Press "Enter" to skip to content

Telman Həbibov – Ümumi və tarixi geologiya

Bu elmin inkişafında Azərbaycanın geoloq – alimlərindən akad. M.Qaşqay, Ş.Mehdiyev, Q.Əlizadə, Ə.Əlizadə, Məstanzadə, Əhəd Yaqublu, Ş.Əzizbəyov, X.Məmmədov, B.Budaqov, A.Xasayev, A.Ömərov, H.Aslanov və başqa alimlərimizin də rolu olmuşdur.

Geologiyanın mənası

Geologiya belədir yer kürəsinin xarici və daxili forması ilə məşğul olan elm; onu təşkil edən fənlərin təbiəti və təlimləri; mənşəyindən bəri yaşadıqları dəyişikliklər və dəyişikliklər və mövcud vəziyyətində olduqları yer.

Geologiya termini yunan mənşəlidir γῆ / guê / və ya geo “torpaq” mənasını verən və -λογία / -logue / və ya loqotiplər “öyrənməyi” ifadə edən. Geologiya sözü ilk dəfə Jean-André Deluc tərəfindən 1778-ci ildə istifadə edilmiş və 1779-cu ildə Horace-Bénédict de Saussure tərəfindən termin olaraq daxil edilmişdir.

Geologiya termininə verilən anlayışa istinad olaraq, 2 hissəyə bölündüyü görünə bilər:

  • xarici hissə yer qabığını və atmosfer qatının və biosferin proseslərini yaradan materialların öyrənilməsindən məsuldur və
  • daxili hissə yer qabığında baş verən prosesləri və bunları yaradan səbəbləri araşdırır.

Biosferə də baxın.

Eynilə, geologiya da budaqlara bölünür, əsasları bunlardır:

  • mineralogiya Adından da göründüyü kimi, yer qabığında mövcud olan qaya əmələ gətirən mineralları araşdırır,
  • paleontologiya qalıqları və ya qalıqları fosil vəziyyətdə olan üzvi varlıqları araşdırır,
  • hidrogeologiya yeraltı suların mənşəyini, əmələ gəlməsini və xüsusiyyətlərini, eləcə də torpaq və süxurlar ilə qarşılıqlı əlaqəsini araşdırmaqdan ibarətdir,
  • vulkanologiya vulkanları və onların əmələ gəlməsini,
  • seysmologiya zəlzələləri və daxili və yer səthində əmələ gələn seysmik dalğaların yayılmasını müşahidə edən elm, digər elmlər arasında.

20-ci əsrdə geologiyada ən əhəmiyyətli irəliləyiş nəzəriyyəsidir tektonik lövhələr və planetin yaşının qiymətləndirilməsi.

Tektonik lövhələr yer qabığının altında, xüsusən litosferdə, tektonik lövhələr ildə 2,5 sm sürətlə hərəkət edir, bu sürət tektonik lövhələrin hərəkətlərinin hiss olunmasına imkan vermir, lakin hərəkətlər meydana gəldikdə aralarında qəfil hadisələr meydana çıxa bilər kimi: seysmik, zəlzələ, sunami və digərləri.

  • Litosfer
  • Zəlzələ
  • Qayaların dövrü.

Bununla birlikdə, geologiya ilə məşğul olan və ya xüsusi bir biliyə sahib olan insanlar olaraq bilinir geoloqlar.

Meksikada, geologiya sahəsində tədqiqatlar və tədqiqatlar aparmaq, həmçinin elmi mədəniyyət yetişdirmək və məlumatlandırmaq üçün Meksika Milli Muxtar Universitetinin Geologiya İnstitutuna sahibdirlər.

Tarixi geologiya

Tarixi geologiya ilə məşğul olan bir elmdir yer üzünün yarandığı gündən bu günə qədər öyrənilməsi, yuxarıda izah edilən paleontologiya elmi və süxurların öyrənilməsindən və şərh edilməsindən məsul olan elm təbəqəsi. Lakin tarixi geologiyanın geoxronologiyadan fərqli olduğu düşünülməlidir, çünki məqsədi tarixi geologiya keçmişdən bu günə qədər zamanında geoloji hadisələri sıralamaqdırBunun əvəzinə geoxronologiya bir fenomenin vaxtını müstəqil olaraq tapır.

Tarixi geologiyanın apardığı tədqiqatlardan bəhs edərək yer tarixi həqiqətlərə görə aşağıdakı dövrlərə ayrılır: Arxeozoy, Proterozoy, Paleozoy, Mezozoy və Kaynozoy.

Struktur geologiya

Struktur geologiya iş yer qabığını təşkil edən quruluş və süxurlar. Struktur geologiyanın apardığı tədqiqat aşağıdakı məqamlara riayət etmək məqsədi daşıyır: yarpaqların qaldırılması, mövcud süxurların deformasiyasının analizi və tektonik quruluşların tanınması: faylar, oynaqlar, qırışlar və bitkilər.

Telman Həbibov – Ümumi və tarixi geologiya

Geologiya çox qədim, dərin məzmunlu, cəmiyyətin faydalı qazıntılarla təmin olunması yollarını göstərən elmdir. Yunanca Yer haqqında elm deməkdir. İlk geoloji məlumatlar qədim Misirdə, Çində, Hindistanda meydana gəlmişdir. Bu elm sahəsi Yerin tərkibini, quruluşunu və tarixini, Yer qabığının formalaşması proseslərini və qanunauyğunluqlarını, onu təşkil edən mineralları, süxurları, onların mənşəyini, müxtəlif faydalı qazıntıları, habelə Yer üzərində həyatın inkişaf tarixini öyrənir.

Geologiya termini ilk dəfə XV əsrdə (1657) Norveç alimi M.Eşolt tərəfindən işlədilmişdir.

Sənayenin inkişafı ilə əlaqədar olaraq VIII əsrdə faydalı qazıntılara təlabat artmışdır. Ona görə də Yerin tərkinin öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Geologiya tarixinin bu dövrü adi müşahidə üsullarının faktiki məlumatın və materialların toplanması yollarının öyrənilməsi ilə səciyyəlidir.

Hələ b.e.ə. VI – V əsrdə Pifaqor Yerin simasının daim dəyişməsi, dənizlə qurunun mübarizəsi və vulkanlar haqqında ilk fikir söylənilmişdir. Coğrafiyaşünas Strabon (I) dənizlərdə yaşayan orqanizmlərin qalıqlarının dənizdən uzaqda tapılmasının səbəblərini hələ iki min il əvvəl izah etmişdir.

Özbək alimi Əl Biruni və tacik təbiətşünası İbn Sina hələ XI əsrdə mineralların təsvirini vermişlər. Əl Biruni XI əsrdə, dünyada ilk dəfə olaraq, mineralların xüsusi çəkisini təyin etmiş, əllidən artıq mineral və süxurun təsvirini vermişdir. XVI əsrdə Leonardo da Vinçi və həkim Frakastoro fossillərin tələf olmuş orqanizm qalıqları olmasını və Yer tarixinin xeyli qədimliyini göstərmişdir. Süxur laylarının əvvəlcə üfüqi yatımda olmasını, sonradan vəziyyətlərinin dəyişməsi fikrini ilk dəfə XVII əsrdə N.Steno söyləmiş və beləliklə, layların dislokasiyaları təliminin əsasını vermişdir.

Geologiyanın inkişafında rus alimlərindən M.V.Lomonosovun böyük xidmətləri olmuşdur. Fransız Hettar Demarl, ingilis Ç.Layel, rus Fyodorov və b. alim – geoloqların rolu böyükdür.

Bu elmin inkişafında Azərbaycanın geoloq – alimlərindən akad. M.Qaşqay, Ş.Mehdiyev, Q.Əlizadə, Ə.Əlizadə, Məstanzadə, Əhəd Yaqublu, Ş.Əzizbəyov, X.Məmmədov, B.Budaqov, A.Xasayev, A.Ömərov, H.Aslanov və başqa alimlərimizin də rolu olmuşdur.

Həbibov umumi tarixi geologiya

Powered by Phoca Download

Saytimiz rivojiga hissa

Uzcard: 8600 5504 8563 9786

© 2004-2020 – Ziyo istagan qalblar uchun! Saytda taqdim etilgan elektron manbalardan faqatgina shaxsiy mutolaa maqsadida foydalanish mumkin. Tijoriy maqsadlarda foydalanish (sotish, chop etish, ko‘paytirish, tarqatish) qonunan taqiqlanadi. Saytdan materiallar olib chop etilganda manzilimiz koʻrsatilishi shart.

  • Bosh sahifa
  • Portal haqida
    • Portal tarixi
    • Sayt xaritasi
    • Muallif haqida
    • Tafakkur gulshani
    • Mumtoz faylasuflar hikmati
    • Ibratli hikoyatlar
    • Jahon xalqlari maqollari
    • Jadid matbuoti
    • Sovet davri matbuoti
    • Qayta qurish davri matbuoti
    • Mustaqillik matbuoti
    • Hozirgi davr matbuoti

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.