Vətən Müharibəsində iştirak edən hərbi qulluqçular təltif edildi – SİYAHI

Əsədli Aqil Əlirza oğlu – polkovnik-leytenant

Azərbaycan elminə ağır itki üz verib

Tanınmış alim, Nizami adına
Ədəbiyyat İns­titu­tun­­da
Orta əsrlər Azər­baycan
ədə­biy­ya­tı şöbəsinin müdiri,
filologiya üzrə elmlər doktoru,
AMEA-nın müxbir üzvü
Əliyar Qurbanəli oğ­lu Səfərli
2016-cı il yanvar ayının 4-də
79 yaşında vəfat edib.

AMEA-nın müxbir üzvü Əliyar Səfərli – 28 dekabr 1937-ci ildə Naxçıvan Mux­tar Res­­publikası Ordubad rayonu­nun Anabat kən­­dində anadan olmuşdur.
Ordubad şəhərindəki Pe­daqoji məktə­bi bitirdikdən sonra 1955-1960-cı illərdə Bakı Döv­lət Uni­versitetinin Şərqşü­naslıq fakül­tə­si­ndə təhsil almışdır.
1960-68-ci illərdə AMEA-nın Ni­za­mi adına Ədəbiy­yat İns­titutunda çalışmış, 1966-cı ildə namizədlik dis­­sertasiyası müda­fiə etmiş­dir.
1968-ci ildən Ba­kı Dövlət Universitetində müəllimlik et­mə­­yə baş­la­mışdır. 1971-1973-cü illərdə Əfqanıstanda tərcüməçi kimi fəaliy­yət göstərmişdir.
1973-cü ildə yenidən Azərbaycan Dövlət Uni­ver­sitetində (indiki Bakı Dövlət Universiteti) əmək fəaliyyətini davam etdirmişdir.
1983-cü ildə dok­torluq dis­ser­tasiyası müdafiə edə­rək filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almışdır.
BDU-nun professoru və kafedra müdiri olmuşdur.

Ə.Səfərli 1989-cu ildə Azərbaycan Milli Elmlər Aka­demiyası­nın müx­bir üzvü se­çilmişdir.

Alim Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağ­lı əsərləri tədqiq etmiş, ilkin əlyazmalarını araş­dıraraq mətn, lüğət və şərhlərlə çap et­dir­miş­dir. «Şəhri­yar», «Das­tani-Əhməd Hərami» das­­tanlarını, Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nə­simi, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Əma­ni, Məsihi, Məhcur Şirvani, Məhəmməd Fü­zulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərlə­ri­nin elmi-tən­qidi mətnini hazırlayaraq nəşr etdirmişdir. İlk dəfə Məsihinin «Divan»ını aşkar­layaraq geniş ön söz, lüğət və şərhlərlə elmi ictimaiyyətə təqdim etmişdir. Son illərdə «Divan ədə­biy­yatı söz­lüyü» kitabı və «Kitabi Dədə Qorqud» abi­də­si üzərində təd­qi­qatlar aparırdı.

1994-1998-ci illərdə İran İslam Res­pub­li­kasında Azərbaycan Res­pub­likası­nın föv­qə­la­də və səlahiyyətli səfiri vəzifəsində fəaliyyət gös­tərmişdir.
1998-2002-ci illərdə BDU-da, 2002-ci il­dən Azərbaycan Milli Elmlər Aka­de­mi­ya­sı­nın Nizami adına Ədə­biyyat İns­ti­tu­tun­da əmək fəaliyyətini davam etdirmişdir.
2015-ci ildə AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən «İlin alimi» fəxri adına layiq görülmüşdür.

AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Səfərli hazırda Nizami adına Ədəbiyyat İns­titu­tun­­da Orta əsrlər Azər­baycan ədə­biy­ya­tı şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışırdı.

Azərbaycan elmində əvəzsiz xidmətləri olan AMEA-nın müxbir üzvü Əliyar Səfərlinin xatirəsi onu tanıyanların qəlbində hər zaman yaşayacaq.

Allah rəhmət eləsin.
Ruhu şad olsun.

Müşfiq BORÇALI,
ZiM.Az

Foto-şəkillər AMEA-nın müxbir üzvü Əliyar Səfərli 1987-ci ildə A.S.Puşkin adına Tbilisi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (sonralar S.S.Orbeliani adına Tbilisi Dövlət Pedaqoji Universitetinin) Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasında elmi-pedaqoji ezamiyyətdə olarkən çəkilmişdir.

Vətən Müharibəsində iştirak edən hərbi qulluqçular təltif edildi – SİYAHI

BAKU.WS xəbər verir ki, sərəncamla Azərbaycan Respublikası ərazilərinin işğaldan azad olunması və ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi zamanı döyüş əməliyyatlarına yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik etmiş, hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirərkən igidlik və mərdlik nümunəsi göstərmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin aşağıdakı hərbi qulluqçuları təltif ediliblər:

“Zəfər” ordeni ilə

Həsənov Zakir Əsgər oğlu – general-polkovnik

Eyvazov Vilayət Süleyman oğlu – general-polkovnik

Quliyev Elçin İsağa oğlu – general-polkovnik

Nağıyev Əli Nağı oğlu – general-polkovnik

Sultanov Orxan Sedyar oğlu – general-polkovnik

Həsənov Ayaz Binyat oğlu – general-leytenant

Tahirov Ramiz Firudin oğlu – general-leytenant

Vəliyev Kərim Tofiq oğlu – general-leytenant

Kərimov Anar Təvəkkül oğlu – general-mayor

Məhərrəmov Aqşin Ramiz oğlu – general-mayor

Sultanov Ağamir Əzizxan oğlu – general-mayor

Tağıyev Rəsul Afiq oğlu – general-mayor

Dadaşov Haxverdi Xudaverdi oğlu – polkovnik

Həmidov Şükür Nəriman oğlu – polkovnik (ölümündən sonra)

Qapaqov Elşən Rafiq oğlu – polkovnik

Quliyev Mətin Ramiz oğlu – polkovnik

Məmmədov Baxşəli Musa oğlu – polkovnik

Məmmədov Samir Adil oğlu – polkovnik

Mirzəyev Nəsib Tahir oğlu – polkovnik

Nağıyev Məhəmməd Biladon oğlu – polkovnik

Pirverdiyev Akif Səməndər oğlu – polkovnik

Samidli Babək Mətləb oğlu – polkovnik (ölümündən sonra)

Qasımov Azər Əlövsət oğlu – polkovnik-leytenant

Rizvanov Anar Tofiq oğlu – polkovnik-leytenant

Süleymanov Rəsul Təvəkkül oğlu – polkovnik-leytenant

Şıxalıyev Nəsimi Yarməmməd oğlu – polkovnik-leytenant

Hacıyev Pərvin Aleksandr oğlu – mayor

İbrahimov Sahib Bayram oğlu – mayor

Mustafayev Bəxtiyar Əli oğlu – mayor

Rəhimov Zaur Şirinbəy oğlu – mayor

Babayev Şamil Baloğlan oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

Mahmudov Anar Zahid oğlu – kapitan

Tağıyev Cavid Aydın oğlu – kapitan

“Qarabağ” ordeni ilə

Məmmədov Şahin İsgəndər oğlu – general-leytenant

Nağıyev Əfqan Vəli oğlu – general-leytenant

Osmanov Nizam Ramazan oğlu – general-leytenant

Rəhimov Arzu Yusif oğlu – general-leytenant

Abdullayev Cavid Mirhəmzə oğlu – general-mayor

Bağırov Ramin Sabir oğlu – general-mayor

Bərxudarov Mayis Şükür oğlu – general-mayor

Eminov Məmməd Şəmil oğlu – general-mayor

Həsənov Hikmət Hüseyn oğlu – general-mayor

Kazımov Vasif Ramiz oğlu – general-mayor

Abdullayev Rafael Kamil oğlu – polkovnik

Cəfərov Ceyhun Sədulla oğlu – polkovnik

Əlövsədov Həsən Əli oğlu – polkovnik

Quliyev Xaliq Qulu oğlu – polkovnik

Məmmədov Teymur Davud oğlu – polkovnik

Məşədiyev Taleh Vəliyət oğlu – polkovnik

Musayev Telman Qurban oğlu – polkovnik

Namazov Eldəniz Firuddin oğlu – polkovnik

Omarov Barat Bayram oğlu – polkovnik

Orucəliyev Mayis Mirzəyar oğlu – polkovnik

Pənahov Elşad İslam oğlu – polkovnik

Rəhimov Rəşad Manaf oğlu – polkovnik

Rüstəmov Zaur Zeynalabdul oğlu – polkovnik

Rzayev Gülməmməd Tofiq oğlu – polkovnik

Seyfullayev Cəbi Güləhməd oğlu – polkovnik

Şıxiyev Həbib Vələddin oğlu – polkovnik

Abduləzizov Elnur Abduləziz oğlu – polkovnik-leytenant

Abdullayev Vüqar Arif oğlu – polkovnik-leytenant

Ağagülov Elşən Etibar oğlu – polkovnik-leytenant

Ağcayev Bayram İlyas oğlu – polkovnik-leytenant

Aslanov Rəşad Əmirbəy oğlu – polkovnik-leytenant

Bağırov Ceyhun Əkbər oğlu – polkovnik-leytenant

Bayramov Teyyub Nurəli oğlu – polkovnik-leytenant

Bədəlov Firuz Əhməd oğlu – polkovnik-leytenant

Əmirov Zamiq Məhəmməd oğlu – polkovnik-leytenant

Əsədli Aqil Əlirza oğlu – polkovnik-leytenant

Fərmanov Reyhun Arif oğlu – polkovnik-leytenant

Haqverdiyev Qulam Fikrət oğlu – polkovnik-leytenant

Həziyev Şəmşir Bəxtiyar oğlu – polkovnik-leytenant

Hüseynov Elxan Kərim oğlu – polkovnik-leytenant

İbrahimov Pərviz Bəhram oğlu – polkovnik-leytenant

İsmayılov Samir Əlmusa oğlu – polkovnik-leytenant

Qənbərov Mehman Nərman oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra)

Quliyev Anar Eldar oğlu – polkovnik-leytenant

Quliyev Ümüdvar Əzizalı oğlu – polkovnik-leytenant

Məmmədov Ehtiram Eldar oğlu – polkovnik-leytenant

Məmmədov Elçin Ziyadxan oğlu – polkovnik-leytenant

Məmmədov Elmir Ağamalı oğlu – polkovnik-leytenant

Məmmədov Zaur Alxan oğlu – polkovnik-leytenant

Mustafayev Babək Salman oğlu – polkovnik-leytenant

Müslümov Dəyanət Nuru oğlu – polkovnik-leytenant

Rəfiyev Elçin Mirzəxan oğlu – polkovnik-leytenant

Rizvanov Həbib Səməd oğlu – polkovnik-leytenant

Rüstəmov Teyfur Çərkəz oğlu – polkovnik-leytenant

Rüstəmov Zaur Tahir oğlu – polkovnik-leytenant

Rzayev Orxan Nüsrət oğlu – polkovnik-leytenant

Salahov Vüqar Nizami oğlu – polkovnik-leytenant

Səlimov Şamxal Naid oğlu – polkovnik-leytenant

Şadmanov Nəsimi Yunis oğlu – polkovnik-leytenant

Şəfiyev Famil Mirsahib oğlu – polkovnik-leytenant

Şirvanov Mehman Mirəziz oğlu – polkovnik-leytenant (ölümündən sonra)

Tağıyev Samir Nəsrəddin oğlu – polkovnik-leytenant

Ağayev Rövşən Eldar oğlu – mayor

Axundov Emil Aqil oğlu – mayor

Atakişiyev Rəşad Nazim oğlu – mayor

Babayev Mahir Tahir oğlu – mayor

Balıev Hüseynağa Salman oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Bilalov Amil Adil oğlu – mayor

Cəfərov Azad Asif oğlu – mayor

Daşdəmirov Nail Təmraz oğlu – mayor

Eminov Elimdar Həsən oğlu – mayor

Əliyev Kəramət İbrahim oğlu – mayor

Əliyev Pərviz Həmzə oğlu – mayor

Əliyev Ramin Rizvan oğlu – mayor

Əliyev Rəvan Musa oğlu – mayor

Fərəcov Cavid Yaşar oğlu – mayor

Fərəcov Əliheydər İsrafil oğlu – mayor

Hacıyev Ramid Nəriman oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Həsənov Əlişan Şakir oğlu – mayor

Həsənov Hümmət Fərrux oğlu – mayor

Hüseynov Rəhim Qədir oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Kərimov Taleh Adil oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Qənbərov İdris Dərya oğlu – mayor

Qəribov Sahib Xanlar oğlu – mayor

Qlinçev Anar Mirzəli oğlu – mayor

Qurbanov Səfər Qurban oğlu – mayor

Mehdiyev Rüstəm Süleyman oğlu – mayor

Məlikov Vüqar Telman oğlu – mayor

Məmmədov Elşən Tağı oğlu – mayor

Mikayılov Azər Əmrah oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Muxtarov Ələsgər Faiq oğlu – mayor

Paşayev Elsevər Vaqif oğlu – mayor (ölümündən sonra)

Səfərov Elgün Elmar oğlu – mayor

Süleymanlı Elçin Səlimxan oğlu – mayor

Şükürov Mahmud Sabir oğlu – mayor

Zeynalov Rauf Çingiz oğlu – mayor

Ağayev Şamxal Elşad oğlu – kapitan

Aslanov Elmin Məhərrəm oğlu – kapitan

Babayev Xaliq Əli oğlu – kapitan

Baxşəliyev Nizami Füzuli oğlu – kapitan

Gülüyev Zaur Rusxət oğlu – kapitan

Hacımuradov Səbrulla Hacımurad oğlu – kapitan

Həsənov Vüsal Oktay oğlu – kapitan

Hüseynov Elşən Əli oğlu – kapitan

Hüseynov Ülvü Möhsün oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

Hüseynzadə Həmidağa Bağı oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

İbadov Tahir Allahverdi oğlu – kapitan

İbrahimov Abdal Rafiq oğlu – kapitan

Qurbanov Elman Xanlar oğlu – kapitan

Məmmədov Ceyhun İslam oğlu – kapitan

Məmmədov Əsgər Zaman oğlu – kapitan

Məmmədov Nurlan Qabil oğlu – kapitan

Rəşidli Tamerlan Elçin oğlu – kapitan

Rüstəmzadə Qalib Firdovsi oğlu – kapitan

Rzabəyli Eltürk Əli oğlu – kapitan

Şikarov Nəcəf Şikar oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

Şirinov Kamil Əliş oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

Tağıyev Elçin Ağaqulu oğlu – kapitan (ölümündən sonra)

Vəliyev Rəşad Elşən oğlu – kapitan

Həşimov Fərrux Mirzəmməd oğlu – kapitan-leytenant (ölümündən sonra)

Abbasbəyli Həmid Cavanşir oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Abbaslı Arif Firuz oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Abbaslı Cəlal Cəlil oğlu – baş leytenant

Abbaslı Cəsarət Ədalət oğlu – baş leytenant

Abbasov Eldar Adil oğlu – baş leytenant

Abdullayev İbrahim Habil oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Abdullayev Ramazan Səfəralı oğlu – baş leytenant

Ağayev Süleyman Əhəd oğlu – baş leytenant

Aslanov Ülvü Tahir oğlu – baş leytenant

Əhmədzadə Natiq Nadir oğlu – baş leytenant

Ələkbərov Əlisahib Selman oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Əliyev Faiq Fəyyaz oğlu – baş leytenant

Əsgərzadə Bəkir Zakir oğlu – baş leytenant

Feyzullayev Polad Taryel oğlu – baş leytenant

Həsənov Vüsal Vüqar oğlu – baş leytenant

Hüseynov Nəbi Hacıbala oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Kazımov Kamran Qurbanəli oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Quliyev Tural Adil oğlu – baş leytenant

Qüdrətli Elçin Yaşar oğlu – baş leytenant

Lətifov Lətif Nazim oğlu – baş leytenant

Mustafayev Rauf Əzizağa oğlu – baş leytenant

Nəcəfov Cəmil Nəcəf oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Rzazadə Həsən Vüqar oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Salmanov Həmzə Telman oğlu – baş leytenant

Zeynalov Elnur Elsevər oğlu – baş leytenant (ölümündən sonra)

Bayramov Emil Mürsəl oğlu – leytenant

Bədəlov Fərəc Simran oğlu – leytenant

Eyvazov Elvin Pərviz oğlu – leytenant

Əsədov Emil Balaqardaş oğlu – leytenant (ölümündən sonra)

Hüseynov Qarakişi Arif oğlu – leytenant

Qaraşov Məhəmməd İlham oğlu – leytenant

Qədirov Məhəmməd Valeh oğlu – leytenant

Mehdiyev Rəşad Faxrəddin oğlu – leytenant

Məmmədov Əhməd Qüdrət oğlu – leytenant

Mövlamov Sabir Rasim oğlu – leytenant

Rəsulov Samir Elxan oğlu – leytenant

Səmirov Baloğlan Nəriman oğlu – leytenant

Şirinov Pünhan Niyaz oğlu – leytenant

Cabbarov Yusif Yunsur oğlu – baş gizir

Cavadov Natiq Şahin oğlu – baş gizir

Fərəcov Famil Yavər oğlu – baş gizir

Yusifov Mehman Musa oğlu – baş gizir (ölümündən sonra)

Mehdizadə Mərdan Əhməd oğlu – baş miçman (ölümündən sonra)

Budaqov Rufiz Şirzad oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Cavadlı Nemət Cavid oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Ələsgərli Zaur Mübariz oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Əliyev Tural Səfər oğlu – gizir

Əmənov Məhəmməd İltizam oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Əsgərov Asəf İlqar oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Həsənov Mustafa Elşad oğlu – gizir

Hüseynov Azər Fəxrəddin oğlu – gizir

İbrahimov Əlmuxtar Gülağa oğlu – gizir

Qarayev Əfsər Hafis oğlu – gizir

Qasımov Nuran Sabir oğlu – gizir

Quliyev Nəbi Tələt oğlu – gizir

Quliyev Şəhriyar Nəsib oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Mirzəyev Zəka Kamal oğlu – gizir

Nağıyev Anar Sahib oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Rəşidov Tural Fazil oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Sadıqlı İbrahim Şahin oğlu – gizir (ölümündən sonra)

Zeynalov Xalid İltifat oğlu – gizir

Məmmədov Vüsal Qüdrət oğlu – miçman (ölümündən sonra)

Nəcəfov Fuad Taleh oğlu – miçman (ölümündən sonra)

Rəcəbov Ruslan Rəcəb oğlu – miçman (ölümündən sonra)

Səfərov Elvin Ramiz oğlu – miçman (ölümündən sonra)

Abdullayev Elcan Elçin oğlu – kiçik gizir

Cavadov Yelmar Elgiz oğlu – kiçik gizir

Dəmirov Siyahim Əlizamin oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Əzizli Əziz Sabir oğlu – kiçik gizir

Xanzadə Elnur Yusif oğlu – kiçik gizir

Qardaşxanov İbrahim Səmid oğlu – kiçik gizir

Qasımov Mirağa Hafiz oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Quliyev Pərviz Aydəmir oğlu – kiçik gizir

Quluzadə Orxan Elxan oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Mənəfov Şahmar Vidadi oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Mikayılov Nazim Namik oğlu – kiçik gizir

Musayev Ramil Aydın oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Şıxəliyev Mehti Yalçın oğlu – kiçik gizir (ölümündən sonra)

Abdullayev Tural Şakir oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra)

Allahyarov Vüsal Şakir oğlu – baş çavuş (ölümündən sonra)

Hüseynli Ələddin Zahid oğlu – çavuş

Cabbarov Elnur Şahmurad oğlu – əsgər (ölümündən sonra)

Məhərrəmov Əkbər Səyyaf oğlu – əsgər

Mənaflı Dursun Marif oğlu – əsgər.

Firəngiz ağayev azərbaycan elminin semasiologiyası

Tarix: 24.08.2016 10:21
Baxış sayı: 1411

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan qədim astronomlar ölkəsi hesab olunur. Məşhur Qobustan və Gəmiqaya rəsmləri, çoxsaylı arxeoloji abidə və qazıntılar buna ən parlaq sübutdur.

Marağa rəsədxanası və onun banisi Nəsirəddin Tusinin elmi nailiyyətləri dünya astronomiyasının inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır.

XX əsr elmin digər sahələri kimi, astronomiyanın da Azərbaycanda vüsət aldığı bir dövr olmuşdur. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının (ŞAR), onun yüksək dağ müşahidə stansiyalarının, kosmosun tədqiqi ilə məşğul olan digər müəssisələrin yaradılması, onlarla yüksəkixtisaslı mütəxəssisin yetişməsi, sözün əsl mənasında, yüksək ənənələrə malik bir astronomiya məktəbinin formalaşması məhz bu dövrə təsadüf edir.

Azərbaycanda astrofizika rəsədxanasının yaradılması ideyası 1927-ci ildə ortaya çıxmışdır. Həmin il Leninqrad Astronomiya İnstitutunun qısamüddətli ekspedisiyası Azərbaycana gəlmiş və yerli mütəxəssis İ.A.Benaşvilinin də iştirakı ilə bir sıra zonaların iqlim və relyefi ilə tanışlıq baş tutmuşdur.

1939-1946-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Universiteti və digər ali təhsil ocaqlarında astrofizikanın tədrisi həyata keçirilməyə başladı. Universitetdə astrofizika laboratoriyası yaradıldı və müşahidələr üçün xüsusi sahə ayrıldı. Eyni zamanda, burada xüsusi astronomiya təqvimləri buraxılırdı. Bütün bunlar respublikada rəsədxananın yaradılmasına doğru atılan ciddi addımlar idi.

Müharibədən sonrakı dövrdə rəsədxana tikintisi üçün yer seçilməsi yenidən ortaya qoyuldu və respublikanın ayrı-ayrı zonalarına ekspedisiyalar təşkil olundu. Bu işlərdə Leninqrad və Moskva astronomları da iştrak edirdi. 1963-cü ildə gələcək rəsədxananın yeri tam dəqiqləşdi. Azərbaycanın tanınmış alimləri Həsən Əliyev və Yusif Məmmədəliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan rəsədxana Böyük Qafqaz dağının şimal-şərqində Bakıdan təqribən 150 km məsafədə yerləşir. Mütəxəssislərin yekdil qərarı ilə rəsədxana yaradılması üçün ən optimal yer Şamaxı rayonunun Pirqulu dağı hesab olundu. Burada müşahidə üçün əlverişli aydın gecələrin sayı il ərzində 190-200-ə çatırdı.

Nəhayət, 1959-cu ilin noyabrında Astrofizika Sektorunun əsasında rəsədxana yaradılması barədə müvafiq qərar verildi. İlkin layihələrə görə, ŞAR-da 125 sm-lik reflektor, üfüqi Günəş teleskopu, şaquli Günəş teleskopu, Xromosfer teleskopu, Günəş tacını müşahidə etmək üçün Koronoqraf, 70 sm-lik Planet teleskopu və Radioteleskop qurulmalı idi. Bunlarla yanaşı, su xəttinin çəkilməsi, telefon və teleqraf rabitəsi, Şamaxı-Pirqulu yolunun əsaslı təmiri də nəzərdə tutulurdu.

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının yaradılması barədə dövlət qərarı 1959-cu ilin sonlarında qəbul edilmişdir. Həmin il noyabrın 17-də Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 975 saylı “Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının təşkili haqqında” qərarı imzalandı. Bu qərar əsasında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının 13 yanvar 1960-cı il tarixli 1 saylı “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının təşkili haqqında” qərarı qəbul edildi. Faktiki olaraq, ŞAR-ın bir institut kimi fəaliyyəti həmin vaxtdan başlayır. Qərara əsasən, rəsədxananın yaradılmasında böyük xidmətləri olan şəxslərdən biri H.Sultanov rəsədxananın ilk direktoru vəzifəsinə təsdiq olundu.

ŞAR-da ilk teleskop 1957-ci ildə qurulmuşdur. Xromosfer-Fotosfer adlı Günəş teleskopundan 35 ildən çox Günəşin patrul müşahidələri üçün istifadə olunmuşdur.

1964-cü ilin dekabr ayında ŞAR-da yeni teleskop istifadəyə verildi. AST-452 adlı teleskop fotoqrafik müşahidələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Kompakt və qapalı olduğundan teleskopda alınan təsvir çox keyfiyyətli olur. Bu qurğu Kazanın optik-mexaniki zavodunda xüsusi sifarişlə hazırlanmışdır.

1970-ci ildə ŞAR-da güzgüsünün diametri 700 mm olan fotoelektrik teleskopun (AZT-8) inşası başa çatdırıldı. Teleskop səma cisimlərinin fotoelektrik, polyarimetrik və spektral müşahidələr üçün nəzərdə tutulurdu.

Rəsədxana ərazisində güzgüsünün diametrinin böyüklüyünə görə birinci yerdə dayanan 2 metrlik teleskop 1966-cı il sentyabr ayının 20-də istifadəyə verilmiş və 1967-ci ilin sonlarında müşahidəyə tam hazır vəziyyətə gətirilmişdir. Bu teleskopun inşasında dahi astronomlar iştirak etmiş və dəyərli məsləhətlərini vermişlər. Teleskop nəinki ŞAR-ın fəxri, eləcə də Azərbaycan eksperimental elminin bayraqdarı hesab olunurdu. Qurğunun inşasında Azərbaycan EA-nın o dövrkü Prezidenti, mərhum akademik Y.Məmmədəliyevin xüsusi rolu olmuşdur.

1981-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə ŞAR-a dahi Azərbaycanlı astronom Nəsirəddin Tusinin adı verilmişdir.

XX əsrin son otuz ili və XXI əsrin başlanğıcında Azərbaycana rəhbərlik bilavasitə görkəmli dövlət və siyasi xadim Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. ŞAR-ın fəaliyyətini daim diqqət mərkəzində saxlayan bu böyük şəxsiyyət Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrlər ərzində rəsədxanada olmuş, alimlərlə görüş keçirmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, rəsədxanada elmi-tədqiqat işləri aparan alimlərin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə 5 mərtəbəli 40 mənzildən ibarət olan bina məhz H.Əliyevin göstərişi ilə tikilmişdir.

Yarandığı gündən Azərbaycanda astronomiyanın inkişafı beynəlxalq elmi strukturların diqqətindən yayınmamış, bunun nəticəsində 1970-2007-ci illərdə yeni tapılmış asteroidlərə “ŞAR”, “Azərbaycan”, “Nizami”, “Сavid”, “Müslüm Maqomayev”, ”Tusi” adları verilmişdir. Hazırda kiçik göy cisimlərinə, eləcə də planetlərin kraterlərinə verilmiş adların 12-si Azərbaycanla bağlıdır. Qısa ömür sürmüş Azərbaycanlı müşahidəçi-astrofizik Nadir İbrahimov ŞAR-ın 2-m teleskopunda apardığı müşahidələr nəticəsində planetlərin (Mars, Venera və Yupiterin İo peyki) öyrənilməsində böyük nəaliyyətlər əldə etmişdir. Mars planetinin böyük qarşıdurması zamanı (Yerlə Mars planeti arasında ən qısa məsafə) onun irimiqyaslı, çoxsaylı təsvirlərini almış və planetin xəritəsini tərtib etmişdir. ŞAR-ın tarixində eksperimental işlərlə yanaşı, ciddi nəzəri tədqiqatlar da aparılmış və mühüm elmi nəticələr əldə edilmişdir. Relyativistik astrofizika sahəsində prof. O.Hüseynovun, Günəş fizikası sahəsində prof. R.Hüseynovun aldığı nəticələr Azərbaycanın astrofizika elminə böyük töhfələr kimi qiymətləndirilir.

Sovetlər dönəmində Heydər Əliyevin Rəsədxanaya olan diqqət və qayğısı, bu gün də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilməkdədir. Ümumilikdə, Azərbaycanda elmin inkişafına böyük qayğı göstərən ölkə Prezidenti ŞAR-ın yenidən qurulması və maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması məqsədilə 2008-ci ilin sentyabrında və 2009-cu ilin iyulunda sərəncam və tapşırıqlar vermişdir. Bu sərəncamlara əsasən, rəsədxananın yaşayış bölməsi tamamilə yenilənmiş, əsas bina, teleskoplar yerləşən binalar təmir olunmuş, 2 metrlik teleskopun idarəetmə sistemi tam modernləşdirilmiş və avtomatlaşdırılmış, böyük həcmdə abadlıq işləri aparılmışdır. Elmi işlər aparmaq məqsədi ilə ŞAR-da yaşayan əməkdaşlar üçün yeni mənzillər və bu elm ocağına xaricdən gələn alimlərin yaşayışını təmin etmək üçün rəsədxana ərazisində yüksək standartalara cavab verən qonaq evləri tikilib istifadəyə verilmişdir. Həmçinin bu elm ocağında müasir standartlara cavab verən yeni kommunikasiya xətləri çəkilmişdir.

Hazırda ŞAR-da elmi tədqiqatlar əsasən “Səma cisimlərinin dinamikası və fizikası” istiqamətinə daxil olan iki problem üzrə aparılır:

– Ulduz və dumanlıqlarda baş verən fiziki dəyişkənliklərin kompleks tədqiqi (qeyri-stasionar proseslərin və onların təbiətinin tədqiqi);

– Günəş fizikası, Günəş sistemi cisimlərinin fizika və dinamikası (Günəş atmosferində fəal qurumların dinamika və fizikası, Günəş-Yer əlaqələri, planet atmosferlərinin və onların peyklərinin tədqiqi, komet, asteroid, Günəş sistemi cisimlərinin hərəkəti, onların quruluşu, fizikası və təkamülü).

Bunlardan əlavə, nəzəri astrofizika, kosmologiya, radioastronomiya, yüksəktezlikli radio siqnallarının ionosfer ssintilyasiyaları və onların müxtəlif kosmik hava faktorlarından (Günəş fəallığı, maqnit fırtınaları və s.) asılılığı, astronomiyanın tarixi və s. tədqiqatlar da aparılır. ŞAR Azərbaycanda astronomiya və kosmik elmi biliklərinin təbliğində və tədrisində mühüm rol oynayır.

Ötən əsrin 60-cı illərindən kosmik eranın başlaması ilə əlaqədar olaraq astrofizika elmində çox böyük sıçrayışla müşaiyət olunan inkişaf baş vermişdir ki, həmin proses indi də davam edir.

Bu dövr ərzində fizika üzrə alınmış 20-dən çox Nobel mükafatları astrofiziklərə verilmişdir. Yerüstü teleskoplarla optik diapozonda və süni peyklərdə digər diapazonlarda (infraqırmızı, rentgen, ultrabənövşəyi, radio və s.) aparılan kompleks tədqiqatlar gələcək yeni kəşflərə aparan yoldur. Bu gün Azərbaycanın da kosmik imkanları olduqca genişdir və Şamaxı Rəsədxanası bu imkanların reallaşdırılması üzərində inamla fəaliyyət göstərir. Əsas məqsəd isə kainatın yaranması, inkişafı və sonun nədən ibarət olacağını öyrənməkdir. Bu səbəbdən fizika və astrofizika elmi qarşısında görünməyən maddənin və qara enerjinin fiziki mahiyyətinin aydınlaşdırılması kimi çox vacib və fundamental problem qoyulmuşdur. Rəsədxana da zamanın bu çağrışına qoşulmağa və elmi-tədqiqatları məqsədli şəkildə aparmağa çalışır. ŞAR dünyanın aparıcı astronomiya mərkəzləri və təşkilatlarında çalışan elm adamları ilə mütəmadi olaraq əlaqələr yaradır. Rəsədxanada işə cəlb olunan gənc kadrlar təcrübə keçmək üçün tanınmış elm mərkəzlərinə ezam olunurlar.

Əminliklə demək olar ki, bu kimi addımlar Azərbaycanda astronomiya elminin gün keçdikcə daha da yüksələrək inkişaf etməsinə imkan yaradacaq.

Nərgiz Qəhrəmanova,

AMEA Rəyasət Heyəti aparatının İctimaiyyətlə əlaqələr və elmin populyarlaşdırılması idarəsinin Elektron informasiya şöbəsinin rəis müavini, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü