Hazır məhsul: xüsusiyyətləri, inventar, anbar

– Bir şirkət, inventarın qısa müddətdə istifadə müddəti olduğu və bu səbəbdən xarab olmaq və ya köhnəlmə riski altında olduğu təqdirdə hazır məhsul ehtiyatlarını minimuma endirmək istəyə bilər.

İstehsala məsrəflərin uçotunun sadə metodu

İstehsala məsrəflərin uçotunun sadə metodu məhdud çeşiddə məhsul is­tehsal edən və bitməmiş istehsalı ümumiyyətlə olmayan və yaxud az miqdarda olan müəssisələrdə istifadə olunur. Belə sahələrə kömür sənayesi, elektrik stan­siyaları və s. aid edilə bilər. Məsələn, kömür sənayesində istehsal olun­muş bir ton məhsulun istehsal maya dəyərini mü­əy­yən etmək üçün ümumi məsrəflərin məbləği istehsal olun­muş kömürün ancaq şaxtadan kənara çıxarılan miqda­rına böl­ünməklə müəyyən olunur. Belə halda şaxtada qalan kö­mü­rün miqdarı uçota alınmır.

1. Məhsulun maya dəyəri hansı xərclərdən yaranır?
2. Xərclərin təsnifatı nə üçün lazımdır?
3. Müstəqim və qeyri-müstəqim xərclər məhsulun maya dəyərinə necə daxil edilir?
4. Düzəldilməyən zaydan itkilər hara silinir?
5. İstehsala məsrəflərin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının hansı əsas metodları mövcuddur?

1. Hazır məhsul haqqında anlayış, onun qiymətləndirilməsi
2. Hazır məhsulun analitik və sintetik uçotu
3. Yüklənmiş malların uçotu
4. Kommersiya xərclərinin uçotu
5. Məhsulun (iş və xidmətin) satışının uçotu
1. «Mühasibat uçotu haqqında» AR Qanunun. Bakı – 1995
2. ARVergi Məcəlləsi. Bakı – 2000 (2001 və 2002-ci illərdə olan əlavələr və dəyişikliklərlə birlikdə)
3. Mühasibat uçotunun hesablar Planı və onun tətbiqinə dair təlimat Bakı-1996
4. Q.R.Rzayev – «Mühasibat uçotu və audit», Bakı-2002
5. Q.Ə.Abbasov, S.M.Səbzəliyev, Ə.İ.Daşdəmirov, V.M.Quliyev, Ə.A.Sadıqov «Mühasibat (maliyyə) uçotu», dərslik, Bakı-2003

5.1. Hazır məhsul haqqında anlayış, onun qiymətləndirilməsi

Hər bir istehsal müəssisəsinin fəaliyyətinin son mərhələsi onun istehsal etdiyi hazır məhsul, gördüyü işlər və yerinə yetirilən xidmətlərlə müəyyən olunur. Hazır məhsullar o məhsullar hesab olunur ki, onlar mövcud olan standart və texniki şərtlərə, keyfiyyət göstəricilərinə uyğun olaraq tam şəkildə bütün istehsal əməliyyatlarından keçmiş, müəssisə anbarına və ya sifarişçiyə təhvil verilmiş olsunlar.

Hesabat ayında o məhsullar hazır məhsullara daxil edilir ki, onlar qəbul-təhvil sənədləri əsasında müəssisə anbarına təhvil verilmiş və ya ayın son gününün 24 saatı ərzində alıcı müəssisəyə yüklənmişdir.

Hazır məhsullar müəssisənin məhsulunun əsas his­sə­sini təşkil edir. Bun­dan başqa hazır məhsula istehsal olunan və kənara satılan yarımfabrikatlar, ye­rinə yetirilmiş sənaye xarakterli işlər və xidmətlər də daxildir. Sənaye xarak­terli işlərə kənar müəssisələrə verilə bilər, su,elektrik enerjisi, avtoyükdaşınma və digər xid­mət­lər, özünün qeyri-sənaye istehsalı və təsərrüfatı, ka­pi­tal qoyu­luşu ilə əlaqədar işlər daxildir.

Hazır məhsullar əsasən kənara satılmaq üçün is­teh­sal olunur, lakin onun müəyyən hissəsi müəssisə da­xilində də istifadə oluna bilər.

Müasir şəraitdə məhsullar əsasən alıcı müəssisələrlə bağlanmış müqa­vi­lə­lər (kontraktlar) əsasında satılır. Bağlanmış mü­qavilə şərtlərindən asılı olaraq satılan məhsul həmin məhsulun yüklənməsindən sonra və ya alıcı müəssisə tə­rə­­fin­dən qəbul olunub dəyərinin malsatanın he­sab­laşma hesabına ödənilmə­sin­dən sonra satış həcminə daxil olunur.

Beləliklə, məhsul satışı prosesinin yerinə yetirilməsi ilə müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti həyata ke­çi­ri­lir. Bununla da müəssisə dövlət büdcəsi, bank kredit­lə­ri­nin ödənməsi, işçi heyətinə əmək haqqının, malsatan təşkilatlara olan borcunun və istehsal məsrəflərinin ödən­ilməsini təmin etmək imkanı əldə edir.

Müəssisənin təsərrüfat fəa­liyyətinin ən vacib göstəricisi olan məhsul satı­şı­nın məb­ləğindən asılı olaraq müəssisə mənfəətinin həcmi mü­əyyənləşdirilir.

Deyilənlərlə əlaqədar olaraq hazır məhsulların, onların yük­lənməsi və satışının uçotunun xüsusi əhəmiyyəti vardır.

Hazır məhsulların uçotu qarşısında əsasən aşa­ğı­dakı vəzifələr durur:

– hazır məhsulların anbarlarda və di­gər saxlanma yerlərində saxlanması və hərə­kə­ti­nin uço­tunun düzgün və vaxtında təşkili;

– məhsulların müəyyən olunmuş plan həcmi, çe­şi­di, keyfiyyəti üzrə istehsalına nəzarətin təmin olun­ması;

– alıcı müəssisələrlə bağlanmış müqavilələrə uy­ğun olaraq məhsulun yüklənməsi, satışı üzrə öhdə­lik­lərə nə­za­rət olunması;

– alıcılara yüklənmiş, satılmış məhsulların (işlərin, xid­mətlərin) uçotunun düzgün təşkili və alıcı­lar­la hes­a­b­laş­maların dəqiq və vaxtında aparılması;

– hesablaşma-ödəmə sənədlərinin alıcılara vax­tın­da təqdim olunmasının təmin olunması, onların ödən­mə­si üzə­rində nəzarət;

– məhsul (iş, xidmətlər) satışı nəticələrinin vax­tın­da və düzgün müəyyən olunması;

– anbardan hazır məhsulun normativə uyğun ol­ma­­sı­na nəzarət etmək, vaxtında normativdən ar­tıq eh­ti­yat­la­rı aşkara çıxarmaq və onların sa­tı­şını təşkil etməyə nə­za­rəti gücləndirmək;

– bütün məhsullar və onların ayrı-ayrı növləri üz­rə rentabelliyi düzgün müəyyən etmək.

5.2.Hazır məhsulun analitik və sintetik uçotu

Hazır məhsulların uçotunun düzgün təşkil olun­ma­sını təmin etmək üçün müəssisənin istehsal etdiyi məh­sulların nomenklaturasının, yəni onların çeşi­di­nin müəyyən olunması çox vacib məsələdir. Çeşid gös­tə­ri­ci­lərində istehsal olun­muş məhsulları bir-birindən fər­q­lən­di­rən cəhətlər (model, fason, artikul, mar­ka, sort) əks olu­nur. Hazır məhsulun nomenuklatura nömrəsi onların hərəkəti ilə əlaqədar olan bütün sənədlərdə əks olun­ma­lıdır.

Hazır məhsullar natural və həm də dəyər ifadə­sin­də uçota alınır. Müəssisə balansında hazır məhsullar faktiki istehsal maya dəyəri, plan (normativ) ma­ya dəyəri və ya qısaldılmış maya dəyəri (ümumtəsərrüfat xərcləri daxil olmamaq­la) ilə əks etdirilə bilər.

Məhsulun faktiki istehsal maya dəyəri hesabat ayı­nın sonunda hesabat dövrü ilə əlaqədar olan bütün sə­nəd­lər mühasibatlığa daxil olduqdan və sərf olunmuş ehtiyatlar kalkulyasiya edildikdən sonra müəy­yənləş­di­ri­lir. Məhsulun daimi hərəkətini nəzərə alaraq, cari uço­tun təşkili üçün hazır məhsulun tənzimlənmiş uçot qiy­mə­tinin müəyyənləşdirilməsi lazımdır.

Hazır məhsulun sexdən anbara verilməsi üçün iki nüs­xədən ibarət qaimə yazılır, onun bir nüsxəsi məhsulla birlikdə anbar müdirinə, digər nüsxəsi isə anbar müdi­ri­nin imzası ilə sexdə saxlanılır. Hazır məhsulun sifarişçiyə verilməsi, sifarişçi müəssisənin vəkalətnaməsi əsasında onun nümayəndəsinə qəbul-təhvil qaiməsi əsasında verilir.

Hazır məhsulun mövcudluğu və hərəkətinə dair mə­lumatların ümumi­ləş­di­rilməsi üçün mühasibat uçotunun Hesablar Planında 40 saylı «Hazır məh­sul» hesabı nə­zər­də tutulmuşdur. Bu hesab maddi istehsal sahələrinin mü­əs­sisələri tərəfindən istifadə edilir və aktiv hesab sayılır.

Komplektləşdirmə üçün, yəni dəyəri müəssisənin məh­sulunun maya də­yə­rinə daxil edilməyən yaxud sa­tıl­maq məqsədilə mal kimi alınan hazır məmu­latlar 41 saylı «Mallar» hesabında uçota alınır. Kənar üçün yerinə ye­ti­ril­miş iş­lə­rin və göstərilmiş xidmətlərin dəyəri 40 «Ha­zır məhsul» hesabında əks et­di­rilmir. Onlara çəkilən faktiki xərclər isə istehsal məsrəflərini uçota alan he­sab­lar­dan birbaşa 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı» he­sa­bına silinir. Sifarişçiyə ye­rində verilən və qəbul-təhvil ak­tı ilə rəsmiləşdirilməyən məhsullar bitməmiş istehsalın tər­kibində saxlanılır və 40 «Hazır məhsul» hesa­bı­n­da uçota alınmır. Hazır məhsullar 40 «Hazır məh­sul» hesabında faktiki istehsal maya dəyəri ilə uçota alınır.

40 «Hazır məhsul» hesabının debetində olan qa­lıq məbləği hesabat döv­rü­nün əvvəlinə və sosnuna mü­əs­sisə anbarlarında olan məhsulların qalığını gös­tərir. Hesabın debet dövriyyəsi istehsalatdan buraxılmış yaxud alıcıdan qay­tarılmış məhsulun faktiki və ya normativ maya dəyərini, kredit dövriyyəsi isə hesabat dövründə alıcıya yüklənmiş məhsulun faktiki və ya normativ maya dəyərini göstərir.

Hesabat dövründə müəssisə anbarına mədaxil olu­nan hazır məhsullar uçot qiymətilə 40 «Hazır məhsul» hesabının debetində və 20 «Əsas istehsalat», 23 «Köməkçi istehsalatlar» hesablarının kre­ditində əks olunur.

Satış və qismən müəssisənin öz ehtiyacları üçün ha­zır­lanmış hazır məh­su­lun mədaxili 40 «Hazır məh­sul» hesabının debetində, istehsal məsrəflərini uço­ta alan hesabların isə kreditində əks etdirilir.

Əgər hazır məhsul bütünlüklə müəssisənin özünün istifadəsi üçün sərf olunarsa bu zaman o, 40 «Hazır məh­sul» hesabına mədaxil edilməyə bilər. Həmin məhsul onun təyinatından asılı olaraq 10 «Materiallar», 12 «Az­qiymət­li və tezköhnələn əşyalar» və sair mü­vafiq hesablarda uçota alına bilər.

Yüklənmiş yaxud istehsal yerində malalanlara təh­vil verilmiş hesablaşma sənədləri həmin malalanlara təq­dim edilmiş hazır məhsul saitılmış məhsul kimi 40 «Hazır məhsul» hesbaından 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı» hesabının debetinə yazılmaqla silinir.

Mühasibat uçotunda sintetik uçotla yanaşı hazır məhsulların ayrı-ayrı məhsul növləri üzrə analitik uçotu aparılmalıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, 40 «Hazır məhsul» hesabı üzrə analitik uçot hazır məhsulların sax­lan­ma yerlərində, ayrı-ayrı növləri üzrə aparılır.

5.3. Yüklənmiş malların uçotu

Alıcılara yüklənmiş məhsullar mövcud qaydalara uyğun olaraq qaimələr, qəbul-təhvil aktları ilə sənəd­ləş­dirilir.

Hazır məhsulların (işlər, xidmətlər) alıcı təş­ki­lat­la­ra yüklənməsi onlarla bağlanmış müqavilə şərtlərinə uy­ğun olaraq həyata keçirilir. Müqavilələrdə alı­cıya yük­lə­nə­cək məhsulun adı, miqdarı, çeşidi, keyfiyyət gös­tə­ri­ci­ləri, qiy­mə­ti, hesablaşma qaydaları, satıcı və alıcı müəs­si­sənin bank hesablaşma və poç­ta rekvizitləri və digər gös­təricilər əks olunmalıdır. Hazır məhsulların alıcı­lara yüklənməsi bilavasitə müəssisələrin satış (marketinq) şöbələri tərəfindən təşkil olunur və məhsulun yüklənməsi ilə əlaqədar bağlanılan müqavilə şərt­lə­rinin yerinə yeti­ril­məsinə nəzarət edilir. Yerli alıcılara hazır məhsullar on­ların nümayəndəsi tərəfindən vəkalətnamə əsasında bu­raxılır. Məhsulun buraxıl­ma­sı qəbul-təhvil aktı ilə rəs­miy­yətə salınır.

Alıcı müəssisəyə yüklənmiş və ya buraxılmış hazır məh­sulların sənədləri onların ünvanına hesab ödəmə tə­lə­bnaməsi təqdim olunması üçün mühasi­bat­lığa təhvil verilir. Tərtib olunmuş ödəmə tələbnaməsi ona əlavə olun­muş yük­lənmə sənədləri ilə birlikdə alıcı müəssisəyə və banka təqdim olunur. Həmin sənədlər əsasında in­kas­so qaydasında yüklənmiş məhsulun dəyərinin ödənməsi həyata keçirilir.

Alıcıya göndərilmiş hesablaşma-ödəmə sənəd­lə­rin­də satıcı və alıcı müəssisənin adı, ünvanı, bankda olan hesablaşma hesabının nömrəsi, məhsul satılmasına dair bağlanmış müqavilənin nömrəsi, tarixi, məhsulun adı, miqdarı, ödəniləcək məbləğ, nəqliyyat sənədinin nömrəsi və s. göstərilməlidir. Ödəmə məbləğinə yüklənmiş məh­su­lun buraxılış (müqavilə) qiyməti üzrə məbləği, əgər müqavilədə nəzərdə tutulmuşsa tara və qablaşdırıcı ma­te­rilların dəyəri və nəqliyyat xərcləri daxil edilir.

Geniş istehlak malları istehsalı ilə məşğul olan mü­əs­sisələrdə hazır məh­sul­ların hərəkətinin mühasibat uçotu 40 «Hazır məhsul», 45 «Yüklənmiş mal­lar», 43 «Kommersiya xərcləri», 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı hesablarından is­tifadə olunmaqla hə­yata keçirilir. İstehsal olunmuş hazır məhsullar müəs­si­sə­nin özü tərəfindən istifadə olunduqda, həmin məhsulların uçotu 10 «Mate­ri­allar», 12 «Azqiymətli və tez­köhnələn əşyalar», 21 «Öz istehsalının yarımfab­ri­kat­ları» hesablarında əks olunur.

Yüklənmiş məhsulların (işlərin, xidmətlərin) sinte­tik uçotu 45 «Yüklən­miş mallar» hesabından isti­fadə etməklə və həmin hesabın iştirakı olmadan aparıla bilər.

Ümumi qaydadan fərqli olaraq, əgər satış müqa­vi­lə­sində yüklənib yola sa­lınan məhsullar (mallar) üzərin­də mülkiyyət, istifadə, sərəncamvermə hüqu­qunun və məh­sulun təsadüf üzündən məhv olması riskinin mal­ala­na, sifa­ri­ş­çiyə (məsələn, malların xaricə ixracı za­ma­nı) keçməsi nəzərdə tutulbusa, onda yüklənmiş malla­rın mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatların ümu­mi­ləşdirilməsi üçün 45 «Yüklənmiş mallar» he­sabından istifadə edilir. Bu halda məhsul yükləndikdə 40 «Hazır məhsul» hesabının kreditinə və 45 «Yüklənmiş mal­lar» hesabının debetinə yazılış aparılır. Yüklənmiş mallar 45 «Yüklənmiş mal­lar» hesa­bın­da istehsalat maya dəyəri və ya normativ (plan) maya də­yəri ilə göstərilir.

1. Hazır məhsul uçot qiymətilə 45 «Yüklənmiş mallar» hesabının de­betinə və 20 «Əsas is­teh­salat», 23 «Köməkçi istehsalalart», 40 «Ha­zır məhsul», 41 «Mallar» hesabının 41/1 «Anbarda olan mallar» hesabının kre­diti;
2. Hazır məhsulun qiymətinə daxil olmayan tara­nın dəyəri 45 «Yük­lənmiş mallar» he­sa­­bının de­beti və 10/4 «Materiallar» hesa­bı­nın, «Tara və tara materialları» subhesabının və 41/3 «Mallar» he­sa­bının «Dolu və boş ta­ralar» subhesabının kreditinə yazılır.
3. Satıcı müəssisə tərəfindən ödənilən nəqliyyat məs­rəfləri 45«Yüklənmiş mallar» hesabının debe­ti­ 51«Hesablaşma hesabı»nın krediti.

Son illərdə hazır məhsulların satışı ilə əlaqədar ola­raq müəssisələr arasında əvvəlcədən ödəmə-hesablaşma for­masından geniş istifadə olunur.

Əvvəlcədən ödəmə-hesablaşma qaydasında alıcı-sa­tı­cı müəssisələr arasın­da bağlanmış müqavilə əsasında satıcı müəssisə alıcıya baraxılacaq məhsulun həcminə və məbləğinə uyğun olaraq hesab-qaimə tərtib edir və onu alıcıya göndərir. Alınmış hesab-qaiməyə uyğun olaraq alı­cı müəssisə tələb olunan pul məbləğini satıcı mü­əs­si­sə­nin bankdakı hesablaşma hesabına köçürür.

Göstərilən hesablaşma əməliyyatının geniş şəkildə tət­biq olunması müəssisələrin maliyyə vəziyyətlərinin çə­tin­liyi və ödəmə qabiliyyətlərinin aşağı səviyyədə olması ilə əlaqədardır. Bunun nəticəsidir ki, hazırda respub­li­ka­da fəaliyyət göstərən istehsal və satışla məşğul olan mü­əs­sisələrin bir-birinə olan debitor borcları ciddi çətin­lik­lər yaranmasına səbəb olmuşdur.

Məhsul buraxılışından əvvəl satıcı müəssisəyə daxil olan pul məbləği mühasibat uçotunda kreditor forma­sın­da aşağıdakı yazılışla ifadə olunur:

Debet 51«Hesablaşma hesabı»

Kredit 62«Alıcılarla və sifarişçilərlə he­sab­laşmalar».
5.4.Kommersiya xərclərinin uçotu

Kommersiya xərcləri – hazır məhsulun satılması ilə əlaqədar sərf olunan məsrəflərin cəmini təşkil etməklə, bilavasitə malsatan müəssisə tərəfindən ödənilir. Kom­mer­siya xərcləri istehsal olunmuş məhsulun istehsal maya daxil olmaqla, onun tam maya dəyərini yaradır.

1. Hazır məhsulun satıcının anbarlarında tara­laş­dı­rıl­ma­sı və qab­laş­dırıl­ma­sına sərf olunan xərclər. Bu xərclərə bila­vasitə kənar müəssisələrdən alınan ta­ra xərcləri, hazır məhsulun qablaşdırılması ilə əlaqədar olaraq kənar müəs­sisələrin xidməti xərcləri, özünün tara sexinin hazırladığı taralara sərf olunan xərclər, qablaşdırma ilə əlaqədar ma­ter­ial­ların dəyəri və işçi heyətinə ödənilən əmək haqqı və s. daxildir.
2. Məhsulun daşınması ilə əlaqədar olan nəqliyyat xərcləri (malların alı­cıya yüklənməsi ilə əlaqədar olaraq də­mir yolu stansiyasına, limana daşın­ma­sı onların va­qon­lara, gəmilərə yüklənməsi və avto­nəq­liyyat-ekspedisiya xərclə­ri).
3. Müəssisənin marketinq xidməti ilə əlaqədar xərclər.
4. Reklama xərcləri (televiziya, radio və kütləvi mət­buatda məhsulun rek­lamı ilə əlaqədar xərclər, prospektlərin, kata­loq­ların bu­raxılması, yarmar­ka­larda iştirak et­mə və digər bu kimi xərclər).
5. Satışla əlaqədar digər vasitəçi təşkilatlara ödə­nilən xərclər.
6. Digər xərclər.

71 – «Təhtəlhesab şəxslərlə he­sab­laşmalar»

51 – «Hesablaşma hesabı»

Hesabat dövrünün sonuna 43 «Kommersiya xərc­ləri» hesabında qalıq qalmır.

Əgər hesabat ayı ərzində alıcıya yüklənmiş mallar sa­tılmışsa (bağlanmış müqavilə şərtlərinə görə yüklənmiş mallar satıcının mülkiyyət hüququndan çıxmışsa) kom­mer­si­ya xərcləri 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı» hesa­bının debetinə silinir.

5.5. Məhsulun (iş və xidmətin) satışının uçotu

Əgər məhsul satışının uçotu zamanı 45 «Yük­lənmiş mallar» hesabından istifadə edilirsə və yük­lən­miş malların hamısı satılmamışsa, bu halda əmələ gə­lən kommersiya xərcləri yüklənmiş lakin hələ satılmamış məhsul ilə, yüklənmiş və satılmış malların məbləği arasında bölüş­dü­rül­məlidir. Yüklənmiş malların məbləğinə görə 45 «Yüklənmiş mallar» hesabının debeti və 43 «Kommersiya xərcləri» hesabının krediti yazılışı aparılır.

Kommersiya xərclərinin tərkibinə daxil olan qab­laş­dırma və daşınma xərc­ləri müvafiq növ məhsulların ma­ya dəyərinə birbaşa aid edilir. Bu cür aid et­mənin mümkün olmadığı hallarda xərclər hər ay onların çəkisi, həcmi, is­teh­sal və plan maya dəyərinə mütənasib, habelə məhsulun (işin, xidmətin) maya dəyərinin kal­kul­ya­si­ya­sının digər göstəricilərinə mütənasib olaraq bölüşdürülür.

Bütün digər kommersiya xərcləri (qablaşdırma və daşınma xərcləri çıxmaqla) hər ay yüklənmiş məhsulun (işin, xidmətin) maya dəyərinə aid edilir. Belə halda 46 hesabın debetinə və 43 saylıhesabın kreditinə yazılış edilir.

Kommersiya xərclərinin analitik uçotu ayrı-ay­rı xərc maddələri üzrə apa­rı­lır ki, bu da qeyri-istehsal məs­rəflərinin təhlilinin təşkilində mühüm əhə­miyyət kəsb edir.

Hazır məhsul alıcıya yükləndikdən sonra satılmış hesab olunur və 62 «Alıcalır və sifarişçilərlə hesab­laş­malar» hesabının debeti və 46 «Məhsul (iş, xid­mət) satışı» hesabının kreditinə yazılışlar.

Nəzərə almaq lazımdır ki, hazır məhsul satışının bü­tün formalarında müəssisə əlavə dəyər vergisi (ƏDV) və bəzi hallarda aksiz vergisi.

Azərbaycan Respublikasında aksizlər və əlavə dəyər vergisinin stavkaları, hesablanması ödənilməsi qaydaları Vergi məsələsi ilə tən­zim­­lə­nir.

Əlavə dəyər vergisi malların istehsalı, iş­lə­rin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi və tədavülü pro­se­sində onların dəyərinə əlavənin bir hissəsinin, həm­çi­nin Azərbaycan Respublikası ərazisinə gətirilən və vergi tu­tulan bütün malların dəyərinin bir hissəsinin büdcəyə ödənilməsi formasıdır.

Əlavə dəyər vergisinin dərəcəsi hər vergi tu­tu­lan əməliyyatın və hər vergi tutulan idxalın dəyərinin 18%-i məbləğində müəyyən olunmuşdur.

Əlavə dəyər vergisi üzrə hesablanmış məbləğ aşa­ğı­dakı mühasibat yazılışı ilə əks etdirilir:

Debet 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı»

Kredit 68 «Büdcə ilə hesablaşmalar» he­sa­bının «Əlavə dəyər vergisi üzrə hesablaşmalar» sub­hesabı.

Aksiz-aksizli malların (içməli spirt, maya, pivə, və spirt­li içkilərin bütün növləri, tütün məmulatı və neft məhsulları) satış qiymətinə daxil edilən vergidir. Azər­bay­can Respublikasının ərazisində istehsal edilən yaxud id­xal olunan aksizli mallardan aksiz vergisi tutulur. Aksizlərin də­rəcələri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

Aksizlər üzrə büdcə ilə hesablaşmaların uçotu 68 «Büdcə ilə hesablaş­ma­lar» hesabının «Aksizlərlə hesablaşmalar» subhesabında aparılır.

Satılmış məhsullar üzrə hesablanmış aksiz məbləğləri 46 «Məhsul (iş, xidmət) satışı» hesabının debetində və 68 saylı hesabın «Aksizlər üzrə he­sab­laş­malar» subhesabınınkreditində öz əksini tapır. Aksiz məbləği büdcəyə ödə­ni­lərkən 68 «Ak­siz­lər üzrə hesablaşmalar» subhesabının debeti və 51 «He­sab­laş­ma hesabının krediti yazılışı tərtib olunur.

Özünüyoxlama sualları

Hazır məhsul hansı şərtlərə cavab verməlidir?

Hazır məhsul necə qiymətləndirilməlidir?

Hazır məhsulun analitik və sintetik uçotu hansı regitrlərlə aparılır?

Yüklənmiş malların uçotu hansı hallarda aparılır?

Kommersiyaxərclərinin tərkibinə nələr daxildir və onlar necə bölüşdürülür?

Məhsul hansı hallarda satılmış hesab olunur və bu zaman hansı yazılışlar aparılır?
MÖVZU VI. PUL VƏSAİTLƏRİNİN VƏ HESABLAŞMALARIN UÇOTU

6.1. Pul vəsaitləri və hesablaşmalar haqqında anlayış, onların növləri və uçot qarşısında vəzifələri

6.2. Kassa əməliyyatlarının uçotu

6.3. Müəssisənin ühesablaşma və valyuta hesablarından və digər hesablarda olan pul vəsaitlərinin uçotu

6.4. Hesablaşma əməliyyatlarının uçotu

6.5. Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmaların uçotu

6.6. Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmaların uçotu

«Mühasibat uçuotu haqqında» AR Qanunu, Bakı-1995

AR Verogi Məcəlləsi, Bakı 2000 (2001 və 2002-ci illərdə olan əlavə və dəyişikliklərlə birlikdə)

Milli Bankın müvafiq normativ sənədləri

Q.Ə.Abbasov, S.M.Səbzəliyev, Ə.İ.Daşdəmirov, V.M.Quliyev, Ə.A.Sadıqov «Mühasiöat (maliyyə) uçotu», dərslik, Bakı-2003

V.C.Əliyev, Ə.Babayev – Mühasibat uçotu, Bakı-1999
6.1. Pul vəsaitləri və hesablaşmalar haqqında anlayış, onların növləri

və uçot qarşısında vəzifələri

İstehsal-kommersiya fəaliyyəti prosesində müəssisələr arasında daimi ola­raq təsərrüfat əlaqələri baş verir, müxtəlif məh­sul­ların alışı və satışı əməliy­yatları yerinə yetirilir. Məhsul (iş, xidmətin) satışından pul vəsaiti daxil olur. Malsatanlar daxil olmuş malların podratçılar tərəfindən yerinə-yetirilən iş və xidmətlərin dəyəri ödənilir.

Bunlardan başqa büdcə, bank, müxtəlif ictimai təş­ki­latlarla, müəssisənin işçi heyəti və digər hüquqi və fiziki şəxslərlə he­sab­laşma əməliyyatları aparılır. Müəssisələr arasında apa­rılan bütün əməliyyatlar pulun köməyi və iştirakı ilə yerinə yetirilir. Beləliklə pul vəsaiti müəssisənin fəaliy­yə­ti­nin davamı etməsi və idarə olunmasında mühüm vasitə rolunu oynayır.

Hazır məhsul: xüsusiyyətləri, inventar, anbar

Abitmiş məhsul İstehsal prosesini başa vuran, lakin hələ satılmayan və ya son müştəriyə paylanmayan hər hansı bir xeyirdir. Bu müddət onlara əlavə dəyər vermək üçün istehsal edilmiş və ya işlənmiş mallara aiddir. Bu malların emalının son mərhələsidir. İçərisində saxlanılır və tükənməyə və ya paylanmağa hazırdırlar.

Bu mərhələdən sonra məhsul baxımından satıcı tərəfindən heç bir işləmə tələb olunmur. Ancaq ola bilər ki, satıcının bitmiş məhsulu alıcının xammalı olur.

Buna görə müddət nisbidir. Satıcının bitmiş məhsulları alıcının xammalı ola bilər. Məsələn, un dəyirmanı un istehsal edir.

Bunu etmək üçün, üyüdülmüş və qablaşdırılan bir xammal kimi taxıl alır və sonra hazır məhsul olaraq çörək sexlərinə satılır. Çörək sexləri üçün un, hazır məhsullarını, çörək və tortlarını yaratmaq üçün istifadə olunan xammaldır.

Məhsul istehsalının mərhələləri

Xammal kimi alınmış bir məhsul bir məhsul istehsal etmək üçün istifadə olunur. İstehsal prosesi zamanı yalnız qismən tamamlanan məhsula “bitməmiş iş” deyilir.

Əksinə, mal istehsal baxımından tamamlansa da, hələ satılmadığı və ya son müştəriyə paylanmadığında, bitmiş məhsul adlanır.

Hazır məhsulların dəyəri, bir dövrün sonunda hazır məhsul hesabından hazır məhsul hesabına köçürülmüş inventar məbləğinə bərabərdir.

xüsusiyyətləri

– Sürətli çatdırılma strategiyasına sahib bir şirkət hazır məhsulların çox sayda ehtiyatını stokda saxlamalı ola bilər.

– Bir şirkət, inventarın qısa müddətdə istifadə müddəti olduğu və bu səbəbdən xarab olmaq və ya köhnəlmə riski altında olduğu təqdirdə hazır məhsul ehtiyatlarını minimuma endirmək istəyə bilər.

– Hazır məhsullar borc vermək üçün gecikdirilmədən satıla bildikləri üçün borc verən üçün əhəmiyyətli təminat dəyərinə sahib sayılır.

Satışa hazırdır

Hazır məhsul satışa hazırdır. Lakin hələ satılmayıb. Bir məhsul satıldıqdan sonra mal hesab olunur.

Bu o deməkdir ki, mağazada bitmiş bir məhsul almağa qərar verildikdən və nəzərdən keçirildikdən sonra artıq buna belə deyilmir. Satın aldı, indi də maldır.

Bu texniki mühasibat uçotu üçün verilir. Şirkətlər satılmamış bitmiş məhsullar və mallar arasında fərq qoyaraq, məhsul satdıqları qazanc miqdarı ilə müqayisədə nə qədər inventar qoyduqlarını təyin edə bilərlər.

İnventarlaşdırma

Hazır məhsullar ehtiyatı bir istehsalçının sahib olduğu üçüncü mal ehtiyatıdır və satışa hazır olan mallardan ibarətdir.

Bu məhsullar tamamilə hazırdır, istehsal prosesi ilə hazırlanır və istehlakçıların satın alması üçün hazırdır.

İstehsal daxilində istehsal prosesinə görə xronoloji olaraq düzəldilmiş üç inventar sinfi mövcuddur:

Bir şirkət bir məhsul istehsal etmək qərarına gəldikdə, onu istehsal etmək üçün lazım olan əsas ehtiyatları sifariş etməlidir. Bu material, məsələn, polad çubuqlar, metal təbəqələr və ya plastik hissələr, orijinal şəklində hər hansı bir şey ola bilər. Bu stok xammal ehtiyatı kimi təsnif edilir.

Bu xammal günlər və ya həftələr çəkə bilən montaj prosesi ilə dəyişdirilir və ya yığılır. Bu vaxt bu mallar xammal hesabından prosesdə olan inventar hesabına köçürülür.

Məhsullar bütün montaj xəttindən keçib satışa tam hazır olduqdan sonra bitməmiş istehsal hesabından hazır məhsullar inventar hesabına köçürülür.

Gördüyünüz kimi, bu proses istehsalçının istehsal prosesinin istənilən mərhələsində nə qədər inventar olduğunu izləməsinə imkan verir.

Bir dövrün sonunda, bu üç kateqoriyadakı mal-material, ümumiyyətlə balans hesabatında ayrı-ayrılıqda göstərilir, belə ki investorlar və kreditorlar konsolidə edilmiş cəmi əldə etmək əvəzinə inventarın dəyərini anlaya bilirlər.

Anbar

Hazır məhsul anbarı istehsaldan müştərilərə çatdırılana qədər gələn hazır məhsulları idarə edir və toplayır.

Yaradılan məhsulların qəbulu zamanı keyfiyyəti yoxlanılır və qəbul edilən miqdar avtomatlaşdırılmış sistemə bildirilir.

Sonra hazır məhsulların təhvil veriləcəyi vahidlər qablaşdırılır, bu vahidlər düzəldilir və artıq tamamlanmış paketlər tamamlanmış malların anbarında saxlanılır.

Qablaşdırma funksiyası istehsaldan gələn mallardan daşınmağa hazır paketləri yaradır.

Kompozisiya funksiyası tamamlanan və istehsal zamanı bükülmüş məhsulları müştərilərə çatdırmaq üçün vahidlərə təşkil edir və gələcək izlənmə üçün fərdi identifikasiya təmin edir.

Bu bölmələrin tərkibi sifarişlər, müştərilər, təyinat yerləri və s. Kimi təşkil edilmiş paletlərdə baş verə bilər.

Anbarda hazır məhsullarla işləmə xərclərinə anbar xərcləri deyilir.

Bazarın nüfuz etməsi

Təcavüzkar bir bazar nüfuzetmə strategiyası, ən yaxın anbardakı bitmiş məhsulların ehtiyatlarının dərhal mövcudluğundan asılıdır ki, mallar qısa müddətdə, şəhərdəki satış nöqtələrində, çatdırılma müddəti baxımından mövcud olsun.

Hər hansı bir əlçatmazlıq bazar satışlarının azalmasına səbəb olacaqdır. Bu səbəbdən anbarlarda anbarların saxlanılması zərurətə çevrilir.

Maliyyəti necə hesablamaq olar?

Hazır məhsulun dəyəri istehsal prosesində istehlak olunan bütün mənbələrin xərclərinin cəmidir.

Üç kateqoriyaya bölünür: birbaşa materiallar dəyəri, birbaşa əmək dəyəri və istehsal xərcləri.

– Birbaşa materialların dəyəri

Hazır məhsula çevrilən xammaldır.İstehsal, bitmiş məhsul yaratmaq üçün bir sıra əməliyyatlar tətbiq edərək onlara dəyər qatır.

-Birbaşa əmək dəyəri

İstehsal vahidi ilə asanlıqla müəyyənləşdirilə bilən işçilərin xərcləridir. Birbaşa əmək dəyəri hesab olunan əmək növü birbaşa istehsal xəttində iştirak edən işçilərdir.

-Ümumi istehsal xərcləri

Bunlar birbaşa material və ya birbaşa əmək dəyəri olmayan hər hansı bir istehsal maliyyətidir. İstehsalda sizi dəstəkləyən bütün ittihamları əhatə edir.

Dolayı əmək dəyəri

Bu, istehsalda birbaşa iştirak etməyən nəzarətçilər və materiallarla işləyən işçilər kimi işçilərlə əlaqəli xərcdir.

Dolayı materialların dəyəri

Xammal kimi istifadə olunmayan sürtkü yağları, yağlar və su kimi sarf materialları ilə əlaqəli maliyyət.

Digər dolayı istehsal xərcləri

Maşın köhnəlməsi, torpaq kirayəsi, əmlak sığortası, elektrik enerjisi və ya fabrikin fəaliyyətini davam etdirən hər hansı bir xərc daxildir.

-Maliyyə tənliyihazır məhsullar

İstehsal xərcləri əlavə edilərək hesablanır. Buraya bütün birbaşa materiallar, birbaşa əmək və fabrik xərcləri daxildir.

Bu dəyər bitmiş məhsulların başlanğıc envanterinə əlavə edilir və dövr üçün işləyən məhsulların son inventarları çıxılır və beləliklə həmin dövr üçün hazır məhsulların dəyəri qalır.

Misal

Tutaq ki, mebel istehsalçısı Steelcase dövrün əvvəlində 100.000 dollarlıq hazır məhsul ehtiyatı var idi. Dövr ərzində mebel materiallarına 50.000 dollar, işçilərin maaşlarına 125.000 dollar, kirayə və xidmətlərə 65.000 dollar xərclədi.

Ekvivalent istehsal vahidlərini hesabladıqdan sonra menecerlər prosesdə bitən inventarın 75.000 dollar olduğunu təyin etdilər.

Dolayısıyla, dövr üçün hazır məhsulların ümumi dəyəri 265.000 $ olacaqdır, nəticədə: 100.000 $ + (50.000 $ + 125.000 $ + 65.000 $) – 75.000 $.

Deməli, Steelcase bu müddət ərzində 265.000 dollar dəyərində mebel bitirməyi bacardı.

Hazır məhsul nümunələri

-Qida məhsulları

Qida məhsulları bitmiş məhsullardır. İşlənmiş qidalar və digər işlənməmiş qidalar ola bilər, lakin hər ikisi də bu kateqoriyaya aiddir.

İşlənməmiş qida

Çiy qidalar yetişdirilir və sonra satışa hazırlanır. Meyvə və tərəvəzlər toplanır və təmizlənir, beləliklə yeməyə və ya bişməyə hazır olur.

Eyni şey ətə aiddir. İstifadəyə hazır olmaq üçün kəsilir və qablaşdırılır.

Yumurtalar toplanır, təmizlənir və karton qutulara yığılır. Məlumdur ki, bu qidalar alındıqda, əkinçi onları satışa hazır vəziyyətə gətirmək üçün lazımi bütün işləri görmüşdür.

İşlənməmiş qidalar satışa hazır hesab edilməzdən əvvəl az dəyişir və ya heç dəyişmir.

İşlənmiş qidalar

Bir qida emal edildikdə, başqa bir növ hazır məhsula çevrilirlər, məsələn dənli bitkilər, yeməyə hazır konserv ton balığı, fransız kartofu, souslar və bir supermarketin koridorlarında tapılan bir çox başqa məhsul.

-Komponentlər

Bir sənaye məhsulları şirkəti təyyarə hissələri istehsal edir. Müştərilər tez-tez dərhal tələb olunan tələsik sifarişlər verirlər. Şirkət, minlərlə fərqli hissəni kiçik istehsal partiyalarında istehsal edir və müştəri sifarişi alınana qədər inventarda saxlayır.

Bu, şirkətə sifarişin çatdırılma müddətini azaltmağa imkan verir, lakin böyük bir məhsul hazırlayır.

-Kameralar

Bir elektronika şirkəti satış proqnozlarına əsasən kiçik hissələrlə kameralar hazırlayır. Kameralar tez-tez təkmilləşdirildiyindən və köhnə modellər tez bir zamanda dəyər itirdiyindən inventarın minimuma endirilməsi üçün hər cür səy göstərilir.

Beləliklə, şirkətin hazır məhsullar ehtiyatları kiçikdir və orta inventarizasiya yaşı üç gündən azdır.

İstinadlar

1. Wikipedia, pulsuz ensiklopediya (2018). Yaxşı bitdi. En.wikipedia.org saytından götürülmüşdür.
2. Yuanxin (Amy) Yang Alcocer (2019). Bitmiş mallar nədir? – Tərif və nümunə. Təhsil. Alınan: study.com.
3. John Spacey (2017). 3 Hazır məhsul nümunələri. Sadədir. Buradan götürülmüşdür: simplicable.com.
4. Mənim Mühasibat Kursum (2019). Bitmiş Mal Envanteri Nədir? Buradan götürülmüşdür: myaccountingcourse.com.
5. Wikipedia, pulsuz ensiklopediya (2019). İstehsal dəyəri. En.wikipedia.org saytından götürülmüşdür.
6. Mənim Mühasibat Kursum (2019). İstehsal olunan malların dəyəri nədir (COGM)? Buradan götürülmüşdür: myaccountingcourse.com.
7. T Sistemləri (2019). Hazır məhsulların saxlanması. Buradan götürülmüşdür: t-systems.hu.

məhsul

1. урожай (количество, обилие уродившихся плодов, корнеплодов или растений). Bol məhsul обильный урожай, yüksək məhsul высокий урожай, pambıq məhsulu урожай хлопка, taxıl məhsulu урожай зерновых, üzüm məhsulu урожай винограда; məhsulu yığmaq собрать урожай, məhsul yığma planı план сбора урожая

1) предмет, вещество и т.п. , получающиеся в результате человеческого труда. Kənd təsərrüfatı məhsulları продукты сельского хозяйства, heyvandarlıq məhsulları продукты животноводства, экон. ictimai əmək məhsulu продукт общественного труда, xalis məhsul чистый продукт

3) обычно во мн. ч. məhsullar предметы питания, съестные припасы. Süd məhsulları молочные продукты, balıq məhsulları рыбные продукты, ət məhsulları мясные продукты

4) порождение, следствие, результат чего-л. Gərgin əməyin məhsulu продукт напряжённого труда
3. продукция:

1) совокупность продуктов, производимых предприятием, отраслью промышленности или всем народным хозяйством страны. Ümümi sənaye məhsulu валовая промышленная продукция, illik məhsul годовая продукция, hazır məhsul готовая продукция, əsas məhsul основная продукция, ələvə məhsul побочная продукция, ixrac məhsul экспортная продукция, çap məhsulu печатная продукция

2) отдельный продукт (продукты) производства. Buraxılan məhsulun keyfiyyəti качество выпускаемой продукции

3) произведения умственного труда, искусства, литературы. İntellektual əməyin məhsulu продукция интеллектуального труда

1) урожай; 2) продукция, продукт; 3) добыча.
1. получать, получить:

1) принимать, брать что-л. вручаемое, присылаемое. Məktub almaq получить письмо, maaş almaq получить зарплату, dəvətnamə almaq получить пригласительный билет, mükafat almaq получить награду

2) становиться обладателем чего-л., приобретать какое-л. качество. Elmi dərəcə almaq получить учёную степень, tərbiyə almaq получить воспитание, təhsil almaq получить образование, məzuniyyət almaq получить отпуск

3. узнавать что-л. сообщаемое, принимать к сведению, к исполнению. Xəbər almaq получить известие, məlumat almaq получить сообщение, sifariş almaq получить заказ, cavab almaq получить ответ, tapşırıq almaq получить задание, əmr almaq получить приказ, razılıq almaq получить согласие, icazə almaq получить разрешение

4) испытывать, ощущать что-л. Ləzzət almaq получить удовольствие

5) подвергаться чему-л. Güllə yarası almaq получить пулевое ранение, cəza almaq получить наказание, töhmət almaq получить выговор

6) приобретать в результате чего-л. Bol məhsul almaq получить богатый урожай, neftdən benzin almaq получать бензин из нефти

2. покупать, купить. Ucuz almaq недорого, дешёво купить, çörək almaq купить хлеб, kreditə almaq купить в кредит

3. брать, взять:
1) схватить что-л. у кого-л. Kitabı kimdən alıbsan? у кого ты взял книгу?
2) пользоваться чём-л. Dərs almaq kimdən брать уроки у кого
3) взимать, взыскивать. Vergi almaq брать (взимать) налог, cərimə almaq брать (взыскивать) штраф
4) завладевать кем-л., чем-л., захватывать. Əsir almaq взять в плен, şəhəri almaq взять город
4. отнимать, отнять. Vaxtını almaq отнимать время

◊ borc almaq брать, взять в долг, взаймы; öz əlinə almaq kimi, nəyi брать, взять в свои руки кого-л., что-л.; istiqamət almaq брать, взять курс; yedəyə almaq брать, взять на буксир; nişan almaq брать на прицел; qeydə almaq, hesaba almaq брать на учёт; həbsə almaq брать под стражу, ibrət almaq kimdən брать пример с кого; qisas almaq брать, взять реванш; söz almaq kimdən брать слово с кого; öz qanadı altına almaq брать под своё крылышко; himayəsi altına almaq брать под своё покровительство; şübhə altına almaq брать под сомнение; payını almaq получить по заслугам за что-л. (как наказание), получить по шее; qulaqburması almaq получить взбучку; almağın üzünü vermək ağardır долг платежом красен; özünü ələ almaq брать, взять себя в руки; cavabını almaq получить сдачи

1. быть, иметься в изобилии, в обилии, в большом количестве. Bu il məhsul aşıb-daşır в этом году обильный урожай, dövlət aşıb-daşır добра хоть отбавляй, пруд пруди

2. перен. бить через край, бурлить. Xalqın qəzəbi aşıb-daşırdı бурлила ненависть народная, onun sevinci aşıb-daşırdı радость бурлила в нём

1. праздник:

1) день или дни торжества, установленные в честь или в память какого-л. события. Böyük bayram большой праздник, bahar bayramı весенний праздник, Qələbə bayramı праздник Победы, məhsul bayramı праздник урожая

2) день игр, соревнований, развлечений и т.п. İdman bayramı спортивный праздник
3) день, особо отмечаемый обычаем. Dini bayramlar религиозные праздники

2. празднество. Ailə bayramı семейное празднество, bayram sona yaxınlaşırdı празднество приближалось к концу

прил. праздничный. Bayram konserti праздничный концерт; bayram eləmək (etmək) отмечать, отметить какой-л. праздник, праздновать, отпраздновать что; bayramınız mübarək! с праздником! (поздравляю с праздником!); bayram axşamı вечер перед праздником

прил. прошлогодний. Bildirki məhsul прошлогодний урожай

прил. обильный, богатый. Bol məhsul богатый урожай, bol payız ayları богатые осенние месяцы, bol göz yaşları обильные слёзы, üzümün bol vaxtı время изобилия винограда; malın bol yeri изобильное, богатое товаром место, bol olmaq изобиловать, быть в большом количестве (изобилии)

прил. обильный, богатый. Bolluca məhsul götürmək получить богатый урожай
нареч. очень много
1) изготовление, производство. Məhsul buraxılışı выпуск продукции
2) тех. выпускание расплавленного металла из доменной печи. Ərintinin buraxılışı выпуск плавки
3) тех. количество расплавленного металла, выпущенного за один раз из доменной печи (плавка)

4) выход в обращение (денежных знаков, ценных бумаг и т.п. ). Lotereya biletlərinin buraxılışı выпуск лотерейных билетов

5) группа лиц (курс, класс), окончивших учебное заведение одновременно. Bizim buraxılış наш выпуск, Universitetin keçənilki buraxılışı прошлогодний выпуск Университета

6) отчисление из учебного заведения по завершении обучения. Bu il bizim fakültədə buraxılış olmayacaq в этом году на нашем факультете не будет выпуска, şagirdlərin buraxılışı sabah olacaqdır выпуск учащихся состоится завтра

7) издание, печатание. Qəzetin buraxılışı выпуск газеты
2. пуск. Obyektin buraxılışı пуск объекта
3. отпуск. Dərman buraxılışı отпуск лекарств(а)
4. выход. Buraxılış tarixi дата выхода
1. выпускной

1) относящийся к выпуску учашихся из учебного заведения. Buraxılış imtahanları выпускные экзамены, buraxılış axşamı выпускной вечер

2) предназначенный для выхода (жидкости, газа, расплава, металла и т.п. )
2. пусковой. Buraxılış obyekti пусковой объект
3. пропускной. Nəqliyyatın buraxılış qabiliyyati тех. пропускная способность транспорта
4. отпускной. Buraxılış qiyməti отпускная цена
5. выходной. Buraxılış göstəriciləri библ. выходные данные
1. отпускать, отпустить:
1) перестать держать. Əlimi burax отпусти мою руку

2) позволять, позволить кому-л. уйти или уехать. Mən səni tək buraxmaram я не могу отпустить тебя одного

3) давать, дать возможность удалиться, удовлетворив в чём-нибудь

4) перестать сдавливать, сдерживать что-л. Tormozu buraxmaq отпустить тормоз, kəndiri buraxmaq отпустить верёвку

5) выдавать, выдать что-л. Qəbzlə inventar buraxmaq отпускать инвентарь по расписке
6) продавать, продать. Müştərilərə (alıcılara) mal buraxmaq отпускать товар покупателям

7) выделять, выделить денежные средства на какой-либо расход, ассигновать. Pul buraxmaq отпустить деньги на что-л.

8) отращивать, отрастить (волосы, ногти и т.п. ). Saqqal buraxmaq отпустить бороду
2. спускать, спустить:
1) давать или заставлять вытечь, вылиться, выйти (о газе, дыме, воде и т.п. )
2) пустить, освободив от привязи. İti buraxmaq спустить собаку с привязи
3. выпускать; выпустить:
1) ронять, выпускать из рук
2) освобождать, выпустить на свободу. Quşu qəfəsdən buraxmaq выпустить птицу из клетки

3) выводить из учебного заведения по окончании курса обучения с предоставлением соответствующих прав. Müəllim buraxmaq выпускать учителей, həkim buraxmaq выпускать врачей

4) производить товары, изделия и т.п. Yüksək keyfiyyətli məhsul buraxmaq выпускать товары высокого качества

5) издавать, публиковать, печатать книги, газеты, журналы и т.п. Kitab buraxmaq выпускать книги

6) увеличить в длину или ширину какую-л. часть одежды. Paltarın ətəyini buraxmaq выпустить подол платья

4. запускать, запустить. Raket buraxmaq запустить ракету
5. оставлять, оставить. Sualları cavabsız buraxmaq оставить вопросы без ответа
6. бросать, бросить. Siz içkini buraxın (вы) бросьте пить
7. пропускать, пропустить:
1) дать пройти, посторониться. Buraxın, gəlsin пропустите
2) дать обогнать, обойти, опередить. İrəli buraxmaq пропустить вперёд кого-л.

8. уйти (прекратить свою работу, службу где-л., уволиться откуда-л.), оставить. İnstitutu buraxmaq уйти из института

9. травить (отпускать понемногу снасть, канат, цепь и т.п. ), стравить

◊ şayiə buraxmaq пустить слух о ком-л., чём-л.; başlı-başına buraxmaq: 1. давать, дать волю; 2. оставить на произвол судьбы; пускать, пустить на самотёк

1. изобильный, обильный, богатый. Bərəkətli Qarabağ torpaqları изобильные Карабахские земли, bərəkətli məhsul богатый урожай, bərəkətli süfrə обильный стол

2. урожайный, плодородный. Bərəkətli illər урожайные годы, bərəkətli zəmilər плодородные (урожайные) поля (нивы)

3. благодатный. Bərəkətli diyyar благодатный край
4. разг. прибыльный, выгодный. Bərəkətli təsərrüfat пибыльное хозяйство
5. приносящий благополучие

глаг. упорно бороться, трудиться, стараться не покладая рук. Yüksək məhsul uğrunda çalışıb-vuruşmaq бороться за высокий урожай, ədalətin bərpası üçün çalışıb-vuruşmaq бороться за восстановление справедливости

1. увеличивать, увеличить (сделать большим по количеству, величине, объёму). Həcmini çoxaltmaq nəyin увеличить объём чего, məhsul buraxılışını çoxaltmaq увеличить выпуск продукции, sayını çoxaltmaq nəyin увеличить количество чего

2. множить, умножить (увеличить в числе, количестве). Barını çoxaltmaq умножить (своё) богатство, istehsalat yenilikçilərinin nailiyyətlərini çoxaltmaq множить успехи новаторов производства

3. размножать, размножить:

1) перепечатать, переписать в нескольких, многих экземплярах. Siyahıları yüz nüsxədə çoxaltmaq размножить списки в ста экземплярах, məkələni kseroksda çoxaltmaq размножить статью на ксероксе

2) расплодить, развести (животных), растения. Meyvə ağaclarını calaqla çoxaltmaq размножить плодовые деревья прививкой

1. множество:

1) очень большое количество, число кого-л., чего-л. Adamların çoxluğu множество людей, işin çoxluğu множество дел

2) мат. совокупность элементов, объединённых по какому-л. признаку. Çoxluq ölçüsü мера множества, qeyrisəlis çoxluqlar nəzəriyyəsi теория нечётких множеств, açıq çoxluq открытое множество, qapalı çoxluq замкнутое множество, mücərrəd çoxluq абстрактное множество, sonsuz çoxluqlar бесконечные множества, törəmə çoxluqlar производные множества

2. большинство (большая часть, большее число кого-л., чего-л.). Səs çoxluğu ilə seçilmək быть избранным большинством голосов, əksər çoxluq (böyük əksəriyyət) подавляющее большинство, çoxluq təşkil etmək harada, nədə составлять большинство где, в чём

3. разг. обилие (очень большое количество кого-л. чего-л.). Məhsul çoxluğu (bolluğu) обилие урожая

4. многочисленность; множественность. Səbəblərin çoxluğu множественность причин, formaların çoxluğu множественность форм, faktların çoxluğu многочисленность фактов

нареч. самое большее, максимум, от силы. Ona çoxu-çoxu əlli yaş vermək olar ему можно дать максимум 50 лет, bu kostyuma mən çoxu-çoxu yüz min manat verərəm за этот костюм я могу дать (заплатить) максимум сто тысяч манатов, bu sahənin hər hektarından çoxuçoxu 1 ton məhsul götürmək olar с каждого гектара этого участка можно собрать максимум тонну урожая

1. задерживаться, задержаться:
1) быть, находиться где-л. дольше, чем следует. İşdə gecikmək (ləngimək) задержаться на работе
2) не приходить вовремя. Beş dəqiqə gecikmək (ləngimək) задерживаться на пять минут

3) не происходить, не наступать в срок. Səpin gecikir сев задерживается, məhsul yığımı gecikir уборка урожая задерживается

4) не выдаваться вовремя. Maaş gecikir зарплата задерживается

2. опаздывать, опоздать, запаздывать, запоздать, прибывать, прибыть куда-л. позже, чем нужно. İclasa gecikmək опоздать на собрание, işə gecikmək опоздать на работу; bahar gecikirdi весна запаздывала

1. брать, взять:

1) принимать в руки, поднимать чём-л. Əli ilə götürmək брать рукой, əlinə götürmək брать в руки, masadan (masanın üstündən) götürmək брать со стола, qaşıqla götürmək брать ложкой, çəngəllə götürmək брать вилкой, ikiəlli götürmək брать двумя руками

2) уносить, увозить, захватывать с собой кого-л., что-л. Yola götürmək брать в дорогу, özü ilə su götürmək брать с собой воду, özü ilə silah götürmək брать с собой оружие, nəvəsini özü ilə götürmək брать с собой внука

3) принимать с какой-л. целью. Köməkçi götürmək брать помощника, брать в помощники кого; işçi götürmək брать работника

4) принимать с каким-л. обязательством. Sifariş götürmək брать заказы, öhdəlik götürmək брать обязательство

5) получать в своё обладание, пользование. Borc götürmək брать в долг, sahə götürmək брать участок, dərs götürmək брать уроки

6) завладевать к ем-, ч емлибо, захватывать. Əsir götürmək брать в плен
7) перен. извлекать, заимствовать. Həyatdan götürmək брать из жизни

2. поднимать, поднять (обладать способностью принимать какое-л. количество груза). Təyyarə iki yüz sərnişin götürür самолёт поднимает двести пассажиров

3. снимать, снять:

1) доставать, брать сверху или с чего-л. Etajerkadan kitab götürmək снять книгу с этажерки, telefonun dəstəyini götürmək снять телефонную трубку, papağını götürmək снять шапку

2) собирать, убирать после созревания. Məhsul götürmək снять урожай
3) убрать (выстрелом, ударом и т.п. ). Gözətçini götürmək снять охрану

4) освобождать; отстранять от работы, от занимаемой должности. İşdən götürmək снимать с работы, vəzifədən götürmək снимать с должности

4. принимать, принять:

1) включать в состав чего-л. Öz dəstəsinə götürmək kimi принимать в свой отряд кого, partiyaya götürmək принимать в партию

2) разг. подвергать себя какой-л. лечебной или гигиенической процедуре. Banna götürmək принимать ванну

5. в форме götürək возьмём (употребляется, чтобы привлечь, остановить чьё-л. внимание на ком-, чём-л.). Götürək bu misalı возьмем этот пример; götürək elə bizim Əhmədi возьмём вот нашего Ахмеда

◊ aləmi başına götürmək кричать во все горло; döş götürmək (о ребёнке) брать грудь, akkord götürmək брать аккорд, uçota götürmək брать на учёт, qorxu götürür kimi страх берет кого, kirayə götürmək брать на прокат, geri götürmək брать назад, zaminə götürmək kimi брать на поруки кого, nümunə götürmək kimdən, nədən брать пример с кого, с чего; əsas götürmək nəyi брать за основу что, istiqamət götürmək брать направление, öz üzərinə götürmək брать на себя, mənfəət götürmək получать прибыль, üstündən götürmək снять с себя, söz götürmək терпеть укоры, упрёки, aradan götürmək kimi убрать, уничтожить, убить кого, əl götürmək kimdən, nədən отказаться от кого, отречься от чего, götürüb qaçmaq (о девушке) уводить, увести, похищать, похитить, baş götürüb getmək уходить куда глаза глядят; söz götürdü kimi: 1. слово задело за живое кого; 2. слово заставило призадуматься; ölçü götürmək принимать меры; boynuna götürmək: 1. брать, взять на себя; 2. сознаваться, сознаться; gözü ilə od götürmək испытать лишения, пройти сквозь огонь и воду, gözü götürməmək kimi недолюбливать кого, od götürdü kimi пришёл в раздражение

1. ожидаемый, предполагаемый. Gözlənilən cavab ожидаемый ответ, gözlənilən nəticə предполагаемый результат, gözlənilən məhsul ожидаемый урожай, gözlənilən qiymət ожидаемое значение

Related posts:

1. Azərbaycan dili 9-cu sinif metodik vəsait pdf
2. Avropa ve amerika ölkələrinin tarixi 1ci hisse
3. Buxari və müslim hədis kitabı
4. Qurd ureyi saday sekerli