Fiziki-kimyəvi analizin müasir metodları-qaz xromotoqrafiyası” mövzusunda elmi seminar

9 + 1. NH ionunun reaksiyaları + NH ionlarının açılışında əsas xarakterik reaksiyalara baxaq. NaOH və KOH ammonium duzları ilə qızdırıldıqda ammonyak qazı ayrılır. NH Cl+NaOH=NH OH+NaCl t 0 NH OH NH +H 2 O Ayrılan NH qazının çxmasını onun iyi ilə, distillə suyunda isladılmış qırmızı lakmus kağızının göyərməsi ilə, civə-i-nitrat Hg 2 (NO ) 2 məhlulunda isladılmış filtr kağızının qaralması ilə təyin edirlər. Ammonium duzları qızdırıldıqda parçalanır.onun bu xüsusiyyətindən + istifadə edərək NH ionlarını kationların analizində məhluldan kənar edirlər. NH Cl NH +HCl (NH ) 2 CO 2NH +CO 2 +H 2 O NH NO N 2 O +2H 2 O 1. K + ionunun reaksiyaları K + ionunun laboratoriyada xüsusi reaksiyalarını öyrənmək üçün onun suda həll olan hər hansı bir duzunu, məsələn: KCl, KNO və s. götürmək lazımdır. 1). K + duzları çaxır turşusu H 2 C H O 6 və onun turş Na-duzu ilə NaHC H O 6 neytral mühitdə xırda ağ kristal çöküntü K-hidrotartarat duzu əmələ gəlir. KCl+NaHC H O 6 = KHC H O 6 +NaCl K + +HC H O = KHC H O 6 6 2)Çaxır turşusu H 2 C H O 6 K + ionları ilə neytral mühitdə ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir: KHC H O 6. KCl+H 2 C H O 6 KHC H O 6 +HCl K + +H 2 C H O 6 KHC H O 6 +H +

Fiziki-kimyəvi analiz metodları

Analitik kimya kimyəvi analizin nəzəri əsasları və metodları haqqında elmdir. Analitik kimyanın predmeti analiz metodları işləyib hazırlamaq, onların praktiki həyata keçirilməsini müəyyənləşdirməklə yanaşı bu metodların nəzəri əsaslarını yaratmaqdan ibarətdir.

Analitik kimyanın qarşısındaduran məsələ maddələrin və eləcə də materialların tərkibinə daxil olan komponentlərin (atom, ion, molekul və s.) təbiətini və onların miqdarlarını müəyyən etməkdən ibarətdir. Bu mənada analitik kimya vəsfi (keyfiyyət) və miqdari analiz adlanan iki bölmədən ibarətdir.

Maddələrin tərkibini müəyyən etmək üçün aparılan əməliyyatlar məcmusu kimyəvi analiz adlanır. Kimyəvi analiz kimyəvi texnoloji proseslərin gedişinə, xammalın, aralıq və hazır məhsulların keyfiyyətinə nəzarət edən əsas metoddur. Kimyəvi analizdə qarşıya qoyulan maddalərin element (atom) və ya molekulyar tərkibini, onların quruluşunu, tərkiblərindəki qunksional qrupları təyin etmək kimi müxtəlif məsələlər qoyula bilər. Göstərilən məqsədlərə müvafiq olaraq həyata keçirilən analiz uyğun olaraq element, molekulyar, funksional və quruluş analizi adlanır.

Analitik kimya, kimya elmləri içərisində çox mühüm yer tutur. Analitik kimya kimyanın əsas tədqiqat metodu olub praktiki olaraq kimyəvi tədqiqatların bütün sahələrində böyük rol oynayır. Kimyanın əsas qanunları, kimyəvi və dərman maddələrinin, yeyinti məhsullarının, müxtəlif materialların və əşyaların, filizlərin, mineralların, səma cisimlərinin tərkibi məhz analitik imyanın metodları əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Heç bir müasir kimyəvi tədqiqatı, istər yeni maddələrin sintezini, onların tərkibinin və quruluşlarının müəyyənləşdirilməsini, reaksiyaların kinetikasının öyrənilməsini, yeni texnoloji sxemlərin işlənilməsini, istehsalın intensivləşdirilməsini, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsini analitik kimya metodlarını tətbiq etmədən təsvir etmək mümkün deyildir.

“Fiziki-kimyəvi analizin müasir metodları-qaz xromotoqrafiyası” mövzusunda elmi seminar

Dekabrın 9-da “Qafqaz Point” otelində AMEA-nın akademik M. Nağıyev adına Kataliz və Qeyri-Üzvi Kimya İnstitutu “Agilent Technologies” şirkətinin Azərbaycan təmsilçisi “SEM-AZ” ilə birgə “Fiziki-kimyəvi analizin müasir metodları-qaz xromotoqrafiyası” mövzusunda Respublika elmi seminarı keçirib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, AMEA-nın müvafiq institutlarının, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin, Bakı Dövlət Universitetinin gənc alim və mütəxəssislərinin, Fransa və Hollandiyadan olan nümayəndələrin qatıldıqları tədbirdə akademiyanın Kimya Elmləri Bölməsinin akademik-katibi, Kataliz və Qeyri-Üzvi Kimya İnstitutunun direktoru, akademik Dilqəm Tağıyev çıxış edib. Bildirilib ki, artıq ikinci dəfədir “Agilent Technologies” şirkətinin Azərbaycan təmsilçisi “SEM-AZ” tərəfindən gənc alim və mütəxəssislər üçün seminar təşkil olunur. Tədbirin məqsədi cihaz və avadanlıqla işləmək metodlarının istifadəçilər tərəfindən mənimsənilməsini təmin etmək, seminar iştirakçılarını “dəqiq karbohidrogen analiz üsulları” haqqında məlumatlandırmaqdan ibarətdir.

Son illər AMEA-da aparılan uğurlu islahatlardan danışan akademik D.Tağıyev diqqətə çatdırıb ki, gəncləri elmə cəlb etmək, müasir elmi tədqiqatlara daha da yaxınlaşdırmaq akademiyanın fəaliyyətində mühüm istiqamətlərdən biridir.

Sonra “Agilent Technologies” şirkətinin mütəxəssisləri Lou Cengin (Fransa) “Dəqiq karbohidrogen analiz üsulları” və Paskal Vattairenin (Hollandiya) “Qaz analizatorları və mikro GC sistemləri” mövzularında slaydlar vasitəsilə təqdimatları olub.

Analitik Kimya Fənni Üzrə İmtahan Suallarının Cavabları

1 Analitik Kimya Fənni Üzrə İmtahan Suallarının Cavabları 1. Analitik kimyanın predmeti Analitik kimya kimyəvi analizin nəzəri əsaslarını və metodlarını öyrənən elmdir.analitik kimyanın praktiki vəzifəsi maddənin və ya onların qarışıqlarının kimyəvi tərkibini təyin etməkdir.əvvəlcə maddənin hansı elementlərdən ionlardan və ya ion qruplarından təşkil olunduğunu, başqa sözlə, vəsfi tərkibi öyrənilir.sonra isə maddənin miqdarı, tərkibi maddənin tərkibini təşkil edən elementlərin, ion və ya ion qruplarının hansı çəki nisbətində birləşdiyi öyrənilir. Deməli, analitik kimya iki məsələni həll edir və bu nöqteyi-nəzərdən o iki bölməyə ayrılır: 1. Vəsfi analiz; 2. Miqdari analiz. Vəsfi analiz bölməsi analiz edilən sadə və qarışıq maddələrin tərkib hissələrini keyfiyyətcə təyin edir. Miqdari analiz bölməsi mürəkkəb və qarışıq maddələrin tərkibində olan element və ya ion, ion qruplarının çəki nisbətlərini öyrənir. 2. Analitik reaksiyalar və onların yerinə yetirilmə şəraiti Vəsfi analizin naməlum ionun təyin edilməsi metodları həmin ionun xarakterik xassəyə malik olan, yəni birləşmə şəklinə keçməsini həyata keçirən bir sıra müxtəlif reaksiyalara əsaslanır. Naməlum ionun təyin edilməsinə tətbiq edilən reaksiyalara analitik reaksiyalar, analitik reaksiyaları həyata keçirən maddələrə isə reaktivlər deyilir. Analitik reaksiyalarda ya çöküntü, ya qaz halında maddə, ya rəng dəyişikliyi və s. baş verməlidir. Analiz ediləcək məhlulun tərkibində Ba +2 ionunun varlığını təyin etmək üçün məhlulun üzərinə sulfat turşusu əlavə edilir. Bu vaxt ağ rəngli çöküntü BaSO əmələ gəlir. Bu da məhlulda Ba +2 ionunun

2 alınmasını göstərir.alınan çöküntü nə suda, nə qələvidə, nə də turşularda həll olmur. BaCl 2 +H 2 SO =BaSO +2HCl Ba SO =BaSO varlığını təyin etmək 2 Analiz olunan məhlulda karbonat ionunun CO üçün xlorid turşusundan istifadə olunur. Məhluldan karbon qazının 2 çıxması CO ionunun olmasını göstərir: Na 2 CO +2HCl=2NaCl+H 2 O+CO 2 Vəsfi analizdə tətbiq edilən analitik reaksiyalar müəyyən şərait daxilində aparılır, onlardan temperaturu, reaksiyanın mühitini, ph və reaksiyaya daxil olan məhlulların qatılığını göstərmək olar.. Analitik reaksilayalrın həssaslığı Reaksiyanın həssaslığı miqdardan asılı olaraq açılış minimumu, qatılıq minimumu və durulaşma sərhəddilə xarakterizə edilir. Açılış minimumu maddənin müəyyən reaksiya şəraitində uyğun reaktivlə təyin edilən ən kiçik miqdarına deyilir.açılış minimumunun ölçü vahidi mikroqram mkq-dır. 1 mkq = 10-6 q = 10 – mq Qatılıq minimumu təyin edilən məhlulun tətbiq edilən reaksiya ilə müsbət nəticə verə bilən ən kiçik qatılığını göstərir.qalılıq minimumu çəki ilə 1 q təyin edilən ionun həlledicinin ml-lə maksimum həcminə olan nisbətinə deyilir.bu, təyin edilən ionun son dərəcə durulaşmış həcmini göstərir. Məsələn, qatılıq minimumu 1:10000 olan nisbəti o deməkdir ki, ml məhlulun içərisində 1 q maddə həll olduqda, onu münasib reaktivlə 1 damla məhlulun içərisindən asanlıqla təyin etmək olar. Durulaşma sərhəddi içərisində 1 q təyin ediləcək maddə olan məhlulun münasib reaktivlə müsbət reaksiya verə bilən millilitrlə miqdarını göstərir.

3 . Quru analiz üsulu Analitik reaksiyalar icra olunma qaydalarından asılı olaraq quru və yaş üsullarla aparılır.quru üsulla aparılan reaksiyalara pirokimyəvi analizi misal göstərmək olar.burada tədqiq edilən maddəni quru halda qaz lampasının alovunda qızdırırlar. Onlardan ikisi ilə tanış olaq: 1.Rəngli muncuqların alınması üsulu. Bəzi metalların birləşmələri natrium-ammonium hidrofosfat NaNH HPO H 2 O və natrium tetraborat Na 2 B O 7 10H 2 O duzları ilə birlikdə əridildikdə müxtəlif rənglərdə muncuqlar alınır. Alınan muncuqların rənginə əsasən tədqiq edilən maddənin tərkibində hansı elmentin olması müəyyən edilir. Məsələn: Cr + – kationunun duzları yaşıl, Co 2+ – kationun duzları tünd göy, Mn 2+ – kationun duzları bənövşəyi, Ni 2+ – kationun duzları qonurqırmızı muncuqlar əmələ gətirirlər. Alovun rənglənməsi üsulunda platin teli tətbiq edilən narınlaşdırılmış bərk maddəyə bulaşdırıb onu lampanın rəngsiz alovuna yaxınlaşdırırlar.beləliklə lampanın rəngsiz alovu hər elementin özünə xas olan müxtəlif rənglərə boyanır.rəngsiz alovun boyandığı rəngə əsasən tədqiq edilən maddənin tərkibində hansı elemetin olması müəyyən edilir. Məsələn: Na + – duzları rəngsiz alovu sarı, K + – duzları bənövşəyi, Sr 2+ duzları al-qırmızı, Ca 2+ duzları kərpici-qırmızı, Ba 2+ duzları sarımtıl yaşıl rəngə boyayır. 5. Kimyəvi, fiziki və fiziki-kimyəvi analiz üsulları Analitik kimyanın əsas vəzifəsini həyata keçirmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə olunur: kimyəvi, fiziki və fiziki-kimyəvi. Kimyəvi analiz metodu xalq təsərrüfatında böyük əhəmiyyətə malikdir.kimyəvi analizə müraciət etməyən heç bir sənaye sahəsi yoxdur.xüsusilə kənd təsərrüfatında torpağın, gübrələrin və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının tətbiqində rolu böyükdür. Fiziki analiz metodu sistemin hər hansı parametrinin ölçülməsinə əsaslanır.fiziki analiz metoduna spektral və lüminesent analiz üsulları daxildir.

4 Fiziki-kimyəvi analiz metoduna kolorimetrik və xromatoqrafik metodlar aiddir.kolorimetrik metod məhlulun, ion və ya molekulun rənginin intensivliyinin onun qatılığından asılılığını öyrənir. Xromatoqrafik metodla tədqiq ediləcək məhlulu içərisində bərk toz şəkilli adsorbent olan şüşə boruya yerləşdirilmiş kolonkalardan keçirirlər.adsorbent olaraq Al 2 O -dən istifadə olunur. 6. Təsirinə görə reaktivlərin təsnifatı Vəsfi analizdə tətbiq edilən reaktivlər öz tərkiblərinə əsasən üç qrupa bölünür: 1. Qrup reaktivləri. Bu reaktivlər eyni reaksiya şəraitində bir qrupun bütün kationları ilə oxşar xarakterik birləşmələr əmələ gətirirlər. Məsələn, HCl qrup reaktivi olaraq eyni reaksiya şəraitində Ag +, Hg 2+ və Pb 2+ kationları ilə ağ rəngli AgCl, Hg 2 Cl 2 və PbCl 2 tərkibli xloridlər əmələ gətirir. 2. Seçici, yaxud selektiv reaktivlər. Bu reaktivlər az miqdar kation ilə (1-2 kation ilə) oxşar xarakterli birləşmələr əmələ gətirirlər. Məsələn, natrium heksanitrokobaltiat Na [Co(NO 2 ) 6 ] müəyyən şəraitdə K və + NH kationları ilə sarı rəngli kristallik çöküntü əmələ gətirir. Bu reaksiyalara seçici, yaxud selektiv reaksiyalar deyilir.. Spesifik reaktivlər. Bu reaktivlər yalnız təyin olunacaq bir kation ilə xarakterik birləşmə əmələ gətirirlər. Məsələn, sinkuranil asetat Zn(UO 2 ) (CH COO) 8 reaktivi Na + kationunun spesifik reaktivi olub, yalnız onunla yaşımtıl sarı rəngli kristallik çöküntü əmələ gətirir. Bu gür reaksiya spesifik reaksiya adlanı 7.Analiz edilən maddələrin miqdarından asılı olan analiz metodları. Vəsfi analizin metodları analiz edilən maddənin miqdarından asılı olaraq makro, mikro, yarımmikro və sair metodlara bölünür.

5 Metodun köhnə adı Metodun yeni adı Maddənin miqdarı qr ilə ml ilə Mikroanaliz Qrammetod Yarımmikro Santiqrammetod 0,05-1,0-10 analiz 0,5 Mikroanaliz Milliqrammetod Bu metodlar öz həssaslıqları və spesifikliyi ilə xarakterizə edilir.metodların hər biri digərlərindən öz xüsusiyyəti, icra olunma texnikası və işlədilən avadanlığın müxtəlifliyi ilə fərqlənirlər.lakin bu metodların hamısı eyni xarakterli reaksiyalarla aparılır. 8. Fərdi analiz metodu Vəsfi analiz vasitəsilə müxtəlif ion qarışığından ibarət olan məhlulu analiz etmək üçün fərdi və ardıcıl analiz üsullarından istifadə edirlər.fərdi analiz metodu spesifik reaksiyalara əsaslanır.fərdi analiz metodu təyin ediləcək ionu spesifik reaktivlər vasitəsilə, analiz olunan məhlulun ayrı-ayrı hissələrindən, istənilən ardıcıllıq ilə təyin edilən metoda deyilir.bu metod təyin ediləcək ionu onunla yanaşı duran ionları çökdürüb ayırmadan məhluldan birbaşa təyin etməyə imkan yaradır. Burada ionları bir-birindən ayırmağa ehtiyac olmadığından analizin icrasına az vaxt sərf edilir. Aparılan reaksiyaların yüksək həssaslığı nəticəsində cüzi miqdar spesifik reaktiv sərf etməklə təyin ediləcək ionun ən kiçik miqdarını açmağa imkan yaranır. 9. Ardıcıl analiz metodu Ardıcıl analiz metodu ionların bir-birindən ayrılmasına və təyin edilməsinə əsaslanan reaksiyaların müəyyən ardıcıllıq ilə aparılması

6 sisteminə deyilir.burada fərdi analiz metodundan fərqli olaraq əvvəlcə qrup reaktivlərinin təsirilə mürəkkəb ion qarışığını ayrı-ayrı qruplara, yaxud yarımqruplara bölürlər, sonradan hər bir ionu həmin qrupların içərisindən təklikdə ayırıb (çıxarıb) özünün xarakterik reaksiyalarının biri ilə və yaxud spesifik reaktiv ilə təyin edirlər.beləliklə, analizin gedişi sadələşib asanlaşır.ardıcıl analiz metodu ilə aparılan tədqiqatlarda hər hansı ionu təyin etməkdən ötrü onun açılışına mane olan müxtəlif ionları qabaqcadan məhluldan çıxarırlar. Bu məqsədlə çətin həll olan maddələri, uçucu maddələri və kompleks birləşmələri əmələ gətirən reaksiyalardan və həmçinin oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarından + istifadə edirlər. Buna misal olaraq NH kationunun közərdilmə nəticəsində parçalanıb uçaraq K + kationundan ayrılmasını, Ba 2+ ionunun natrium asetat CH COONa mühitində kalium bixromat K 2 Cr 2 O 7 reaktivilə çətin həll olan çöküntüyə çevrilərək Ca 2+ kationundan ayrılmasını və s. göstərmə 10. Qələvi-turşu metodu ilə kationların analitik qruplara bölünməsi Kationların müəyyən reaksiya şəraitində, qrup reaktivinin təsirlərilə, mürəkkəb ion qarışığının içərisindən çöküntü əmələ gətirən qrupuna, kationların analitik qrupu deyilir.beləliklə, məlum olur ki, kationların analitik qruplara bölünməsi tətbiq edilən qrup reaktivlərindən asılıdır. Qələvi-turşu metodu ilə kationların analitik qruplara bölünməsi onların qüvvətli turşulara (HCl və H 2 SO ), qələvilərə (NaOH və KOH) və qatı ammonium hidroksidin (NH OH artığına göstərdikləri münasibətin müxtəlifliyinə əsaslanır.bu reaktivlərə göstərdikləri münasibtlərə görə kationlar 6 analitik qrupa bölünürlər. Qruplar I K + Na + + NH Qrupun kationları

7 II Ag + Hg +2 2 Pb 2+ III Ba 2+ Sr 2+ Ca 2+ IV Al + Cr + Zn 2+ Sn 2+ Sn + As + As 5+ V Fe + Fe 2+ Mg 2+ Be 2+ Mn 2+ Sb + Sb 5+ VI Cu 2+ Co 2+ Ni 2+ Hg 2+ Cd I analitik qrup kationları I qrupa K +, Na +, + NH kationları daxildir.bu kationların əmələ gətirdiyi duzların əksəriyyəti suda asanlıqla həll olur.i qrup kationlarının hamısını birlikdə heç bir reaktivlə çökdürmək mümkün deyil.məhz buna

8 görə də başqa qrup kationlarından fərqli olaraq, bu qrupun qrup reaktivi yoxdur. K +, Na + kationları adi temperaturda suyu şiddətlə parçalayır, nəticədə uyğun qələvilər əmələ gətirirlər. K +, Na + əmələ gətirdikləri hidroksidlər + qüvvətli qələvilər olduğu halda, NH hidroksidi zəif əsasi xassəlidir. + NH ionları analitik xüsusiyyətlərinə görə K + ionlarına daha yaxındır. Belə ki, onlar sarı rəngli (NH ) [Co(NO 2 ) 6 ] – K [Co(NO 2 ) 6 ] tərkibli, (NH ) 2 [PtCl 6 ] – K 2 [PtCl 6 ] tərkibli NH HC H O 6 KHC H O 6 tərkibli ağ çöküntülər əmələ gətirirlər. Bu + səbəbə görə də kationların analizində həmişə NH ionları K + ionlarının açılışına maneçilik törədir. Na + ionları kimi isə NH H 2 SbO ağ rəngli NaH 2 SbO tərkibli çöküntü əmələ gətirir. 12. Na + ionunun reaksiyaları Na + duzlarının əksəriyyəti suda yaxşı həll olur.na + ionunun xüsusi reaksiyalarını öyrənərkən laboratoriyada NaCl duzu məhlulundan istifadə olunur. Na + ionları KH 2 SbO reaktivi ilə natrium-dihidrostibiat və ya antimonat ağ rəngli kristallik çöküntü əmələ gətirir. NaCl+KH 2 SbO = NaH 2 SbO +KCl Na + + H SbO = NaH 2 2SbO Sınaq şüşəsinə – damcı KH 2 SbO və – damcı NaCl məhlulu əlavə edin. Sınaq şüşəsini su axını altında tutun, şüşə çubuqla sürtün, ağ rəngli kristallik NaH 2 SbO tərkibli çöküntü əmələ gəlir. Üç sınaq şüşəsi götürün, alınan çöküntünü şüşə çubuqla yerə bölüb hər sınaq şüşəsində müvafiq olaraq gedən reaksiyaları izah edin. Birinci sınaq şüşəsinə mineral turşu (HCl, H 2 SO ) əlavə edin. (amorf) 2NaH 2 SbO +HCl=NaCl+H SbO H SbO = HSbO +H 2 O

9 + 1. NH ionunun reaksiyaları + NH ionlarının açılışında əsas xarakterik reaksiyalara baxaq. NaOH və KOH ammonium duzları ilə qızdırıldıqda ammonyak qazı ayrılır. NH Cl+NaOH=NH OH+NaCl t 0 NH OH NH +H 2 O Ayrılan NH qazının çxmasını onun iyi ilə, distillə suyunda isladılmış qırmızı lakmus kağızının göyərməsi ilə, civə-i-nitrat Hg 2 (NO ) 2 məhlulunda isladılmış filtr kağızının qaralması ilə təyin edirlər. Ammonium duzları qızdırıldıqda parçalanır.onun bu xüsusiyyətindən + istifadə edərək NH ionlarını kationların analizində məhluldan kənar edirlər. NH Cl NH +HCl (NH ) 2 CO 2NH +CO 2 +H 2 O NH NO N 2 O +2H 2 O 1. K + ionunun reaksiyaları K + ionunun laboratoriyada xüsusi reaksiyalarını öyrənmək üçün onun suda həll olan hər hansı bir duzunu, məsələn: KCl, KNO və s. götürmək lazımdır. 1). K + duzları çaxır turşusu H 2 C H O 6 və onun turş Na-duzu ilə NaHC H O 6 neytral mühitdə xırda ağ kristal çöküntü K-hidrotartarat duzu əmələ gəlir. KCl+NaHC H O 6 = KHC H O 6 +NaCl K + +HC H O = KHC H O 6 6 2)Çaxır turşusu H 2 C H O 6 K + ionları ilə neytral mühitdə ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir: KHC H O 6. KCl+H 2 C H O 6 KHC H O 6 +HCl K + +H 2 C H O 6 KHC H O 6 +H +

10 ). K + ionları heksanitrokobaltiat Na-duzu Na [Co(NO 2 ) 6 ] -reaktivi ilə kristallik sarı ikiqat kompleks duz K 2 Na[Co(NO 2 ) 6 ] tərkibli çöküntü əmələ gətirir. 2KCl+Na [Co(NO 2 ) 6 ]= K 2 Na[Co(NO 2 ) 6 ]+2NaCl 2K + +Na + +[Co(NO 2 ) 6 ] – = K 2 Na[Co(NO 2 ) 6 ] Reaksiya ya neytral, ya da zəif turş mühitdə aparılır. 15. Suyun ion hasili Saf suyun elektriki pis keçirməsi göstərir ki, su molekulları az dissosiasiya edir, yəni su zəif elektrolitdir. 2H 2 O H O + +OH və ya sadə şəkildə H 2 O H + +OH – Tarazlıq halında olan tənliyə kütlələrin təsiri qanununu tətbiq edək: k [ H ] [ OH ] + = və ya [ H O] = [ H ] [ ] + OH k 2 [ H2O] Burada k suyun dissosiasiya sabitidir. Müəyyən edilmişdir ki, 20 0 C- də k=1, Su molekullarının olduqca az bir hissəsi dissosiasiya etdiyi üçün belə qəbul olunmuşdur ki, suyun qatılığı dəyişmir, yəni [H 2 O]=const. Onun ədədi qiyməti suyun bir litrində olan molların sayını ifadə edir [ H 2 O] = = 55,56mol/ l Su molekullarının qatılığı sabit olduğu üçün k [H 2 O] hasili də sabit olmalıdır. Bu hasil k H 2 O=[H + ] [OH – ]. Tənlikdən aydın olur ki, onların qatılığının necə dəyişməsindən asılı olmayaraq, onların hasili müəyyən temperaturda sabit kəmiyyətdir. Onun ədədi qiymətini hesablamaq olar. [H + ] [OH – ]=k[h 2 O]=1, ,56=10-1 [H + ] [OH – ]=10-1 Suyun dissosiasiyası nəticəsində əmələ gələn H + və OH – ionlarının sayca bərabər olduğunu nəzərə alsaq: [ H ] = [ OH ] = 10 = 10 mol/ l

11 16.Məhlulun hidrogengöstəricisi Mühitinxassəsinitəyinetmək üçünadətənhidrogenionlarınınqatılığındanistifadə olunur.[h + ]=10-7 mol/l olduqda mühit neytral, [H + ]>7 mol/l olduqda turş, [H + ]7 olduqda isə mühit əsasi xassəli olur. 17. Bufer sistemlər Məhlulların ph-nı sabit saxlamaq üçün müəyyən qarışıqlardan istifadə olunur. Bu qarışıqlar ümumi adla bufer sistemlər adlanır. Bufer sistemləri zəif turşu və onun duzundan, zəif əsas və onun duzundan, eləcə də çox əsaslı turşuların əmələ gətirdiyi müxtəlif turş duzların qarışığından ibarət olur: CH COOH+CH COONa; asetat buferi NH OH+NH Cl; ammonium buferi Na 2 HPO +NaH 2 PO ; fosfat buferi Əgər məhlula qələvi əlavə etsək proses aşağıdakı kimi gedər: CH COOH+OH – =CH COO – +H 2 O Turşu əlavə etsək: CH COONa+H + =CH COOH+Na +

12 18. Heterogen sistemdə tarazlıq Əksər analitik reaksiyalarda çöküntünün alınması və həll olması ilə gedən proseslərdən istifadə olunur. Həlledicinin içinə salınmış hər hansı bərk kimyəvi maddə həlledicinin molekullarının təsirinə məruz qalaraq məhlula keçir, yəni həllolma prosesi gedir. Məhlulda hərəkət edən həll olmuş hissəciklərin bir qismi yenidən kristalın səthinə toxunaraq onun üzərinə çökür. Bu proses çökmə prosesi adlanır. Həll olan maddənin kristalı ilə məhlul birlikdə heterogen sistemlər yaradır. Bu sistemdə birbirinə əks olan iki proses həllolma və çökmə prosesi gedir. Müəyyən bir an keçdikdən sonra həll olan maddənin miqdarı çökən maddənin miqdarı ilə bərabərləşir. Yəni həllolma sürəti çökmə sürətinə bərabər olur.bu həllolma prosesinin qurtardığını göstərir.ayrılan və çökən maddələrin miqdarı eyni olduğu üçün bizə elə gəlir ki, həllolma prosesi dayanıb, əslində məhlulda dinamiki tarazlıq yaranır.bu zaman alınmış məhlulun qatılığı verilmiş temperaturdakı doymuş qatılıq adlanır. 19. Həllolma hasili Məsələn, AgCl Ag + +Cl – Müəyyən müddətdən sonra v 1 =v 2. + [ Ag ][ Cl ] k AgCl + [ AgCl] = [ Ag ] [ ] = hh = k Cl [ AgCl] Çətin həll olan maddənin əmələ gətirdiyi ionların məhluldakı qatılıqlarının hasili, verilmiş temperatur üçün sabit kəmiyyət olub, həllolma hasili adlanır. Həllolma hasilinə görə məhlulda hansı prosesin getdiyini aydınlaşdırmaq olar. Əgər həllolma hasili: h.h.agcl>[ag + ][Cl – ] – olarsa, həllolma prosesi gedir. h.h.agcl<[ag + ][Cl - ] - olarsa, çökmə prosesi baş verir. h.h.agcl = [Ag + ][Cl - ] - olarsa,tarazlıq yaranır. 20. II analitik qrupun kationları və onların ümumi xarakteristikası II analitik qrupa Ag + 2+, Hg 2, Pb +2 kationları daxildir. Bu kationların suda məhlulu rəngsizdir. Bu kationlar xlorid turşusu ilə çətin həll olan

13 xloridlər AgCl, PbCl 2, Hg 2 Cl 2 tərkibli, ağ rəngli kristallik çöküntülər əmələ gətirir. Buna görə də II qrupun reaktivi 2nHCl-dur. Bu qrupun kationları xloridli birləşmələrinin suda həll olmasına görə bir-birindən fərqlənirlər C-də 1 l suda 2 qr PbCl 2 həll olduğu halda, bu şəraitdə AgCl, Hg 2 Cl 2 çöküntüləri praktiki olaraq suda həll olmur. Bu xüsusiyyətindən istifadə edərək, analizin gedişində Pb +2 ionunu Ag + 2+ və Hg2 ionlarından ayırırlar. Bu kationlar xlorid turşusunun duzları ilə də çöküntü əmələ gətirir.lakin bu çöküntülər o qədər narın olurlar ki, süzgəc kağızından süzülüb məhlula keçirlər. 21.Ağ ionun reaksiyaları 1) Ag + ionu duru xlorid turşusu və həll olan xloridlərlə süd çürüntüsünə oxşar ağ rəngli çöküntü əmələ gətirir. Ag + +Cl – = AgCl Çöküntü havada qaldıqda tədricən qaralır.suda və HNO -də həll olmur.nh OH-da həll olaraq kompleks birləşmə əmələ gətirir. AgCl+2NH OH=[Ag(NH ) 2 ]Cl+2H 2 O Alınan diaminarqentaxlorid məhlulunun üzərinə turş reaksiya alınıncaya qədər HNO tökdükdə məhlul bulanır və yenidən AgCl çöküntüsü alınır. [Ag(NH ) 2 ]Cl+2HNO = AgCl+2NH NO 2) Ag + ionu olan məhlula ehtiyatla damcı-damcı NH OH əlavə etdikdə qara rəngli Ag 2 O-dan ibarət çöküntü əmələ gəlir. 2AgNO +2NH OH= Ag 2 O+2NH NO +H 2 O Çöküntü reaktivin artığında həll olur: Ag 2 O+NH OH=2[Ag(NH ) 2 ](OH)+H 2 O ) Ag + ionuna neytral və ya zəif əsasi mühitdə K 2 CrO -lə təsir etdikdə kərpici qırmızı rəngli çöküntü əmələ gəlir: 2AgNO +K 2 CrO = Ag 2 CrO +2KNO Çöküntü HNO -də və NH OH-da yaxşı həll olur.ch COOH-da isə həll olmur. ) Ag + ionu qələvilərlə qara rəngli çöküntü əmələ gətirir:

14 AgNO +2NaOH= Ag 2 O+2NaNO +H 2 O Çöküntü reaktivin artığında həll olmur. 5) Ag + ionu Na 2 HPO reaktivilə sarı rəngli çöküntü əmələ gətirir. AgNO +2Na 2 HPO = Ag PO +NaH 2 PO +NaNO Çöküntü HNO -də və NH OH-da həll olur. Ag PO +HNO =AgNO +H PO Ag PO +6NH OH= [Ag(NH ) 2 ] PO +6H 2 O 22. Kompleks birləşmələrin quruluşu Vernerə görə, kompleks birləşmələr mərkəzi quruluşa malik olub, mərkəzi atom və iondan koordinə olunmuş hissəciklərdən ibarətdir.mərkəzi atom və ion kompleks törədici adlanır.bilavasitə kompleks törədicinin əhatəsində olan tərkib hissələrə addend (əlavə etmək) və ya liqandlar (birləşmək) adı verilmişdir.kompleks birləşmələr xarici və daxili sferadan ibarət olur. Kompleks törədici və liqandlar kompleksin daxili sferasını, birləşmənin mərkəzi atomu ilə ionogen birləşmiş hissəsi isə kompleksin xarici hissəsini təşkil edir: [Cu(NH ) ] + (OH) – (NH ) 2 [Co(CNS) ] daxili s. x.s.x.s.daxili s. Liqandların sayı kompleks törədicinin koordinasiya ədədini müəyyən edir. Məsələn: [Cu(NH ) ] + (OH) 2 – koordinasiya ədədi K Fe (CN – koordinasiya ədədi 6 ) 6 Cu və Fe ionları isə kompleks törədicidir. Kompleks törədici kimi həm metal, həm də qeyri-metal atomu ola bilər. Kompleks törədici ən çox: 1) Kiçik radiuslu yüksək oksidləşmə dərəcəsi olan atomlarda- B +, Al +, Si + ola bilər.

15 2. Kompleks birləşmələrin dissosiasiyası Elektrolit kompleks birləşmələr məhlulda dissosiasiya edirlər: [Cu(NH ) ]Cl 2 [Cu(NH ) ] +2 +2Cl – Kompleks birləşmələrin dissosiasiyası ilə əlaqədar olaraq kompleks birləşməyə daxil olan ionları ionoqen və qeyri-ionoqen olmaqla 2 yerə bölürlər. İonoqen bağlı ionla xarici sferada, qeyri-ionoqen ionlar kompleks ionun tərkibinə daxil olurlar. Kompleks birləşmə suda həll olduqda qeyri-ionoqen ion kompleks törədicidən ayrılmır: [Cu(NH ) ](NO ) 2 H 2 [PtCl ] ionoqen qeyri-ionoqen Kompleks birləşmələr dissosiasiya edirlər: [Cu(NH ) ](OH) 2 [Cu(NH ) ] +2 +2OH – Kompleks ion öz növbəsində dissosiasiya edir: [Cu(NH ) ] +2 Cu +2 +NH Kompleksin davamlılığı kompleksin davamsızlıq sabiti ilə xarakterizə olunur: C K + 2 Cu NH = H + [ Cu(NH ] 2 ) Kompleksin davamsızlıq sabiti kompleks ionun möhkəmliyini xarakterizə edir. Sabitin qiyməti kiçik olduqca kompleks ion daha möhkəm olur. Məsələn: [Cd(CN) ] -2 K H =1, q-ion/l [Hg(CN) ] -2 K H = 10-2 q-ion/l Deməli, [Hg(CN) ] – daha möhkəmdir. C 2. Məhlulların qatılığının ifadə edilməsi Məhlulun və ya həlledicinin vahid miqdarında həll olmuş maddənin miqdarına məhlulun qatılığı deyilir. Məhlulun qatılığı faizlə, molyarlıq, normallıq və titrlə ifadə edilir.

16 1. Faizli qatılıq 100 qr məhlulda həll olan maddənin qramlarla miqdarıdır. Məsələn, 20%-li NaCl məhlulu dedikdə, 100 qr məhlulda 20 qr NaCl həll olması başa düşülür. Yəni 20 qr NaCl+80 qr su. 2. Molyar məhlullar. 1 litr məhlulda həll olmuş maddə mollarının sayına molyar qatılıq deyilir. 1 litr məhlulda 1 mol maddə həll olmuşsa, buna molyar məhlul deyilir. 1 l məhlulda 0,1 mol maddə həll olduqda buna desi-molyar, 0,01 mol həll olduqda santi molyar, 0,001 mol həll olarsa milli molyar məhlul deyilir. Molyarlıq M hərfi ilə ifadə edilir. Məsələn, 0,01 M H 2 SO santi molyar H 2 SO məhlul adlanır. Yəni onun 1 l-də 0,01 mol, daha doğrusu 98:100=0,98 q H 2 SO həll olub. Normal məhlullar.1 l məhlulda həll olmuş maddənin qram ekvivalent sayına normal qatılıq deyilir.1 litrdə 1 q ekv.maddə həll olduqda ona normal məhlul deyilir. N hərfi ilə işarə edilir.məsələn, 1 N H 2 SO hazırlamaq üçün 1 litr məhlulda 1q ekv. H 2 SO (yəni 9 qr H 2 SO ) həll etmək lazımdır. Titrli məhlullar 1 ml məhlulda həll olmuş maddənin qramlarla miqdarına deyilir və T ilə işarə edilir. NE T = 1000 Məsələn, 0,01 N H 2 SO -ün titrini hesablamaq lazımdır: 0,01 9 T = = ,0009 q / ml Titri məlum olan məhlullara titrli məhlullar deyilir. 25. III analitik qrupun katuonları III analitik qrupa Ba 2+, Ca 2+, Sr 2+ kationları daxildir.bu qrupun kationları da rəngsiz kationlardır.bu kationların əmələ gətirdiyi əksər duzlarının suda məhlulu rəngsizdir.xloridləri, asetatları, xromatları, karbonatları və sulfatları isə suda çətin həll olan birləşmələrdir.bu kationlar nitrat turşusu və halogenli turşularla, o cümlədən də H 2 SO -də çətin həll olan birləşmələr əmələ gətirərək, yerdə qalan qrupların kationlarından ayrılırlar.buna görə də III qrup kationlarının qrupreaktivi 2N H 2 SO -dur.

17 Bu qrup kationları 2N H 2 SO ilə çətin həll olan BaSO, CaSO, SrSO tərkibli ağ kristallik çöküntü əmələ gətirirlər. Bu qrup kationlarının sulfatları turşularda və əsaslarda həll olmurlar. Ona görə də kationların analizində, bu qrup kationlarının sulfatlarını məhlula keçirmək məqsədilə, onları yaxşı həll ola bilən karbonatlı birləşmələrə çevirirlər. 26. Ba 2+ ionun reaksiyaları Ba 2+ ionu sulfat turşusu və suda həll olan sulfatlarla ağ, çətin həll olan kristallik çöküntü əmələ gətirir: BaCl 2 +H 2 SO BaSO +2HCl Ba SO BaSO 1) BaSO çətin həll olan çöküntüdür. O, mineral turşularda belə həll olmur. Qatı H 2 SO -də qaynadıldıqda həll olur. Ona görə də kationların analizində BaSO çöküntüsünü Na 2 CO vasitəsilə işləyib BaCO -ə çevirirlər. BaSO +Na 2 CO BaCO +Na 2 SO BaCO +2HCl BaCl 2 +CO 2 +H 2 O BaCO +2CH COOH Ba 2+ +2CH COO – +CO 2 +H 2 O 2) Ba ionu CH COONa mühitində CrO və Cr 2O 7 ionları ilə sarı rəngli kristallik çöküntü əmələ gətirir. BaCl 2 +K 2 CrO BaCrO +2KCl Ba CrO BaCrO Çökdürməni CH COONa mühitində aparırlar. CH COONa+HCl CH COOH+NaCl Ba 2+ ionunun bu reaksiya ilə təyininə Ca 2+ ionu mane olmur.ona görə də kationların analizində Ba 2+ ionunu Ca 2+ ionu olan məhluldan fərdi üsulla təyin edirlər. ) Ba 2+ ionu (NH ) 2 C 2 O reaktivilə ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir. BaCl 2 +(NH ) 2 C 2 O BaC 2 O +2NH Cl Ba C O BaC 2 2O Çöküntü suda həll olmur.hcl və HNO -də həll olur.ch COOH-da isə qaynadıldıqda həll olur. ) Ba 2+ ionu (NH ) 2 CO -lə ağ amorf çöküntü əmələ gətirir.

18 BaCl 2 +(NH ) 2 CO BaCO +2NH Cl Ba CO BaCO Çöküntü HCl, HNO və CH COOH-da həll olur. 5) Bariumun uçucu duzları lampanın rəngsiz alovunu sarımtıl-yaşıl rəngə boyayır. 27. Ca 2+ ionunun reaksiyaları 1) Ca 2+ ionu sulfat turşusu və suda həll olan sulfatlarla (ammonium sulfatdan başqa) ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir: CaCl 2 +H 2 SO CaSO +2HCl Ca SO CaSO Çöküntü BaSO -dən fərqli olaraq (NH ) 2 SO -ün artığında həll olur: CaSO +(NH ) 2 SO (NH ) 2 [Ca(SO ) 2 ] Ba 2+ ionunun təyini Ba 2+ ionunu təyin etmək üçün məhluldan bir qədər götürüb, üzərinə 2- damcı CH COONa məhlulu, – damcı K 2 Cr 2 O 7 reaktivi əlavə edin. Sarı rəngli kristallik çöküntünün alınması Ba 2+ ionunun varlığını göstərir.analiz edilən məhlulda Ba 2+ ionu tapılmadıqda analizi VI bənddəki kimi aparın. 1)Ba 2+ ionunun məhluldan çıxarılması: analiz edilən məhlulda Ba 2+ tapıldıqda, yerdə qalan məhlulun üzərinə artıqlaması ilə CH COONa məhlulu və məhlul narıncı rəng alana kimi K 2 Cr 2 O 7 reaktivi əlavə edin. Alınan çöküntünü (BaCrO ) süzüb, məhluldan ayırın.çöküntünü tullayın.məhlulda isə Ca 2+ ionu qalır. Onu aşağıda göstərilən qayda ilə təyin edin: 2) Ca 2+ ionunun təyini: Ca 2+ ionu (NH ) 2 C 2 O reaktivilə ağ kristallik çöküntü əmələ gətirir. CaCl 2 +(NH ) 2 C 2 O CaC 2 O +2NH Cl Ca C O CaC 2 2O Çöküntü mineral turşularda həll olur.ch COOH-da isə heç həll olmur.bu xüsusiyyəti etibari ilə CaC 2 O BaC 2 O -dən fərqlənir. 7 9 ( L = 1,6 10 ; L = 2,57 ) P P 10 CaSO BaC2O

19 ) Kalsiumun uçucu duzları lampanın rəngsiz alovunu kərpici-qırmızı rəngə boyayır. 28.Oksidləşmə-reduksiya prosesləri Oksidləşmə dərəcəsinin dəyişməsi ilə gedən kimyəvi reaksiyalar oksidləşmə-reduksiya prosesləri adlanır. Oksidləşmə-reduksiya proseslərindən analitik kimyada geniş istifadə olunur. Cr CrO Cr2O 7 H 2CrO 6; Mn MnO sarı narıncı göy bənövşəyi Oksidləşmə-reduksiya prosesi zamanı elektronlar bir atom və ya iondan digər atom və iona keçir. Elektronu verən atom və ya ion oksidləşdiricidir və reduksiya olunur. Elektronların bir maddədən digər maddəyə keçməsi iki cür baş verir. Biz onu məhlulun rənginin dəyişməsi, çöküntünün alınması və ya həll olması, qaz halında maddənin ayrılması ilə gedən prosesi müşahidə edirik. 29. IV analitik qrup kaationları IV analitik qrupa Al +, Cr +, Zn 2+, Sn 2+, Sn +, As +, As 5+ kationları daxildir. Bu kationların (Cr + ionundan başqa) əmələ gətirdikləri duzların suda məhlulu rəngsizdir. Cr + ionunun duzlarının suda məhlulu yaşıl və bənövşəyi, xromat duzları narıncı rəngdə olurlar. Al + və Zn 2+ ionlarından başqa yerdə qalan bu qrupun kationları oksidləşmə dərəcələrindən asılı olaraq dəyişkən valentli olurlar. Bu qrupun kationları (As ionundan başqa) qələvilərlə qələvilərin artığında həll olan amfoter xassəli hidroksidlər əmələ gətirirlər. Bununla da bu qrupun kationları yerdə qalan qrupların kationlarından fərqlənir. Bu hidroksidlər məhlulda əsasi və turşu xassəsi göstərdiyindən aşağıdakı qayda üzrə dissosiasiya edərək ionlaşırlar: Me 2+ +2OH – Me(OH) 2 2H + + MeO Me + +OH – Me(OH) H MeO Bu hidroksidlərin amfoterlik xassəsindən istifadə edərək, onları yerdə qalan qrupların kationlarından (I qrup kationları və Pb 2+ ionundan başqa) ayırırlar. 2 2

20 0.Al + ionunun reaksiyaları 1) Al + duzlarına qələvilərlə təsir etdikdə, qələvinlərin artığında həll olan ağ amorf çöküntü əmələ gətirir. AlCl +NaOH Al(OH) +NaCl Al + +OH – Al(OH) Çöküntü amfoter xassəlidir: Al(OH) +OH – AlO 2 +2H 2 O Al(OH) +H + Al + +H 2 O 2) Qələvi metallarının alüminatları quru NH Cl duzu ilə Al(OH) tərkibli çöküntü əmələ gətirir. NaAlO 2 +NH Cl+H 2 O Al(OH) +NaCl+NH AlO 2 + NH +H 2 O Al(OH +NH ) Al + ionunun karbonatları suda hidroliz edərək Al(OH) tərkibli ağ həlməşik çöküntü əmələ gətirir: Al 2 (CO ) +H 2 O 2Al(OH) +CO 2 ) Al + duzlarına NH OH mühitində natrium alizarin sulfonatla C 15 H 5 O 2 (OH) 2 SO Na təsir etdikdə qırmızı rəngli çöküntü əmələ gətirir. Bu çöküntü alüminium lakı adlanır, suda və asetat turşusunda həll olmur.bu reaksiya Al ionu üçün həssas reaksiyalardan biridir. 1. Cr + ionunun reaksiyaları 1) Cr + ionu qələvilərlə bozumtul-yaşıl rəngli çöküntü əmələ gətirir. Cr + +OH – Cr(OH) Çöküntü amforter xassəlidir. Cr(OH) +OH – CrO 2 +2H 2 O Cr(OH) +H + Cr + +H 2 O NaAlO 2 -dən fərqli olaraq NaCrO 2 məhlulunu qaynatdıqda hidroliz edərək, yenidən Cr(OH) çöküntüsünü əmələ gətirir: CrO 2 +2H 2 O Cr(OH) +OH –

21 2) Cr + ionu NH OH-la da Cr(OH) tərkibli çöküntü əmələ gətirir. CrCl +NH OH Cr(OH) +NH Cl Çöküntü Al(OH) -dən fərqli olaraq, NH OH-ın artığında həll olur, nəticədə kompleks birləşmə əmələ gətirir. Cr(OH) +6NH OH [Cr(NH ) 6 ](OH) +6H 2 O ) Cr + ionuna əsasi və turş mühitdə qüvvətli oksidləşdiricilərlə təsir etdikdə Cr + ionu, xromat ( 2 2 CrO ), bixromat ( Cr 2O 7 ) və perxromat 2 ( CrO ) ionlarına kimi oksidləşir. 6 a) Cr + ionuna əsasi mühitdə xlorlu su və ya bromlu su, H 2 O 2, Na 2 O 2, PbO 2 ilə təsir etdikdə, Cr + ionu CrO 2 ionuna kimi oksidləşir. Nəticədə məhlul sarı rəngə boyanır. 2NaCrO 2 +Br 2 +8NaOH 2Na 2 CrO +6NaBr+H 2 O 2 CrO 2 +Br 2 +8OH CrO +6Br – +H 2 O b) Cr + ionuna turş mühitdə NaBiO, (NH ) 2 S 2 O 8 kimi oksidləşdiricilərlə təsir etdikdə Cr + 2 ionu Cr2O 7 ionuna kimi oksidləşir. Nəticədə məhlul narıncı rəngə boyanır. 2Cr(NO ) +NaBiO +HNO Na 2 Cr 2 O 7 +NaNO + +Bi(NO ) +2H 2 O 2Cr + + BiO +H + Cr 2O 2 +Bi + +2H 7 2 O Cr 2 (SO ) +(NH ) 2 S 2 O 8 +7H 2 O (NH ) 2 Cr 2 O (NH ) 2 SO +7H 2 SO 2 2 c) Cr2O 7 ionuna turş mühitdə H 2 O 2 ilə təsir etdikdə, Cr2O 7 ionu perxromat turşusuna (H 2 CrO 6 ) və ya xrom peroksidə kimi oksidləşir. Nəticədə məhlul intensiv göy rəngə boyanır. K 2 Cr 2 O 7 +H 2 O 2 +H 2 SO 2H 2 CrO 6 +K 2 SO +H 2 O 2 Cr 2O 7 +H 2 O 2 2CrO H 2 O +2H + Bu reaksiyanı efir və ya amil spirti olan mühitdə məhlulu çalxalamaqla aparırlar.nəticədə məhlul intensiv göy rəngə boyanır. 2. Zn +2 ionunun reaksiyaları 1) Zn +2 ionu qələvilərlə ağ amorf çöküntü əmələ gətirir. Zn +2 +2OH – Zn(OH) 2

22 Çöküntü amfoter xassəlidir. Zn(OH) 2 +2OH – ZnO H 2 O Zn(OH) 2 +2H + ZnCl 2 +2H 2 O 2) Zn +2 ionu NH OH ilə ağ amorf çöküntü əmələ gətirir. ZnCl 2 + 2NH OH Zn(OH) 2 + 2NH Cl Çöküntü reaktivin artığında həll olur: Zn(OH) 2 +NH OH [Zn(NH ) ](OH) 2 +H 2 O ) Zn +2 ionu neytral və zəif turş mühitdə H 2 S-lə ağ çöküntü əmələ gətirir. ZnCl 2 +H 2 S ZnS +2HCl Zn +2 +S 2- ZnS Çöküntü mineral turşularda həll olur, CH COOH-da isə həll olmur.ona görə də çökdürməni CH COONa mühitində aparırlar. CH COONa+HCl CH COOH+NaCl ) Zn +2 ionu Sarı qan duzu reaktivi ilə ağ çöküntü əmələ gətirir. ZnSO +2K [Fe(CN) 6 ] K 2 Zn [Fe(CN) 6 ] 2 +K 2 SO Zn +2 +2K + +2[Fe(CN) 6 ] – K 2 Zn [Fe(CN) 6 ] 2 Çöküntü qələvilərdə həll olur.mineral turşularda isə həll olmur.zn +2 ionunun bu reaksiya ilə təyininə Al + ionu mane olur. 5) Zn +2 ionunun mikrokristalloskopik reaksiyası: Zn duzları məhluluna zəif turş mühitdə CoCl 2 duzunun iştirakı ilə ammoniumtetrarodanomerkuriat (NH ) 2 [Hg(CNS) ] reaktivlə təsir etdikdə ağ rəngli çöküntü əmələ gətirir. ZnCl 2 +(NH ) 2 [Hg(CNS) ] Zn[Hg(CNS) ] +2NH Cl Çökdürməni qatı turş mühitdə aparmaq olmur. 6) Zn +2 ionu qələvi metalların karbonatlı duzları ilə ağ çöküntü əmələ gətirir. 2ZnCl 2 +2Na 2 CO +H 2 O (ZnOH) 2 CO +NaCl+CO 2 2Zn CO +H 2 O (ZnOH) 2 CO +CO 2 7) Zn +2 duzları məhlulu qələvi mühitdə ditizonun karbon- xlorid və ya xloroformdakı məhlulu ilə sink ditizonat tərkibli daxili kompleks birləşmə əmələ gətirir. Bu da üzvü həlledici layını moruğu-qırmızı rəngə boyayır.

23 . V analitik qrupun kationları V analitik qrupa Fe 2+, Fe +, Mn 2+, Mg 2+, Bi +, Sb +, Sb 5+ kationları daxildir. Bu kationlar qələvilərlə (KOH, NaOH) və NH OH ilə mineral turşularda həll olan, suda və qələvilərdə həll olmayan hidroksidlər əmələ gətirirlər.bu hidroksidlərin həllolma hasillərinin müxtəlifliyinə görə onları qələvi məhluldan çökdürdükdə çöküntünün miqdarı müxtəlif olur. Bi(OH) və Fe(OH) çöküntülərinin həllolma hasili yerdə qalan bu qrup kationlarının hidroksidlərinə nisbətən kiçik olduğundan Bi + və Fe + ionları qələvi məhluldan tam çökdükləri halda yerdə qalan kationlar tam çökmürlər. Ona görə də onlar Fe(OH) 2, Mn(OH) 2, Mg(OH) 2, Bi(OH) və Fe(OH) hidroksidlərindən fərqli olaraq ammonium duzlarında həll olurlar. V qrup kationlarının hidroksidləri amfoter xassəli deyildir.bu hidroksidlər qələvilərdə, NH OH-ın artığında həll olmurlar və həll olan ammiakatlar əmələ gətirmirlər.bu xüsusiyyətlərinə görə V qrupun kationları VI qrupun kationlarından fərqlənir.bu səbəbdən V qrup kationlarının qrup reaktivi 25%-li NH OH-ın artığı hesab edilir.mg 2+ ionundan başqa yerdə qalan bu qrupun kationları dəyişkən valentlidir.. Fe + ionunun reaksiyaları 1) Fe + ionu qələvilərlə və NH OH ilə qonur-qırmızı rəngli amorf çöküntü əmələ gətirir: Fe + +OH – Fe(OH) Fe + + +NH OH Fe(OH) + NH Çöküntü qələvilərin və NH OH-ın artığında və eləcə də ammonium duzları olan mühitdə həll olmur. 2) Fe + ionu K [Fe(CN) 6 ] reaktivilə Berlin abısı adlanan tünd-göy rəngli çöküntü əmələ gətirir. FeCl +K [Fe(CN) 6 ] Fe [Fe(CN) 6 ] +12KCl Çöküntü turşularda həll olmur.qələvilərdə isə parçalanır.

24 5. VI Analitik qrupun kationları VI analitik qrupa Cu 2+, Cd 2+, Hg 2+, Co 2+, Ni 2+ kationları daxildir. Bu qrup kationları NH OH ilə onun artığında həll olan hidroksidlər və əsasi duzlar əmələ gətirirlər.bu hidroksidlər və əsasi duzlar NH OH-ın artığında həll olaraq ammiakatlara çevrilirlər.bu qrup kationlarının qrup reaktivi 25%-li NH OH-ın artığıdır. Co 2+ ionunun ammiakata keçməsi digər VI qrup kationlarına nisbətən ləng gedir.[co(nh ) 6 ] 2+ bu xüsusiyyəti etibari ilə yerdə qalan bu qrupun ammiakatlarından fərqlənir. 6.Cu 2+ ionunun reaksiyaları 1) Cu 2+ ionu olan məhlula ehtiyatla, damcı-damcı NH OH ilə təsir etdikdə əsasi mis sulfatdan ibarət yaşıl-göy rəngli çöküntü əmələ gətirir: 2CuSO +2NH OH (CuOH) 2 SO +(NH ) 2 SO 2) Cu 2+ ionu olan məhlula artıqlaması ilə NH OH-la təsir etdikdə NH OH-ın artığında həll olan [Cu(NH ) ] 2+ tərkibli kompleks ion əmələ gətirir. Nəticədə məhlul göy rəng alır: CuSO +NH OH [Cu(NH ) ]SO +H 2 O ) Cu 2+ ionu qələvilərlə mavi rəngli çöküntü əmələ gətirir: Cu 2+ +2OH – Cu(OH) 2 Çöküntülü məhlulu qızdırdıqda, çöküntü parçalanaraq qaralır. Cu(OH) 2 CuO +H 2 O Cu(OH) 2 amfoter xassəlidir. Turşularda həll olur.əsasların artığında qismən həll olaraq tünd göy rəngli kupritlər əmələ gətirir. Cu(OH) 2 +2H + Cu 2+ +2H 2 O Cu(OH) 2 +2OH – CuO H 2 O ) Cu 2+ ionu neytral və zəif turş mühitdə K [Fe(CN) 6 ] reaktivilə qonur-qırmızı rəngli çöküntü əmələ gətirir. 2CuSO +K [Fe(CN) 6 ] Cu 2 [Fe(CN) 6 ] +2K 2 SO Çöküntü NH OH-da həll olur.duru mineral turşularda həll olmur. 5) Cu 2+ ionuna ekvivalent miqdardana 2 S 2 O -lə təsir etdikdə, qara rəngli çöküntü əmələ gəlir.

25 CuSO +Na 2 S 2 O CuS 2 O +Na 2 SO CuS 2 O +H 2 O CuS +H 2 SO 7. Anionların təsnifatı Anionların təsniftı müvafiq turşuların Ba və Ag duzlarının müxtəlif cür həll olmasına əsaslanır.bu təsnifat mütləq deyildir.belə ki, müxtəlif alimlər anionları müxtəlif xassələrinə əsasən təsnifatlaşdırırlar. Məsələn, N.A.Tananayev anionları aşağıdakı qruplara bölür: I qrup oksidləşdirici anionlar ( [Fe(CN) 6 ] – və s.) II qrup reduksiyaedici anionlar (Cl -, Br -, J -, S -2 2, AsO, [Fe(CN) 6 ] – 2, C və s.) 2 O III qrup indiferent anionlar ( 2 2 MnO, CrO, NO, NO, AsO, SO, PO 2, SiO 2, CO 2 SO 2, S 2 O, SCN-,, F -, CH COO – və s.) Hazırda anionların ümumən qəbul edilmiş analitik təsnifatı yoxdur.müxtəlif müəlliflər anionları müxtəlif qruplara təsnif edirlər və bu təsnifat şərti olur SO ionunun reaksiyaları 2 1. SO anionu barium xlorid BaCl 2 reaktivilə mineral turşularda həll olmayan ağ rəngli kristallik çöküntü BaSO əmələ gətirir. H 2 SO +BaCl 2 =BaSO +2HCl 2 SO +Ba 2+ =BaSO 2 2. SO anionu qurğuşun nitrat Pb(NO ) 2 reaktivilə suda və mineral turşularda həll olmayan ağ rəngli kristallik çöküntü PbSO əmələ gətirir: H 2 SO +Pb(NO ) 2 =PbSO +2HNO 2 SO +Pb 2+ =PbSO Çöküntü qatı ammonium asetat CH COONH və qatı qələvi (NaOH və KOH) məhlullarında yaxşı həll olur. 2PbSO +2CH COONH =[Pb(CH COO) 2 PbSO ]+(NH ) 2 SO PbSO +NaOH=Na 2 PbO 2 +Na 2 SO +2H 2 O

26 9. Cl – anionunun reaksiyaları 1. Cl – anionu gümüş nitrat AgNO reaktivilə ağ rəngli həlməşik çöküntü AgCl əmələ gətirir: HCl+AgNO =AgCl +HNO Cl – +Ag + =AgCl AgCl çöküntüsü suda və turşularda həll olmur, lakin ammonium hidroksid NH OH məhlulunda yaxşı həll olub diaminar-genta xlorid [Ag(NH ) 2 ]Cl kompleks birləşmə əmələ gətirərək məhlula keçir. Bu məhlulun üzərinə nitrat turşusu HNO əlavə etdikdə kompleks birləşmə parçalanır və yenidən ağ rəngli çöküntü gümüş xlorid AgCl əmələ gəlir: AgCl+2NH OH=[Ag(NH ) 2 ]Cl+2H 2 O [Ag(NH ) 2 ]Cl+2HNO =AgCl +2NH NO 0. NO ionunun reaksiyaları 1. NO anionunu qatı sulfat turşusu mühitində mis metalı Cu azot (II) oksid NO qazına kimi reduksiya edir: 2NaNO +Cu+H 2 SO =CuSO +2NO +Na 2 SO +H 2 O 2 NO +Cu+8H + =Cu 2+ +H 2 O+2NO 2NO+O 2 (hava)=2no 2 2. NO anionu qatı H 2 SO mühitində dəmir 2 sulfat FeSO ilə qonurqırmızı rəngli kompleks duz [FeSO NO] və yaxud [Fe(NO)]SO əmələ gətirir: 2NaNO +6FeSO +H 2 SO =Fe 2 (SO ) +Na 2 SO +2NO +H 2 O FeSO +NO=[Fe(NO)]SO

27 1 2 CO ionunun reaksiyaları 2 1. CO anionu barium xlorid BaCl 2 reaktivilə ağ rəngli çöküntü BaCO əmələ gətirir. Na 2 CO +BaCl 2 =BaCO +2NaCl 2 CO +Ba 2+ =BaCO Çöküntü sulfat turşusundan başqa qalan mineral turşularda və asetat turşusunda da CH COOH yaxşı həll olur. BaCO +2HCl=BaCl 2 +H 2 CO BaCO +2H + =Ba 2+ +H 2 CO 2. Turşular (HCl) karbonat duzlarını parçalayıb karbon qazı CO 2 əmələ gətirir: Na 2 CO +2HCl=2NaCl+H 2 O+CO 2 2 CO +2H + =H 2 O+CO 2 Reaksiyadan ayrılan karbon qazının CO 2 əmələ gəlməsini əhəng suyunun Ca(OH) 2 bulanması ilə təyin edirlər. 2. Miqdari analiz Miqdari analiz təyin ediləcək mürəkkəb maddənin tərkibindəki elementlərin, ionların və ion qruplarının nisbi miqdarını öyrənir.vəsfi analiz metodlarında tətbiq olunan ion reaksiyaları miqdari analiz metodunda da tətbiq olunur.miqdari analiz metodları kimyəvi, fiziki və fiziki-kimyəvi üsullara ayrılır. I.Kimyəvi üsulda analiz ediləcək maddənin tərkibində olan istənilən ionun miqdarını təyin etmək üçün həmin ionu elə bir münasib reaktivlə çökdürürlər ki, çöküntü alınsın.bu çöküntünü süzüb, yuyur, qurudur, yandırıb və közərdərək soyudub çəkirlər.közərmiş çöküntünün tərəzidə alınan çəkisinə görə analizin nəticəsini hesablayırlar.hesablamalar işin sonunda alınan maddənin tərəzidə alınan çəkisinə görə aparıldığından analizin bu üsuluna qravimetrik üsul (çəki analizi) deyilir.

28 . Titrli məhlullar Titrli məhlullar qatılıqları dəqiq məlum olan məhlullara deyilir.məhlulun titrini T ilə işarə edirlər.t-nin indeksində isə müvafiq maddənin kimyəvi formulunu yazırlar. Məsələn: H 2 SO -ün titri 0,009 q/ml dedikdə belə yazırlar: T H 2 SO =0,009 q/ml Bu, H 2 SO -ün 1 ml-nin 0,009 q/ml-nə uyğun gəlir. Titrli məhlulları Na 2 CO, Na 2 B O 7, H 2 C 2 O, (NH ) 2 C 2 O, K 2 Cr 2 O 7 və s. bu kimi analitik təmiz və tərkibi sabit olan maddələrin iştirakı ilə hazırladıqda bu maddələrdən lazım olan miqdarda analitik tərəzidə nümunə çəkisi götürülür və həll edilərək müəyyən V həcminə çatdırılır. P E NV T = formuluna əsasən məhlulun titri hesablanır. Burada: P =. V T məhlulun titri; P nümunə çəkisi; V kolbanın həcmidir Normal məhlullar Məhlulun normallığı onun 1 litrində həll olan maddənin qram ekvivalentlərinin sayını göstərir. N = N məhlulun normallığı; P qram ekvivalenti; V həcmi. Maddənin qram ekvivalenti onun bir qram atom və ya 1 q ion hidrogenə uyğun gələn miqdarına deyilir.turşuların, duzların və əsasların ekvivalent çəkisini M E = B P V formuluna əsasən hesablayırlar, oksidləşdirici və reduksiyaedici maddələrin qram ekvivalenti isə onların reaksiya əsnasında aldığı və verdiyi elektronların sayına əsasən müəyyənləşdirirlər. n M E = n oksidləşmədərəcəsinindəyişdiyimiqdarı göstərir; M mol çəkisi. Maddəninekvivalent çəkisinionunnormallığınavurduqda 1 lhəllolanmaddəninqramlarlamiqlarını tapırlar.

29 P 1000 =E N İstənilənhəcmdə məhlulhazırladıqdaməhlulunqramekvivalentininormallıqlatələbolunanhə cmə vurub, 1000-ə bölürlər. P n(v) E N V = 1000 E N V istənilən həcmdə həll edilən maddənin qramlarla miqdarını göstərir. 5. Doymuş və doymamış məhlullar Həlledicidə həll olan maddənin miqdarından asılı olaraq məhlullar yerə bölünür: doymuş, doymamış və ifrat doymuş. Doymamış məhlullar götürülən maddənin müəyyən temperaturda həll ola biləcəyi məhlula deyilir. Doymuş məhlullar götürülən maddənin müəyyən temperaturda həll ola bilmədiyi məhlula deyilir. İfrat doymuş məhlullar doymuş məhlulda həll olan maddənin miqdarı lazım olduğundan da artıq olur. 6.Titrimetrik analizin əsas metodları Tətbiq edilən kimyəvi reaksiyaların tipinə əsasən həcmi analizi yerə bölürlər: 1. Qələvi turşu ilə titrləmə-neytrallaşma metodları. Bu metodlar vasitəsilə turşularla qələvilərin və eləcə də hidroliz edərək turşu və əsasi xassə göstərən duzların miqdarını təyin edirlər. 2. Oksidləşmə-reduksiya metodları. Bu metodun əsasını oksidləşməreduksiya reaksiyaları təşkil edir. Bu metodlar vasitəsilə oksidləşdiricilərin və reduksiyaedicilərin miqdarını təyin edirlər. Oksidləşdiricinin titrli məhluluna əsasən oksidometriya metodları bir neçə yerə bölünür:. Kompleksonometrik metod. Bu metodda əsasən etilendiamin tetraasetat turşusu (EDTA) və onun törəmələri istifadə edilir.. Çökdürmə metodu. Bu üsul çöküntünün alınmasına əsaslanır. 7. Permanqanatometriya

30 Bu metod oksidimetriyanın metodlarından biridir.işçi məhlul rolunda KMnO -ün titrli məhlulundan istifadə edilir. Bu üsulun əsasını müxtəlif reduksiyaedicilərin KMnO ilə oksidləşmə reaksiyası təşkil edir.kmno qüvvətli oksidləşdiricidir.hər üç mühitdə reduksiya olunur ) 2K MnO +10 Fe + 2 SO +8H 2 SO =5 Fe + 2 (SO ) +2 Mn + 2 SO + +K 2 SO +8H 2 O Göründüyü kimi: Mn Mn e +2 2) + 7 2K MnO +Na 2 SO +H 2 O=Na 2 SO +2 MnO 2 Mn +7 + Mn e KOH 8.Yodometriya üsulu. Mahiyyəti aşağıdakı iki reaksiyaya əsaslanır: 0 J 2 +2ē 2J -1 2J -1 2ē J 0 2 Burada sərbəst yod oksidləşdiricidir.iki elektron qəbul edərək yodid ionuna kimi reduksiya olunur.yodid ionu isə reduksiyaedicidir, 2 elektron verərək sərbəst yoda kimi oksidləşir.yodometriya metodu vasitəsilə həm oksidləşdiricinin, həm reduksiyaedicinin miqdarını təyin etmək olar.işçi məhlul rolunda titrli yod məhlulundan və Na 2 S 2 O məhluldan istifadə edilir.bu metodda indikator rolunda nişastadan istifadə edirlər. 9. Neytrallaşma metodu.

31 Neytrallaşma metodu prinsip etibarilə H + ilə OH – ionlarının qarşılıqlı təsiri nəticəsində zəif dissosiasiya edən su molekulunun əmələ gəlməsi ilə gedən neytrallaşma reaksiyalarına əsaslanır. H + +OH – H 2 O [H] + =10-7 və ya ph=7 olduqda neytral [H] + >10-7 və ya ph7 olduqda əsasi mühit olur. Neytrallaşma metodu assidiometriya və alkolimetriya metodlarına bölünür. Assidiometriya metodunda işçi məhlul rolunda turşuların titrli məhlulundan istifadə edərək, əsasların miqdarını, alkolimetriya metodundan isə əksinə əsasların titrli məhlulundan istifadə edərək turşuların miqdarını təyin edirlər. cür titrləməyə təsadüf edilir: 1) Qüvvətli turşularla qüvvətli əsasların və ya əksinə titrlənməsi; 2) Zəif əsasların qüvvətli turşularla titrlənməsi; ) Zəif turşuların qüvvətli əsaslarla titrlənməsi. Qələvi tursu ilə titrləmədə ekvivalent nöqtəsini müəyyən etmək üçün indikatordan istifadə edirlər. Bu metodda işlədilən indikator zəif əsas və zəif turşu xassəsi üzvi birləşmələrdir. 50. Çəki analizi Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, təyin ediləcək maddəni çətin həll olunan, yəni həll olmayan vəziyyətə keçirməkdir.məsələn, BaCl 2 -də Ba-un faizlə miqdarını təyin etmək lazımdır.bu məqsədlə BaCl 2 2H 2 O duzunun dəqiq çəkisini götürüb distillə suyunda həll etmək lazımdır.sonra isə bariumu sulfat turşusu ilə çətin həll olan BaSO -ə çevirirlər.alınmış çöküntü filtrdən süzülür.su ilə yaxşı-yaxşı yuyulur, közərtdikdən sonra onu çəkirlər.çöküntünün çəkisinə və onun kimyəvi formuluna əsasən hesablama aparılır. Çəki analizində ən mühüm cihaz analitik tərəzidir.