TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

Agar bir bosqichda taqsimlanish bo’lsa, statik: ko’p bosqichda taqsimlanish bo’lsa, dinamik yoki xromatografik usul deyiladi.

Plan fiziki – kimyəvi analiz metodlarının təsnifatı

Məhlulların işığı udması, elektrikkeçiriciliyi və s. bu kimi fiziki-kimyəvi xassələrinin onların qatılığından asılılığı bu kəmiyyətləri ölçməklə analiz edilən məhluldakı maddənin miqdarını təyin etməyə imkan verir. Belə metodlar fiziki-kimyəvi analiz metodları adlanır. Müasir dövrdə elmi – tədqiqat və zavod laboratoriyalarında müxtəlif növ fiziki – kimyəvi analiz metodlarından geniş istifadə olunur. Fiziki – kimyəvi analiz metodları aşağıdakı növlərə bölünür:

1. Optiki analiz metodları
2. Elektrokimyəvi analiz metodları
3. Digər metodlar.
Analitik kimyanın qarşısında durаn ən mühim məsələlərdən biri təyinatın aşağı sərhəddinin l0-5 – l0-10%-ə qədər aşağı salınmasədər.
Fiziki-kimyəvi analiz metodlarının digər mühüm xüsussiyyəti оnlаrın ekspress olması, уəni nətiсəlаrin yüksək tеmрlə alınmasıdır.
Fiziki – kimyəvi analiz metodları analizin aparılmasından asılı olaraq, birbаşа və dolayı (titrləmə) metodlarına bölünür. Вirbаşа mеtоdlаr maddənin təbiəti və qatılığından aslı olaraq, analitik siqnalın ölçülməsinə əsaslanır. Маddələrin təbiətindən asılı olan хаssələrə spektral xəttin dalğa uzunluğu, yarımdalğa potensialı, diffuziya сərəyanı və s. misal ola bilər. Dolayı mеtоdlаr (titrləmа metodları) titrləma zamanı analitik siqnalın intensivliyini (J) ölçülməsi və J-V kооrdinаtlаrındа titrləmə əуrilərinin qurulmasına əsаslаnır.
Bütün fiziki və fiziki – kimyəvi analiz metodları aşağıdakı qurulara bölünür:
A. Analiz edilən sistemin optiki xassələrinə əsaslanan metodlar:
Spektral (optiki) analiz metodu.
Refraktometrik analiz metodu.
Polyarimetrik analiz metodu.
Lüminessent və ya flüorimetrik analiz.
Spektral analiz metodu şüanın buraxılması, udulması və yayılmasına əsaslanır. Analiz edilən maddə ilə işıq şüası arasındakı qarşılıqlı təsirə görə spektral analiz emission spektral analiz (atom spektroskopiya) və absorbsion spektroskopiya olmaqla iki yerə bölünür.
Emission spektral analiz metodu analiz edilən maddə tərəfindən buraxılan şüanın spektrinə əsaslanır. Bu metod maddənin element tərkibini müəyyən etməyə imkan verir.
Emission spektral analiz metodunda maddənin miqdarı şüalanmanın intensivliyinin ölçülməsinə əsaslanır. Emission spektral analizə aşağıdakı metodlar daxildir:
Vüzüal emission spektral analiz.
Fotoqrafik emission spektral analiz.
Alov fotometriyası.
Atom – absorbsion analiz.
Göstərilən metodların nəzəri əsası eynidir. Lakin analiz üçün təkmilləşmiş formada müxtəlif ihazlardan istifadə edilir.
Absorbsion spektroskopiya və ya absorbsion spektral analiz metodu tədqiq edilən maddə tərəfindən udulan şüanın intensivliyinin öyrənilməsinə əsaslanır. Analiz edilən maddəyə işığın təsiri ultrabənövşəyi, görünən və infraqırmızı spektr sahəsində ola bilər.
Absorbsion spektroskopiyaya aşağıdakı metodlar daxildir:
Fotometriya.
Spektrofotometriya.
Fofotometrik titrləmə.
Fototurbidimetriya və nefelometriya.
Lüminessent və ya flüorimetriya.
B. Elektrokimyəvi metodlar. Bu metodlar analiz edilən maddələrin elektrokimyəvi xassələrinə əsaslanır.
Elektroqravimetriya.
Konduktometriya.
Potensiometriya.
Polyarioqrafiya.
Kulonometriya.
V. Analiz edilən sistemin başqa xassələrinə əsaslanan analiz metodları:
Kinetik analiz metodu.
Radiometrik analiz metodu.
Termometrik metod.
Kütlə – spektrometrik metod.
Elektron paramaqnit rezonans metodu (EPR).
Nüvə maqnit rezonans metodu (NMR).
Nefelometriya – məhlulun bulanıqlıq dərəcəsinə görə maddə miqdarının vizual təyinidir. Nefelometrik təyinatı cihazların köməyilə aparmaq olar. Bu halda qatılığı suspenziyanın asılqan hissəciklərinin səpdiyi və fotoelement vasitəsilə ölçülən işığın intensivliyinə əsasən təyin edirlər.
Göstərilən metodlar təyin olunan maddə miqdarı az olduqda tətbiq edilir. Bu miqdarda maddələrin təyinatını qravimetriya və titrimetriyanın adi metodları ilə aparmaq praktiki olaraq mümkün deyil.

TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

Fiziki-kimyəvi analiz (DTA, MCA, RFA, eləcə də mikrobərkliyin və xüsusi çəkinin təyini) metodları ilə TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 sistemində qarşılıqlı təsir tədqiq edilmiş və onun hal diaqramı qurulmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 sistemi TlTe–TlSe–As2Se3 kvaziüçlü sisteminin kvazi-binar kəsiyi olub, evtektik tiplidir. Sistemdə otaq temperaturunda TlAs2Se3Te birləşməsi əsasında 10 mol %, TlAs2Se4 birləşməsi əsasında isə 7 mol % həllolma aşkar edilmişdir. TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 sisteminin bütün ərintiləri adi soyudulma şəraitində şüşə halında alınır.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHYSCO-CHEMICAL INVESTIGATION OF THE TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 SYSTEM

Phase equilibria in the TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 system has been studied using the methods of differential-thermal analysis, X-ray diffraction, microstructural analysis and microhardness and density measurements and state diagram has been plotted. It is established that the latter is a quasibinary section of the TlTe–TlSe–As2Se3 quaternary system. The solubility range of TlAs2Se3Te – based solid solutions is extended to 10 mol. %, and the region of TlAs2Se4 based solid solutions is extended to 7 mol. %. Under general conditions all the alloys of the system are received in a glassy form.

Текст научной работы на тему «TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ»

AZ9RBAYCAN KÍMYA JURNALI № 3 2012

UOT 546 68319 23 24 + 68319 23

TiAs2Se3Te-TlAs2Se4 SÍSTEMÍNÍN FÍZÍKl-KÍMYeVÍ T8DQÍQÍ

Azdrbaycan Milli EA M.F.Nagiyev adina Kimya Problemldri institutu chem@science.az Redaksiyaya daxil olmu?dur 28.06.2012

Fiziki-kimyavi analiz (DTA, MCA, RFA, elaca da mikrobarkliyin va xüsusi fakinin tayini) metodlan ila TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminda qar§iliqli tasir tadqiq edilmi? va onun hal diaqrami qurulmu§dur. Müayyan edilmi§dir ki, TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sistemi TlTe-TlSe-As2Se3 kvaziüflü sisteminin kvazi-binar kasiyi olub, evtektik tiplidir. Sistemda otaq temperaturunda TlAs2Se3Te birla§masi asasinda 10 mol %, TlAs2Se4 birla§masi asasinda isa 7 mol % hallolma a§kar edilmi§dir. TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin bütün arintilari adi soyudulma §araitinda §ü§a halinda alinir.

Agar sözlzr: kvazibinar, evtektika, inkonqruent, monotektika, §ü§3vari, sinqoniya.

edabiyyat malumatlarinin ara?dirilmasi naticasinda müayyan edilmi?dir ki, arsen va tallium xalkogenidlarindan ibarat üflü sistemlar kifayat qadar öyranilmi?dir [1-5]. Dördlü sistemlar sahasinda bir sira tadqiqatlar [6-10] aparilmi?sa da, yeni dördlü sistemlarin tadqiqina ehtiyac vardir. Tallium xalkoge-nidlari da arsen xalkogenidlari kimi ?ü?aamalagatirmaya meylli olsalar da, onlar yalniz xüsusi ?araitda ?ü?a halinda alinirlar.

TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin ilkin komponenti TlAs2Se3Te birla?masi inkonqruent hesab olunsa da [10], monotektika nöqtasinda alindigi üfün özünü davamli birla?ma kimi göstarir va 2250C-da ariyir, yum?alma temperaturu (tg) 1350C-dir, tetraqonal sinqoniyada kristalla?ir, qafas parametrlari: a = 10.66, c = 9.05 Á; z =6; Prent = 6.87 q/sm3-dur. TlAs2Se4 birla?masi isa 2900C-da konqruent ariyir, tetraqonal sinqoniyada kristalla?ir va qafas parametrlari: a = 10.52, c = 8.85 Á; Z = 6; ppikn = 6.72 q/sm3; prent = 6.81 q/sm3-dur [4].

TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin arintilarinin sintezi üfün avvalca ilkin komponentlar TlAs2Se3Te va TlAs2Se4 sintez edilmi?, sonra isa sistemin arintilari ampula metodu ila birba?a sintez edilmi?dir. Sintez avvalca 500-8000C temperatur intervalinda aparilmi?, sonra temperatur 4000C-a fatdirilaraq 2 gün saxlanmi?dir.

TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin arintilarinin fiziki-kimyavi tadqiqi ham ?ü?a halinda, ham da kristalla?dirilmi? halda aparilmi?dir. erintilarin tadqiqi zamani diferensial-termiki (DTA), mikroqurulu? (MQA), rentgenfaza (RFA) analizlarindan, elaca da mikrobarkliyin ölfülmasi va sixligin tayini üsulla-rindan istifada edilmi?dir.

Diferensial-termiki analiz alfaqtezlikli NTR-73 markali Kurnakov pirometrinda aparilmi?dir. Termocüt kimi xromel-alümel götürülmü?, qizma sürati 10 dar/daq olmu?dur.

Mikroqurulu? analizi MÍM-8 markali mikroskopda aparilmi?dir. Nümunalarin tarkibinda fazalarin sarhadini a?kar etmak üfün a?ilayici kimi NaOH+C2H5OH=1:2 va 1 N HNO3 mahlullari götürülmü?dür. erintilarin rentgenfaza analizi DRON-3 markali rentgen difraktometrinda aparilmi?, Cuka ?üalanma-sindan va Ni süzgacindan istifada olunmu?dur.

Mikrobarklik PMT-3 markali metalloqrafik mikroskopda ölfülmü?dür. Sixliq piknometrik üsulla tayin edilmi?, doldurucu mahlul olaraq toluol götürülmü?dür.

NeTiceLeR ve onlarin MüzAKiResi

TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin arintilari kompakt kütla halinda olub adi soyudulma ?araitinda ?ü?a halinda alinir. Sistemin arintilari suya, havanin oksigenina va üzvi halledicilara qar?i davamlidir. TlAs2Se3Te birla?masi ila zangin olan arintilar qüvvatli tur?ularda (HNO3, H2SO4) va qalavilarda yax?i hall olurlar. TlAs2Se4 birla?masi ila zangin olan arintilar isa mineral tur?ularda zaif hall olsalar da, qüvvatli qalavilarin spirt mahlulunda (NaOH+C2H5OH) yax?i hall olurlar.

Sistemin komponenti olan TlAs2Se3Te birla?masi i? [10]-da tadqiq edilmi?dir. Hamin birla?ma monotektika nöqtasina yaxin alindigi üfün davamli birla?ma kimi verilmi?dir. Biz TlAs2Se3Te birla?-masini uzun müddat 2200C temperaturda 800 saat müddatina saxladiqdan sonra müayyan etdik ki, hamin birla?ma monotektika nöqtasinda va stexiometriyadan kanarda alinir. Ona göra da TlAs2Se3Te birla?masi özünü davamli birla?ma kimi aparir. 2250C-da ariyir va yum?alma temperaturu 1350C-dir.

гЛА828езТе-Т1А828е4 818ТЕМЙЧЕЧ Р121К1-К1МУЭУ1 TЭDQiQi

Т^^е3Те-Т^^е4 sisteminin эrintilэrini homogen1э§dirшэk уэ krista11a§dIrшaq и^ип оп1аг kristaПa§dIrшa temperaturunda (1500С) 800 saat mйddэtindэ termiki ета1а ugradllml§dlr.

Bйtйn эrinti1эr adi soyudu1ma §эгаШ^э §й§э ha1mda a1mdlq1aп й?йп fiziki-kimyэyi ana1iz hэm §й§э ha1mda, hэm dэ krista11a§dm1dlqdan sonra apaп1ml§dlr.

Diferensia1-termiki ana1izin nэticэ1эri gбstэrir Ы, sistemin эrinti1эrinin §й§э ha1mda termoqram1armda эrimэ temperaturundan ba§qa, 130—1500С temperatur arasmda yum§a1ma (ГЁ) temperaturu da mбycuddur.

Nйmunэ1эr krista11a§dm1dlqdan sonra опкпп termoqram1aпnda yum§a1ma temperaturu mй§aЫdэ edi1mэmi§, эyэzindэ so1idusa уэ 1ikvidusa uygun o1an temperatur effekt1эri mй§aЫdэ edi1mi§dir (cэdyэ1 1, 2). Termoqram1arda ahnan temperatur effekt1эri dбnэr deyi1dir.

Cэdvэl 1. T1As2Se3Te-T1As2Se4 sisteminin эrinti1эrinin 1эгыЫ, ДТА nэticэ1эri, slx1lq1anшn уэ mikrobэrk1ik1эrinin б1сй1|пэ1эппт nэticэ1эri (termiki ema1dan эууэ1)_

тэгыь, шо1 % Termiki qlzma effekt1эri, 0С Slx1lq, q/cm3 Faza1arm mikrobэrk1ik1эri, MPa

100 0.0 135, 225 6.55 820 –

95 5.0 130, 210, 225 6.57 830 –

90 10 130, 205, 220 6.59 850 –

80 20 125, 200, 215 6.58 850 –

70 30 125, 200, 210 6.56 850 –

60 40 120, 200 6.54 – –

50 50 120, 200, 210 6.53 – 1150

40 60 120, 200, 215 6.53 – 1150

30 70 120, 220, 225 6.53 – 1200

20 80 125, 220, 235 6.51 – 1200

10 90 125, 220, 250 6.52 – 1200

5.0 95 135, 235, 265 6.50 – 1200

3.0 97 140, 260, 275 6.47 – 1150

0.0 100 150, 290 6.45 – 1100

Cэdvэl 2. T1As2Se3Te-T1As2Se4 sisteminin эrinti1эrinin tэrkibi, ДТА nэticэ1эri, slx1lq1aпшn уэ mikгobэrk1ik1эrinin б1cй1mэ1эrinin nэticэ1эri ^г^Ы ema1dan sonгa)_

тэгыь, шо1 % Termiki qlzma effekt1эri, 0С Slx1lq, q/sm3 Faza1arln mikrobэrk1ik1эri

100 0.0 225 6.77 680 –

95 5.0 210, 225 6.76 700 –

90 10 205, 220 6.76 720 –

80 20 200, 215 6.76 750 –

70 30 200, 210 6.75 750 –

60 40 200 6.75 еИек еИек

50 50 200, 210 6.74 – 950

40 60 200, 215 6.74 – 950

30 70 220, 225 6.74 – 960

20 80 220, 235 6.73 – 960

10 90 220, 250 6.73 – 950

5.0 95 235, 265 6.72 – 950

3.0 97 260, 275 6.72 – 930

0.0 100 290 6.72 – 900

T1As2Se3Te-T1As2Se4 sisteminin эrinti1эrinin mikroqum1u§ (MQA) ana1izi gбstэrir ki, §й§э hahn-da эппШэп tэ§ki1 edэn faza1ar tutqun о1иЬ, biгfaza1l §эЫЫэ gбrйnйr, faza1ar уэ ьэЛ mэh1u1 sahэ1эrini a§kar etmэk cэtin о1иг. Nйmunэ1эr krista11a§dlrdlqdan sonra on1aпn tэrkibindэ o1an faza1ar daha aydm gбrйnйr. Mйэyyэn edi1mi§dir ы, sistemin эrinti1эri bir- уэ ikifaza1ldlr. Demэ1i T1As2Se3Te-T1As2Se4 sistemi kyazibinardlr.

DTA уэ MQA ana1izlшn nэticэ1эrini tэsdiq etmэk йcйn sistemin ayп-ayп sahэsindэn о1т nйmu-пэ1эпп hэm §й§э, hэm dэ kгista1 ha1mda rentgenfaza ana1izi apaп1ml§dlr.

Mйэyyэn edi1mi§dir Ы, §й§э ha1mda nйmunэ1эrin difraktoqram1arInda difraksiya maksimum1aп demэk o1ar ki, Лиг (§эЫ1 1). Uzun mйddэt termiki ema1dan sonra nйmunэ1эrin difraktoqram1arInda kifayэt qэdэr

böyük difraksiya maksimumlari alinir. Bu onu göstarir ki, termiki emaldan sonra sistemin arintilari tamamila kristallaçmiçdir.

I ” 01 1 1 1 II , 1 1 I.I, . 1 ■

§экЛ 1. TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin arintilarinin çtrixdiaqramlari: 1 – TlAs2Se4, 2 – 20, 3 – 40, 4 – 60 va 5 – 100 mol % TlAs2Se3Te .

Belalikla, termiki va mikroqurulu? analizlarinin naticalari rentgenfaza analizi ila tasdiq edilmiçdir.

TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin arintilarinin mikrobarkliyi va sixligi da §ü§a va kristal halinda tadqiq edilm i?dir (cadval 1, 2). Cadval 1-da §ü§a halinda olan arintilarin termiki effektlari, xüsusi çakilari va mikrobarkliklari verilmiçdir.

3rintilarin mikrobarkliyinin ôlçûlmasi zamani mikrobarkliyin iki müxtalif qiymati alinmiçdir. Onlardan biri TlAs2Se4 birlaçmasi asasinda alinmi? a-bark mahlulun, digari isa TlAs2Se4 asasinda alinmi? bark mahlulun mikrobarkliyina uygundur. TlAs2Se3Te asasinda alinmi? a-bark mahlulun §ü§a halinda mikrobarkliyi (820-850) MPa qiymatinda dayiçir. Hamin arintilar ûçûn sixligi isa (6.53-6.59) q/sm3 arasinda dayiçir. §ü§a halinda TlAs2Se4 asasinda ß-bark mahlulun mikrobarkliyi (1100-1200) MPa, sixliqlari isa (6.45-6.53) q/sm3 qiymatlari arasinda dayiçir.

Nümunalar kristalla§dirildiqdan sonra a-bark mahlul arintilarinin mikrobarkliyi (689-750) MPa, sixligi isa (6.76-6.80) q/sm3-a uygundur. ß-bark mahluluna uygun olan arintilarinin mikrobarkliyi (900-960) MPa, sixligi isa (6.72-6.77) q/sm3 qiymatlari arasinda dayiçir. Cadval 1 va 2-dan göründüyü kimi, §ü§a halinda olan arintilarin mikrobarkliyi kristallaçmiç halda oldugu mikrobarklikdan çox olur, sixliqlan aksina, §ü§a halinda kristal halina nisbatan az olur. Bu naticalar adabiyyat malumatlarina tamamila uygundur.

Nahayat, kompleks fiziki-kimyavi tadqiqatlarin naticalarina asasan TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminin hal diaqrami qurulmuçdur (§akil 2).

TiAs2Se3Te-TlAs2Se4 SISTEMINÎN FiZiKi-KiMYeVi TeDQiQi

§akil 2-dan gôrunduyu kimi, TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sistemi kvazibinar olub, evtektik tiplidir. Sistemda ilkin komponentlar asasinda mahdud miqdarda bark mahlul sahalari muayyan edilmiçdir. TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 sisteminda TlAs2Se3Te asasinda bark mahlul sahalarini daqiqlaçdirmak uçun alava olaraq kiçik faizlarda (3, 4, 5, 7, 8, 10 va 15 mol %) numunalar sintez edilmiç va homogenlaçdirildikdan sonra mikroquruluçu ôyranilmiçdir. Muayyan edilmiçdir ki, otaq temperaturda TlAs2Se3Te birlaçmasi asasinda 10 mol % TlAs2Se4 bark mahlul sahasi alindigi halda, TlAs2Se4 asasinda 7 mol % TlAs2Se3Te bark mahlul sahasi amala galir.

Sistemda TlAs2Se3Te va TlAs2Se4 birlaçmalari ôz aralarinda ikili evtektika amala gatirir. Evtek-tikanin tarkibi 40 mol % TlAs2Se4-a muvafiqdir, arimasi 2000C-dir. 0-40 mol % TlAs2Se4 qatiliq intervalinda maye fazadan TlAs2Se3Te asasinda alinmiç bark mahlulun ilkin kristallaçdirilmasi ba§ verir. Bu sahada likvidus ayrisindan açagida (M+a) fazasi môvcuddur. Sistemin 40-100 mol % TlAs2Se4 qatiliq intervalinda likvidus ayrisi uzra TlAs2Se4 asasinda alinmiç p-bark mahlulun kristallari çôkmaya baçlayir. Likvidus ayrisindan açagida maye (M) va P-fazanin qariçigindan ibarat ikifazali saha môvcuddur. Sistemin bu hissasinda likvidus ayrisinin çôkuk olmasi arintilarin likvasiya etmasina uygun galir.

Likvidus xattindan açagida 0-10 mol % TlAs2Se4 qatiliq intervalinda a-bark mahlulundan ibarat birfazali, 10-93 mol % TlAs2Se4 qatiliq intervalinda (a+P)-dan ibarat ikifazali va 97-100 mol % TlAs2Se4 intervalinda P-bark mahluldan ibarat birfazali arintilar kristallaçirlar.

1. Кириленко В.В., Никитина В.К., Дембовский С.А. // Изв. АН СССР. Неорган. материалы. 1975. Т. 11. № 11. C. 1929.

2. Кириленко В.В., Никитина В.К., Дембовский С.А. // Изв. АН СССР. Неорган. материалы. 1975. Т. 11. № 11. C. 1970.

3. Дембовский С.А., Кириленко В.В. // Журн. неорган. химии. 1969. Т. 14. № 9. C. 2561.

4. Фарзалиев А.А., Алиев И.И., Алиев О.М., Алиев И.Г. // Хим. проблемы. 2006. № 2. C. 284.

i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Farzaliyev A.e., eliyev i.i., eliyev i.H., eliyev O.M. // Azarb. kimya jurnali. 2006. № 4. C. 67.

6. Алиев И.И., Алиев Ф.Г., Юсифов Ю.А. В сб. “Новые неорганические материалы.” Баку. 1992. С. 226.

7. Алиев И.Г., Фарзалиев А.А., Алиев И.И., Алиев О.М. // Хим. проблемы. 2007. № 1. С. 115.

8. Велиев Дж.А., Алиев И.И., Мамедова А.З. // Журн. неорган. химии. 2007. Т. 52. № 2. С. 312.

9. Алиев И.И, Алиев И.Г., Фарзалиев А.А., Велиев Дж.А. // Журн. неорган. химии. 2008. Т. 53. № 6.С. 1037.

10. Алиев И.И. Дисс. . докт. хим. наук. Баку: ИНФХ АН Азерб., 1992. 379 с.

ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СИСТЕМЫ TlAs2Se3Te-TlAs2Se4

Методами дифференциально-термического, рентгенофазового, микроструктурного анализов, а также определением плотности и измерением микротвердости фаз изучены фазовые равновесия в системе TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 и построена диаграмма состояния. Установлено, что последняя является квазибинарным сечением квазитройной системы TlTe-TlSe-As2Se3. В сечении при комнатной температуре растворимость на основе TlAs2Se3Te доходит до 10 мол.%, а на основе TlAs2Se4 – до 7 мол. %. При обычных условиях все сплавы системы получаются в стеклообразном виде.

Ключевые слова: квазибинарный, эвтектика, инконгруэнтный, монотектика, стеклообразный, сингония. PHYSCO-CHEMICAL INVESTIGATION OF THE TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 SYSTEM

Phase equilibria in the TlAs2Se3Te-TlAs2Se4 system has been studied using the methods of differential-thermal analysis, X-ray diffraction, microstructural analysis and microhardness and density measurements and state diagram has been plotted. It is established that the latter is a quasibinary section of the TlTe-TlSe-As2Se3 quaternary system. The solubility range of TlAs2Se3Te – based solid solutions is extended to 10 mol. %, and the region of TlAs2Se4 based solid solutions is extended to 7 mol. %. Under general conditions all the alloys of the system are received in a glassy form.

Keywords: quasibinary, eutectic, incongruently, monotectic, glass forming, syngony.

1. Analizning fizik – kimyoviy usullari

1. Analizning fizik – kimyoviy usullari.
Analizning fizik-kimyoviy usullari moddaning kimyoviy jarayonida fizikaviy hossalarining o’zgarishini aniqlashga asoslangan.

Fizik – kimyoviy analiz usullarining turlari juda ko’p. Ulardan ҳozirgi vaqtda sanoat korxonalarida maҳsulotlarning hossalarini ўrganishda, ilmiy-tekshirish laboratoriyalari ishlarida keng foydalaniladigani қuyidagilar:

1) Elektrokimyoviy analiz usullari – elektrokimyoviy ҳodisalar vaqtida analiz qilinadigan eritmada o’zgaradigan elektrokimyoviy ko’rsatkichlarni o’lchashga

asoslangan (potensiometrik, konduktometrik, amperometrik va boshqalar).

2) Spektral va boshqa optik analiz usullari – modda bilan elektromagnit

nurlarning ta`siri natijasida turli o’zgarishlarni o’lchashga asoslangan (emission

spektral analiz, atom-yutilish spektroskopiyasi, infraqizil nurlar spektroskopiyasi,

spektrofotometrik va boshқalar).

3)Ajratish va konsentrlash usuli – moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishiga asoslangan (ekstraksiya, xromatografiya va xokazo).

2.Fizik kimyoviy usullarning afzalliklari.

Fizik-kimyoviy metodlar tez bajariladi, bu o`z vaqtida texnologik jarayonni nazorat qilish uchun katta ahamiyatga ega.

Fizik-kimyoviy metodlar bir necha afzalliklarga ega:

1.Analizni uzoq masofadan turib boshqarish. Masalan, roentgen-fluoressent metod bilan oydagi tuproqni analiz qilish bunga yaqqol misol bo`la oladi.

2. Bu metodlarda ishlatiladigan asboblar jarayonni sistemalashtirishga imkon beradi.

3. Na`muna buzmasdan turib analiz qilish. Bu kriminalistika va meditsinada katta ahamiyatga ega.

Fizik-kimyoviy analiz usullarining turlari juda ko`p. Ulardan hozirgi vaqtda sanoat korxonalarida mahsulotlarning xossalarini o`rganishda, ilmiy-tekshirish labaratoriyalarida keng foydalaniladi.

3. Spektral va boshqa optik analiz usullari.

Bu usullar modda bilan elektromagnit nurlarning ta`siri natijasida turli o`zgarishlarni o’lchashga asoslangan. (emission spektral analiz, atom-yutilish spektroskopiyasi, infraqizil nurlar spektroskopiyasi, spektrofotometrik analiz va boshqalar).

4. Elektrokimyoviy analiz usullar.
Elektrokimyoviy hodisalar vaqtida analiz qilinadigan eritmada o‘zgaradigan elektrokimyoviy ko‘rsatkichlarni o’lchashga asoslangan Kimyoviy analizning bu usuli elektrodlar ustida yoki elektrodlar oralig‘ida sodir bo ’ layotgan jarayonlarga asoslangan. Bunda sistemaning qator kattaliklari (potensial, tok kuchi, elektr miqdori, qarshilik, sig‘im, elektr o’tkazuvchanlik yoki dielektrik xossalari) o’zgaradi. Bu kattaliklar aniqlanadigan moddalarning eritmadagi konsentratsiyalariga mos bo ’ lganligi yoki ularning o’ziga xos xususiyatlari bilan belgilanganligi uchun ular yordamida o’sha moddalarning tabiati va miqdorini aniqlash mumkin. Olchanadigan mazkur qiymatlarning ko‘p sonli umumlashmalari mavjud, biroq ular analiz usullarini to’liq ifodalab berolmaydi va shuning uchun ham usullarni sinflashda qator chigalliklar uchraydi.

Bizningcha, barcha elektr kimyoviy analiz usullarida elektr zanjiri asosiy o‘rinda turganligini hisobga olib, usullar sinflanisliining asosiga elektrodlarda bo’ladigan jarayonlarni qo’yish maqsadga muvofiqdir. Shu asosda barcha elektr kimyoviy usullarni uch gruppaga bo‘lish mumkin:

Elektrod reaksiyalariga asoslangan elektr kimyoviy usullar (potensiometriya, voltamperometriya: polyarografiya, amperometriya. inversion voltamperometriya. xronoamperometriya, xronopotensiometriya va boshqa voltamperometrik usullar, kulonometriya, elektr gravimetriya);
Elektrod reaksiyalari bilan aloqador bo’lmagan elektr kimyoviy usullar (past va yuqori chastotali konduktometriya, dielkometriya);
Qo‘sh elektr qavatning o‘zgarishi bilan bogliq bo‘lgan usullar (tenzammetriya, elektr sorbsion analiz).

5. Ajratish va konsentrlash usuli.
Murakkab aralashmalarni analiz qilishda ҳar bir modda (ion) lar uchun o’ziga hos analitik reaksiyalar kam. Shuning uchun moddaning sifat va miqdor tarkibini aniqlash maqsadida, aralashma oldin aloҳida komponentlarga ajratiladi. Ayrim vaqtlarda aniqlanayotgan modda (komponent) ning miqdori analiz qilinadigan eritmada aniqlanish oralig’iga nisbatan ancha kam bo’ladi. Bunday vaqtda analizni boshlashdan oldin konsentrlash (boyitish) amalga oshiriladi.

Ajratish va konsentrlash amalda ko’pincha birgalikda olib boriladi. Ko’pgina ajratish va konsentrlash usullari moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishiga asoslangan.

Ajratish usuli ikki fazani fizikaviy tabiatiga, taqsimlanish bosqichiga qarab turkumlanishi mumkin.

Agar bir bosqichda taqsimlanish bo’lsa, statik: ko’p bosqichda taqsimlanish bo’lsa, dinamik yoki xromatografik usul deyiladi.

6. Optik analiz usullari.
Hozirgi vaqtda kimyoning turli sohalarida sifat va miqdoriy analizlarni o`tkazishda optik analiz usullarining ahamiyati ortib bormoqda. Chunki bu usullar o`zining umumiyligi, sezgirligi, ayrim moddalarning to`g`ridan-to`g`ri aniqlash imkoniyati, ekspresligi (tahlil o`tkazish vaqtining qisqaligi), avtomatlashtirilganligi bilan ajralib turadi.

Optik analiz metodlari fizik–kimyoviy usullarning bir qismi bo`lib, nur energiyasining analiz qilinadigan modda bilan o`zaro ta`sirini o`rganishga asoslangan.

7. Nurni yutilishiga asoslangan usullar.

3) Emission spektral analiz

4) Atom- absorbsion

6) Mass-spektral analiz usullari.

8. Nurning chiqarilishiga asoslangan usullar.
1) Fluorimetrik

3) Emission-spektral analiz metodlari

9. Optik spektroskopiya asoslari.
Optik analiz usullari kimyoviy tadqiqotlarda keng tarqalgan va amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega.

Hozirgi zamon optik analiz usullarida aniqlanayotgan moddani fizik yoki fizik–kimyoviy xossalari (matematik yoki grafik bog`liqligi) o`rganiladi.

Eng asosiysi kimyoviy analizda bu to`g`ri usulni tanlash, kimyogarning malakasiga bog`liq. Har bir usulni ishlatish uchun usulning afzalligini, kamchiligini va metrologik xususiyatlarini bilish kerak (Jadval 1.1).

Elektromagnit nurlarning yutilishi molekulalarning umumiy xossasi hisoblanadi, ammo yutilish hodisasi tanlash xususiyatiga egadir, ya`ni ma`lum to`lqin uzunligidagi nurlar molekula tomonidan kuchli yutilishi mumkin, boshqa to`lqin uzunligidagi nurlar esa kuchsiz yoki butunlay yutilmasligi mumkin. Yutilish doirasi spektr chizig`i deyiladi. Spektr chiziqlarining umumiy yig`indisi yutilish spektri deyiladi.

Elektromagnit nurlarning asosiy tavsifi bu to`lqin uzunligi λ yoki tebranmasi ν (ko`pincha tebranmani o`rniga to`lqin soni ν ishlatiladi).

Elektromagnit spektr bu – elektromagnit nurlanishning har xil to`lqin uzunligidir.

11. Atomlash va qo’zg’atish manbalari.
Agar atomlarga energiya berilsa, masalan qizdirilganda (issiqlik ta’sir ettirilsa), atomlar qo‘zg‘atiladi va asosiy holatdan qo‘zg‘algan yuqoridagi energetik qavatga o‘tadi. Vaqt o‘tgandan so‘ng atomlar o‘z holatiga qaytsa (asosiy holatga) issiklik manbaidan olingan energiya ajralib chiqishi nur (yorug‘lik) holatda ajralib chiqsa atomni emission spektri sodir bo‘ladi.

Atomlarni qo‘zg‘atib, ularni emissiyasini hosil qilish uchun issiqlik energiyasidan tashqari yorug‘lik energiyasini tasir ettirish mumkin. Bu energiya atomning paski qavatidan yuqori qavatiga o‘tishga yetarli bo‘lishi kerak.

Nur yutib atomlar qo‘zg‘algan holatga o‘tadi va nur chiqaradi. Bu jarayon atom fluoressensiyasi deyiladi

Atom-absorbsion jarayonni kuzatish uchun namunani bug xolatiga utkazish kerak.Atomlarga energiyani xar xil yullar bilan utkazish mumkin :

1. issiqlik energiyasi bilan o‘tkazish :

g) elektr yoy va hokazolar.

2. Optik energiya ya’ni lazer energiyasi bilan o‘tkazish .

12. Alanga fotometriyasi.
Emission spektral analiz turlaridan biri. Asosan eritmalardagi ko‘pgina metallar va nodir yer elementlari atomlari miqdorini ularning alanga spek-tral chiziqlari yoki yo‘llariga qarab aniqlashda qo‘llaniladi. Yoritgich gaz, vodorod, atsetilen yoki ditsian alangasi spektrlarning paydo bo‘lish man-bai hisoblanadi. Vodorod-kislorod alangasi ko‘proq tarqalgan bo‘lib, unga yuqori temperatura (2900°K), kam nurlanish va chala yonganda alangada qattiq zarralar bo‘lmasligi xos.Nurlanishni qabul qiluvchi sifa-tida fotoelement yoki fotoelektron ko‘paytirgichdan, qayd qiluvchi sifa-tida esa galvanometr yoki o‘zi yozar as-bobdan foydalaniladi. Qayd qilishda olingan yozuv nurlanish intensivligi to‘lqin uzunligiga bog‘liqligini bildiradi. Tekshirilayotgan element spek-tral chiziqlarining intensivligi shu element konsentratsiyasining me’yori hisoblanadi. Alanga fotometriyasi ishqoriy elementlar bo‘yicha 0,01 mkg/ml, ishqoriy yer elementlari bo‘yicha 0,1 mkg/ml sezgirlikka ega bo‘lgan tezkor usul hisoblanadi.

13. Atom – emission usuli spektroskopiya.
Bu usul 1860-yilda Kirxgoff va Bunzen tomonidan tavsiya qilingan. Atom-emission analiz usuli alanga, elektr yoyi yoki uchqunida buglatilgan va qo`zg`atilgan atomlarning chiqarish spektrlarini o`rganishga asoslangan. Qo`zg`atilgan atom yoki ionlar o`z-o`zidan asosiy energetik holatga o`tadi,bu vaqtda zarracha chastotasi bo`lgan nur chiqaradi. Bu nur spektrografda spektrga ajratiladi. Hosil bo`lgan spektrdagi «analitik (oxirgi) chiziqlar» deb ataladigan chiziqlarning (ko`pchilik hollarda) o`rni bo`yicha sifatiy va uning intensivligi bo`yicha miqdoriy emission analiz amalga oshiriladi.

Tekshiriladigan elementning analitik (oxirgi) chiziqlari intensivligi eng katta bo`lgan elementning konsentratsiyasi kamayganda spektrdan eng keyin yo`qoladigan chiziqlardir. Atomlash va (qo ` zg`atish manbalari. Emission spektral analiz usullarida tekshiriladigan moddani bug`latish, atomlash va qo`zg`atish uchun turli manbala r ishlatiladi

14. Emission usulni sifat analizida ishlatilishi.
Atom-emission sifat analizini amalga oshirish uchun eng qulay manba elektr yoyidir. Elektr yoyining harorari induktiv boglangan plazmaning haroratidan kichik bo’lganligi uchun unda spektral chiziqlar kamroq bo’ladi, spektral chiziqlarning kamligi esa sifat analizi uchun ancha qulaydir. Atom-emission usul ko’p elementli analiz usulidir, bu usul yordamida ko’plab elementlarni topish mumkin. Buning uchun tekshiriladigan moddaning chiqarish (emission) speklri fotoplastinka yoki fotoplenkaga tushirib olinadi (spektrografik usul). Наг bir element ko’p sonli spektral chiziqlarga ega bo’lganligi uchun ular orasidan intensivligi eng yuqori bolgani (analitik yoki oxirgi chiziqlar) tanlanishi kerak. Spektral chiziqlarni identifikatsiya qilish uchun maxsus atlaslardan foydalaniladi. Turli xil spektrograflar uchun maxsus atlaslar mavjud.

Atlaslarda temirning 20 marta kattalashtirilgan spektral chiziqlari bo’lib, ularning soni ham ko’p bo’lganligi uchun har chiziqning to’lqin uzunligi ko’rsatilgan bo’ladi. Atlasdagi temirning spektrlari yuqorisida elementlarning xarakterli spektral chiziqlari va belgilari joylashiirilgan. Masalan, Zn_I 4 275,65 nm to’lqin uzunligi 5,65 tarzida yozilgan boladi. Bu yerda element belgisining o’ng tomonida pastdagi rim raqami elementning qo’zg’atilgan (I) yoki ionining bir (II), ikki (III) martaqo’zg’atilganligmi ko’rsatadi. Element belgisining o’ngdan yuqorisidagi raqam (4) esa spektral chiziqning shartli sezuvchanligini l0 balli shkalada tasvirlaydi.

15. Nima sababdan eritmada elektrolitlar ionlarga dissotsiylanadi ?

Dissotsiatsiyalanish jarayoni aslida ajralish parchalanish jarayoni hisoblanadi. Ushbu jarayonlar 3 turga bo’linadi Bular:

1) Elektr toki ta’sirida

2) Yuqori temperatura ta’sirida ya’ni – Termik

3) fotokimyoviy – ya’ni yorug’lik nuri ta’sirida.

Aynan shunday ta’sirlar natijasida eritmada elektrolitlar ionlarga dissotsiylanadi.

16. Konduktometrik analiz usuli.

Konduktometrik analiz usuli to`g`ri (bevosita) konduktometriya va konduktometrik titrlashga bo`linadi.

To`g`ri konduktometriya asosida eritma konsentratsiyasi bilan elektr o`tkazuvchanligi orasidagi bog`lanish yotadi. bu usul bilan eritmada bo`lgan alohida elektrolitlar miqdorini aniqlash, ayniqsa, oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat qilish mumkin.

Masalan, suvning tozaligini, sut, vino, shifobaxsh ichimliklar va boshqalar tarkibiy qismini aniqlash mumkin.

Konduktometrik titrlashda titrlash jarayonida eritmaning elektr o`tkazuvchanligi o`lchab boriladi. olingan natijalar asosida (elektr o`tkazuvchanlikni titrant hajmiga bog`liqligi) titrlash egri chiziqlari chiziladi. aniqlanadigan moddadagi ionlar harakatchanligining turlicha bo`lishiga qarab, titrlash egri chiziqlarining ko`rinishi ham har xil bo`ladi (4.2-rasm)

a — kuchli kislotani kuchli asos bilan titrlash; b – cho`kma hosil qilish reaksiyasiga asoslangan titrlash; d — kuchli kislotani kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo`lgan tuz bilan titrlash; e — kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo`lgan tuzni kuchli asos bilan titrlash.

Ekvivalent nuqta titrlash egri chiziqlaridan topiladi va hisoblashlar olib boriladi. konduktometrik titrlashda neytrallanish, oksidlanish-qaytarilish, cho`ktirish, kompleks hosil qilish, qaytar va qaytmas reaksiyalardan foydalanish mumkin.

21. Erituvchi sifatida suv o’miga aseton ishlatilsa, kuchsiz elektrolitning dissotsilanish konstantasining qiymati o’zgaradimi?

Kuchsiz elektrolitlar suvda kam ionlarga ajraladi a lekin kuchli erituvchi bo’lgan arganik moddalarda esa ko’roq erishi tufayli ko’proq ionlarga ajraladdi ya’ni shu sababli dissotsiatsiyalanish konstanatasi ortadi qisqa qilib aytsam o’zgaradi.

Sababi : Elektrolitning dissotsiatsiyalanish konstantasi elektrolit va erituvchi tabiatiga hamda haroratga bog‘liq, konsentratsiyaga bog‘liq emas. U birikmalar dissotsiatsiyasiningmiqdoriy xarakteristikasi bo‘lib hisoblanadi. Dissotsiatsiyalanishkonstantasi qancha katta bo‘lsa, elektrolit shuncha kuchli dissotsiatsiyalanadi.

22. Eritma konsentratsiyasining ta`siri.

Elektr o`tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog`liqligi elektrolitning tabiatiga bog`liq bo`lib, konsentratsiyaning oshishi solishtirma elektr o`tkazuvchanlikning ortishiga va ma`lum qiymatdan keyin kamayishiga olib keladi.

Eritma konsentratsiyasi oshishi bilan eritmada zaryadli zarrachalar soni ortadi, natijada elektr o`tkazuvchanlik ma`lum qiymatgacha ortadi, keyin esa kamayadi, chunki eritma konsentratsiyasi oshishi bilan eritmaning ion kuchi oshadi, natijada ionlar orasidagi masofa Kichrayib, ion juftlari hosil bo`lib, ionlaming harakatchanligi kamayadi.

24. Ekvivalent nuqta yaqinidagi qanday o’zgarish konduktometrik titrlashni tugatishga sabab bo’ladi?

Ekvivalent nuqta yaqinidagi elektr o’tkazuvchanlikning o’zgarishi ushbu titrlash jarayoni yakuni hisoblanadi

25. Buger-Lambert-Ber qonuni.
Buger-lambert – qonuni modda konsentratsiyasi o’zgarnas bo’lganda nurning yutilishi, yutuvchi qatlamning qalinligiga bog’liq ekanligini ifodalasa, Ber qonuni – eritma qalinligi o’zgarmas bo’lganda nurning yutilishi konsentratsiyaga bog’liq ekanligini idfodalaydi.

Ikkala qonun birlashtirilib Buger-Lambert-Ber qonuni deb qabul qilinadi va quyidagi formula bilan ifodalanadi.

Moddaning optik zichligi deb ataladi.

Bu yerda А -optik zichlik, nurni yutilgan miqdorini ifodalovchi o’lchovsiz kattalik.
31. Ichki elektroliz.

Ichki elektroliz usuli turli materiallar tarkibidagi metallar miqdorini aniqlashda qoʻllanadi. Bu usul faqat galvanik element energiyasi hisobiga katodda metallning erkin holda ajralishi bilan tushuntiriladi.

32. Kulonometrik analiz, mohiyati, turlari.

Kulonometrik analiz tekshirilayotgan eritmani elektrolizlashga asoslangan. Kulonometriya usullari bevosita va bilvosita galvanostatik va potensiostatik usullarga bo‘linadi.

1) Bevosita usullarda elektr miqdorini o‘lchash orqali modda massasini ya’ni, miqdorini aniqlash mumkin

2) Bilvosita usullarda titrantni elektr generatsiya qilish uchun sarflangan elektr miqdori bo‘yicha aniqlanadigan moddaning massasi baholanadi.

33. Ekvivlent nuqtani aniqlash usullari.
Ekvivalent nuqtani aniqlashda rangli indikatorlarni keng miqyosda qo’llash eng oddiy usullardan biri ammo u yagona usul hisoblanmaydi. Rangli indikatorlar bilan birga

Fluoroessent va xemilyuessentli indikatorlardan ham foydalaniladi. Turli fizik – kimyioviy usullar jumladan potensiometrik, konduktometrik fotometrik termometrik va boshqalar kata muvofaqqiyat bilan qo’llanilmoqda.

Potensiometrik o’lchash tirtrlash jarayonida eritma pH ni kuzatishga asoslangan. Bunda titrlash egri chizig’i ekspremental ma’lumotga binoan tuziladi va pH sakramasi bo’yicha ekvivalent nuqta aniqlanadi.

34. Faraday qonuni.

Faradey qonunlari Elektr energiyasi bilan kimyoviy jarayonlar orasida miqdoriy bog’lanish borligini dastlab (1836 yilda) ingliz olimi M. Faradey aniqlagan. Elektrolizning 1 – qonuni quyidagicha ta‘riflanadi: elektroliz vaqtida elektrodda ajralib chiqadigan moddaning og’irlik miqdori eritmadan o’tgan elektr miqdoriga to’g’ri proportsionaldir. Agar elektrodda ajralib chiqadigan moddaning og’irlik miqdoirini m bilan, elektr miqdorini Q bilan, tok kuchini J bilan, vaqtni t bilan belgilansa, Faradeyning 1 – qonuni quyidagicha yoziladi: m = К · Q = К · J · t bu yerda, K – ayni elementning elektr kimyoviy ekvivalenti, ya‘ni eritma orqali 1 kulon elektr o’tganda ajralib chiqadigan miqdori. Elektrolizning 2 – qonuni: agar bir necha elektrolit eritmasi orqali (ketma – ket ulangan holda) bir xil miqdorda elektr o’tkazilsa, elektrodlarda ajralib chiqadigan moddalarning og’irlik miqdorlari o’sha moddalarning kimyoviy ekvivalentlariga proportsional bo’ladi.

35. Kulonometrik analiz usuli.

Kulonometrik analiz tekshirilayotgan eritmani elektrolizlashga asoslangan. Bunda aniqlanayotgan moddaning ionlarga ajralishi yoki ulrning oksidlanishi va qaytarilishi uchun sarflanadigan elektr miqdori o‘lchanadi.

Bu usul oddiy bo‘lgani uchun eritmadagi ionlarni va eritmada boradigan kimyoviy protsesslarni aniqlashda keng qo‘llaniladi. Kulonometriya usuli analitik mutlaq usullardan biri bo‘lib, elektr miqdorini o‘lchashga asoslangan. Bu usul 10’9 M gacha moddani aniqlash imkonini beradi. Kulonometriya usullari bevosita va bilvosita galvanostatik va potensiostatik usullarga bo‘linadi. Bevosita usullarda elektr miqdorini o‘lchash orqali modda massasini ya’ni, miqdorini aniqlash mumkin Bilvosita usullarda titrantni elektr generatsiya qilish uchun sarflangan elektr miqdori bo‘yicha aniqlanadigan moddaning massasi baholanadi.
38. Analizning potensiometrik usuli
Bu analiz elektrokimyoviy analiz usullarining asosiylaridan biri hisoblanadi. Bu usul eritmaga tushirilgan elektrodlar (galvanic elementlar)da yuzaga keladigan potensiallar farqi — elektr yurituvchi kuchni o ‘lchash bilan eritmada erigan modda miqdorini (konsentratsiyasini) aniqlashga asoslangan.
39. Nernest teglamasi
Elektrodda yuzaga keladigan potensial Nerst tenglamasi bilan ifodalanadi:

Har bir elektrod uchun yuqoridagi singari elektrod potensialini hisoblash formulalari mavjud. Elektrodlar ularda boradigan elektrokimyoviy reaksiyaning mexanizmi va ishlatish maqsadiga ko‘ra, bir necha turga bo‘linadi.
40. Galvanik еlement.
1. To’qnashuvchi (kontaktlovchi) fazalar to’plami bo’lib, ulardan biri ion o’tkazuvchi, boshqasi еsa еlektron o’tkazuvchi bo’ladi va ularning chegara sirtida potentsiallar farqi hosil bo’lib, ochiq zanjir uchida еlektr yurituvchi kuch paydo bo’lishiga olib keladi.

2. Еlektr oqimining kimyoviy manbai bo’lib, bitta galvanik yacheykadan tashkil topgan bo’ladi.

Do’stlaringiz bilan baham:

TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

Plan fiziki – kimyəvi analiz metodlarının təsnifatı

TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — İ. H. Əliyev

PHYSCO-CHEMICAL INVESTIGATION OF THE TlAs2Se3Te–TlAs2Se4 SYSTEM

Текст научной работы на тему «TiAs2Se3Te–TlAs2Se4 SİSTEMİNİN FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏDQİQİ»

1. Analizning fizik – kimyoviy usullari

Related posts: