tarbiyaviy ta’siri o’qtuvchi tomonidan “gaplashmang”, “o’rgatmang” degan so’zlar bilan chegaralab qo’yishadi. Jamoaviy o’qitishda esa aksincha : “Suhbatlashing”, “To’g’irlang”, “bir-biringizni baholang” degan so’zlar ishlatiladi.

5. Induvidual rivojlanish bilan o’qitish standartlari orasidagi ziddiyat: 1-sentyabrda auditoriyaga 30 ta o’quvchi keldi va 1 iyungacha ularning hammasi sinfdan -sinfga o’tishi kerak. Rivin buni poda o’tish deb atagan. Jamoaviy o’qitishda esa, o’quvchi sinfga istagan vaqtda kelishi mumkin va imthonni ham istagan vaqtda topshirishi mumkin.

Jamoaviy o’qitish usullarining metodikasi

Jamoaviy o’qtish usullari quyidagi tamoyillarga rioya qilishni talab qiladi:

1. O’zgarib turadigan o’quvchilar juftligi bo’lishi;

2. Ularning bir-birini o’qitishi;

3. O’zaro nazorat;

4. O’zaro boshqaruv.

Sh.A.Amonshivilining insonparvar-shaxsiy texnalogiyasi.

“O’zingni bolalarga bag’ishla”

Akademik Shalva Aleksandrovich Amonashivili o’zining tajribali maktabida hamkorlik pedagogikasini ishlab chiqdi va hayotga tadbiq qildi.

Pedagogik faoliyatining natijasi “Maktab hayoti” texnalogiyasidir. Sh.Amonashivilining texnalogiyasining maqsadi quyidagilardan iborat:

– boladagi shaxsiy sifatlarni yechish yo’li bilan unda komil insonga xos bo’lgan xususiyatlarni paydo qilishga imkoniyat yaratish.

– bolaning ko’ngli va yuragiga yaxshilikni, ezgulikni joylash.

i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

– Bilim va o’quvlarni chuqur va mustshkam o’zlashtirish uchun sharoitlarni ta’minlash.

Xulosa. Ushbu yo’nalishlarning har birida ta’lim o’kuvchi shaxsining qiziqishi, qobiliyati, imkoniyati va shart-sharoitlari e’tiborga olinib tashkil etiladi. Ayniqsa, shaxsga yo’naltirilgan ta’limda o’quvchida mustaqil fikrlash orqali muammoli

vaziyatlardan chiqishga intilish malakasini shakllantirishga alohida urg’u beriladi. Mustaqil o’qib-o’rganish, o’quv jarayonidagi qiyin vaziyatlarda o’qituvchining yordamisiz muammolarni hap qilishga urinish, shundan keyingina o’zining xulosalari to’g’riligiga ishonch hosil qilish uchun o’qituvchining yordamiga tayanish zarurligini anglatish muhimdir.

1. Mirziyoyev Sh.M. O’zbekiston Respublikasining saylangan Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24-yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. – O’zbekiston ovozi. – 2016. -8 dekabr.

2. Mirziyoyev Sh.M. Ilm-fan yutuqlari – taraqqiyoting muhim omili. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 30-dekabr kuni mamlakatning yetakchi ilm-fan namoyandalari bilan uchrashdi. – Xalq so’zi. – 2016. – 31 dekabr.

3. Karimov I.A. YUksak malakali va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash -mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti. -Xalq so’zi – 2012. – 18 fevral.

4. CHoriev A., CHoriev N. Pedagogika tarixi metodologiyasi. O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi. – T.: “Fan” nashriyoti, 2010. – 173 b.

5. SHermuhammedova N.A. Gneseologiya – bilish nazariyasi. O’zR Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Noshir”, 2011. – 464 b.

6. Ismatova N. B. et al. Innovative techniques and their importance in the learning process //The Second International Conference on Eurasian scientific development. -2014. – С. 101-104.

7. Исматова Н. Б. БУЛАЖАК У^ИТУВЧИЛАРНИ ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ ДАВР ТАЛАБИ //Scientific progress. – 2021. – Т. 1. -№. 5.

8. Хабибова Г. Г., Исматова Н. Б. СОЦИАЛЬНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ ВЫЯВЛЕНИЯ УРОВНЯ ЗНАНИЙ ОБ ОРГАНИЗАТОРСКИХ КАЧЕСТВАХ ПЕДАГОГОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ //Вопросы науки и образования. – 2021. – №. 12 (137). – С. 14-19.

9. Ismatova N. B. et al. Innovative techniques and their importance in the learning process //The Second International Conference on Eurasian scientific development. -2014. – С. 101-104.

10. Мусаева Н. Н., Авлиякулов Н. Х. Таксономия учебных целей для современного учебного процесса системы среднего специального и высшего профессионального образования //Проблемы современного образования. – 2017. -№. 3

11. Авлиякулов Н. Х., Мусаева Н. Н. Современная таксономия учебных целей для систем среднего и высшего профессионального образования //Вестник Учебно-методического объединения по профессионально-педагогическому образованию. – 2011. – №. 1. – С. 233-235

12. Авлиякулов Н. Х., Мусаева Н. Н. Педагогик технологиялар //T.:«Fan va texnologiyalar» нашриёти. – 2008. – Т. 164

13. Авлиякулов Н. Х., Мусаева Н. Н. Модулли укитиш техноло-гиялари //T.:”Fan va texnologiyalar” нашриёти. – 2007. – Т. 97

14. Avliyakulov N. H., Musayeva N. N. Pedagogical technology //Publishing house “Tafakkur bo’stoni”, Tashkent. – 2012. – С. 29-36

15. ОЛИМОВ Ш. Ш., ХОДЖИЕВА М. Ш. Возможности применения педагогических технологий в образовательном процессе //Молодежь и XXI век-2020. – 2020. – С. 228-231.

16. Олимов Ш. Ш. Педагогическое мастерство преподавателя и его профессионализм в системе образования //Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI в.: материалы междунар. науч.-творч. форума. – 2017. – Т. 31.

17. Олимов Ш. Ш., Сайфуллаева Н. З. Основные принципы развития духовно-нравственного мировоззрения у студентов //Инновационная экономика: перспективы развития и совершенствования. – 2015. – №. 5 (10).

18. Olimov S. THE DIFFERENTIATION OF EDUCATION IS AN IMPORTANT FACTOR OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGY //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. – 2020. – T. 8. – №. 11.

19. Azimova N. E. et al. Youth Is Moving Force of Civil Society //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1.

20. Азимова Н. Э., Элибоева Л. С. Некоторые аспекты повышения уровня экологической культуры //Наука, техника и образование. – 2019. – №. 1 (54).

21. Элибаева Л. С., Собиров У. Г. Особенности дидактической системы модульного обучения //Вестник магистратуры. – 2019. – №. 4-4 (91). – С. 15-16.

Ta’limda axborot texnalogiyalarining vujudga kelish tarixi

1 mavzu Talim texnologiyalari fanining predmeti maqsadi va

Ta’limda axborot texnalogiyalarining vujudga kelish tarixi

TA’LIM JARAYONIDA QO’LLANILAYOTGAN TEXNOLOGIYALAR Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — N. B. Ismatova

Текст научной работы на тему «TA’LIM JARAYONIDA QO’LLANILAYOTGAN TEXNOLOGIYALAR»

Related posts: