Pedaqogika fənni üzrə proqram

Əmrulla Paşayev və Fərrux Rüstəmov “Pedaqogika”

Əjdər Ağayev

Təhsil Problemləri İnstitutunun fəaliyyəti dövründə onun adı və strukturu bir neçə dəfə dəyişmişdir. Mövcud şöbələr içərisində davamlılığı və fəaliyyəti ilə diqqəti cəlb edən struktur vahidlərindən biri Təhsilin konseptual problemləri şöbəsidir. Bu şöbənin respublikada elmi-pedaqoji kadr hazırlığında və pedaqoji fikrin inkişafında oynadığı önəmli rolu nəzərə alaraq, fəaliyyəti haqqında qısa icmal vermək təkcə tarixi baxımdan deyil, müasir örnək əhəmiyyəti baxımından da əhəmiyyətlidir.
Şöbədə təhsilin və pedaqoji fikrin inkişafı tarixi, nəlim nəzəriyyəsi, qiymətləndirmə, təhsilin idarə olunması üzrə və bütövlükdə institutun vəzifələrinə uyğun olaraq təhsilin müxtəlif pillələrində təlim-tərbiyə prosesinin təşkili və inkişafına istiqamət verən fundamental nəzəri-pedaqoji, psixoloji tədqiqatlar aparılır. Bu gün fəaliyyət göstərən şöbə müxtəlif illərdə müxtəlif cür şöbə və ya Постоянная ссылка
bölmələrin varisidir.
1931-ci ildə institut işə başlayarkən tərkibində yalnız bir şöbə – pedaqoji şöbə olmuşdur. Bu şöbədə psixologiya və pedalogiya bölmələri, həmçinin pedalogiya laboratoriyası və elmi-tədqiqat pedalogiya kabineti fəaliyyət göstərmişdir.
Prof. A.O.Maravelski müxtəlif illərdə şöbə müdiri, elmi əməkdaş, məsləhətçi vəzifələrində çalışmışdır.
1932-cı ilin əvvəllərində pedaqogika bölməsi yaradılmışdır. Bölmənin müdiri əvvəllər N.M.Mzqzrik, az sonra Qurban Həsənov olmuşdur. Onun həmin dövr üçün xarakterik olan “xalq maarifinin planlaşdırılması və təşkili” adlı tədqiqatı diqqəti cəlb edir. Bir müddət sonra tanınmış psixoloq Əhməd Zəküzadə, pedaqoq Mərdan Muradxanov bölmədə işə başlamışlar.
1932-cı ildən pedaqogika bölməsi tərkibində maarifin tarixi qrupu fəaliyyət göstərmişdir. Elmi işçi saleh Xəlilovun 1933-1934-cü illərdə “Azərbaycan Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xalq maarifinin tarixi”, Əli İsgəndərzadənin “Azərbaycanda maarif və təhsilin tarixi” tədqiqatları həmin istiqamətdə ilk araşdırmalar olmuşdur. Həmin dövrdə H.Ağayev, M.İsmayılzadə və Cavad Cuvarlı da xalq maarifinin tarixi üzrə tədqiqata qoşulmuşlar.
1934-cü ildə institutda aparılan struktur dəyişikliyi nəticəsində fəaliyyət göstərən üç bölmədən ən genişi pedaqogika bölməsi olmuşdur. Bölmənin əməkdaşları təhsilin tarixi, fənlərin tədrisi metodikası, məktəb nailiyyətinin hesaba alınması (qiymətləndirmə), pedaqoji təbliğat, təlim nəzəriyyəsi məsəlslsrinin araşdırılmasına cəlb olunmuşlar. Həmin illərdə bölmədə çalışan prof. Boris Komarovski, prof. Bəkir Çobanzadə, prof. A.A.Ammosov, gənc elmi işçilər dən dos. Surxay Hacıyev, Qulam Məmmədov, Veysəl Mustafazadə, Əliş Həsənov “Politexnik təhsil məsələləri”, “Türk (Azərbaycan) məktəblərində türk (Azərbaycan) dilinin tədrisi metodikasının əsas problemləri”, “Fizika müəllimlərinin ixtisasının artırılmasının zsas problemləri”, “Stabil proqramlarla əlaqədar riyaziyyatmüzllimlərinin ixtisasının artırılmasının növbəti vəzifələri”, “Savad təlimi” mövzularinda tədqiqatlarının nəticələrini meydana çıxarmışlar. Pedaqoji mətbuatda fəal iştirak edən bu tədqiqatçılar Azərbaycanda yeni formalaşan pedaqoji elmlarin nəzəri və prakntik məsələlərinin həllində mühüm rol oynamışlar.
1935-ci ildə 3 nəfər (Qulam Məmmədov, İsgəndər Novruzov, Aleksey Loginov) pedaqogika üzrə aspiranturaya qəbul edilmişdir.
1936-cı ildə institut V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun nazdində yenidən təşkil olunarkan yeni yaranan 4 bölmədən yenə də birincisi pedaqogikanın nəzəriyyədi və tarixi adlandırılmışdır. Prof. B.B.Komarovskinin rəhbərlik etdiyi bu bölmədə təhsilin, pedaqoji fikrin tarixi və təlim-tərbiyə, təhsil nəzəriyyəsi məsələlərinə aid tədiqiqat nəzərdə tutulmuşdu. Dövrün tələbinə uyğun olaraq bölmədə, əsasən, təlimin məzmunu (proqram və dərsliklərin təkmilləşdirilməsi) məsələlərinə aid tədqiqatlar xüsusi diqqət yetirilirdi.
1938-ci ildə də institut yenidən müstəqil fəaliyyət bazası kimi formalaşarkən pedaqogika kabineti aparıcı idi. Bu kabinetdə 2 qrupun – pedaqogika və psixologiya qrupunun fəaliyyəti nəzərdə tutulmuşdu. Kabinet, əsasən, nəzəri məsələlər üzrə araşdırmalar aparmalı oldu.
Bu illərdə şöbədə “Uşaqlarda təlimə şüurlu münasibət”, “Uşaqların təlim-tərbiyəsində ailə və məktəbin əlbir işi”, “Şagirdlərin gələcək praktik əməyə hazırlanması”, “Təlim prosesində təkrar”, “Təlim prosesində şagirdlərin kommunist tərbiyəsi” və digər aktual promlemlər işlənmişdi.
Institutda fəaliyyətə başlayan aspirantura 1938-ci illərin əvvəllərində pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi üzrə tədqiqatçı kadrların ilkin nümayəndələrini meydana gətirdi: Ə.Seyidov, M.Mehdizadə, Z.Axundova, K.Prinus, S.Xəlilov, Q.Məmmədov, D.Mustafayeva, M.Tahirli kimi gənclər pedaqoji problemlərin tədqiqi sahəsinə aspiranturadan keçərək gəldiləri.
1935-ci ildə pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi üzrə aspiranturaya artıq bir neçə il ali pedaqoji məktəbdə dərs demiş M.Muradxanov, V.Mustafazadə, Ə.Həsənov, Ə.Tağıyev kimi gənc istedadlar qəbul edildilər. Onlar sonralar pedaqoji tədqiqatları ilə məşhur oldular.
1941-ci ilə qədərki dövrdə pedaqoji tədqiqatlar sahəsində diqqət çəkən ən böyük hadisə Əhməd Seyidovun 1939-cu ildə prof. Y.Medinskinin elmi rəhbərliyi ilə “A.A.Bakıxanovun pedaqoji görüşləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi oldu. O, təkcə Azərbaycanda deyil, Zaqafqaziyada ilk pedaqoji elmlər namizədi kimi şərafli yer tutdu.
1941-ci ildə M.Mehdizadə “Azərbaycan məktəblərində ana dilində savad təliminin inkişaf tarixi” mövzusunda dissertasiya müdafiə edib, pedaqoji elmlər namizədi elmi dərəcəsini aldı.
1941-1945-ci illərdə müharibə şəraitinə uyğun olaraq pedaqogika kabineti (şöbəsi) əməkdaşlarının tədqiqat mövzuları hərbi-vətənpərvərlik istiqamətinə yönəldi. V.Mustafazadə “Şagirdlərin hərbi hazırlığı üzrə məktəb təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi”, B.Komarovski “Müharibə dövrü şəraitində məktəblilərin işi”, R.Əfəndiyev “Şagirdlərin fiziki tərbiyəsi və hərbi hazırlığı”, “Məktəb internatlarda tərbiyə işlərinin təşkili” və digər mövzularda tlmi-tədqiqat işlərini yerinə yetirdi. Tədqiqatların nəticələri 1943-cü ildən “Azərbaycan məktəbi” jurnalında dərc olundu, kitabçalar şəklində çap edilib müzllimlərə çatdırılırdı.
1941-1945-ci illərdə SSRİ-də, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında müharibənin doğurduğu ağır çətinliklərə baxmayaraq, məktəblər fəaliyyət göstərir, təhsil davam edir. Eləcə də Elmi-Tədqiqat Məktəblər İnstitutu öz kabinetləri dairəsində fəaliyyət göstərirdi. Elmi işçilərdən bəziləri əsgəri xidmətə çağrılmışdı. Onlar da məqam düşən kimi ordudan ezamiyyə götürərək Bakıya gəlib dissertasiya işlərini müdafiə edirdilər. Mərdan Muradxanov 1943-cü ildə döyüşən ordudan bir həftəliyə Bakıya gəlib, əsgər paltarında ADU-da “Nizaminin pedaqoji fikirləri” mövzusunda dissertasiya müdafiə etdi, pedaqoji elmlər namizədi elmi dərəcəsini aldı. əmir Tağıyev də “Sabirin maarifçilik və pedaqoji görüşləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını 1943-cü ildə müdafiə etmişdir. 1945-ci ildə Ə.Həsənov “Azərbaycan məktəblərində əlifbanın tarixi və oxu üçün birinci kitab” mövzusunda yazdığı namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Ə.İsgəndərzadə də Azərbaycanda ümumtəhsil məktəblərinin inkişafı tarixinə aid tədqiqat aparıb, “azərbaycan məktəbi” jurnalında bir neçə məqalə dərc etdirmişdi. Göründüyü kimi, ölkədə müharibənin doğurduğu ağır çətinliklərə baxmayaraq, pedaqoji sahədə tədqiqalar davam edir, mühüm elmi-nəzəri və praktik əhəmiyyəti olan dissertasiyalar müdafiə edilirdi. Bütün bunlar pedaqogika kabinetinin (şöbəsinin) tədiqiqi fəaliyyətinin nəticələri idi.
1946-cı ildən pedaqogika bölməsində prof. B.B.Komarovskinin rəhbərliyi ilə aparılan tədqiqatlar yeni istiqamət, yeni məzmun aldı. “Sovet vətənpərvərliyi və beynəlmiləlçiliyi tərbiyəsi”, “Yuxarı sinif şagirdlərində kapitalizm ideologiyasına nifrət hissinin tərbiyə edilməsi” problemləri aparıcı istiqamətlərə çevrildi. Bu illərdə ayrı-ayrı fənlər üzrə təlim məsələləri, əsasən, metodik-praktik istiqamətdə öyrənilmişdi. Təlim və tərbiyənin psixoloji məsələlərinin araşdırılmasına diqqtin artırılması tədqiqatların məzmun dairəsinin xeyli genişləndiyini göstərirdi. Ümumtəhsil məktəblərinin tarixi, pedaqoji fikrin inkişafı problemləri diqqətlə araşdırılırdı. Pedaqoji texnologiyaya aid 1936-cı ildən başlamış axtarışların nəticəsi olaraq 1938-ci ildə B.B.Komarovskinin hazırladığı “Didaktik lüğət” (rus dilində) nəşr edildi. Bu lüğətdə pedaqogikada çox işlənən 900 terminin izahı verilmişdi. Sonralar həmin lüğət Azərbaycan dilində “Azərbaycan məktəbi” jurnalının 1946-cı il 5-ci, 1947-ci il 1, 2, 3, 4, 5, 6-cı, 1948-ci il 1-ci nömrələrində dərc edilib yayıldı. Jurnalda cəmi 500 termin izah edilmişdi.
Az sonra pedaqogika bölməsinin təşəbbüsü ilə pedaqoji elmlər namizədi M.Muradxanov pedaqogikanın nəzəriyyəsini və tarixini əhatə edən 900 sözlüklü lüğət layihəsini “Pedaqoji və pedaqogika tarixindən azərbaycanca islahatlar” adı ilə “Azərbaycan məktəbi” jurnalında (1949, № 1) çap etdirdi.
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Elmlər İnstitutunun (ETPEİ) təşəbbüsü ilə hazırlanan həmin layihəyə pedaqogika və pedaqogika tarixi dərs vəsaitlarində, klassik pedaqoji əsərlərdə və populyar pedaqoji kitablarda işlədilən pedaqoji terminlər daxil edilmişdi.
1940-cı illərin sonu və 1950-ci illərdə pedaqoji əsərlərin rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsin aktuallaşdı. M.K.Kalininin, K.D.Uşinskinin, Y.A.Komenskinin, N.K.Krupskayanın, A.S.Makarenkonun əsərlərindən nümunələr tərcümə edilərək ayrıca kitab və kitabçalar şəklində çap olundu. Bu əsərlərin tərcüməsində Rəcəb Əfəndiyev və Mərdan Muradxanov xüsusi fəallıq göstərirdilər. Əsərlərin tərcümə edilib yayılması elmi işçilərin də nəzəri cəhətdən silahlanmalarına kömək göstərdi, onlarin elmi-tədqiqat yolunu işıqlandırdı. Bu dövrdə instituta M.Ələkbərov rəhbərlik edirdi (Bax: “Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutu”, 1931-1981, Bakı, 1982).
1946-cı ildə pedaqogika şöbəsi iki müstəqil bölməyə ayrılmışdır. Pedaqogika tarixi bölməsinin müdiri əvvəllər M.Muradxanov, bir müddət sonra S.Xəlilov olmuşdur. Pedaqogika şöbəsinə isə prof. B.Komarovski rəhbərliyini davam etdirmişdir.
1946-cı ildə pedaqogika şöbəsinin işi daha da canlandırılır. Əhməd Seyidov, Saleh Xəlilov, Əmir Tağıyev, Əli İsgəndərzadə, Rəcəb Əfəndiyev, Mərdan Muradxanov kimi müqtədir pedaqoqlar samarali tədqiqat işlərinə girişdilər. İ.Vəlixanlı və A.Kərimov şöbəsinin aspirantı olaraq tədqiqatlara qoşuldular.
Sonralar bir müddət pedaqogika tarixi bölməsi ayrıca fəaliyyət göstərməmiş, burada M.Muradxanlı (Muradxanov), Ə.İsgəndərzadə, S.Xəlilov, Ə.M.Tağıyev, Ə.Həsənov məktəb və pedaqoji fikrin inkişafı tarixi problemləri üzrə tədqiqatlar aparmışlar.
Pedaqogika şöbəsinin keçmiş aspirantları olmuş əməkdaşlardan Z.Q.Axundova “Azərbaycanda qadın təhsilinin tarixindən (1900-1914)”, D.M.Mustafayeva “Abdulla Şaiq Talıbzadənin pedaqoji faəliyyəti və ədəbi yaradıcılığında uşaqların tərbiyəsi haqqında fikirlər” mövzusunda namizədlik dissertasiyalarını 1949-cu ildə müdafiə etdilər.
1940-cı illərin ikinci yarısında qazanılmış ən böyük nailiyyətlərdən biri dosent Əhməd Seyidovun “XIX əsrdə Azərbaycan pedaqoji fikrinin əsas nümayəndələri” mövzusunda doktorluk dissertasiyası müdafiə etməsi oldu (1947-cı il). Dissertasiyada ilk dəfə olaraq M.Ş.Vazehin, M.F.Axundovun, S.Ə.Şirvaninin, H.Zərdabinin pedaqoji görüşləri yüksək elmi səviyyədə şərh olunmuşdur.
Ə.Seyidov yaradıcılığının ilk illərindən Azərbaycan pedaqoji fikir tarixinin tədqiqində görkəmli nəzəriyyəçi kimi ən mürəkkəb tarixi-pedaqoji problemlər haqqında ümumiləşdirici fikir söyləmək səlahiyyəti qazanmış, o illərdə Azərbaycan pedaqoji fikri ümumittifaq miqyasında məhz onun sayəsində təbliğ olunmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, görkəmli rus alimləri onu “Azərbaycan pedaqoji fikrinin tədqiqinin pioneri” (E.N.Medinski), “akademiki və canlı ensiklopediyası” (N.K.Qonçarov) adlandırmışlar. “O, milli pedaqoji fikrimizin bütöv bir mərhələsinin tarixinin yaradıcısı, A.Bakıxanov, M.F.Axundov, M.Ş.Vazeh, S.Ə.Şirvani, H.Zərdabi, M.Füzuli, F.Köçərli, M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə haqqında fundamental və mötəbər tədqiqatların müzllifidir”.
Azərbaycanda məktəbəqədər tərbiyə üzrə ilk tədqiqat işləri də məhz, pedaqogika şöbəsində aparılmışdır. 1946-cı ildə şöbənin elmi işçisi, 1947-1949-cu illərdə aspirantı olan Mehtaban Mustafayeva “Böyük məktəbəqədər yaşlı azərbaycanlı uşağın lüğəti” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Azərbaycanda məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinin inkişafında böyük rolu olan Gülxar Qədimbəyova da ilk tədqiqat işlərini pedaqogika şöbəsində aparmışdır. O, 1949-cu ildə “Uşaq bağçasında ana dili” adlı metodik vəsaitini çap etdirmişdir. Daha sonralar “Uşaq bağçasında didaktik oyunlar” (1953), “Kolxoz uşaq meydançasını necə təşkil etməli” (1954) və başqa adda 10-dan artıq metodik vəsait hazırlayıbçap etdirmişdir.
Göründüyü kimi, pedaqogika şöbəsində yalnız ümumi pedaqoji məsələlər, təlim, tərbiyə nəzəriyyəsi məsələləri deyil, məktəbəqədər pedaqogika, yaş və pedaqoji psixologiya, metodika məsələləri tədqiq edilmişdir. bu isə, pedaqoji elmlər sisteminin formalaşmasınna təkan vermişdir.
1949-cu ildə pedaqogika şöbəsində təlim və tərbiyə nəzəriyyəsi, pedaqoji iş təcrübəsi problemləri öyrənilmiş, dövr üçün əhəmiyyətli olan elmi nəticələr alınmışdır. Təlimdə geridəqalma və ikiliyə qarşı mübarizə, formalizmin aradan qaldırılması, təlimin pedaqoji əsasları, təlimdə şagirdləarin müstəqilliyinin təmin edilməsi və s. mövzularda taədqiqatlar aparılmışdır.
Pedaqogika şöbəsində tərbiyə problemləri üzrə də əhəmiyyətli araşdırmalar aparılmış, əsərlər hazırlanmışdır. Bu məsələlər tərbiyənin ümumi problemləri şöbəsində əhatə olunacağından onlardan bəhs etmirik.
Pedaqogika şöbəsi təhsil quruculuğunda pedaqoji təcrübənin öyrənilməsi və ümumiləşdirilməsi, nəzəriyyənin tətbiqi məsələləri ilə də ardıcıl məşğul olmuşdur. Şöbənin əməkdaşları 1947-ci ildə birinci Respublika Pedaqoji Mühazirələrinin keçirilməsində fəal iştirak edərək xeyli qabaqcıl müəllimin aşkarlanmasına, müəllim yaradıcılığının genişlənməsinə kşmək etmişlər. Bu iş müntəzəm davam etdirilmişdir.
50-ci illərində şöbə məktəbə praktik kömək istiqamətində xeyli iş görmüşdür. Müəllimin dərsə hazırlanması, dərsdə şagirdlərin təıfəkkür fəaliyyətinin inkişafı kimi problemlər aparıcı tədqiqat mövzularına çevrilmişdir. Bu istiqamətdə tədqiqatların aparılmasında M.Muradxanovun və Ə.Həsənovun xüsusi xidmətləri olmuşdur.
Şöbədə “Azərbaycan xalq maarifi 30 ildə” mövzusunda aparılmış tədqiqat işi ştən illər ərzində Azərbaycanda təhsilin təşkili, məzmunu, məktəblərin artımı və digər məsələləri əhatə edir, təhsilin inkişafının statistik dinamikasını göstərir.
Pedaqogika şöbəsinin ilk aspirantlarından olan M.Mehdizadə 1956-cı ildə “Azərbaycan SSRİ-də məktəb trixi üzrə oçerklər” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdi. Bir neçə il sonra SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçildi.
Akademik Mehdi Mehdizadə maarif naziri olduğu iyirimi beş ilə yaxın müddətdə təkcə pedaqogika şöbəsinin deyil, bütövlükdə institutun fəaliyyəti ilə maraqlanmış, ona elmi istiqamət vermiş, həyatının axırıncı illərində institutun elmi məsləhətçisi olmuşdur.
Pedaqogika şöbəsinin aspiranturasına 1953-cü ildə Əliheydər Həşimov pedaqogika üzrə, Nurəddin Kazımov didaktika üzrə qəbul olunmuşlar. Hər iki gəncin elmi rəhbəri professor Əhməd Seyidov olmuşdur. Onların hər ikisi 1957-ci ildə uğurla namizədlik disertasiyası müdafiə etmişlər. Ə.Həşimov “Azərbaycan xalq nağılları və atalar sözlərində əqli və əxlaqi tərbiyə ideyaları”, N.Kazımov isə “K.D.Uşinskinin müqayisə priyomu haqqında ideyaları və məktəb təlimi üçün onlrın əhəmiyyəti”mövzusunda tədqiqat aparmışlar.
1955-ci ildən böyük elmi işçi kimi çalışan L.B.İtelson öz tədqiqatları ilə tanınmış, Rusiyaya köçdükdən sonra pedaqoji elmin inkişafında fəal iştirak etmişdir.
1955-ci ildən institutun pedaqogika-psixologiya şöbəsi yaranmış və burada Zakəriyyə Mehdizadə (şöbənin müdiri), Cəbrayıl Ələsgərov, Şövqü Ağayev, Əmir Tağıyev, Camal Əhmədov, Cəmo Cəbrayılbəyli kimi tanınmış alimlər çalışmışlar. Bir neçə il sonra pedaqogika və psixologiya şöbələri müstəqil fəaliyyətə başlamışlar.
1958-ci ildə əvvəllər pedaqogika şöçəsinin elmi işçisi olmuş A.Q.Rzayev “Azərbaycan SSRİ-də ali pedaqoji təhsilin tarixindən (1920-1930-cu illər)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Bir mühüm cəhəti də qeyd etmək lazımdır: şöbənin aspirantı olaraq yetişən tədqiqatçılardan əlavə, digər pedaqoji ali məktəblərdə aspirantura bitirmiş gənclər də az və ya çox müddət bu şöbədə işləməyə həvəs göstərmişlər. Məsələn, V.İ.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun (APİ) pedaqogika kafedrasının əyani aspiranturasınnı 1955-ci bitirmiş Hüseyn Əhmədov1957-1958-ci illərdə şöbədə kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışmış, 1958-ci ildə Əhməd Seyidovun elmi rəhbərliyi ilə “İbtidai məktəb şagirdlərinin kommunist əxlaqi tərbiyəsinidə nümunənin rolu və ondan istifadə etmək yolları” mövzusunda dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Gənc alim şöbənin elmi əməkdaşı olaraq Nərman Nərimanovun pedaqoji görüşlərinin tədqiqinə başlamış, az sonra bu mövzuda dəyərli kitab nəşr etdirmişdir.
Eləcə də, Yusif Talıbov V.İ.Lenin adına APİ-nin pedaqogika kafedrasında aspiranturanı bitirərək pedaqogika şöbəsində kiçik elmi işçi kimi fəaliyyətə başlamışdır (1959-1963). O, 1962 –ci ildə prof.Ə.Seyidovun rəhbərliyi ilə “Şagirdlərin proletar beynəlmiləlçiliyi tərbiyəsi (V-VIII siniflər üzrə)” mövzusunda namizədlik işini uğurla müdafiə etmişdir. 1963-cü ildən 1969-cu ilədək pedaqogika şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləmişdir. Həmin illər ərzində o, uğurlu tədqiqat işləri ilə tənınmış və məşhurlaşmışdır.
Müəyyən müddət maarif naziri işləmiş Mirzə Məmmədov 1959-cu ildə “Azərbaycan SSR-də ümumi təhsilin inkişafı” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmiş və həmin ildən Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunun direktoru vəzifəsində işləməyə başlamışdır.
1959-cu ildə Azərbaycan SSRİ Ali Soveti “Məktəbin həyatla əlaqəsini möhkəmlətmək və respublikada maarif sistemini daha da inkişaf etdirmək haqqında Qanun”u qəbul edildikdən sonra, təaqiqatda yeni istiqamətlərin meydana çıxması ilə əlaqədar şöbədə əməkdaşların sayı artırıldı. Ölkədə ümumi icbari səkkizillik təhsilə keçirilməsi, on illik orta məktəbin istehsalat təlimi verən onbirillik əmək politexnik məktəbinə çevrilməsi pedaqogika şöbəsində də mövzuların yeni məzmun istiqamətini əhatə etməsini zəruriləşdirdi. Məktəbi idarə edilməsinin pedaqoji əsasları, şagirdistehsalat briqadalarının iş təcrübəsi, tədris emalatxanalarında məhsuldar əməyin təşkili, məktəblilərə əmək vərdişlərinin aşılanması məsələləri tədqiqatların aparıcı mövzuları oldu.
1960-cı ildə M.Məmzəyev pedaqogika şöbəsinə müdir təyin edildi. Məktəbşünas kimim tanınan təcrübəli təhsil işçisi İbrahim Hacıyev 1961-ci ildən Maarif Nazirliyinin məktəblər idarəsinin rəisliyindən pedaqogika şöbəsinə elmi işçi vəzifəsinə keçirildi. Bir qədər sonr M.Həmzəyev şpsixologiya şöbəsinə keçirildi, şöbəyə rəhbərlik İ.Hacıyevə tapşırıldı. Onun tədqiq etdiyi problemlər xalq maarifinin təşkili və idarədilməsi məsələlərini əhatə edirdi. Şöbənin elmi işçisi Arif Sadıqov politexnik təlim, Kamal Heydərov tərbiyə məsələləri üzrə araşdırmalar aparırdı.
1961-1965-ci illərdə pedaqogika şöbəsində Y.Talıbov, A.Sadıqov, N.Əhmədov, H.Cəfərli, K.Heydərov çalışmışlar. Bu illərdə pedaqogika şöbəsində təlim prosesində şagirdlərin fəaiiaşdırılması və onların müstəqil işlərinin təşkili yolları,orta ümumtəhsil məktəblərində və müəllimlərin təcrubəsinin öyrənilməsi və ümumiləşdirilməsi kimi mövzular tədqiqata cəlb edilmişdir.
1964-cü ildə rayon müəllimliyindən gələn S.Quliyev pedaqogika şöbəsinin aspiranturasına qəbui olunaraq, məktəblilərdə düzlük və doğruçuluq tərbiyəsi probleminin tədqiqinə başladı. 1965-ci ildə pedaqogika şöbəsinin tərkibində Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi bölməsi yaradıldı. Bölməyə pedaqoji elmlər namizədi Mirabbas Aslanov rəhbərlik edirdi. Tarix elmləri namizədi Ə.Şükürzadə də bu bölmədə fəaliyyət göstərirdi. Hər iki alim ərəb əlifbasını, fars dilini bilmələri ilə fərqlənirdi. Əjdər Ağayev 1965-ci ildə bölməyə aspirant qəbul edildi.
Yeni qəbul edilən gənc elmi işçilər və aspirantların hamısı kənd rayonlarında müəllil və ya məktəbdə işləyərkən mətbuatda çıxış edir, pedaqoji mühazirələrdə xüsusi fəallıq göstərirdilər.B elə gənclərdən biri 1967-ci ildə rayon müəllimliyindən ayrılıb,elmi işçi kimi bölmədə fəaliyyət göstərən Mircəfər Həsənov idi. O, əski ərəb əlifbasını bildiyinə, Qurani-Kərimi oxuyub şyrəndiyinə görə, islam dəyərlərinə, şəriət qaydalarına yaxşı bələd idi. Naxçıvanda müəllim işləyən İbrahim Mollayev 1966-cı ildəbölmədə dissertanturaya qəbulolundu və “M.T.Sidqinin pedaqoji görüşləri” mövzusunda tədqiqata başladı.
1968-ci ildə S.Quliyev “Şagirdlərdə düzlük və doğruçuluq tərbiyəsi (V-VIII siniflərdə)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə etdi. Az sonra onun eyni adlı monoqrafiyası işıq üzü gördü.
1969 -cu ildə Yusif Talıbov V.İ.Lenin adına ADPU-nun pedaqogika kafedrasına müəllimliyə keçdikdən sonra, İbrahim Hacıyev pedaqogika şöbəsinə müdiri təyin edildi.
1970-ci ildə Əjdər Ağayev “Fərhad Ağazadənin pedaqoji fəaliyyəti və görüşləri”, İbrahim Mollayev “Məhəmməd Tağı (Sidqi) Safarovun pedaqoji fəaliyyəti və pedaqoji görüşləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdilər.
Institutda elmi işlər üzrə direktor müavini işləyən Nurəddin Kazımov 1968-ci ildə “Məktəbdə müqayisə üzərində işin nəzəriyyə və praktikası” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını tamamlayıb, Tiflisdə müdafiə etdi və az sonra həminn adda monoqrafiyasını nəşr olundu. Bundan iki il sonra – 1970-ci ildə Əliheydər Həşimov “Azərbaycan xalq pedaqogikasının bəzi məsələləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib, eyni adlı monoqrafiya nəşr etdirdi. Istər aparılan tədqiqatlar, istərsa da müdafiə edilən dissertasiyalar orjinallığı, elmi dəyəri ilə seçilən, pedaqogika elmini zənginləşdirən əsərləridi.
Ə.Həşimov institutun aspiranturasını bitirdikdən sonra burada kiçik elmi işçi vəzifəsində işləmişdiş həmin illərdə mətbuatda fəal çıxışlar etmiş, müxtəlif adda kitablar nəşr etdirmişdir. Onun “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında tərbiyəvi fikirlər”kitabı maraqla qarşılanmışdı. 1957-ci ildə Nurəddin Kazımovun nəşr etdirdiyi “Müqayisə priyomu haqqında K.D.Uşinskinin fikirlari və məktəb təcrübəsi üçün bunun əhəmiyyəti”kitabı da elmi əhəmiyyətinə görəelmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etdi. Nurəddin Kazımov “Müqayisə priyomundan istifadə edilməsi” (1964), “Təlim keyfiyyətini yüksəltməyin bəzi şərtlərihaqqında” (1966), “Müqayisə idrak fəaliyyətinin əsasıdır” (1966) kitablarından sonra, “Məktəbdə müqayisə üzərində işin nəzəriyyəsi və təcrübəsi” adlı monoqrafiyası ilə didakt alim kimi özünü təsdiq etdirdi.
1971-ci ildən Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi bölməsi qadın təhsili tarixinin tədqiqatçısı kimi tanınantarix elmləri namizədi S.Məmmədovun işə qəbul edilməsi ilə daha da gücləndirildi.
Beləliklə, 60-cı illərin sonları və 70-ci illərin əvvəllərində pedaqogika şöbəsi (bölmə ilə birlikdə) istər tədqiqat işlərinin genişliyi və aktuallığı, istər namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının müdafiəsi, istərsə də məqalə və kitab nəşrinə görə əvvəlki illərdən xeyli fərqlənirdi. Bu illərdə aparılan tədqiqatlar sırasında məktənbşünaslıq məsələləri, sinif rəhbəri işinin təşkili, təlimin səmərəliliyinin artırılması, əmək təlimi və tərbiyəsi, təhsilin məzmunu və metodlarının təkmilləşdirilməsi, Azərbaycanda XIII-XIV əsrlərdə məktəb və vaarifin tarixi, pedaqoji mətbuatın tarixi kimi problimlər daxil idi.
Yusif Talıbov şöbədə işlədiyi 10 il ərzində (1959-1969) aparılmıştədqiqatların nəticələrinin sonrakı illərdə nəşri ilə pedaqogika elmini xeyli zənginləşdirmişdir. Onun mətbuatda işıq üzü görən məqalələri və “Uşaqların beynəlmiləl tərbiyəsi” (1961), “Şagirdlərdə sosializm humanizmi tərbiyəsi” (1965), “Pedaqogikadan məsələ və misallar” (1971), “Sinif rəhbəri” (İ.Hacıyev və A.Sadıqovla birlikdə) (1971) və digər kitəbları daha çox praktik faydalılığı ilə seçilirdi.
Mirabbas Aslanov Ü.Hacıbəyov irsini tədqiq edərək, samballı kitablar nəşr etdirmişdir. Onralar “Üzeyir Hacıbəyov Ensiklopediyası”nın tərtibi və nəşrə hazırlanmasında onun fəal rolu olmuşdur. Həmn ensiklopediyanın müzllifləri sarasında Mirabbas Aslanovun və Əjdər Ağayevin dlarının olmasını bölmənin səmərərli ekmi nəticələrindən saymaq olar.
1972-ci ildə M.Aslanovun “Azərbaycan üzllimi” qəzetinə baş redaktor getməsi ilə “Məktəb və pedaqoji fikirtarixi” bölməsinə Əjdər Ağayev rəhbərlik etməyə başladı.
1931-1970-ci ildə pedaöa şşbəsi müxtəlif prolemlər üzrə tədqiqat istiqamətlərini əhatə etdiyi üçün, sonralar müxtəlif təhsil ocaqlarında çalışan, görkəmli mütəxəssislər kimi tanınmış alimlərin, demək olar ki, hamısı bu şöbədə işləmiş, tədqiqatçılığa başlamışlar. Təhsilin, xüsusilə məktəbəqədər və ümumtəhsil məktəbləinin inkişafaında, təlim-tərbiyə işlərinin artan keyfiyyətinin formalaşmasnda şöbədə aparılan tədqiqatların çox böyük praktik səmərəsi olmuşdur. Burada müəllimlər elmi metodik məsləhətlər almış, olanlardan bir çoxu hətta tədqiqatlara qoyulmuşlar. Bu əlaqə sonralar daha da güclənmişdir.
Şöbənin dissertantı M.Ağayev 1972-ci ildə “Yuxarı sinif şagirdlərinin Azərbaycan xalqının inqilabi və hərbi ənənələri ruhunda tərbiyəsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etdi. 1960-1970-ci illərdə institutda yeni yaradılan bşlmələrin əsas kadrları pedaqogika şöbəsinin hesabına olmuşdur. 1975-ci ildə tərbiyənin problemləri bölməsi yaradılarkan pedaqogika şöbəsindan baş elmi işçi Mirzəağa Ağayev bölməyə müdir keçirilmişdir.
1971-ci ildə şöbənin aspirantları Allahverdi Eminov və Ənvər İmanovun dissertasiyaları yaşlıların təhsili probleminə aid olmuşdur.
1973-cü ilin aprelində İbrahim Hacıyev təqaüdə çıxaraq və elmi-tədqiqi yaradıcılığını müstəqil yolla davam etdirməyə başladı. Pedaqogika şöbəsi məktəb və pedaqoji fikir tarixi bölməsi ilə birləşdirilərək pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi şöbəsinə çevrildi. Əjdər Ağayev şöbəyə müdir təyin edildi.
1973-cü ilin sentyabrında pedaqoji elmlər doktoru Əliheydər Həşimov pedaqogikanin nəzəriyyəsi və tarixi şöbəsinə baş elmi işçi vəzifəsinə qəbul edildi. 1974-cü ildə Əjdər Ağayevin “Azərbaycan məktəbi” jurnalına başredaktor təyin edildiyindən, şöbəyə Ə.Həşimov rəhbərlik etməyə bşladı. Bu illər şöbədə Ə.Həşimovla yanaşı X.Məmmədov, R.Mustafayeva, M.Həsənov çalışırdılar.
1970-ci şöbədə məktəblilərin şüurlu intizam tərbiyəsi, dərsin tipləri, dərsin səmərəli təşkili məsələləri, Azərbaycan pedaqoji fikrində şəxsiyyətin formalaşması, Azərbaycan pedaqoji jurnallarında təlim-tərbiyə məsələləri və digər digər aktual pedaqoji problemlər nəzəri və təcrübi olaraq öyranilmişdir.
1979-cu ilin avqust ayından pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi şöbəsi ləğv edilərək, əvəzində didaktika şöçbəsi yaradılmış, Xurşud Məmmədov bölməyə müdir təyin edilmişdi. 1980-ci ilin fevralnda fars dili metodikası üzrə elmi işçi S.Hüseynli xarici dillərin tədrisi bölməsindən bu bölməyə keçirilmiş və o, pedaqogikanın tarixi üzrə tədqiqata başlamışdış.
1973-cü ildə Əjdər Ağayev şöbə müdirliyi ilə yanaşı, direktorun ekmi işlərüzrə müavini vəzifəsini də yerinə yetirmişdir. 1981-ci ildən o, bir neçə il redaktoru olduğu “Azərbaycan məktəbi” jurnalının baş redaktoru vəzifəsindən didaktika bölməsinə müdir vəzifəsinə keçirildi. Bölmədə yeni cnlanma yarandı. Ə.Ağayevin hlə 1970-ci illərdəapardığı tədqiqatlarının nətcələri ayrı-ayrı kita şəklində kütləvi nəşr olunaraq, müəllimlərə çatdırıldı (“Azərbaycan maarifpərvərləri şxsiyyət və onun formalaşması haqqında” (1974), “Məktəblilərdə vətəndaşlıq borcunun tərbiyə edilməsi” (1975), “Məktəblilərdə vətənə sədaqət tərbiyəsi” (metodik tövsiyə-1975), “Vətəndaş olmağa borclusan” (1979)) və s.
Bölmə əməkdşları dərs, onun nəzəri əsasları və təlim prosesinin optimallaşdırılması problemi üzrə tədqiqata başladılar. Nəticədə səciyyəvi dər tiplərinin tətbiqi təcrübəsi öyrənildi, dərsdə təlim metodlarından istifadənin didaktik şərtləri, effektivliyinin yüksəldilməsi yolları, müəllimin dərsə hazırlaşması,dərsin planlaşdırılmsı, dərsdə şagirdlərin vətəndaşlıq borcu tərbiyəsi üzrə optiml metodika işlənildi. Bölmədə 1982-ci ildə də həmin istiqamətdə tədqiqat davam etdirildi. Təlim prosesinin elmi təşkilinin əsasaları müəyyənləşdirildi. Ə.Ağayevin, Ə.Həşimovun, X.Məmmədovun, R.Məmmədovanın, S.Hüseynlinin tədqiqat nəticələri məqalə, kitabça, metodik tövsiyələr şəklində çap edildi, keçirilənelmi-prktik konfranslarda, məruzələrdə pedaqoji ictimaiyyətə çatdırıldı. Bütün bunlar təlim-tərbiyə işiin səviyyəsinin yükəlməsinə xeyli təsir göstərdi.
“Təlim təkmilləşdirilməsi sahəsində görülən işlərə dair” (Ə.Ağayev), “Təlim metodlarının tərbiyəvi rolu”, “Dərs və dərs tipləri haqqında” məqalələr, “Dərs, onun quruluşu və dərsdə təlim metodları haqqında”, “Müasir şəraitdə təlim prosesinin ümumi xarakteristikası” metodik tövsiyələr (Ə.Həşimov) və “Dərsin gündəlik planlaşdırılması”, “Müəllimlərin mövzu üzrə dərsə hazırlanmasına dair” (S.Hüseynli) məqalələr həmin illərin məhsuludur. Bölmənin elmi işçisi M.Həsənov 1981-ci ildə “Azərbaycan pedaqoji jurnallarında təlim-tərbiyə məsələləri” (1920-1931-ci illər)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə etdi.
1983-cü ildə didaktika bölməsi ləğv edildi, pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi şöbəsi yenidən təşkil olundu. 1983-cü ildən SSRİ Maarif Nazirliyinin əmri Ə.Ağayevə aspirant və dissertantlara elmi rəhbərliyə iczə verildi. Yeni təkil edilmiş şöbə təlim nəzriyyəsi (didaktika), təhsilin idarə edilməsi, təhsilin iqtisaiyyatı, sosial məsələləri, məktəb və pedaoji ikir tarixi problemləri üzrə tədqiqatlar aparmağa başladı.
Bu illərdə Ə.Həşimovun və ƏşAğayevin mətbuatda dərc olunmuş məqalələri və nəşr edilmiş kitbları aparılmış tədqiqatların nəticələri ümumiləşdirilmiş və pedaqogika ekmini zənginləşdirmişdir. Ə.Həşimovun “Gənc nəslin tərbiyəsində tarixi irsin əhəmiyyəti və onun öyrədilməsiyolları”, “Məktəblilərin təlim-tərbiyəsinə kompleks yanaşmnın bəzi məsələləri”, “Təlimi məhsuldar əməklə birləşdirməyin formaları”, “Dərs tiplərinin variantları”, “Yuxarı sinif şirdlaərinin şüurlu intizam tərbiyəsi”, “Şagirdlərdə təlimə məsuliyyət hissi tərbiyəsi”, Ə.Ağayevin “150 yaşlı Şuşa məktəbi”, “Həyatın astnasında”, “Uşağın pedaqoji mədəniyyəti” (V.Xəlilovla), “Qənaətçilik və qayğılı münasibət tərbiyəsi”, “Məktblilərin ailədə vətəpərvərlik tərbiyəsi”, “”Şagird kollektivində özünüidarənin təşkili, “Şagird davranışının qiymətləndirilməsi”, “XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan pedaqoji fikirinin inkişaf istiamətləri”, “M.F.Axundovun ictimai-pedaqoji görüşləri”, “A.S.makarenkonun pedaqoji ideyalarından yenidənqurma şəraitində məktəblərdə istifadə edilməsi imkanları”, “Yusif Qasımovun pedaqoji fəaliyyəti” və digər əsərləri orjinllığı və fakt zənginliyi ilə seçilirdi.
Bu illərin ən mühüm hadisələrindən biri A.S.Makarenko və N.K.Krupskayanın hər birinin 2 cildik əsərlərinin Ə.Ağayev tərəfindən tərtibi və Azərbaycan dilində kütlıvi tirajla nəşri oldu. Digər mühüm hadisə Ə.Ağayevin və Ə.Həşimovun tərtib etdikləri və əsas müəllifləri olduqları “Aнтология педагогической мысли Азербайджанской ССР” irihəcmli kitabının Moskvanın “Pedaqogika” nəşriyyatında rus dilində nəşri idi. Kitabın iki çap vərəqi həcmində olan ümumi icmalını M.Mehdizadə, Z.Qaralov və Ə.Ağayev yazmışlar.
1980-ci illərdə şöbənin tədqiqat işləri təhsilin idarəedilməsi, Azərbaycanda təhsikin və pedaqoji fikrin inkişafı, dərs cədvəlinin tərtibi, təlimin təkmilləşdirilməsi, şagirdlərin hüquq və ailə tərbiyəsi kimi problemləri əhatə edirdi.
Həmin illərdə şöbənin gənc əməkdaşları, aspirant və dissertantları (M.Əmirov, A.Abbasov, F.Sadıqov və b.) müxtəlif problemlərdə tədqiqatlar aparıb, dissertasiya əsərləri hazırlayırdılar. Şöbənin elmi işçisi X.Məmmədov 1983-cü ildə “Müəllimin şərhi prosesində şagirdlərin mənimsəmə fəaliyyətinə nəzarət” mövzusunda namizədlik işini (elmi rəhbər prof. N.M.Kazımov) uğurla müdafiə etdi, şöbədə formalaşıb didakt kimi tanınmağa başladı. Bu illərdə daha bir neçə dissertant (Z.Əliyeva, İ.İ.Əliyev və.d.) təlim problemlərinə həsr olunmuş işlərini prof N.M.Kazımovun rəhbərliyi ilə müdafiə etdilər.
Şöbənin əməkdaşı F.B.Sadıqov prof. Ə.Ş.Həşimovun elmi rəhbərliyi ilə “Məktənb özfəaliyyət musiqi dərnəkləri işinin məzmunu və təşkili formaları” mövzusunda yazdığı dissertasiya işini 1984-cü ildə müdafiə etdərək, tezliklə doktorluq işinin tədqiqinə qoşuldu.
1985-ci ildə şöbənin elmi işçisi Sevil Hüseynli “Azərbaycan ümumtəhsil məktəblərinin VII-VIII sinif şagirdlərinə fars dili elementlərinin öyrədilməsi” möpvzusunda pedaqogika nazariyyəsi və tarixi, dilin tədrisi metodikası ixtisası üzrə namizədlik dissertasiyasını (Elmi rəhbərlər: prof. Ə.Şəfai və prof. Y.Kərimov) müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. O, pedaqogika tarixi və nəzəriyyəsi ilə bağlı apardığı elmi-tədqiqat işləri ilə paralel olaraq fars dilinin tədrisinə aid də müəyyən elmi-metodik axtarışlarla məşğul olmuş, “Fars dili” (VIII sinif üçün, 1996) dərsliyi, IV-VII siniflər üçün dərs vəsaiti (1982), metodik tövsiyələr və müxtəlif illərdə silsilə məqalələr nəşr etdirmişdir.
Şöbənin əməkdaşı R.Məmmədova “Dərs cədvəlinin tərtibinin pedaqoji əsasları” mövzusunda yazdığı işi həm ayrıca monoqrafiya kimi nəşr etdirdi və müdafiə edərək pedaqoji elmlər namizədi elmi dərəcəsini aldı (1986).
1980- ci illərin ən əhəmiyyətli işlərindən biri Z.Qaralovun rəhbərliyi ilə “Bütün tip ümumtəhsil məktəblərində və məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində tərbiyəyə kompleks yanaşma proqramı”nın hazırlanması oldu. Proqramın tərtibində şöbənin müdiri Ə.Ağayev yaxından iştirak etməklə yanaşı, sənədin xüsusi redaktəsi də onun tərəfindən aparıldı. Maarif Nazirliyinin kollegiyasında bəyənilmiş və çapa məsləhət görülmüş bu sənəd 1985-ci ildə nəşr olundu. “Proqram” məktəblərdə tərbiyə işinə kompleks yanaşma sahəsində əhəmiyyətli rol oynadı.
Proqram sənədi təkcə məzmununa görə deyil, tərtibinə görə orjinallığı ilə seçilirdi. Sənəd iki hissədən ibarət idi. I hissədə tərbiyəyə kompleks yanaşmanın mahiyyəti, təlim prosesində və dərsədnkənar tərbiyə işinin xüsusiyyətləri geniş izah edilirdi. Bu hissə Zahid Qaralov tərəfindən hazırlanmışdı. II hissə məktəbəqədər tərbiyə, ibtidai siniflər, orta siniflər, yuxarı siniflər, şagird komitəsinin işi, müəllimlər və şagirdlər arasında əsas təbliğat işinin təşkili, pedaqoji şuranın işi, məktəbdənkənar müəssisələrdə tərbiyə işi, valideynlər komitəsinin işi, baza müəssisələri ilə qarşılıqlı əlaqə, kütləvi informasiya vasitələri, həmkarlar ittifaqı komitəsinin işi üzrə planlaşdırmanı əhatə edirdi. Burada tərbiyə işinin məzmunu, işin təşkili formaları, işin icra yeri, işin əsas icraçıları, işin icra metodları, işin yerinə yetirdiyi vəzifə (alınacaq nəticələr) dəqiq göstərilirdi. “Pedaqoji şuranın işi” adlanan bölmədə tərbiyə işinin məzmununa 8 istiqamət daxil idi. Onlardan biri belə adlanırdı: “Məktəbə hamilik edən təşkilatların və uşaqların yaşadıqları ərazi üzrə ictimaiyyətin nümayəndələrinin, məktəbin sanitar-gigyena rejminin və şagirdlərin səhhəti haqqında məlumatlarını müzakirə etmək. Işin təşkili forması: iclas; işin icra yeri; məktəb drektorunun və ya müəllimlərin otağı; işin əsas icraçıları: direktor, təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini, məktəb mikrorayonu ictimaiyyət şurasının sədri; işin icra metodları: müzakirə, söhbət, tapşırıq, pedaqoji tələç, təhlil, istiqamətləndirmə, irad, həvəsləndirmə; işin yerinə yetirdiyi vəzifə, yaxud alınası nəticə: şagirdlərin tərbiyəsinin təkmilləşdirilməsi”.
Göründüyü kimi, proqram çox səmərəli tərtib edildiyindən məktəblərdə geniş yayıldı və əhəmiyyətli nəticələr verdi.
1985-ci ildən başlayaraq şöbədə elmi-pedaqoji kadr hazırlığı daha da genişləndi. Ə.Ağayevin elmi rəhbərliyi ilə M.Əmirov “Hüquqi biliklərin təlimi proseində şagirdlərin müstəqil işinin səmərəli təşkili” (1985), A.Abbasov “VII-X sinif şagirdlərinin hüquq tərbiyəsində məktəb, ailə və ictimaiyyətin əlbir işi” (1987), H.Əhmədov “Azərbaycanda ümumi orta təhsilin hazırlanması və həyata keçirilməsi” (1961-1977), Nübar Muxtarova “Yuxarı sinif şagirdlərində burjua ideologiyasına qarşı barışmazlıq tərbiyəsi işinin forma və metodları”, V.Bəşirov “XIX əsrin II yarısında Azərbaycan pedaqoji fikrinin inkişafına rus mütərəqqi ideyalarının təsiri” (1988), F.Sultanov “Azərbaycan teatr təhsilinin meydana gəlməsi və inkişafı tarixi”, X.Əhmədova “Ümumi didaktik və metodik prinsiplərin qarşılıqlı əlaqəsi və onların təlim prosesi keyfiyyətinin yüksəldilməsinə təsiri” (1989) mövzularında namizədlik dissertasiyaları müdafiə etdilər. Bu işlərin hər biri pedaqogika nazariyyəsi və təcrübəsinin zənginləşdirilməsinə kömək etmiş oldu.
Həmin illərdə Ə.Həşimovun elmi rəhbərliyi ilə tədqiqat aparan dissertantlardan L.V.Radzivilovskaya (“Azərbaycan məktəblərində ibtidai sinif şagirdlərinin beynəlmiləlçilik tərbiyəsi” 1982), N.B.Bitiyeva (“Çeçen-inquş şifahi xalq yaradıcılığında mütərəqqi pedaqoji ideya və ənənələr və ümumtəhsil məktəbləri V-VIII sinif şagirdlərinin əxlaq və əmək tərbiyəsində onlardan istifadə” 1983), F.B.Sadıqov (“Məktəb özfəaliyyət mesiqi dərnəkləri işinin məzmunu və təşkili formaları” 1984), Z.Mehrəliyeva (“C.Məmmədquluzadənin pedaqoji görüşləri və pedaqoji fəaliyyəti” 1984), İ.Həşimov (“xalqın tərbiyəvi ideya, adət və ənənələrinin Azərbaycan pedaqoji fikrinin formalaşmasına təsiri və onlardan müasir məktəb təcrübəsində istifadə (“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının materialları üzrə)” 1987), M.Ə.Nəsrullayev (“Bədən tərbiyəsi və ibtida hərbi hazırlıq dərslərində şagirdlərin hərbivətənpərvərlik tərbiyəsi” 1987), A.N.Kazımov (“Heykaltəraşlıq abidələri vasitəsilə şagirdlərin inqilabi, döyüş və əmək ənənələri ruhunda tərbiyəsi” 1988), İ.Q.Xəlilov (“Folklorda ailə tərbiyəsi məsələləri və uşaqların tərbiyəsində onlardan istifadə” 1988), B.M.Məhərrəmov (“Müasir şəraitdə yuxarı sinif şagirdlərinin ideya-siyasi tərbiyəsinin müvəffəqiyyətini təmin edən pedaqoji şartlar. Azərbaycan ümumtəhsil məktəblərinin materialları əsasında” 1989) dissertasiya işlərini tamamlayıb müdafiə etdilər.
1980-ci illərin ən əlamətdar işlərindən biri Azərbaycan fasiləsiz əthsil konsepsiyasının hazırlanması oldu. Ə.Ağayev “Azərbaycan müəllimi” qəzetində “Fasiləsiz təhsil: problemlər, vəzifələr, yaxud şmrü boyu şyrənməli” adlı və digər bu qəbilli məqalələrlə çıxış etdi. O, Azərbaycanda fasiləsiz təhsilin mahiyyəti, problem və vəzifələrini şərh edərək, pedaqoji ictimaiyyətə aydınlaq gətirdi.
1980-ci illərin sonlarına doğru o zaman ETPEİ-nin direktoru işləyən Z.Qaralovun rəhbərliyi ilə “Azərbaycan SSR-də fasiləsiz təhsil konsepsiyası” hazırlandı və iri həcmli kitab halında xidməti istifadə üçün az nüsxədə nəşr edildi. Əsas prinsip və istiqamətlər isə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində bütöv səhifədə Z.Qaralovun imzası ilə çap edildi. Nəşr edilən kitabda fasiləsiz təhsilin mahiyyəti və metodologiyası Ə.Ağayev tərəfindən hazırlanmışdı. Ə.Ağayev 1990-cı ildə Moskvada SSRİ PEA-nın pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi üzrə Problem Şurasının Elmi sessiyasında “Azərbaycanda fasıləsiz təhsil konsepsiyasının prinsipləri” mövzusunda məruzə ilə bu sahədə Azərbaycanda görülmüş işləri digər respublikalardan və Avropadan Moskvaya toplaşmış alimlərin diqqətinə çatdırdı.
1990-cı illərdə şöbə yeni kadrlarla təmin edilmişdi. Onların hamısı gənclər idi. Z.Seyidova, R.Hüseynov, V.Bəşirov, Ş.Hüseynov, H.Əhmədov aspiranturanı bitirərək, elmi işçi kimi fəaliyyətə başlamışdılar. A.Axundova, Ə.Qədimova, X.Səlimxanova elmi işçi kimi həm də dissertasiya üzərində işləyirdilər.
Praktik müəllim kimi təhsil müəssisələrində çalışan müəllimlərdən bir çoxu şöbədə aparılan tədqiqatlara qoşulmuş, dissertasiya üzərində işləyirdilər. R.Abdulov (Yardımlı), S.Allahverdiyeva (Bakı), A.Qəhrəmanova (Bakı), A.Əliyev (Füzuli), F.Əliyev (Xankəndi), H.İlyasov (Qazax), V.Kərimov (Bakı), İ.Məmmədovs (Naxçıvan), N.Muradova (Bakı), V.Rzayev (Naxçıvan0 və digər gənclər ali və orta məktəblərdə çalışaraq, şöbənin dissertantları kimi tədqiqat aparırdılar. Həmin cəmiyyətdə demokratik mövqe gücləndiyi üçün təhsildə demokratiya, humanistləşdirmə, humanitarlaşdırma məsələlərini araşdırılması tədqiqat mövzularına daxil edilmişdi. Bunlarla yanaşı, pedaqoji istiqamətlərin ən aktualproblemləri üzrə araşdırmalar diqqət çəkən nəticələrlə tamamlanırdı. 90-cı illərdə şöbədə aparılan tədqiqatlar, yazılan dissertasiyalar pedaqogika elminin həm nəzəri, həm də praktik olaraq zənginləşməsinə əhəmiyyətli təsir göstərdi. Ə.Ağayevin “Təlim-tərbiyə işinin demokratikləşdirilməsi və humanistləşdiril¬mə-si”, S.Hüseynlinin “Dəbistan” və “Məktəb” jurnallarında “Xalq maarifi və təlim-tərbiyə məsələləri” (1995), “Dövlət rəmzlərimizi öyrənək” (1998), Z.Seyidovanın “yaradıcılıq – təlim metodlarının əsasıdır”, R.Abbdulovun “Məktəblilərdə sosial fəallığın tərbiyə edilməsi”, R.Məmmədovanın “Məktəb direktorunun ideya-mənəvi hazırlığı”, V.Kərimovun “Gənc valideynlərin pedaqoji maarifinin təşkili”, H.İlyasovun “kiuçik məktəbyaşlı uşaqların ailədə vətəndaşlıq tərbiyəsi”, V.Bəşirovun “Məktəbin ailə ilə əlbir işinin demokratik əsaslar üzrə təşkili”, “Azərbaycan maarifpərvərlərinin yaradıcılığında vətənpərvərlik tərbiyəsi məsələləri” və digər nəşr olunmuş məqalə və metodik tövsiyələrində əhəmiyyətli elmi-nəzəri və praktik yönüm aparıcalaq təşkil edirdi. Bu əsərlərin böyük əksəriyyəti Ə.Ağayevin elmi redaktəsilə nəşr olunmuşdur.
Bu illərin əhəmiyyətli işlərindən biri Ə.Ağayevin “Pedaqogika”dan tədris vəsaitinin hazırlanmasına qoşulması oldu. Y.Talıbov, Ə.Ağayev, İ.İsayev və A.Eminovun müəllifliyi ilə 1993-cü ildə 10 illik fasilədən sonra “Pedaqogika” dərs vəsaiti çap olundu. Bu kitab orjinallığı, milliliyi, anlaşıqlı və oxunaqlılığı ilə bənzərsiz olduğuna görə, tələbələr və müəllimlər tərəfindən böyük maraqla qarşılandı.
“Təhsil haqqında Qanun”un hazırlanmasında şöbənin müdiri Ə.Ağayev fəal iştirak etdi. Qanun 1992-ci ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul edildi. Bu qanunun qəbul edilməsi təhsil sahəsində xeyli yeniliklərin meydana gəlməsinə imkan verdi. Yeni tipli təhsil ocaqları yarandı, özəl ali məktəblər meydana çıxdı. Ali təhsil iki mərhələdə həyata keçirilməyə başlandı.
Ə.Ağayev, eyni zamanda, 1993-1994-cü illərdə Təhsil Nazirliyi nəzdində yaranmış Dövlət Ali ekspert Komissiyasının üzvü olmuş, təhsilə aid sənədlər hazırlayan işçi qrupuna rəhbərlik etmişdir. Şöbənin, ümumiyyətlə, yeni təhsil quruculuğunda hüquqi bazanın hazırlanvasında müəyyən rolu olmuşdur.
1990-cı illərdə elmi- pedaqoji kadr hazırlığı sahəsində də şöbə fəal fəaliyyət göstərmişdir. Xüsusilə doktorluq dissertasiyalarının müdafiəsi sahəsində irəliləyişlər olmuşdur. Şöbənin yetirmələri olan O.Rəcəbov və F.Sadıqov (1992), A.Abbasov (1995), N.Muxtarova (1996), Ə.Ağayev (1996), A.Həsənov (1999) elmlər doktoru elmi dərəcəsi almışlar. Onların hər birinin monoqrafiya və tədris vəsaitləri nəşr olunmuşdur.
1997-1998-ci illərdə Ə.Ağayev Azərbaycan Elmi – Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutu (ARTPEİ) nəzdində fəaliyyətə başlayqan ixtisaslaşmış Müdafiə Şurasının sədri təyin edildi. 1990-cı illərdə şöbənin aspirant və dissertantları işlərini tamamlayıb, müvəfəqiyyətlə elmi dərəcə aldılar. Aspirantlardan Z.Seyidova “Təlim metodlarının didaktik əsasları (Azərbaycan Respublikası ümumtəhsil məktəblərində humanitar fənlər əsasında)” (1992), Ş.Hüseynov “İbtidai siniflərə məktəbdaxili rəhbərlik və nəzarətin təşkili üzrə işin sistemi” (1996) mövzularında dissertasiyalarını uğurla müdafiə etdilər.
Dissertasiyalardan Naxçıvan Dövlət Universitetinin müəllimləri V.Rzayev “Zaqafqaziya xalqlarının pedaqoji əlaqələri (XIX əsr və XX əsrin əvvəlləri)”, İ.Məmmədova “Naxçıvanda pedaqoji təhsilin inkişafı (1917-1977-ci illər)”, Füzuli rayonunda məktəb müəllim işləyən A.Əliyev “Yuxarı Sinif şagirdlərində vətəndaşlıq ləyaqəti tərbiyəsi üzrə işin yolları”, BDU-nun müəllimi S.Allahverdiyeva “Tələbə gənclərin ləyaqət tərbiyəsinə bədii ədəbiyyatın təsiri (Azərbaycan ədəbiyyatı materialları üzrə)”, Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası pedaqogika və psixologiya kafedrasının müəllimi Svetlana Priverdiyeva “Yeniyetmələrdə qənaətçilik tərbiyəsi işinin sistemi”, Bakıdakı 32 nömrəli orta məktəbin şagird təşkilat rəhbəri N.Muradova “Məktəblilərin təşkilatçılıq fəaliyyətinə hazırlanması üzrə işin sistemi”, Bakı Pedaqoji kadrların İxtisasının artırılması və Yenidən hazırlanması institutunun metodisri F.Əliyev “Ümumtəhsil məktəbini idarəetmə üzrə rayon (şəhər XTŞ-nin iş sistemi)” mövzularında namizədlik dissertasiyalarını Ə.Ağayevin elmi rəhbərliyi ilə müdafiə etdilər.
Bu illərdə Ə.Həşimovun elmi rəhbərliyi ilə bakı pedaqoji Texnikumunun müəllimi Q.Səfərəliyeva “Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin fəal həyat mövqeyinin formalaşdırılması tarixindən (1955-1993-cü illər)”, Neft Akademiyasının müəllimi H.Hüseynov Z.Qaralovun elmi rəhbərliyi ilə “Əlillər üçün ixtisaslaşmış fəkültədə təhsilin təşkili problemləri” mövzularında namizədlik dissertasiyalarını müdafiə etdilər.
1990-cı illərdə şöbədə ümumtəhsil məktəblərində qabaqcıl iş təcrübəsinin öyrənilməsi ilə əlaqədar plandankənar araşdırmalar aparılmışdır. Bunun nəticəsi olaraq 1995-ci ildə Ə.Ağayevin Bakıdakı 190 nömrəli orta məktəbin 50 illik iş təcrübəsinin və S.Tağıyevanın oradakı 50 illik direktorluq təcrübəsini əks etdirən “Sona Tağıyeva” kitabı nəşr olunmuşdur. Ə.Ağayev hələ 1980-ci illərdə SSRİ-nin xalq müəllimi Z.Şöyübovun və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı M.Quliyevin iş təcrübəsini öyrənərək elmi təhlilini vermişdi.
1990-cı illərdə şöbədə aparılmış tədqiqatların nəticələri məqaləvə kitab halında nəşr olunaraq pedaqoji ictimaiyyətə çatdırılmışdır.
2000-ci ildə institutun yenidənqurulması ilə əlaqədar olaraq işçilər yanvar ayından sərbəstləşdirildilər. 2001-ci ilin aprel ayının 6-dan əvvəllki pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi adlanan şöbə Təhsilin ümumi problemləri adı ilə fəaliyyətə başladı. Yeni şöbəyə əməkdaşlar qəbul edildi. Ə.Ağayev şöbənin müdiri, S.Hüstynli və Ş.Hüseynov aparıcı elmi işçi, şöbənin sabiq dissertantı pedaqoji elmlər namizədi N.Muradova elmi işçi vəzifələrini tutdular. Iyun ayından isə pedaqoji elmlər namizədi M.İbadova elmi işçi, Ş.Baxışova və K.Mahmudova kiçik elmi işçi, X.Talıbova böyük elmi işçi, X.Məmmədova elmi işçi, E.Abbasov böyek elmi işçi kimi fəaliyyətə başladılar. Şöbədə 1 nəfər elmlər doktoru, 6 nəfər elmlər namizədi tədqiqat aparırdı.
Yeni dövrün tələblərinə uyğun olaraq şöbədə tədqiqat problemlərinə yenidən baxıldı və yeniliyi əks etdirən mövzularda tədqiqatlara başlanıldı. Şöbə təhsilin və pedaqoji fikrin inkişafı tarixi, yeni tipli təhsil müəssisələrində təlim-tərbiyə işinin təşkili, yeni təlim metod və texnologiyalarından istifadə, təlim prosesinin təkmilləşdirilməsi və digər problemlərdə araşdırmalara qoşuldu. 2000-2005-ci illərdə “Ümumtəhsil məktəblərində uşaq özünüidarəsinin şagirdlərin təşkilatçılıq qabiliyyətlərinin inkişafı üzrə təkmilləşdirilməsi” (N.Muradova), “Qayğıya ehniyacı olan uşaqlarla təlim-tərbiyə işinin təşkili yolları və formaları” (X.Məmmədova), “Təlim prosesinin səmərəli təşkili yolları” (M.İbadova), “Azərbaycanda təhsilin demokratikləşdirilməsi və milliləşdirilməsi pedaqoji problem kimi (1918-1920-ci illər. “Azərbaycan” qəzetinin materialları üzrə)”, “Təhsilin idarə olunmasında demokratik prinsiplərin nəzərə alınması” (S.Hüseynli), “Müasir dövrdə ibtidai siniflərdə təlim prosesinin idarəedilməsinin pedaqoji əsasları” (Ş.Hüseynov), “Yeni təlim metod və texnolojiyalarından istifadənin nəzəri və təcrübi məsələləri” kimi aktual mövzularda tədqiqat aparılmışdır. Tədqiqatlar nəticəsində yeni dövrün doğurduğu şərait aşkarlanmış, yeniliklər öyrənilmiş və sistemləşdirilmiş, həmçinin, uyğun pedaqoji əsaslar müəyyənləşdirilmişdir.
2005-ci ilin fevral ayında institutda yeni strukturun tətbiqi ilə əlaqədar yeni yaranan 3 mərkəzdən biri “Elmi və pedaqoji tədqiqatlar” mərkəzi adlandırıldı və sırf ekmi-tədqiqat xarakterli şöbə, bölmə və laboratoriyalar buraya daxil edildi. Şöbənin adı dəyişdirilərək Təhsilin konseptual problemləri adlandırıldı. əməkdaşla yenidən seçildi. Yeni tərkibə Ə.Ağayev (şöbə müdiri), S.Hüseynli (aparıcı elmi işçi), M.İbadova (böyük elmi işçi) seçildi. Iyul ayında keçirilən əlavə müsabiqədə Ş.Qəribov böyük elmi işçi, R.İbadova elmi işçi vəzifəsin tutdular. Sentyabr ayından isə İsmət Məmmədova elmi işçi vəzifəsində çalışır. İ.Əliyeva operator xidmətlərini göztərir.
Hazırda şöbədə təhsilin metodologiyası, təhsildə demokratikləşdirmə, rayon (şəhər) təhsil sisteminin idarəedilməsinin modernləşdirilməsi, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsində yeni təlim texnologiyalarından istifadə, ümumtəhsil məktəblərinin iş təcrübəsinin öyrənilməsinin pedaqoji əsasları, Cənubi Azərbaycanda pedaqoji inkişafı və digər problemlər üzrə tədqiqatlar aparılır.
Şöbənin dissertant və doktorantlarından bir neçəsi tədqiqatlarını tamamlayaraq doktorluq və namizədlik dissertasiyalarını müdafiə etmişlər. Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti, şöbənin yetirməsi İ.Əliyev doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Bütün illərdə şöbənin faəliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri pedaqoji biliklərin təbliği, təaqiqat nəticələrinin pedaqoji ictimaiyyətə çatdırılması olmuşdur. Şöbə əməkdaşları müxtəlif rayon və şəhərlərdə pedaqoji problemlərə, təhsil, təlim, tərbiyə prosesinin aktual məsələlərinə həsr olunmuş elmi-praktik konfranslar, elmi-nəzəri müşavirələr, dəyirmi masa ətrafında müzakirələr vəs. keçirmişlər. Bu cür tədbirlər xüsusilə XX əsrin 70-80-ci illərində geniş vüsət almışdı. 70-ci illərdə keçirilən eilmi-praktik konfranslarda əsas problem təlimin, təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsi, 80-ci illərdə isə bunlarla yanaşı təlim-tərbiyə işinin təkmilləşdirilməsi olmuşdur. Məsələn, Dəvəçi rayonundə XMŞ-si ilə birlikdə “Azərbaycan KP MK-nın oktyabr (1982) pkenumu qərarları ilə əlaqədar olaraq təlim-tərbiyə işinin təkmilləşdirilməsi yolları” mövzusunda, eləcə də, Naxçıvanda “Azərbaycan pedaqoji fikrin inkişaf tarixinin öyrənilməsinin aktual problemləri” (1983), Balakən rayonunda “Dərsdə şagirdlərin ideya-siyasi tərbiyəsinin aktual məsələləri” (1982), Dağlıq Qarabağ Muxtar vilayətində xankandində “Şagirdlərin kommunist tərbiyəsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsində məktəb, ailə və ictimaiyyətin qarşılıqlı əlaqə problemlər” (1985), H.Zərdabi adına Gəncə (o zaman Kirovabad) Pedaqoji İnstitutunda A.O.Çernyayevskinin (1981), Şəkidə M.F.Axundovun həyatı və yaradıcılığında pedaqoji görüşlərin öyrənilməsi mövzularında (1987) elmi-prektik konfranslar keçirilmiş, bu konfranslarda praktik müəllimlər, tədqiqatçılar fəal iştirak etmişlər. Bunlardan əlavə, şöbənin aparıcı şməkdaşları Respublika və Ümumittifaq konfrans və müşavirələrində, elmi-problem şuralarının sessiyalarında müzakirələrlə çıxış etmişlər. Moskvada, Qomeldə, Ulyanovskda, Minskdə, Tbilisidə və digər iri şəhərlərdə keçirilən bu cür elmi məclislərdə Ə.Ağayev, Ə.Həşimov, R.Hüseynov, H.Əhmədov iştirak etmiş və məruzələr etmişlər.
2005-ci ildən sonra şöbədə kadr dəyişikliyi olmuşdur. Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, aparıcı elmi işçi İ.H.Cəbrayılov, böyük elmi işçi Ş.H.Qəribov, elmi işçilər İ.M.Məmmədova, P.M.Həsənova və operator G.V.Xəlilova yeni tərkibə daxil olmuşlar.
Bu illərdə Əjdər Ağayev vətəndaş təhsili, digər ölkələrdə təhsil təcrübəsinin öyrənilməsi problemlərini araşdırmışdır. Şöbə müdirinin müavini İntiqam Cəbrayılov Azərbaycan tarixi tədrisinin metodikasını işləmiş və ali məktəblər üçün Azərbaycan tarixi dərs vəasiti hazırlamışdır. Sevil Hüseynli “Azərbaycan” qəzetində (1918-1920-ci illər) demokratik təhsil problemlərinin qoyuluşunu öyrənmiş, müstəqillik dövründə ölkədə milli tərbiyə sahəsində görülmüş işləri ümumiləşdirmişdir. Mahirə İbadova müasir təlim metodlarını nəzəri və təcrübi baxımdan təhlilə cəlb etmişdir.
Bu illərdə görülən əsas işlərdən biri Azərbaycan pedaqoji fikrinin nümayəndələrinin həyatı və ideyalarını əhatə edən və əsərlərindən nümunələr verilən 3 cildlik əsərin hazırlanmasıdır. S.Hüseynli, M.İbadova, Ş.Qəribov materialları toplamış və tərtib etmiş, Ə.Ağayevin ümumi redaktəsi ilə çapa təqdim edilmişdir.
Hazırda şöbədə “Şəxsiyyətyönümlü təhsil vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması vasitəsi kimi” (İ.Cəbrayılov), “Təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsində yeni pedaqoji texnologiyalardan istifadənin forma və yolları” (S.Hüseynli), “Təlimin optimallaşdırılması şagirdlərin inkişafının mühüm amili kimi” (M.İbadova), “Məktəb kitabxanalarının fəaliyyətinin müasirləşdirilməsi” (Ş.Qəribov), “Şagirdlərin tədqiqatçılıq fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi yolları (riyaziyyat fənninin tədrisi prosesində)” (İ.Məmmədova), “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında mənəvi tərbiyə məsələləri (P.Həsənova) mövzularında elmi-tədqiqat işləri aparılır.
Şöbə əməkdaşlarının əsərləri elmi-jurnallarda və ayrıca kitab şəklində çap olunmuşdur. “Təhsilin konseptual problemləri” kollektivin birgə əməyinin məhsuludur. Bu kitabda Ə.Ağayevin “Heydər Əliyev və təhsil”, S.Hüseynlinin “ADR-də təhsilin demokratikləşdirilməsi və milliləşdirilməsi sahəsində tədbirləri”, M.İbadovanın “Təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinin didaktik əsasları”, Ş.Qəribovun “Rayon (şəhər) təhsil sisteminin modernləşdirilməsi” və İ.Məmmədovanın “Ümumtəhsil məktəblərinin iş təcrübəsinin öyrənilməsi məsələsinə dair” mövzusunda yazdıqları tədqiqat işinin nəticələri yer tutmuşdur.
Şöbə əməkdaşları BDU-da, ADPU-da, LDU-da, BSU-da, Qafqaz Universitetində, Xəzər Universitetində keçirilən respublika və beynəlxalq konfranslarda iştirak etmi, məruzələrlə çıxış etmişlər.
Şöbə əməkdaşları Təhsil Nazirliyinin, institutun rəhbərliyinin göstərişi ilə bir sıra işləri yerinə yetirmişlər. Prof. Ə.Ə.Ağayev Təhsil Nazirliyinin Vahid Elmi-Metodik Şurası Pedaqogika və Psixologiya bölməsinin sədri, İ.H.Cəbrayılov elmi katib kimi fəaliyyət göstəririlər. Prof. Ə.Ə.Ağayev eyni zamanda ARTPİ-dəki dissertasiya şurasının üzvü, İ.H.Cəbrayılov isə şuranın nəzdindəki elmi seminarın katibi vəzifələrini yerinə yetirmişlər.
Şöbə əməkdaşları (prof. Ə.Ə.Ağayev, İ.H.Cəbrayılov) Təhsil Nazirliyinin məktub müraciətinə cavab olaraq ABŞ-ın Hüston şəhərindəki ibtidai, orta və ali təhsil müəssisələrinin proqramlarına daxil edilməsi məqsədilə Azərbaycana aid mövzuların müəyyənləşdirilməsində (fevral 2008), bundan əlavə “ilin ən yaxşı müəllimi” və “ilin ən yaxşı məktəbi” müsabiqəsində ekspert kimi iştirak etmişlər. Prof. Ə.Ə.Ağayev müsabiqənin yekun mərhələsində (Təhsil Nazirliyində) təşkilat komitəsinin üzvü, İ.H.Cəbrayılov isə ikinci mərhələsində (aprel 2008-ci ildə Ankara məktəb-liseyində) tarix fənni üzrə ekspert kimi fəaliyyət göstərmişdir.
Şöbənin doktorantlarından Rüfət Hüseynzadə, Vidadi Bəşirov, dissertantlarından Məlahət Mürşüdlü, Sevil Bağırova, Elnarə Məmmədova, Sədaqət Mehdiyeva, Mətanət Məmmədova və digərləri müdafiə etmişlər. Doktorant Vidadi Bəşirov, dissertantlar Pərişan Həsənova, Sevinc Səfərova və Səadət Abbasova və Firəngiz Kərimova müdafiəyə buraxılmışlar.
Şöbə müdiri Ə.Ə.Ağayev 2010-cu ildə Bolqarıstanda keçirilən beynəlxalq elmi konfransda iştirak etmişdir.
14 may 2008-ci il tarixdə şöbə əməkdaşları Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illyinə həsr olunmuş konfransda məruzə etmişlər (İ.Cəbrayılovun məruzəsi: “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və fəaliyyəti”, Sevil Hüseynlinin məruzəsi: “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mədəniyyət sahəsində tədbirləri”). Şöbə əməkdaşları 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi; Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun; Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin və Qafqaz Universitetinin birlikdə təşkil etdikləri “Təhsildə keyfiyyəti idarəetmə və akkreditasiya” mövzusunda elmi-praktik konfransında; 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi; Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun və Naxçıvan Dövlət Universitetinin birgə keçirdikləri “Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində” adlı respublika elmi konfransında iştirak etmiş və çıxış etmişlər.
Şöbə əməkdaşları prof. Ə.Ağayev və İ.Cəbrayılov AzTV-1-də, Azərbaycan dövlət radiosunda elmi-tarixi, pedaqoji məsələlərlə bağlı çıxışlar etmişlər. İ.Cəbrayılov 25 sentyabr 2007-ci il tarixdə ARTPİ-də tarixin tədrisi metodikası (13.00.02) ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və pedaqoji elmlər doktoru alimlik dərəcəsini almışdır.
Son beş ildə şöbə əməkdaşlarının aktual problemlərə həsr olunmuş əsərləri çap olunmuşdur. Şöbə müdiri, prof. Ə.Ə.Ağayev “Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikrində şəxsiyyətin formalaşması problemi” (2005), “Təlim prosesi: ənənə və müasirlik” (2006) 2 monoqrafiya; “Pedaqoji düşüncələr”, “Təməldən əmələ” (2009) adlı 2 kitab; “Ümumtəhsil məktəbində xalq oyun ənənələrindən istifadə” (şərikli) (2005) 1 kitabça; “İnsan və cəmiyyət” kursu üzrə (şərikli) (2005), Программа по курсу «Человек и общество» (2005) 2 proqram; “İnsan və cəmiyyət” VIII sinif (şərikli) (2005), “İnsan və cəmiyyət” IX sinif (şərikli) (2006), “Pedaqogika” (şərikli) (2006), “İnsan və cəmiyyət” X sinif (şərikli) (2007), “İnsan və cəmiyyət” XI sinif (şərikli) (2007), “Pedaqogika” (şərikli) (2007) 6 dərslik və dərs vəsaiti; “Yeni təlim metod və texnologiyalarından istifadənini nəzəri və təcrübi məsələləri”. 2 məqalə (2006), “Ali məktəbdə tədris: ənənə və müasirlik” (2007), “Təhsilin informasiyalaş¬dırıl¬masında müəllimlərin İKT hazırlığının artırılması məsələləri” (şərikli) (2007), “Qloballaşma şəraitində Türk respublikalarının münasibətlərinin inkişafında təhsilin rolu” (2007) 4 topluda məqalə; “Təlim prosesi: reallıqlar, perspektivlər” (2005), “Müasir təlim prosesi: nəzəriyyə və təcrübə məsələləri” (2005), “Heydər Əliyev irsində vətəndaş tərbiyəsi məsələləri” (2005), “Təhsilimizin sürətli inkişafı” (2006) və digər jurnal məqalələrini çap etdirmişdir. Beləcə şöbənin digər əməkdaşlarının da işıq üzü görən məqalələri və kitabları müasirlik baxımından əhəmiyyətli nəşrlər olmuşdur.
Göründüyü kimi, təhsilin konseptual problemləri şöbəsi möhkəm bazaya əsaslanaraq ölkədə təhsilin və pedaqoji elmin inkişafında, elmi-pedaqoji kadr hazırlığında əhəmiyyətli rol oynamışdır.

pedaqogika fənni üzrə proqram

AZ Ə RBAYCAN RESPUBL İ KASI T Ə HS İ L NAZ İ RL İ Y İ AZ Ə RBAYCAN MÜ Ə LL İ ML Ə R İ NST İ TUTU RÜF Ə T HÜS Е YNZ А D Ə P E D A Q O G İ K A f ə nni üzr ə P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi üzr ə ali pedaqoji m ə kt ə bl ə rin bakalavr pill ə si üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş dur) Bak ı 2010

Post on 28-Jan-2017

Documents

• 0 AZRBAYCAN RESPUBLKASI THSL NAZRLY AZRBAYCAN MLLMLR NSTTUTU RFT HSYNZD P E D A Q O G K A fnni zr P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi zr ali pedaqoji mktblrin bakalavr pillsi n nzrd tutulmudur) Bak 2010
• 1 AZRBAYCAN RESPUBLKASI THSL NAZRLY AZRBAYCAN MLLMLR NSTTUTU RFT LTF OLU HSEYNZAD PEDAQOGKA fnni zr P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi zr ali pedaqoji mktblrin bakalavr pillsi n nzrd tutulmudur) Proqram Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi trfindn tsdiq olunmudur (Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirinin 26.11.2010-cu il tarixli, 1541 -li mri ) BAKI-2010
• 2 Proqramn mllifi: RFT LTF OLU HSEYNZAD Pedaqogika zr elmlr doktoru, professor, mkdar Mllim AM-nin Pedaqogika kafedrasnn mdiri Elmi redaktor: Rstmov F.A. – pedaqogika zr elmlr doktoru, professor Ryilr: Aahseyn Hsnov Pedaqogika zr elmlr doktoru, professor Akif Abbasov – Pedaqogika zr elmlr doktoru, professor Mircfr Hsnov Pedaqogika zr flsf doktoru, professor Mmmdli Aayev- Pedaqogika zr flsf doktoru, dosent
• 3 ZAHAT VRQ Mstqil Azrbaycann thsil sistemind qlobal islahatlarn aparlmas hl tn srin sonlarna tsadf etmidir. Bu strateji hmiyytli, mhm proses 1999-cu ild Ulu ndrimiz Heydr liyevin Thsil sahsind slahatlar Proqramn imzalamas il balamdr. sasn hmin gndn qoyulan v bu gn rspublikmzn hytnd yksli, inkiafa doru ardcl gdn kkl dyiikliklr, thsil sistemind aparlan geni islahatlar, xsusil li thsil sisteminin son vaxtlar hm mzmun v hm d formaca yenilmsi tbii olaraq fnn prqrmlarnn, drslik v drs vsaitlrinin d yenilmsini, tkmillmsini, fnlrin tdrisind yeni texnologiyalardan, fal tlim metodlarndan istifad edilmsini tlb edir. Bu sahd pedaqogika elmi, pedaqogika fnni hmi aparc mvqed olmu v tdris olunan pedaqoji fnlrin tkmillmsin ardcl diqqt gstrilmidir. Bu gn Pedaqogika fnninin znn d yeni tlblr sasnda, xsusil tdrisin Bolonya prosesi, kredit sisteminin tlblri sasnda yenidn ilnmsi, tkmilldirilmsi zrurtini meydana gtirmidir. Fnnin proqramnn yeni tlblr sasnda ilnmsi hminin tlblrin bu fnn zr Srbst ilrin mvzularnn myynldirilmsin, iin yazlma qaydalar haqqnda metodik gstrilr, habel mllrin yeni, interaktiv metodlarla tkilin v keirilm metodikasna ehtiyac yaratmdr.
• 4 Bu baxmdan Pedaqogika fnn proqramnn yeni tlblr sasnda ilnmsi bu ehtiyaclarn dnilmsi tlbindn irli glmidir. Mxtlif Ali Pedaqoji Mktblrimizin tdris planlarnda mxtlif ixtisaslar zr Pedaqogika fnnin mxtlif saatlar ayrldndan proqramda tdris olunacaq mvzularn konkret saatlar gstrilmmidir. Tdris plannda ixtisaslar zr fnn ayrlm mumi saata mqabil olaraq konkret bir mvzuya v ya byk bir mvzunu ehtiyac olarsa bir v ya iki yer blrk ona myyn saatlar ayrmaq, mhazir v seminar saatlarn myynldirmk olar ki, bu id mvafiq kafedralara srbstlik verilir. Proqram Azrbaycan Mllimlr nstitutunun Elmi- Metodik urasnn 12.10.2010-cu il tarixli iclasnda (prot. 10) v Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi Elmi-Metodik urasnn Pedaqogika v psixologiya blmsinin 23.11.2010-cu il tarixli iclasnda (prot.13) mzakir edilrk bynilmidir.
• 5 BRNC BLM 1. Pedaqogikann obyekti, predmeti, mqsd v vziflri. sas pedaqoji anlaylar. Mxtlif dvrlrd trbiy v thsilin, pedaqoji elmin inkiafna bir nzr. 2. Pedaqogikann tdqiqat metodlar, mnblri v baqa elmlrl laqsi. Pedaqoji elmlr sistemi. 3. xsiyytin inkiaf v trbiysi haqqnda mxtlif konsepsiyalar. 4. Cmiyytimizd mllimlik pesi, mllimin pedaqoji mrifti v mllimlik pesin veriln pedaqoji tlblr. 5. Pedaqoji faliyytin sciyyvi xsusiyytlri v mllimin pedaqoji qabiliyytlri 6. Azrbaycan respublikasnda thsil sisteminin quruluu v tkili prinsiplri 7. Didaktika. Tlim prosesi. Mnimsm prosesinin quruluu. 8. Thsilin mzmunu. Azrbaycan respublikasnda mumi thsilin konsepsiyas (Milli kurikulum). Dvlt thsil standartlar. Tdris plan, tdris proqramlar, drslik v drs vsaitlri. 9. Tlimin qanunlar v qanunauyunluqlar, tlimin prinsiplri v tsnifat. 10. Tlimin tkili formalarnn inkiaf tarixi v masir dvrd tlimin tkili formalar. 11. Drs tlimin sas tkil formasdr. Drsin tiplri, mrhllri v drs veriln tlblr
• 6 12. Tlimin tkilinin digr formalar (ev taprqlar, ekskursiyalar v s.). 13. Tlim metodlarnn tsnifat. Yeni tlim texnologiyalar. Fal v interaktiv tlim metodlar 14. agird nailiyytlrinin monitorinqi v qiymtlndirilmsi. agirdlrin tlim mvffqiyytin nzart, onun yoxlanmas v qiymtlndirilmsi yollar. 15. Mktbd metodik iin tkili formalar. Mktb sndlri. Mktbin maddi texniki bazas KNC BLM 1. Trbiynin yaranmas v onun mxtlif tarixi dvrlrd inkiafnn sciyyvi xsusiyytlri. 2. Masir dvrd trbiynin sciyyvi xsusiyytlri, mahiyyti, mqsdi v sas vziflri. Trbiynin qanunlar v qanunauyunluqlar 3. Trbiy prinsiplrinin tsnifat v tyinat 4. Masir dvrd trbiy iinin mzmunu. qli trbiy 5. xlaq v mnvi trbiynin vziflri v mzmunu 6. mk trbiysinin vziflri v mzmunu 7. Estetik trbiynin vziflri v mzmunu 8. Fiziki trbiynin vziflri v mzmunu 9. qtisadi, ekoloji trbiy v hquq trbiysi 10. Trbiy prosesinin tkili formalar 11. Trbiynin metodlar v onlarn tsnifat 12. Sinifdnxaric v mktbdnknar trbiy iinin sistemi. Mktbd trbiy iinin planladrlmas
• 7 13. Aild trbiy ii. Trbiy iinin tkilind mktbin valideynlrl birg ii. Valideyn komitsinin iinin mzmunu. Mktb, ail v ictimaiyytin lbir ii. 14. Mktb uaq v gnclr tkilatnn iinin mzmunu 15. Mktbd trbiy ilri zr tkilatnn v sinif rhbrinin iinin mzmunu
• 8 I BLM I MVZU: PEDAQOGKANIN OBYEKT, PREDMET, MQSD V VZFLRI. SAS PEDAQOJ ANLAYILAR. MXTLF DVRLRD TRBY V THSLN, PEDAQOJ ELMN NKAFINA BR NZR. Pedaqogika iki yunan szndn ml glmidir. Paydas uaq Gogos maiyt edn, trbiy edn mnalarn verir. Bu sz qdim Yunanstanda meydana glmidir. Qdim Yunanstanda hakim tbqnin uaqlar il mul olan, onlar thsil ocaqlarna aparb gtirn xslr Peydaqoqoslar deyilirdi ki, Pedaqogika, Pedaqoq szlri d buradan meydana glmidir. Pdqginn bir lm kimi tl v inif. Pedaqogikann obyekti v prdmti hqqnd mtlif fiirlr. nsann tlim v trbiy prosesi pedaqogikann obyekti, bu prosesl bal nticy ynln mxtlif pedaqoji mliyyatlar, mumilikd thsil pdqginn prdmti imi. Masir dvrd pedaqogika elminin qarsnda duran sas mqsd v vziflr. Pedaqoji qanun v qanunauyunluqlar. Pdqgika br cmiyyti mvcud lduu zmndn indiy imi yr-yr trii dvrlrd trbiynin, mtbin v pdqji nzriyylrin yrnms v inifndn bhs dn bir lm imi. Trii-pdqji prssin inif tndnsiylrn dvrlr triin v frmsiylr triin blml yrnmyin hmiyyti. Trbiynin mnyi il
• 9 bl nspsiylr (tml-bilji, psilji). nsnn mnyi v trbiynin yrnms il bl mxtlif fikirlr. Pedaqogika elminin vziflrin mxtlif istiqamtli pedaqoji tdqiqatlarn, metodiki ilrin aparlmas, tdris, tlim v trbiy, pedaqogika, thsil v maarif msllri zr elmi tdqiqat mssislrinin faliyytinin elmi nzri v praktik vziflrini hyata keirmk, mktbqdr yal uaqlarn, mktblilrin, tlblrin, yallarn thsil v trbiysin dair elmi-nzri, metodiki v praktki mslht v tvsiylrin verilmsi daxildir. Pedaqogika elminin daimi vziflrinin trkibin btn sahlrd tlim v trbiy msllrinin ardcl olaraq yrnilmsi, mumildirilmsi v tkmilldirilmsi daxildir. Pdqgik lminin dimi v mhm vziflrin, hm d thsilin yn v uzq glcy gr prqnzldrlms dildir. Pdqji sistm iki ss prmtrl: funksiyldrm v inkif tdirm il rktriz lunur. Pdqgik lminin mhm vziflrindn biri d tdqiqtlrn nticlrinin prktikd ttbiqi, hyt kirilmsi vzifsidir. Pdqgik lminin vzifsi nzri innvsiy prsslrinin nzri-mtdlji sslrnn ilnib hzrlnms, nzriyy v tcrbnin lqsinin rsinll, bu fliyytin qrlql lqlrini yrnmkdn ibrtdir. Pdqgik lminin bir sr dimi vziflri vr ki, bunlr d dklrdn ibrtdir: lmi qnunuyunluqlr yrnmk, yni v mkmml tlim mtdlrn, mdllrini ilyib hzrlmaq, pdqji tcrbni thlil tmk v nlrn hyt kirilmsi n lmi ilmlr hazrlamaq, glcyin thsil strukturunu prqnzldrmaq.
• 10 ss pdqji nlylr. Tlim – mllimin rhbrliyi altnda bilik, bacarq v vrdilr qazanmaa ynldilmi pedaqoji prosesdir. rbc elm kkndn ml gln tlim – yrnm, elmi nzriyy mnalarnda ildilir. Tlim iki trfli pdaqji prssdir: yrdnl yrnnlr arasnda qarlql faliyytdir. yrdn s tlim zaman istiqamtd faliyyt gstrir: 1. Bilik, bacarq v vrdilrin mnimsnilmsini tkil dir; 2. Hmin bilik v bacarqlar vasitsil yrnn slrd urun, psiikann inkiafna diqqt ytirir; 3. Zruri lan mnvi, psixoloji kyfiyytlrin alanmas qaysna qalr. Tlim hm thsillndirici, hm trbiyedici, hm d inkiafetdirici vziflri kompleks hyata keirir. Diferensial tlim- thsilalann xsiyytin ynlmi tli-mdir. Diferensial tlim tlimi frdildirmy imkan verir. Tlimd diferensiasiya bir ne istiqamtd aparla bilr: 1. Thsilalanlarn qabiliyytlrin gr (mumi qabi-liyytlr xsusi qabiliyytlr v s. ). 2. Thsilalanlarn maraqlarna gr. 3. Thsilalanlarn ixtisasna gr. Diferensial tlim mxtlif sviyyli tlim thsil-trbiy prosesinin el tkilini nzrd tutur ki, hr bir thsilalann tdris materialn z qabiliyytin v z imkanlarna uyun kild mnimsmk imkan ld etsin
• 11 Bu halda baza biliklri mxtlif sviyylrd mnim-snilmi olur. Thsilalann tlim-idrak faliyyti qiymt-lndirilrkn, onun syi v yaradcl nzr alnr. Trbiy Trbiy rb szdr. Bu szn kknd Rbb klmsi vardr. Mnas Doru yol gstrmk, slah etmk, Yetidirmk, rsy atdrmaq demkdir. Rbb Allahn 99 adndan biridir. Quranda Allah adndan snra n ilnn (935 df) Rbb klmsidir ki, bu da Trbiy dn, Nmt vrn, nsanlar mnvi yksli aparan dmkdir. Mrbbi sz d Rbb klmsindn mydana glmidir. Trbiy yallarn ld etdiyi bilik, bacarq v tcrbnin yetin gnc nsl yrdilmsidir. Trbiy davrann istniln kl salnmas n mqsdynl, planl, ardcl v fasilsiz aparlan pedaqoji idir. Trbiynin mqsdi: Hrtrfli inkiaf etmi xsiyyt formaladrmaqdr. Mqsdin aydn, drk edilmsi pedaqoji nzriyynin yaranmasnda hlledici rol oynayr. Trbiy prosesind insanda xlaqi, mnvi keyfiyytlr yaranr, insanda myyn xarakter, sciyy formalar. xlaq sz d rbc Xlq klmsindn ml glmidir ki, bu da Xarakter, Sciyy mnalarn verir. Mxluq sz d buradan meydana glmidir. Azrbaycan xalqnn milli xsusiyytlri, znmxsus sciyysi, adt v nnlri vardr. Msln, qonaqprvrlik, byy hrmt, qadna hrmt, asaqqal sznn, abirk sznn eidilmsi xalqn sciyyvi, xarakterik xsusiyyti ol-maqla, hm d xlaqi keyfiyyt hesab olunur. Mnviyyat- is Mna szndn ml glmi insann mnasn, dyrini bildirir. rf, lyaqt, dzlk v
• 12 doruuluq, sadlik v tvazkarlq, mrdlik v igidlik, dostluq v yoldalq, vtnprvrlik, hrmt v qaykelik v. s mnvi znginliklr aiddir. Thsil – Thsil d rb szdr. Hasil szndn ml glmidir. Yni Ntic, Yekun demkdir. Thsil – elm v mlumat ld etm, mntzm surtd oxuyub yrnmk saysind ld edilmi bilik, bacarq v tcrbnin mcmusu mnalarnda ildilir. Tlim v trbiynin nticsind thsil meydana glir. Thsilin mqsdi: hrtrfli inkiaf etmi xsiyytin, layiqli vtndan formaladrlmas; znn maraqlarna v cmiyytin tlbin uyun olaraq yaradc potensialndan istifad etmk bacarnn inkiaf etdirilmsi; mtrqqi adt v nnlrin davam etdirilmsi; elmin, texnikann, mdniyytin inkiaf etdirilmsi, tarixi varisliyin tmin edilmsi; dnyann elmi surtd anlalmas; etniklraras mdniyytlrin inkiaf etdirilmsi; thsilin btn istiqamtlrinin yenildirilmsi; insann btn hyat boyu fasilsiz thsili; thsilin myssrliyi; distant tlimin inkiaf etdirilmsi; informasiya texnologiyalarndan geni surtd istifad olunmas; thsilalanlarn akademik mobilliyi; vtnda trbiysi; pedaqoji kadrlarn elmi tdqiqatlqda fal itirak; yksk ixtisasl mtxssis kadrlarnn hazrlnn tmin edilmsi; pe mobilliyi v s. Thsil myyn tdris mssislrind v ya mstqil yolla hyata kiriln sistemli, planl tlim v trbiy nticsind insann bilik, bacarq v vrdilr, myyn xlaqi tcrby, mnvi keyfiyytlr yiylnmsidir. Thsilin formalar: yani, qiyabi, frdi, xsusi, distant v s.
• 13 Thsilin nvlri: Mktbqdr thsil. btidi thsil. rt thsil. li thsil. Bakalavr thsili. Magistr thsili. Doktor thsili v s. Thsilin sahlri: Pedaqoji thsil, tibbi thsil, texniki thsil, humanitar thsil, mhndis thsli, hrbi thsil, iqtisadi thsil, dini thsil v s. nkiaf – Pdaqgikada siyytin inkiaf dedikd nun daha ox psixi, mnvi inkiaf baa dlr. Yni, iradi keyfiyytlr, yadda, hafiz, tsvvr, txyyl, tfkkr, diqqt, msuliyyt v s. psilji keyfiyytlr tlim v trbiy prosesind inkiaf edir. sin malik lduu psilji susiyytlr pdaqji prssd istr-istmz, byktiv kild myyn drcd inkiaf dir. Pdaqji prssin bu imkann biln v nu z iind nzr alan mllimlr v digr trbiyilr hmin inkiafn sviyysini yli yksld bilirlr. Bu mnada inkiaf pdaqji prssin hm zmini lur, hm d nticsin vrilir. Pedaqoji proses – tlim – trbiy prosesind yrdnlrin mxtlif pedaqoji sul v vasitlrdn istifad etmkl yrnnlrin tlim v trbiysinin pedaqoji saslar zrind tkilidir. Tamlq, mumilik, vahidlik, dinamiklik pedaqoji prosesin sciyyvi xsusiyytlri kimi. Pedaqoji prosesin mrhllri: hazrlq, sas, yekun mrhllri, onlar arasnda laq. Mllimlrl girdlrin qrlql tsiri pdqji prss imi. Pdqji prssin tribind mqsd mpnnti, mzmun mpnnti, fliyyt mpnnti, ntic mpnnti. Pdqji prss m prssi imi. nif tmd ln siyyt, gird lltivi nun byti v
• 14 subyti imi. Pdqji prsslr vrintl, dyin v trrlunmz prsslr imi. Pdqji prss diln bir-bir il bl ln prsslrin mcmusu imi Pedaqogikannn meydana glmsi. Eramzdan bir ne sr vvl rqd, ind, Trkstanda, Azrbaycanda insanlara savad tliminin verilmsi, daha sonralar mxtlif kli yazlarn, lifbalarn meydana glmsi, da kitablrin, gil zrind yaz lvhlrinin, mit yalar zrind yazlarn taplmas v s. Qobustan qayalarnda, Gmiqayada, Azx maarasnda v digr qdim tarixi abidlr zrirnd yazlarn, iarlrin, rsmlrin insanlarn savad tlimind, peynmnd rolu v onlarn pedaqoji hmiyyti. Qdim Yunnstnd trbiy v mtb. B. III-II mi-nillid Yunnstnd, ritd v gy dnizinin bzi dlrnd mdniyytin yrnms. Yz nnlrinin yrnms. zd vtndlrn dvlt hsbn thsil lms. Mllim-gird mnsibtlri. Thsillili insnn n zruri yfiyyti imi. Sprt trbiy sistmi. Sprtd trbiynin mqsdi. Hrbi icm zvlri hzrl. Trbiynin mrhllri: 1) 7 y-dn 14 yd; 2) 14 ydn 20 yd; 3) 20 ydn 30 yd. Sprtllrn 7 y qdr ild trbiysi. Mtbd (qllm) quldr vldlrnn fizii, lqi v siysi trbiysi 14 yl lnlrn myn vtndlq hququn mli icm zvlyn qbul dilmsi. Trbiy prssind fizii cznn ttbiqi. 18-20 yllrn fbiylrd bililrini v fizii hzrln tmilldirmsi. 20-30 yllrn dy imi dvlt idmt tmsi. Sprtd qzlrn
• 15 hrbi-fizii trbiysi. Sprtd trbiy nnlri: srt fizii v hrbi trbiy; thsil ifyt qdr diqqt ytirilmmsi. fin trbiy sistmi. Afina uaqlarn trbiy v tliml hat olunmas. 7 yadan -13-14 yalara qdr uaqlarn qrammatika, kifara-musiqi mktblrind xsusi xslr trfindn tliml hat olunmas. Thsilin burada pullu olmas. Afina thsil ocaqlarnda (thsil ocaqlarna kola deyilirdi. kola qdim yunan dilind asud vaxt keiriln yer demkdir. Skul, Okul szlri d buradan ml glmidir) Didaktoslarn (Mllim didaktos deyilirdi. Didadktika (yrdirm) sz d buradan meydana glmidir) tlim ii il mul olmas. find inili, sntrlq v ticrtin inifnn lmin inifn tsiri. hngdr inif tmi siyyt idl. Fizii, lqi, qli chtdn inif tmi gzl zvq mli insn trbiysi. find uqlrn ild trbiysi. find mtb tiplri: qrmmti, ifr (musiqi), plstr mtblri. Bu mtblrd thsilin mzmunu. dmiy, liy v insrq gimnsilri. fblrin hrbi v siysi trbiysi. Qdn thsili v trbiysi. fblrin fin v Sprt trbiy sistmlri rsnd frqi. Sprtd trbiy dh hrbi-fizii rtr dd hld, find qli v stti trbiyy stnl vrilmsi. Qdim Yunnstnd pdqji nzriyylrin t-l v inif. hngdrlq v hrtrflili prinsiplrin sslnn trbiy nzriyysinin frmlms. Dmrit (b. 460-370) trbiy hqqnd. Uqlrn trbiysind vlidynin rlu. nsnlrd y dnm, y dnmq, y i grm qbiliyytlrinin inif etdirilmsi.
• 16 Dmritin idylrnn sfistlrin blrnn t-ln tsiri. Sfistlr il pr didaktos- mllimlrdir. Sfistlr thsilin mzmunu hqqnd. Srt (b. 469-399) thsil-trbiy hqqnd. Sokratn bdn v ruh haqqnda fikirlri. Bdnin ruha, ruhun da bdn tsiri.Sokratn ruhun znginldirilmsind biliyin rolu haqqnda fikirlri. Tlimd Srt mtdu (Sual-cavab metodu). Srtn mllimli fliyyti. Srtn dvmlr. Pltn (b. 427-347) thsil-trbiy hqqnd. Platonun Dvltin gc insanlarn trbiysinddir fikrinin rhi. Platon ilk dvlt trbiy mssissinin yaradcs kimi. Pltnun dmiyd fliyyti. nsn, tbit v cmiyytdi hr-mniy Pltnun idl imi. Pltnun trbiyni insn hytnn n mhm rti imi dyrlndirmsi. Pltn idl v hrtrfli trbiy prqrm hqqnd. Tlim zmn qbiliyyt zd-lnn tmin dilmsi. siyytin frmlmsnd mllim v trbiyinin rlu hqd. Pltnun vrpd pdqji firin inifn tsiri. risttl (b. 384-322) ideyalarnn pdqji elmin inifn tsiri. Aristotel tarixd lk mllim nvan qazanm xs kimi. (klinci mllim IX srd yaam filosof, riyaziyyat, musiqinas soydamz bu Nsr Farabidir). risttlin mllimli fliyyti. Aristotelin 21 yaa qdr 7-7 ya blgs haqqnda. 0-7 ya bitki dvr, 7-14 ya heyvani dvr, 14-21 ya insani dvr. Ya blglrinin rhi. Nizami Gncvinin Aristotelin ya blgsn bynmsi v olu Mhmmd nsihtamiz mktublar. Aristotel fizii, lqi v qli trbiy hqqnd.
• 17 risttlin Siyst risalsind thsil v trbiy ms- llri. Aristotelin davamlar. Trbiy iinin qdimliyi. lk insanlarn meydana glmsi il trbiynin meydana glmsi. Trbiy msllrind xalq pedaqoji fikri, ilkin pedaqoji fikirlrin meydana glmsi. Pedaqogikann sonrak inkliafna xalq peadqogikasnn tsiri. Pedaqogikann XVII sr qdr flsfnin trkibind filosoflarn yrnmsi. XVII srd pedaqogikann filosof Bekon v ex pedaqoqu Yan Amos Komenski trfindn mstqil bir elm kimi yrnilmsi. II MVZU: PEDAQOGKANIN TDQQAT METODLARI, PEDAQOGKANIN MNBLR V BAQA ELMLRL LAQS. PEDAQOJ ELMLR SSTEM. Pdqginn tdqiqt mtdlr. Tdqiqt mtdlr pdqji grliyi dr tm yllr v qydlr imi. Pdqginn tdqiqt mtdlrnn mpls sistmi (elmi dbiyyatn yrnilmsi v thlil metodu, mhid, mshib, soru, pdqji sprimnt, anketldirm, mtb sndlrinin yrnilmsi, girdlrin yrdclq mhsullrnn yrnilmsi, qbqcl tcrbnin yrnilmsi, ssilji tdqiqt mtdlr, mdlldirm, pdqji tst, reytinq, sosiometriya indutiv v ddutiv mtdlr v s.) v nlrn sciyysi. Pedaqogikann mnblri: Azrbaycan dvltinin v hkumtinin thsil v trbiyy dair qrarlar, frmanlar v srncamlar. Ulu ndrimiz Heydr liyevin thsil haqqnda, mllimlik pesi haqqnda fikirlri. Thsil
• 18 haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu. Klassik v masir pedaqoqlarn fikirlri, onlarn srlri. Qurani Krim, Masir pedaqoqlarn pedaqoji yaradcl, tdqiqat srlri. Azrbaycan ifahi xalq yaradcl nmunlri. Pedaqoji (mktb) sndlr. Qabaqcl tlim – trbiy mssislrinin tcrbsi. Qabaqcl mllimlrin i tcrbsi. Pedaqogikann psixologiya, sosiologiya, tarix, dbiyyat, flsf, erqonomika, anatomiya, fiziologiya, genetika, etika, biologiya v s. elmlrl laqsi. Pedaqogikann sahlri v ya pedaqoji elmlr sistemi: Pedaqoji elmlr sistemi pedaqoji gerkliyi yrnn elmlrin vhdti kimi baa dlmsi. Pedaqogika elmi ilk nvbd znd mumi pedaqogikan birldirir Pedaqogikann digr sahlri ondan ayrlr. mumi pedaqogikaya daxildir: 1) Pedaqogikann saslar; 2) Didaktka (tlim v thsil nzriyysi); 3) Trbiynin nzri msllri; 4) Mktbnaslq Pedaqoji elmlr sistemi sasn aadaklardr: Mktbqdr pedaqogika, btidai thsil pedaqogikas, mktb pedaqogikas, ali mktb pedaqogikas, Magistr pedaqogikas, ail pedaqogikas, sosial pedaqogika, xalq pedaqogikas, ya pedaqogikas, mqayisli pedaqogika, korreksiyaedici pedaqogika, yallarn pedaqogikas, idman pedaqogikas, tibbi pedaqogika, pedaqogika tarixi, hrbi pedaqogika, xsusi pedaqogika (Surdopedaqogika, tiflopedaqogika, oliqofrenopedaqogika, loqopediya) v s.
• 19 III MVZU: XSYYTN NKAFI V TRBYS HAQQINDA MXTLF NZRYYLR V KONSEPSYALAR. xsiyytin mhiyyti v nun inkif il bl fikirlrd mxtliflik. xsiyytin inkiaf haqqnda tarixi nzriyylr xlas. xsiyyt problemi, onun mxtlif ynlrdn yrnilmsi. xsiyyt problemi, onun inkiaf, trbiysi v qarlql laqlri. xsiyytin inkiaf, trbiysi, ya xsusiyytlri v onun dvrlri. xsiyyt sz latn dilind Persona demkdir. nsn bir frd kimi dnyy glir, ssil hyt ritind inkif edrk xsiyyt evrilir. nkiaf mumiyytl cnl vrlqlr xs lub, hrkt, trqqi v yrdclql sciyylnir. nsan dnyy gldiyi gndn inkiaf edrk keyfiyytc bir-birindn frqlnn ntmik, fizilji, psixlji v ssil dyiikliklrl sciyylnir. nkif insn rqnizmind kmiyyt v keyfiyytin dyiikliklridir. nkif nticsind insn bilji nv v ssil vcud kimi tkkl tpr v inkiaf edir. nsnn bilji inkif nun fiziki inkif il xrkteriz lunur. Fiziki inkf morfoloji, bikimyvi v fizioloji inkif dxildir. Ssil inkif is zn insnn psixi, mnvi intellektul inkifnd tzhr etdirir. Pedqgik v psixlgiy elmind xsiyytin inkif v trbiysi il bl ss istiqmtd fikir v mlahizlr yrdlr: 1)Bilji istiqmt; 2) Ssilji istiqmt; 3) Bissilji istiqmt. Bilji istiqmtin nmyndlri xsiyyti srf tbii vrlq hesb etmkl nun btn dvrnn ndn lrkn
• 20 z il gtirdiyi, n xs ln tlbtlrn, mrqlrn, instinktlrin tsiri il izh edirlr. Ssilji istiqmtin nmayndlri insnn bilji vrlq kimi dulmsn qbul etmkl yn, nsiyytd lduu ssil qruplrn tsiri il tdricn ssillms fikrini d mdfi edirlr. Bissil istiqmtin nmyndlrinin fikrinc, psixi prseslrin (duyu, qvry, tfkkr v s.) bioloji tbiti (xsssi) ls d, xsiyytin tcrbsi, siysi, xlqi-mnvi bxlr, mrqlr, qbiliyytlri v s. ssil hdislr kimi frmlr xsiyytin inkiaf v trbiysi haqqnda mxtlif xarici konsepsiyalar. Bixeviorizm (ingilisc behowior davran demkdir, yaradcs C. Uotson), neobixeviorizm ( yeni bixevioristlrin grkmli nmayndlri B.F.Ckinner, K.Xoll, E.Tolmen v b), Praqmatizm (praqma yunanca i, ml demkdir, yaradcs Con Dyui), Neopozitivizm (mntiqi pozitivistlr, analtik flsf, nmayndlri Kont v Mill, XVIII sr), Ekzistensializm (latnca existenciya mvcudluq demkdir), Neotomizm dini flsfi tlimdir ki, bu tlimin qabaqcl nmayndsi Foma Akvinskidir (1225-1274), Neotomizm n grkmli nmayndlri J.Mariten (1882 1973), E.Jilson, Q.Vetter v Y.Boxenski hesab olunur. Freydizm (Z.Freydin ad il baldr), Neofreydizm v baqa konsepsiyalar. xsiyytin inkiaf vrbiysin tsir gstrn amillr: nsnn inkif v nun xsiyyt kimi frmlms sas blc milin- irsiyyt, mhit v trbiynin qrlql tsiri il hyt keirilir. Bzi yeni elmi dbiyytd fliyyt d bir mil kimi gstrilir. rsiyyt dedikd vlideynlrdn uqlr myyn keyfiyyt v xsusiyytlrin irsn kemsi b dlr. Un mlik lduu irsi v ndnglm lmtlr yq xsiyytinin
• 21 inkif n myyn fizioloji imkn rlunu ynyr. rsiyytin dycs genlrdir. rsiyyt haqqnda fikir v nzriyylr. xsiytin inkiafna mhit amili qvvtli tsir gstrir. nsnn inkifnn b verdiyi rel vrlq mhit dlnr. Mhit dedikd blc lrq, ictimi, qismn is tbii-crfi mhit nzrd tutulur. nsn xsiyytinin inkifn sosial mhit v tbii mhit tsir gstrir. Ssil mhit dedikd insnn hyt fliyytini, inkifn ht edn xrici rit nzrd tutulur. xsiyytin inkiaf v trbiysind ictimai mhitin tsiri haqqnda J.J.Russonun Azad trbiy nzriyysi v digr nzri fikirlr. xsiyytin inkiafnda trbiy amili. Con Lokkun trbiy haqqnda fikirlri v A lvh nzriyysi. xsiyytin formalamasnda mhit v trbiy millri hmi dinmik, hrktd v inkifd ln millr kimi. Trbiy nzriyysi haqqnda fikirlr. xsiyytin inkiafnda Qoa amil nzriyysi: rsiyyt v trbiy; trbiy v mhit v s. xsiyytin inkiaf v trbiysi haqqnda xalq pedaqoji fikrindn nmunlr.
• 22 IV MVZU: CMYYTMZD MLLMLK PES, MLLMN PEDAQOJ MRFT V MLLMLK PESN VERLN PEDAQOJ TLBLR. llim cmiyytimizd gdn ynilmnin, yni dvlt quruculuunun nnd gdn, mstqil respublikamzn qdrtlnmsind ytin gnc nsli n yni bililrl silhlndrn, trbiylndirn, layiqli vtndalar, vtnprvr gnclr yetidirn fl bir ziyldr. Mllimlik pesi haqqnda Ulu ndrimiz Heydr liyevin fikirlri. Mllimlik ii hm rfli, hm d tin idir. Ali mktb mllimi olmaq, mllimlr hazrlamaq, yni mllimlr mllimi olmaq ikiqat rfli v eyni zamanda ikiqat msuliyytli idir; Mn dnyada mllim adndan yksk, rfli bir ad tanmram( Heydr liyev). Cmiytimizd hrmtli adamlara, ziyallara Mllim dey mracit edirlr. Mllim cmiiyytin n hrmtli, n rfli xsi, drin bilikli v geni dnyagrl bir ziyalsdr. Grkmli xsiyytlrin, siyas xadimlrin, filosof v pedaqoqlarn mllimlik pesi, mllim myi haqqnda fikirlri. Cmiyytimizin inkiafnda xsusi myi, mvqeyi olan grkmli, tannm, qabaqcl mllimlr. Fdakar pedaqoji mklri dvlt trfindn yksk qiymtlndirilnlr, respublikann mkdar mllimlri v s. Pdqji prssd mllimin pdqji mrifti dh mllim gird mnsibtlrind zn gstrir. Mllimin pdqji mrifti nun pdqji ustlnn ssn tkil dir. Mllimin pdqji mriftinin bzi chtlri dk kimi xarakteriz edil bilr: Mhidilik; diqqtlilik; hrmt
• 23 v tlbkarlq, qaykelik, inm; dltlilik; sbrlilik; tmkinlik; rf v lyaqti qorumaq, glrz, mehriban nsiyytlilik, xo rftar, v s. Mllimlik pesinin znmxsus prinsiplri vardr: Vtnprvrlik, pe fdakarl, humanizm, hmrylik, pedaqoji nikbinlik v s. Mllimlik pesin veriln pedaqoji tlblr: Mllimlik pesin drin sevgi. Mllimin ixtisasna uyun biliklr yiylnmsi, ixtisasn drindn bilmsi v mumi dnuyagr sahib olmas. Mllimin yrtm metodikasna malik olmas. Mllimin gzl xlaqa, yksk mnvi keyfiyytlr, nmunvi davran v rftara malik olmas. Mllimin natiqlik mhartin, gzl nitq sahib olmas. Xo nsiyyt v mnasibt. V MVZU: PEDAQOJ FALYYTN SCYYV XSUSYYTLR V MLLMN PEDAQOJ QABLYYTLR. Pedaqoji faliyyt mxtlif nvl faliyytlr sistemind mrkkb xsusiyytlr malikdir. Onlardan sas mllimin pedaqoji faliyytidir. Mllimlik pesi nsan-insan pelr sistemin daxildir. Mllimli ii insn fliyytinin mrb nv imi. Pdqji fliyytin blc istiqmtlri: girdlrin tlimi, thsil-trbiysi, inif v frmlms. Mllim myinin sciyyvi susiyytlri. Mllimin funsiylr: diqnstldrm; prqnzldrm; lyihldirm; tilt-lq; infrmsiy vrm; nzrttm,
• 24 qiymtlndirm v rrsiy; nliz ve sintez. nlrn rhi v rtristilar. Mllimlik ktlvi pedir. nki nsillri yrtmk, trbiy etmk ox vacibdir v bu hamya lazmdr. Mllimlik msuliyytli pedir. nki mllim insann tlim v trbiysi il mul olur, urunu formaladrr v bu id shv yol vermk olmaz. Mllimlik mrkkb pedir. Bu mrkkblik onun yaradc olmas il baldr. Mllimlik nadir pedir. Mllimlik ktlvi pe olsa da yadda qalan n yax mllimlr olur. Onlar nadir mllimlrdir. Mllim z z myinin nticsini qiymtlndirir. Pdqji qbiliyytlr mllmi-gird mnsibtlrind mllimin qli, msinl irdi chtlri rktriz dir. Pdqji qbiliyytlri rti lrq sasn qrupd birldirmk lr: si qbiliyytlr. Didktik qbiliyytlr. Tkilti – kmmuniktiv qbiliyytlr. 1. si pdaqji qbiliyytlr ddikd dtn, siyytin rktrik lmt v kyfiyytlri il bl ln qbliyytlr nzrd tutulur. Sbrlilik v tmkinlik qbiliyyti mllim-gird mnsibtlrinin zyini tkil dir. nsiyyt v mnsibtlr zmn v yaxud mnaqilr zaman mllim sbr v tmkinl davranmal, uaqlara diqqt v sbrl qulaq asmal, mnaqilr zaman tmkinlik gstrmli, zn l la bilmlidir.
• 25 Mllim digr si qbiliyyti mllim-gird mnsibtlrind lzimi, msbt psii vziyyt yrd bilmsidir. Bu cr qbiliyyt mlik ln mllimlr zlrinin nsiyytliliyi, hytsvrliyi il frqlnirlr. Mllim girdlrl mnsibtind hmi nikbin lmldr. 2. Didktik qbiliyytlr is mllimin proqram materialn girdlr tdr bilmk, mtril v y prblmi ydn v nlql kild girdlr tqdim tmk, fnn qr marq ytmq, girdlrd fl mstqil fikir yrd bilmk qbiliyytindn ibrtdir. Bury knkrt lrq mllimin izhn, rh d bilmk qbiliyytini, ksprssiv-nitq qbiliyytini, elmi-nzri, metodiki qbiliyytlrini id tmk lr. 3. Tkilti, kmmuniktiv v konstruktiv qbiliyytlr. Bel pdqji qbliyytlr mllimin tkiltlq funksiys, nsiyyt v mnasibti, mumi pedaqoji, psixoloji hazrl il bldr. Bu cr pdqji qbiliyytlr dklr dil tmk lr: tkiltlq qbiliyyti, kmmuniktiv qbiliyyt, prsptiv qbiliyyt, suqqstiv qbiliyyt, pdqji txyyl, konstruktiv qabiliyyt, pdqji rflksiy, akademik qabiliyyt. Tkiltlq qbiliyytind mllim kllktivi tkil tmyi, nu mhkmlndirmyi, istiqmtlndirmyi bcrr. Bl mllim z ilrini plnldrm, n nzrt tmyi bilir, vt dzgn bldrr v vt itirmir. Kmmuniktiv qbiliyytlr mllimin girdlrl nsiyyt qabiliyytini nzrd tutur. Kmuniktiv
• 26 qbiliyytlr uqlrl dzgn lq v mnsibtd lmsn imkn vrir. Prsptiv qbiliyytlr is girdin dili lmin nfuz d bilmk, gird siyytini v nun mvqqti psii vziyytinin incliklrin qdr b dmkl bl ln qbiliyytlrdir. sprssiv qabiliyyt msinl ylum, ydnlq v msiylrn tzhrn istiqmtlndirm, nitqin intnsiy plitrsn, mimiy, jstlr uyunliu, plstiy, aktyorlua mli lmq qbiliyyti. Suqqstiv qbiliyytlr (ltnc tlqin dmkdir) mllimin girdlr irdi, tlqinedici, inamverici qbiliyytidir. Pdqji tyyl is girdlrl dim nsiyyt v mnsibtd ln mllim z tlim v trbiy iinin nticsini qbqcdn grmyi, tsvvr tmyi bcrmq qabiliyytiidr. Konstruktiv qabiliyyt mllimin z faliyytini planladrma, layihldir bilmsind, qarya xa bilck problem v tinliklri nticlri vvlcdn gr bilmsind zn gstrir. Pdqji rflksiy qbiliyytin mlik ln mllim myyn pdqji rit nzrt etmyi, onu qiymtlndirmyi, thlil etmyi, tnzim v tkmilldirmyi bacarr. Akademik qabiliyyt – mllimin z zrind mntzm almasn, znthsill mul olmasn, ixtisasna v pedaqoji, psixoloji biliklr drindn yiylnmsini, mumi dnyagr sahib olmasn tlb edir.
• 27 Mllimin pdqji ustl. Mllimin ustl nl- ynn mhiyyti. Mllimin i mtdunun v siyytinin prc rlu hqqnd mtlif fiirlr. Tdris prssini til tm, yrnm bcrn girdlr yrtm, girdlri flldrmq, msbt msiylr yrtmq, pdqji tniy ys sviyyd yiylnm mllimin ustlnn ss gstricilri imi. Pdqji tninn mpnntlri. Mllim- gird mnsibtlrinin frmlr. Mllimin humnist fliyyti. VI MVZU. AZRBAYCAN RESPUBLKASININ THSL SSTEMNN QURULUU V TKL PRNSPLR Thsil sistmi himiyyt rqnlrnn rhbrliyi il l dilind qrlql sllq v rdcllql fliyyt gstrn thsil-trbiy mssislrinin mplsindn ibrt mrb bir tsistdr. Azrbaycan Respublikasnn Thsil haqqnda Qanunda thsil sisteminin quruluu. zrbycn Rspublisnd thsil sistminin tkili prinsiplri. Azrbaycan thsilind ali mktbin quruluu. Bir pillli, iki pillli, pillli ali thsil. Avropa Bolonya prosesi v onun Azrbaycanda perspektivlri. Azrbaycan Ali thsilind Bolonya prosesi. Ali thsild kredit sisteminin ttbiqi. Thsil sahsind dvlt siyastinin prinsiplri. zrbycnd thsil sistminin mzmunu dvltin thsil siystinin prinsiplri ssnd fliyyt gstrir: Thsilin hquqi bmdn hmnn dvlt stndrtlr rivsind thsil lmq imnlrn mli lms; Thsilin humnist rtri;
• 28 Milli, mumbri dyrlrin, insn hyt v slmlnn, siyytin zd inifnn stn tutulms; Thsilin humnitrldrlms; Thsil sistmind vhidli v vrisli; Dvlt tlim-trbiy mssislrind thsilin dnyviliyi; Thsilin dmrtildirilmsi v ictimi rtr dms; Thsilin frdildirilmsi v difrnsilldrlms; Thsil sistminin ql. VII MVZU: DDAKTKA. TLM PROSES. MNMSM PROSESNN QURULUU Didaktika tlim v thsil haqqnda elmdir. Didaktika yunanca Didaktos szndn ml glib yrdn demkdir. lk df V.Ratke (1571-1635) v Y.A.Komenski (1592-1670) trfindn bu termin ildilmidir.Y.A.Komenskinin Byk didaktika srind didaktikann saslar. Didaktka haqqnda .H.Pestalotsinin (1746-1827), .H.Herbartn (1776-1841), A.Disterveqin (1790-1866) didaktika haqqnda fikirlri. Didaktika pedaqogikann sas blmlrindn bir kimi. Didaktikann predmeti mllimin rhbrliyi altnda mxtlif tip tlim-trbiy mssislrind hyata keiriln thsil v tlim prosesidir. Didaktikann sahlri. Didaktikann funksiyalar : Nzri v praktiki funksiyalar. Didtinn byti tlimin qnunuyunluqlr, mqsdi, prinsiplri, thsilin mzmununun lmi sslr, mtdlr, frmlr v vsitlridir. mumi v susi didti.
• 29 mumi didti tlim prssini nu yrdn millr, b vrdiyi ritlr v gldiyi nticlri il birlid tqdim dir. , tlim prssinin qnunuyunluqlrn yrnir, plnldrlm mqsdlr v qyulmu msllrin hllini thlil dn tili frm v vsitlrini tyin dir. susi didtilr tlim prssinin cryn tmsi qnunuyunluqlrn, mtlif tlim fnlrin tdrisinin frm v mtdlrn yrnir. susi didtilr tdrisin mtdis dlndrrlr. Didti bir lm imi d prblmlrin ilnmsi il mul lur: – n n yrtmli (tlimin mqsdlri); – imi yrtmli (tlimin subytlri); – tlimin hns strtgiylr dh smrlidir? (tlimin prinsiplri); – nyi yrtmli (tlimin mzmunu); – nc yrtmli (tlimin mtdlr); – tlimi nc til tmli (tlimin tili frmlr); – tlim hns vasitlr lzmdr (drslilr, drs vsitlri, mpyutr prqrmlr, didti mtril v.s.); – tlimin nticsind hns mqsdlr nil lunur (tlimin nticlrini sciyylndirn myr v gstricilr); – tlimin nticlrini nc qiymtlndirmli (monitorinq). Tlimin mahiyyti. Tlim prssi bytiv grliyin mrb prssi imi. Bu prssin rtri lmtlri: ii trfli rtr; mllimin v girdlrin birg fliyyti; mllim trfindn rhbrli; prssin plnuyun tili v
• 30 idrlunms; girdlrin y inifnn qnunuyunluql-rn mvfiqli v s. Tlimin trifi: Tlim mllimin rhbrliyi altnda girdlrin bili, bcrq v vrdilr yiylnmsidir. Mnimsm prosesinin quruluu: qavrama, anlama, mhkmlndirm, ttbiqetm. lkin mlumat ( qavrama), yni bililrin b dlmsi (nlm); Biliklrin mhkmlndirmsi. Bililrin prtiy ttbiqi; Tlim prssinin funsiylr (vziflri). Tlim prssi bir sr funsiylr yrin ytirir: thsillndirici, trbiydici iniftdirici. Tlimin thsillndirici vzifsi. Tlimin thsillndirici funsiys ndn ibrtdir i, il nvbd bili, bcrq, vrdilrin frmldrlmsn ynldilmidir. Tlimin trbiylndirici vzifsi. Tlim prssind girdlrin blr, lmi dnygr, lqi v stti tsvvrlri frmlr. Tlim prssind hminin siyytin tlbtlr, fliyytinin mtivlri, dyrlri frmlr. Drsd trbiylndirici vzifnin yrin ytirilmsi ssn girdlrin dnygrnn, insn siyyti n zruri ln bir sr mnvi, xlaqi yfiyytlrin v insani mnsibtlrin frmldrlms rtri dyr. Tlimin iniftdirici vzifsi. Tlim prssind bili, bcrq v vrdilrin mnimsnilmsindn bq, xlaqi keyfiyytlrin formalamasndan baqa hm d agirdlrin inif prosesi b vrir. Bu inkiaf btn istiqmtlrd b vrir: nitq, tfr, diqqt, hafiz, msinl v irdi keyfiyytlr, hminin fiziki inkiaf v s. Bellikl tlim prosesind xsiyyt btvlkd inif dir.
• 31 VIII MVZU: THSLN MZMUNU. AZRBAYCAN RESPUBLKASINDA MUM THSLN KONSEPSYASI (MLL KURKULUM). DVLT THSL STANDARTLARI. TDRS PLANI, TDRS PROQRAMLARI, DRSLK V DRS VSATLR. Thsilin mzmunu dedikd, agirdlrin mxtlif drslrd yiylnmli olduqlar bilik, bacarq v vrdilrin hcmi v xarakteri nzrd tutulur ki, bunlar mumi Thsil Konsepsiyasnda Milli Kurikulumda, dvlt thsil standartlarnda, tdris planlarnda, tdris proqramlarnda, drslik v drs vsaitlrind z ksini tapr. Azrbaycan Respublikasnda mumi Thsilin Konsepsiyas (Milli Kurikulum) haqqnda Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 30 oktyabr 2006-c il tarixli, 233 nmrli qrarnn mzmunu. Qrarda deyilir: Azrbaycan Respublikasnda mumi thsilin Konsepsiyas – Milli Kurikulum (bundan sonra Milli Kurikulum) konseptual xarakterli riv sndi olub mumi thsil zr tlim nticlrini v mzmun standartlarn, mumi thsilin hr bir pillsind nzrd tutulan fnlri, hftlik drs v drsdnknar ml saatlarnn miqdarn, pedaqoji prosesin tkili, tlim nailiyytlrinin qiymtlndirilmsi v monitorinqi zr sas prinsiplri, fnn kurikulumlarnn strukturunu hat edir.
• 32 Kurikulum latn sz olub Kurs, stiqamt, Tlim kursu demkdir. 1576-c ildn Kurikulum bir termin kimi ildilir. lk df fn kurikulumlar 1918-ci ild AB-da meydana glmidir. Kurikulum tdris planlarn, tdris proqramlarn, metodik ilmlri, qiymtlndirm meyarlarn, agird v onun hazrlq sviyysin veriln tlblri, hr bir drsin konkret inkiafetdirici mqsdlrini, metodik tminat, dyrlndirm modelini, texniki tchizatn v pedaqoji texnologiyalar znd birldirir. Kurikulumun quruluu: 1) mumi thsil v mumi thsilli xs veriln tlblr; 2)mumi thsilin mzmun standartlar; 3) mumthsil mssislrind fnlr zr illik drs saatlarnn miqdar; 4)mumi thsil sistemind pedaqoji prosesin tkili prinsiplri; 5)mumi thsil sistemind agird nailiyytlrinin qiymtlndirilmsi; 6) Fnn kurikulumlarnn strukturu. Kurikulumun funksiyalar: mumi thsilin pilllri, bu pilllrd tdris olunan fnlr arasnda laqlrin v ardclln tmin edilmsi; fnlrin mzmununun cmiyytin tlbatna uyun daim tkmilldirilmsi v yenildirilmsi; tlim texnologiyalarnn evikliyi v interaktivliyinin tmin olunmas; nticynml fnn kurikulumlarnn hazrlanb ttbiq olunmas; tlim mhitinin, thsil faliyytinin smrliliyinin, tlimin inkiafetdirici v qabaqlayc xarakterinin, bilik, bacarq v vrdilrin thsil pilllri zr konsentrik prinsip sasnda myynldirilmsinin tmin olunmas; agird nailiyytlrinin obyektiv qiymtlndirilmsi v stimulladrlmasnn tmin edilmsi.
• 33 Kurikulumun prinsiplri: milli v mumbri dyrlrin nzr alnmas; mumi inkiaf, meyl v maraqlar nzr alnmaqla btn agirdlr lverili tlim raitinin yaradlmas; tlbynmllk; nticynmllk; agirdynmllk.; inteqrativlik. Fnn kurikulumlar Milli Kurikulum rivsind hazrlanr. Fnn kurikulumun quruluu: I. Giri: Fnnin mqsd v vziflri. Fnnin xarakterik xsusiyytlri . II. Fnnin mzmunu : Thsil pilllri zr mumi tlim nticlri. Fnn zr mzmun xtlri v onlarn saslandrlmas. Hr bir sinif zr mumi tlim nticlri. mumi tlim nticlri sasnda zruri minimum v daha yksk sviyyli alt standartlarn myynldirilmsi. Fndaxili v fnlraras inteqrasiya. mumi tlim nticlrin sasn agird nailiyytlrin veriln minimum tlblrin tsviri. Thsil standart (Standart anlay norma, nmun, l mnasnda ildilir) dedikd ictimai ideal ks etdirn, bu ideala nail olmaq n xsiyytin v thsil sisteminin real imkanlarn nzr alan v dvlt thsil normalar kimi qbul ediln sas parametrlr sistemi baa dlr. Dvlt thsil standartlarna riayt etmk tipindn, formasndan, tabeliyindn asl olmayaraq lknin btn tdris mssislri n mcburidir. Standartlarn iki komponenti vardr: 1) nvariant (dyimz) komponent. Bu thsilin zyini tkil edir. 2) Variativ (dyin) komponent. Bu komponentlr cmiyytin inkiafna, tlbatna uyun olaraq yenilnir, tkmillir. Standartn mqsdi vtndalarn thsil sviyysinin aa dmsin yol vermmk, btn tip tdris mssislrind thsil alanlar n brabr rait yaratmaq, agirdlrin bilik,
• 34 bacarq v vrdilrin veriln standart tlblri myynldirmkdir. Tdris plan tdris ilnin mddtini, rblrin v ttillrin srkliyini, tdris mssissind yrniln fnlrin siyahsn, ardclln, illik v hftlik saatlarn miqdarn gstrn mhm pedaqoji snddir. Tdris plannn vziflri v trtibin veriln pedaqoji tlblr. Tdris proqram ayr-ayr fnlrin bilik, bacarq v vrdilrin hcmini, mvzularn tdrisi ardclln v hmin mvzulara ayrlan saatlarn miqdarn myynldirn mhm pedaqoji snddir. Tdris proqramlar sas iki yolla trtib olunur: Konsentrik v sistematik (xtti) yol. Konsentrik tdris proqramlarnda keiln mvzunun (Msln, Nizami Gncvi v ya qrammatikadan sim mvzusu – tbii ki, bu mvzular da mvafiq olaraq dbiyyat, Azrbaycan dili fnlrinin iind olacaqdr) sonrak siniflrd yenidn daha geni, trafl v drindn tdrisi nzrd tutulur. Msln, dbiyyat, Azrbaycan dili , riyaziyyat, tbiyyat fnlri bir ne konsentrd tkrarn keilir. Sistematik (Xtti) tdris proqramlarnda is keiln mvzuya bir daha qaydlmr. Tbii ki, mvzu myyn fnn aid olacaqdr. Demk tdris fnni thsil illrind yalnz bir df keilck. Hmin fnnin tdrisin sonrak siniflrd bir daha qaydlmr. Sistematik tdris proqramlarnda tdris materialnn ayr-ayr hisslri, mvzular bir-biril sx laqd sisteml, ardcllqla, saddn mrkkb, asandan- tin, mlumdam mchula doru keilir. Tdris proqramnn vziflri v trtibin veriln pedaqoji tlblr.
• 35 Drslik proqramn tlblri sasnda hazrlanr. Drslik v drs vsaitlri mktblilrin mstqil ilrinin tkilinin sas mnbyi v tlimin n mhm vasitlrindn biri kimi. Drsliklrin trtibin veriln tlblr. Thsilin mzmunu tlim metodlarn v tlimin tkili formalarn myynldirir v xsiyytin formaladrlmasn istiqamtlndirir. IX MVZU: TLMN QANUNLARI V QANUNAUYUNLUQLARI, TLMN PRNSPLR V TSNFATI. Qanunauyunluq anlaynn elmi rhi. Tlimin qnun v qnunuyunluqlr prblmi v onunla bal mxtlif fikrilr. Qnunuunluqlrn lmtlri. Pdqgid qnun prblmin yni b. Tlimd qnunuyunluqlrn tsnift. Tlimin prinsiplri. Tlimin prinsiplrinin mahiyyti v qrlql laqsi. Tlimin prinsip v qydlr prtii fliyytin tnlgiysn ilyib hzrlmq v tmilldirm n nzri ss imi. Tlim prinsiplri tdris prssinin mumi mqsdlrin v qnunuyunluqlrn mvfiq lrq nun mzmununu, tili frmlrn, frm v mtdlrn myynldirn ss mddlr imi. Pdqgid qbul dilmi tlim prinsiplri: lmili; tlim n mnasib raitin yaradlmas; tlimd frdi xsusiyytlrin nzr alnmas v mvfiqli prinsipi; nzriyy il prtinn lqsi; urluluq v fllq; ynili; tlimin thsillndirici prinsipi,; tlimin trbiyedici prinsipi; tlimin inkiafetdirici prinsipi. tlimd sistmtili v rdcllq; bililrin mhmlndirilmsi.
• 36 X MVZU: TLMN TKL FORMALARININ NKAF TARX V MASR DVRD TLMN TKL FORMALARI. Tlimin tili frmlrnn tarixi. Orta srlrd tlimin tkili formalar. Frdi thsil. Mktb v mdrslrd thsilin mzmunu. XVII srd kollektiv sinif drs sisteminin yaranmas. Mtbin inif triind XIX, XX srlrd mtlif tlim sistmlrinin meydana glmsi: Dalton plan. Kompleks-layih sistemi il tlimin tkili. Bll-Lnstr, Mnhym, Batav sistemi, lbrtr-briqd sulu, Trmp pln. Azrbaycanda yaranan ilk dvlt mktblrinin mzmun v formalar: Qza mktblri, hr mktblri, bazar mktblri v s. Msir mtbd tlimin tkili frmlr: Drs; ekskursiya; ev taprqlar; fakulttiv ml; lav mllr; mhazir, seminar; praktik ml; imtahan; praktikum; mslht v s.
• 37 XI MVZU: DRS TLMN SAS TKL FORMASIDIR. DRSN TPLR, MRHLLR V DRS VERLN PEDAQOJ TLBLR. Drsin trifi. Mllimin rhbrliyi altnda, mhkm agird kollektivi il, sabit cdvl zr, myyn vaxt rivsind, tdris proqram sasnda, sinif raitind keiln kollektiv mly drs deyilir. Drsin tkilati, mntiqi v psixoloji taml. Drsin lamtlri. Drsin mrhllri. Msir drs vriln pedaqoji tlblr: thsilvrici tlblr; trbiydici tlblr; iniftdirici tlblr. Drsin tiplri v struturu. Drslrin tsniftn mtlif mvqlrdn ynam. Mtlif drs tiplri: Yeni bilik vern drslr; tkrarlama drsi; yoxlama drsi; alma v ya ttbiqetm drslri; mktb mhazirsi; mrkkb drs (qarq drs); Qyri-stndrt drslr. Mllimin drs hazrlamas. Drsin thlili. XII MVZU: TLMN TKLNN DGR FORMALARI (EV TAPIRIQLARI, EKSKURSYALAR V S.). Tlimin digr tkili formalarnn hmiyyti. Ev taprqlar v onun tkilinin pedaqoji saslar. Ekskursiyalar, onun nvlri, mrhllri, faklttiv mllr, praktikumlar, drnklr, istehsalat mllri, seminarlar, imtahan v mqbullar, mslhtlr v s.
• 38 XIII MVZU: TLM METODLARININ TSNFATI. YEN TLM TEXNOLOGYALARI. FAL V NTERAKTV TLM METODLARI. Tlim mtdlr. Tlim mtdlrnn tsnift prblmi. Mvcud tsniftlrn rtristis. Tlim mtdlrnn thsillndirici, trbiydici, iniftdi-rici, ydc, nzrtdici v rrsiydici funsiylr. yr-yr tlim mtdlr: nql, izh, mtb mhzirsi, mshib, tlim disussiys, illstrsiy, dmnstrsiy, vid mtd, lmlr, lbrtriy mtdu, prtii mtd, idri (didti) yunlr, prqrmldrlm tlim mtdlr, yrdici nzrt, situsiy mtdu, itb zrind i, almalar v s. nlrn rhi v rtristis Yni tlim tnlgiylr. Yemi tlim tnlgiylr hqqnd nly. Tlim tnlgiylrnn ttbiqin mnsibt. Yeni tlim tnlgiysnn strutur v funsinl mpnntlri. Prtii pdqji tnlgiy qry qyulmu mqsd uyun lrq bili, bcrq vrdi v mnsibtlri frmldrmq v nlr nzrti hyt irm n mliyytlr mplti imi. nnvi, fal, interaktiv metodlarn rhi, mumi, oxar v frqli chtlr. ntrtiv tlim mtdlrnn tsnifat: Debat, rollu oyunlar, layihlrin hazrlanmas, Ziq-zaq metodu, qzet v jurnallar zrind i, disput v diskusiyalar, qli hcum, Venn diaqram, karusel, dialoq-treninq mllri v s.
• 39 XIV MVZU: AGRD NALYYTLRNN MONTORNQ V QYMTLNDRLMS. AGRDLRN TLM MVFFQYYTN NZART, ONUN YOXLANMASI V QYMTLNDRLMS YOLLARI. Monitorinq v qiymtlndirm tlim prosesinin keyfiyyt tminatnn sas kimi. Thsil mssissinin pedaqoji monitorinqi onun faliyytinin tmin edilmsi, inkiafnn izlnmsi. Monitorinqi xarakteriz edn chtlr: diaqnostika, proqnozladrma, korreksiya. Monitorinqin aparlmas n gstricilr (indikatorlar). Tlim-trbiy prosesinin v nticlrinin qiymtlndirilmsi Tlimd qiymtlndirm problemi, meyarlar v onun realladrlmas imkanlar. agirdlrin tlim mvffqiyytinin yoxlanmas v qiymtlndirilmsi yollar. Tlim prosesin nzartin hmiyyti. Nzartin forma v metodlar. agirdlrin tlim mvffqiyytlrinin qiymtlndirilmsinin forma v metodlar. Qiymtlndirmnin prinsiplri. Mvcud mxtlif qiymt meyarlar. XV MVZU: MKTBD METODK N TKL FORMALARI. MKTB SNDLR. MKTBN MADD TEXNK BAZASI Mktbd metodik iiin tkilinin hmiyyti. Mktbd metodik iin tkilinin prinsiplri. Pedaqoji kollektivd mqsdynl, sistemli faliyytin tkili. Mktbd pedaqoji
• 40 ura. Mtbin tdris metodik uras v mktb sndlri. Sinif jurnallar; agird gndliklri; Pedaqoji ura protokollar; Mktbin i planlar. Mtbd mtdi iin tilinin frmlr: Mktbin metodik uras, fnn mtdbirlmlri, mtbd vhid valideyn gn, prblm sminrlr v prtiumlr, q drs-lrin irilmsi, lmi-pdqji nfrnslr; pdqji mhzirlr, mllimlrin yrdclq hsbtlr, pdqji n-siliumlr, mllimlrin znthsil zrind ii. Mllimlrin ixtisasartrma v ixtisasdyim kurslar v s. Mtdbirlmlrin iinin mahiyyti, hmiyyti iinin mzmunu. Mtbd yeni texnologiyalarn ttbiqi. Mtblr sprimntlrin tili il bl myyn hquqlrn vrilmsi, innvsiy qruplrnn yrdlms, pilot mktblr. Mktbin maddi texniki bazasnn tsnifat v tyinat. Mktbin maddi texniki bazas v onun inkiaf etdirilmsi yollar.
• 41 II BLM 1. Trbiynin yaranmas v onun mxtlif tarixi dvrlrd inkiafnn sciyyvi xsusiyytlri. 2. Masir dvrd trbiynin sciyyvi xsusiyytlri, mahiyyti, mqsdi v sas vziflri. 3. Trbiy prinsiplrinin tsnifat v tyinat. 4. Masir dvrd trbiy iinin mzmunu. qli trbiy. 5. xlaq v mnvi trbiynin vziflri v mzmunu. 6. mk trbiysinin vziflri v mzmunu. 7. Estetik trbiynin vziflri v mzmunu. 8. Fiziki trbiynin vziflri v mzmunu. 9. qtisadi, ekoloji trbiy v hquq trbiysi. 10. Trbiy prosesinin tkili formalar. 11. Trbiynin metodlar v onlarn tsnifat. 12. Sinifdnxaric v mktbdnknar trbiy iinin sistemi. Mktbd trbiy iinin planladrlmas. 13. Aild trbiy ii. Trbiy iinin tkilind mktbin valideynlrl birg ii.Valideyn komitsinin iinin mzmunu. Mktb ail v ictimaiyytin lbir ii. 14. Mktb uaq v gnclr tkilatnn iinin mzmunu. 15. Trbiy ilri zr tkilatnn v sinif rhbrinin iinin mzmunu.
• 42 II BLM I MVZU: TRBYNN YARANMASI V ONUN MXTLF TARX DVRLRD NKAFININ SCYYV XSUSYYTLR. Trbiynin yaranmas v inkiaf. Mxtlif tarixi dvrlrd trbiynin sciyyvi xsusiyytlri. btidai icma quruluunda, quldarlq dvrnd, feodalizmd, kapitalizm v sosializmd trbiy. Trbiy insn cmiyytinin yrnd il dvrlrd mydn glmi, siyytin frmlms prssi lmudur. Trbiynin nrt trii prss lms, cmiyytin v dvltin ssil-iqtisdi, siysi v mdni inif sviyysi v hr bir milltin mili susiyytlri il rtlnmsi. Trbiy hm siyytin mqsdynly v mtil frmlms prssi imi, hm d znmsus susiyytlri ln ictimi hdis imi. II MVZU: MASIR DVRD TRBYNN SCYYV XSUSYYTLR, MAHYYTI, MQSD V SAS VZFLR. TRBYNN QANUNLARI V QANUNAUYUNLUQLARI Masir dvrd trbiynin mqsdi v sas vziflri. Trbiy sznn etimologiyas. Trbiynin trifi. Trbiy prssinin susiyytlri. Trbiy mqsdynl, milli,
• 43 mrb, uzun srn, fsilsiz, mpls, dyin (qyri-myyn), iitrfli prss imi. Trbiynin tlimdn frqli xsusiyytlri. Msir ritd trbiynin rl mqsdi girdin frdi qbiliyyti v istdd ssnd hrtrfli inif tdirilmsidir. Trbiy prssinin diltis. nun dili v rici ziddiyytlrl bll. Trbiy sistmlri v struturlr. Trbiy prssi sistminin myyn myrlr (mqsd, vzif, mzmun, qrlql tsir, mtdlr v s.) ssn qurulms. Trbiy prssinin struturu: mtblinin tlb lunn dvrn nrm v qydlr b dmsi; bililrin qidy vrilmsi; hisslrin frmldrlms. Trbiynin zn msus bir sr susiyytlri: 1) Trbiy prssi mqsdynl prssdir; 2) Trbiy prssi milli prssdir; 3) Tbiy prssi fsilsiz prssdir; 4) Trbiy prssi mpls prssidir; 5) Trbiy uzun srn prssdir; 6) Trbiy prssi mrb v z nzr rpn prssdir; 7)Trbiy prssi dyin, qyri-myyn prssdir; 8) Trbiy prssi iitrfli prssdir. Trbiynin blc lmtlri: 1)Trbiy ictimi hdisdir. Yni trbiy ylnz insnlara, cmiyytin sdr; 2) Trbiy trii hdisdir. Yni zmn dic, cmiyyt ictimi qurululr bir-birini vz tdic trbiy d dyiir, yni mqsd v mzmun, frm sb dir; 3) Trbiy bdi hdisdir.Yni trbiy insan doulandan ln qdr davam edir. Lin bu bdilid l v ssl dyiili gedir; 4) Trbiy st qurum hdisdir.Yni trbiy hmi cmiyytin isthsl sul v mnsibrlrinin rtrindn, inif sviyysindn sl lmu v sldr; 5) Trbiy mumi hdisdir. Yni trbiy prosesind onun hyata keirilmsind, inkiafnda tk-tk dmlr dyil, btn byklr, cmiyytin
• 44 btn zvlri itir tmi v dirlr. Trbiy cmiyytin btn zvlrin s mumi v zruri hdisdir; 6) Trbiy hm bri v hm d milli hadisdir. Yni hr bir millt, xalq bri dyrlri mnimsmkl brabr, hm d znmxsus milli xsusiyytlrini, trbiy v xlaqn, milli mentalitetini saxlayr, qoruyur. Trbiy prssinin qnunuyunluqlr. Trbiy prssinin qnunuyunluu v qnun nlylr. Trbiynin mhitl lqsind qnunuyunluq. Trbiynin hytl lqsind qnunuyunluq. gird hrmt v tlbrlqd qnunuyunluq. Trbiynin mzmununun mqsddn sll il dqdr qnunuyunluq. Trbiynin iniftdirici imnlr il lqdr qnunuyunluq. Trbiynin lmiliyi il lqdr qnunuyunluq. Tlblrl lqdr qnunuyunluq. Trbiy lunnlrn fllq drcsind qnunuyunluq. Prinsiplrin qnunuyunluqlr ssnd myynldirilmsi. Trbiy iinin diqnstis. siyytin v lltivin nil lduu trbiylili sviyysi trbiy prssinin nti-csi imi. III MVZU: TRBY PRNSPLRNN TSNFATI V TYNATI Trbiy prinsiplrinin sciyyvi xsusiyytlri.Trbiy prinsiplri trbiy prssinin mzmunu, mtdlr v tilin vriln ss tlblri ifd dn mddlr imi. Trbiy prinsiplrinin ttbiqin vriln tlblr: mcburili, mplslili, yni hmiyyt mlili. Trbiy prinsiplrinin tsnifatnda pedaqoji dbiyyatda mxtliflik. Trbiy prinsiplri: 1) trbiyd mqsdyunlq prinsipi; 2) trbiynin hytl, ml, praktik il lqlndirlmsi; 3) tr-
• 45 biyd ya v frdi xsusiyytlrin nzr alnmas; 4) trbiyvi tsirlrd vhidli; 5) trbiyd szl mli iin vhdti; 6) trbiyd msbt yfiyytlr sslnaraq mnfi keyfiyytlri aradan qaldrmaq; 7) trbiyd hrmt v tlbkarlq; 8) trbiyd nikbinlik; 9) Trbiy prosesin kompleks yanama prinsipi; 10) Kollektivd, kollektiv vasitsil v kollektiv n trbiy; 11) trbiyd sistemlilik, ardcllq v fasilsizlik;12) trbiy prinsiplrinin qrlql lqsi v vhdti. siyytin inif v trbiysind y v frdi susiyytlr. Y dvrlri insn hytnn myyn dvr n s ln ntmi-fizilji v psii yfiyytlrin mcmusu imi. Fizii v psii inifn mrhllri pdqji y dvrnn ss imi. nifn bilji mrhllri il idri qvvlrin inif rsnd lq. Y susiyytlrinin nzr lnms ss pdqji tlblrdn biri imi. Y dvrlrinin rti rtri. slrsiy prblmi v nu durn sbblr. ii y dvrnn (610 y) rtristis. Bu y dvrnd tlimin prc fliyyt nvn vrilmsi. By inifnn ziflmsi, inin rtms, sltd smlmnin blnms. zl sistminin inif, yz vrdilri v sinir sistminin tmillmsi, byin qbnn nliti v sintti funsiylrnn gclnmsi. Psiinn srtl inif, byinin isinin rtms, hiss rqnlrnn dqiqliyinin yslmsi v s. rt y dvrnn (11-15 y) rtristis. Bu y dvrnd uqlq v il gncli dvrnn lmtlrinin s lunms. Bu dvrn bhrn dvr dlndrlmsnn sbblri. Uqlrn fizii chtdn inif. Smlmnin dvm tmsi, zlnin gcnn rtms. Dili rqnlrn qyri brbr inif. Cinsi ytim v nun lnlrd v qzlrd tzhr frmlr. Sinir sistminin inif v s.
• 46 By y dvrnn (16-18) susiyytlri. Bu y dvrnd ntmi-fizilji inifn dvm tmsi. By ini-fnn v sltin smlmsinin b tms. Gnclrd dnygrn, qidnin, rtrin frmlms, hyt ylunun myynldirilmsi. lqi v ssil yfiyytlrin srtl frmlms. IV MVZU: MASIR DVRD TRBY NIN MZMUNU. QL TRBY qli trbiy, ird v rtr trbiysi zr ilr. qli trbiy zr ilr. ln inifn rtriz dn gstricilr. yrnmy qbilli siyytin intltul ssl-rinin qli gstricisi imi. dr fliyytinin mhsuldrlnn ln sslrindn (tfr fliyytinin mumildiriciyi, dnlm lms, viliyi, sbitliyi, mstqilliyi) sll. qli trbiynin vziflri. qli m mdniyyti nly. ntlltul fliyytin qli m mdniyyti il bll. Bili ld tm n tlb lunn mumi yfiyytlr. Prblm situsiy-girdlrin qli qbiliyytlrinin inif tdirm n mhm bir priym imi. dri fll ytmq n mtivlrin frmldrlms. Tlim prssinin qli trbiyd ss rlu. Mktblilrd tlim msuliyyt, biliklr maraq trbiysi. Zehni myin elmi tkili.
• 47 V MVZU: XLAQ V MNV TRBYNN VZFLR V MZMUNU lq trbiysi zr ilr. lqi yfiyytlrin tiplri. lq trbiysi mtblilrin urun, hisslrin, dvrnn mqsdynl v sistmti tsir gstrm imi. Dvrn frmldrmq lqi-trbiyvi ilrin blc mqsdi imi. lqi trbiyvi ilrin tilin vriln tlblr. Vtnprvrli trbiysi mtblilrin lq trbiysinin mhm istiqmtlrindn biri imi. Mnvi trbiynin mahiyyti v mqsdi. xlaq v mnvi trbiy msllrin elmi-pedaqoji bax. girdlrd fal hyt mvqyinin frmldrlms mnvi trbiynin mhm vziflrindn biri imi. siyytin hyt mvqyin, tln tsir dn millr. Mnvi keyfiyytlr. VI MVZU: MK TRBYSNN VZFLR V MZMUNU m trbiysi v fizii trbiy zr ilr. m trbiysinin vziflri. mk trbiysinin mzmununun gird lltivinin inif sviyysi, girdlrin y susiyytlri, mrq v myllri nzr lnmql myynldirilmsi. Mtblilrin m trbiysinin frmlr. m nvlri v onlarn trbiyvi imnlr. myin iqtisdi, ssil v lqi mns. myin fizilji, psilji, idr v trbiyvi mns. m trbiysinin mhiyyti, vziflri, mqsdi v sistmi. m trbiysinin blc yllr. m trbiysind folklor
• 48 nmunlrindn istifad. m trbiysind pynum zr i. Tlim myi mtblilrin ss fliyyt nv imi. Mtblilrin m trbiysinin smrliliyinin rtlri v nlrn rtristis. Mtblilrin m trbiysinin tilinin mtdis. VII MVZU: ESTETK TRBYNN VZFLR V MZMUNU stti trbiy zr ilr. Hyt, my, ictimi f- liyyt, tbit, incsnt, dvrn stti mnsibti frm-ldrmq stti trbiyvi ilrin mqsdi imi. stti trbiynin vziflri v mhiyyti. stti trbiynin yllr. Estetik ur, estetik hisslr, estetik davran. stti v stti trbiy rsnd lq. Gzlliyin mnblri. Cmiyytd gzlli. lqn frmlmsnd stti trbiynin rlu. msinllq stti qvrmnn mhm bir mpnnti imi. Tbit v incsnt stti trbiyvi ilrin mnbyi imi. Mit, gyim v nsiyytin sttis. Tlim v sinifdnxaric ilrd estetik trbiynin hyata keirilmsi yollar. VIII MVZU: FZK TRBYNN VZFLR V MZMUNU Fizii trbiy zr ilr. Fizii milli, fizii trbiy, fizii inif, fizii mdniyyt nlylr v nlrn r-tristis.Fiziki trbiynin vziflri. Fizii tmrinlrin frm-lr. Mtblilrin mtlif bdn trbiysi qruplrn yrlms (ss, hzrlq, susi) v nlrn rtristis. Mtbd
• 49 fizii trbiy iinin mzmunu. Fizii trbiynin vsitlri, amillri( gimnsti, yun, turizm, idmn; tbii amillr, bdn trbiy ilri, rejim) v nlrn rtristis. IX MVZU: QTISAD, EKOLOJ TRBIY V HQUQ TRBYS Ekoloji problemlrl laqdar, ekoloji trbiyy dair dvlt qanunlar, hkmt srncamlar. lji trbiynin lmi sslr. lji trbiynin vziflri. Tlimd lji trbiy. Sinifdnxaric mllrd lji trbiy. lji trbiyy dair mdri lmlr. qtisdi trbiynin zruriliyi, mzmunu, vziflri v mhiyyti. qtisdi trbiynin sistmi. yr-yr fnlrin iqtisdi trbiy imnlr. qtisdi trbiyd iqtisdiyytl lqdr tdbirlrin hmiyyti. Hquq nly. Hquq trbiysinin mzmunu. Hquq trbiysinin vziflri. Hquq trbiysinin yllr. Hquql lqdr dvlt sndlrinin yrnilmsi. yr-yr fnlrin imnlrndn istifd dilmsi. Hquq mhfiz rqnlrnn i susiyytlri. Hquq mvzusund ft-stndlrin trtibi. Gnc hquqns drnyinin tili. Hquq trbiysind bynllq hquq tlrndn istifd. Hquq trbiysinin mvffqiyytini tmin dn millr.
• 50 X MVZU: TRBY PROSESNN TKL FORMALARI Trbiy iinin tkili formalarnn mqsd v mzmunla ball. Trbiy prosesinin tkilind i formalar: Frdi i formalar. Qrup i formalar. Kollektiv i formalar. Ktlvi i formalar. Birlmi i formalar. Sciyyvi i formalar. formalarnn tkili metodikas. gird lltivind siyytin trbiysi. Trbiynin frmlr trbiy prssinin zhiri ifdsi imi. Hrtrfli v hngdr inif tmi siyytin qli, lqi, fizii, stti, m, ssil yfiyytlri trbiy prssinin mzmunu imi. Trbiy prssinin frdi, qrup (lltiv) v tlvi i frmlr. Trbiy prssinin fftliliyinin nun tili frmsndn sll. Trbiynin frdi v ii qrup frmlrnn tlvi frmlrdn stnly. gird lltivinin yrnms v inif. gird lltivinin lmtlri. gird lltivi bir sistm imi. nun inif mrhllri. gird lltivinin inifnd nnlr v prsptivlr. siyyt v lltiv rsnd mnsibtlrin gni yylm mdllri. XI MVZU: TRBYNN METODLARI V ONLARIN TSNFATI Trbiy mtdlr. Trbiy metodlarnn mahiyyti. Trbiy mtdlr myyn yfiyytlri girdlrd trbiy tm mqsdil nlrn urun, irdsin, hisslrin,
• 51 dvrnn tsir gstrm n nizm slnm fliyyt imi. Trbiy mtdunun dzgn silmsi v dzgn ttbiqi pdqji prln mhn rti imi. Trbiy mtdlrnn tsniftn msir b. Trby mtdlrnn tsnift: urun frmldrlmsna tsir gstrn metodlar: nandrma metodlar(xalqi shbt, nql, aydnladrma, baa salma, mzakir, mhazir, disput, yd-nsiht, nmun v s.). Fliyytin tili mtdlr: Aldrma metodlar.(rejim, tlb, tmrin, yar, taprq, oyun, almalar v s.). Stimulldrm mtdlr: Rbtlndirm v czalandrma v onun nvlri. Trbiyd mtd, sul, trz, yol, vsit nlylr. Trbiy tnlgiylar.Trbiy tm mhrti v tnlgiys. Yeni pedaqoji texnologiyalar. Trbiy iin mpls ynm. Trbiy prssinin tml idysnn mpls ynm vsitsi il hyt irilmsi. Mqsd, vzif, mzmun frm v mtdlrn vhdti trbiyvi tsirliliyin mplsliliyi imi. Trbiyd nzart, znnzart, znthlil v znqiymtlndirm. Trbiynin trzlri v vasitlri. XII MVZU: SNFDNXARC V MKTBDNKNAR TRBY NN SISTEM. MKTBD TRBY NIN PLANLADIRILMASI Sinifdnxaric iin mahiyyti v mqsdi. Sinifdnxaric i mktbin apard tlim-trbiy iinin zruri trkib hisssi kimi. Sinifdnxaric trbiy iinin sistemi. Sinifdnxaric trbiy iinin planladrlmas.Sinifdnxaric trbiy ilrind frdi i
• 52 formalar, qrup i formalar, kollektiv i formalar, birlmi i formalar, sciyyvi i formalar. Mtbdnnr trbiy iinin mahiyyti v mqsdi. Mktbdnknar trbiy ii uaqlarn asud vaxtnn smrli tkilinin mhm vasitsi kimi.Mktndnknar trbiy mssislrnin tiplri, tsnifat, tyinat. Sinifdnxaric trbiy ii il mktnbdnknar trbiy iinin mumi v frqli chtlri.Sinifdnxaric v mktbdnknar trbiyt ilrind thsilndirici, trbiydici v iniftdirici funsiynn yerin yetirilmsi. XIII MVZU: ALD TRBY . TRBY NN TKLND MKTBN VALDEYNLRL BRG . VALDEYN KOMTSNN NN MZMUNU. MKTB AL V CTMAYYTN LBR . Ail trbiysinin sciyyvi xsusiyytlri. ild trbiy. ilnin tiplri. il ilk trbiy oca kimi. il hqqnd ssilqlrn tdqiqtlr. Un fl hyt mvqyinin frmlmsnd ilnin rlu. ilnin funsiylr. Uqlrn il trbiysin tsir gstrn msbt v mnfi millr. Msir il trbiysi prtisnd nzr rpn slublr: vtritr, avtokratik, etinasz, dmrti. ily pdqji m. Sinif rhbrinin il il birg ii. Mtbl ilnin lq frmlr. Mllim v valideynlr uaqlarn sas trbiyilridir. Trbiy iind mllimlrl valideynlrin lbir ii. Valideynlrin mktbin v ya uaq baasnn iin clb edilmsi. Valideynlrl iin formalar. Valideyn iclas. Valideyn
• 53 komitsi. Valideyn universitetlri. Aq qap gnlri. Valideynlr arasnda aparlan pedaqoji tbliat. agirdlrin trbiysind mktb ail v ictimaiyytin lbir iinin mzmunu v formalar. XIV MVZU: MKTB UAQ V GNCLR TKLATININ NN MZMUNU Mktb uaq v gnclr tkilatlarnn tarixin bir nzr. Mktb uaq v gnclr tkilatlarnn iinin mzmunu. Mktb uaq v gnclr tkilat iinin planladrlmas. Mktb uaq v gnclr tkilatnn mllimlrl, sinif rhbrlri il apard trbiyvi iin formalar. XV MVZU: MKTBD TRBY LR ZR TKLATININ V SNF RHBRNN NN MZMUNU Trbiy ilri zr tkilatnn vziflri, iinin planladrlmas. Sinif agird kollektivinin tkili v trbiysi. Sinif rhbrinin vziflri v iinin mzmunu. Sinif saatnn tkili. Sinif rhbrinin trbiyvi i plan. Sinif rhbrinin valideynlrl apard iin mzmunu v formalar. Sinif rhbrinin fnn mllimlril apard iin mzmunu v formalar. Mktbd trbiy ilrinin tkilind kollegiallq.
• 54 PEDAQOGKA FNN ZR TLBLRN SRBST MVZULARININ YAZILMASINA DAR METODK MSLHT Tlblrin Srbst i mvzular zrind ilmsi fnnin daha drindn mnimsnilmsin kmk etdiyi kimi onlarn, tdqiqatlq bacarn da inkiaf etdirir, elm hvsini artrr, mstqil almaq vrdilrini mhkmlndirir. Ali mktblrimizd Bolonya prosesinin ttbiqi, thsilin kredit sistemin keidi tlblrin daha ox mstqil almasn tlb edir. Mstqil alan, mli faliyyt gstrn tlb daha ox bilik qazanr v yrnir. Psixologiyadan mlumdur ki, insan bilik zrind n qdr hrtrfli ils, ona mxtlif chtlrdn yanasa, o bilik daha yax v daha mhkm mnimsnilir. nki, tlb material zrind mstqil ilyrkn onu hrtrfli thlil edir, urunda eyni bir msly bir ne df qaytmal olur, thlil edir, mumildirmlr aparr. Btn bunlar da qazanlm biliyin praktik hmiyyt ksb etmsin kmk edir. Masir gnc mtxssis yksk bilik v dnyagr malik olmaqla brabr, hm d tdqiqatlq qabiliyytlrin malik olmal, mstqil dnmyi, mstqil qrarlar xarma bacarmaldr. Bunun n d indiki raitd – thsilin qlobal xarakter ald bir dvrd tlbnin pedaqogika zr proqram materialna sahib olmas minimum tlb hesab edil bilr, geni nzri bilik v dnyagr sahib olmaq n is daha ox pedaqoji biliklr ld etmli, ox oxumal,
• 55 lav v ilk mnblrdn istifad etmli v biliklri mntzm olaraq genilndirmk v ttbiq etmk lazmdr. Bu baxmdan pedaqogika fnnini tdris edn mllim tlblr mstqil alma, daha ox dnmyi mslht grmli, onlarn tnqidi v yaradc pedaqoji tfkkrn inkiaf etdirmlidir. Tcrblrdn mlum olur ki, tdris ii yksk tkil ediln ali mktblrd tlblr elmi-tdqiqat ilrin d byk hvs gstrir, Srbst i zrind d fallqla alrlar. Srbst i mvzular tlblr trfindn srbst kild seilir. Pedaqogika fnni mlliminin tklifi il d tlb mvzu gtrb zrind ily bilr. Srbst i tlbnin kiik elmi tdqiqat iidir dey bilrik. Tlb mhazirdn eitdiklrini, seminar mllrindn yrndiklrini, lav materiallardan mnimsdiklrindn istifad edrk, srbst i zrind mstqil olaraq yaradc faliyyt gstrir. Tlbnin srbst, mstqil kild almas bir trfdn proqram materialnn n drcd mnimsdiyinin, o biri trfdn is z biliyini ttbiq etmk bacarna malik olub-olmadnn gstricisi hesab edil bilr. Ali mktblrd fnlrin tdrisi prosesind tlblr mstqil ilmyi, ilk mnblrdn ba ama bacarmaldrlar. Aparlan elmi-pedaqoji tdqiqatlardan mlum olur ki, ali mktb tlblri hr gn 5-6 saat mstqil zehni il mul olmal, mtali etmli, elml mul olmal, aratrmalar aparmaldr. Tlb kitab v ya baqa material zrind srbst alan vaxt oradak faktlar, hqiqtlr artq onun n tam aydn olur; o ld etdiyi biliklr mhkm inanr. Bel bilik is tdricn qid v inama evrilir. Buradan bel ntic xarmaq olar ki, biz ali mktb tlblrini biliklr zrind drindn,
• 56 srbst, mstqil ilmy svq etmkl, eyni zamanda onlarda elmi dnyagr, yeni pedaqoji tfkkr, tdqiqatlq v mstqil almaq bacarq v qabiliyytlri d formaladrm oluruq. Tlblrin z zrind mntzm v mstqil ilmlri onlarda geni dnyagr, xlaqi keyfiyytlr formaladrmaqla brabr, hm d faydal vrdilr yaradr. Tlblr Srbst i zrind ilrkn bir deyil, bir ne mnbdn istifad etmyi, xsusil ilk mnblrdn, texnikadan, internet xidmtindn mlumatlar toplama yrnmlidir. Tcrb gstrir ki, orta mktbi qurtaran agirdlrin he d hams srbst kild elmi mnblr zrind, mxtlif kitablar zrind ilmyi bilmirlr. Ona gr d birinci kurs tlblrin fnn mllimi tlblr mstqil almaq n, elmi mnblrdn istifad etmk n lazmi mslhtlr vermli, tdris etdiyi mvzularla bal dbiyyat siyahs vermli v onlardan istifad yollarn da gstrmlidir. Dzgn mslhtlr, tvsiylr nticsind v tlblrin mstqil ilmsi saysind tdricn yaradc faliyyt inkiaf edir v tlblr mstqil v srbst kild mnblr zrind ilmy alrlar ki, bu da glckd onlarn elmi ilr, mqallr yazmasna, buraxl ilri zrind daha yax ilmlrin kmk etmi olur. Tlb mvzunu sedikdn sonra fnn mllimi il birlikd plan v dbiyyat siyahsn myynldirir, daha sonra mvzu il bal dbiyyat oxunur, thlil edilir, qeydlr gtrlr, xarlar edilir, mntiqi nticlr xarlr, mumildirmlr aparlar v yazya alnr. Srbst i yaradc kild yerin yetirilmlidir. Kitablarn, qzet v jurnal mqallrinin z krlmmli, mlliflrin fikirlri olduu kimi gtrlmmlidir. Btn mtnin balca mzmununu sciyylndirn fikrin sas
• 57 mqamlar akarlanmal, oxunan materiala, mllifin fikirlrin yaradc mnasibt gstrilmli, mumilmi fikirlr, lakonik ifadlr yazlmaldr. lbtt, hr hans bir Srbst i mvzusu giril balayr, sonra mvzunun sas hisssi ilnilir, sonda is mvzuya ntic vurulur, sonda istifad olunmu dbiyyat siyahs gstrilir. Tamamlanm Srbst i fnn mllimin thvil verilir. Mllim onu oxuyur v qiymtlndirir. Bunu da xsusi olaraq qeyd edk ki, tklif olunan Srbst i mvzularndan tlblr elmi i, kurs ii, referat, yaxud hr hans bir pedaqoji konfransda, Tlb Elmi Cmiyytind mruz mvzusu kimi d gtrb ily bilr.
• 58 PEDAQOGKA ZR SRBST MVZULARI 1. Pedaqogika elminin yaranmas v sas inkiaf dvrlri. 2. Pedaqogika elminin sas anlaylar. 3. Pedaqogikann mnblri. 4. Pedaqogikann tdqiqat metodlar. 5. Pedaqogikann baqa elmlrl laqsi. 6. Pedaqoji elmlr sistemi (Pedaqogikann sahlri). 7. Pedaqogikada ya dvrlri v uaqlarn frdi xsusiyytlri. 8. Azrbaycan Respublikasnda thsil sisteminin quruluu v prinsiplri. 9. Pedaqoji faliyytin xsusiyytlri v mllimin pedaqoji qabiliyytlri. 10. xsiyytin inkiaf v trbiysi haqqnda mxtlif xarici konsepsiyalar. 11. xsiyytin inkiaf v trbiysin tsir gstrn amillr. 12. Thsil anlay, onun mqsdi, vziflri. 13. Thsilin mzmununu ks etdirn mhm pedaqoji sndlr: Tdris plan, tdris proqram, drslik. 14. Thsilin humanistldirilmsi v demokratikldirilmsi. 15. zrbycnd thsil sistmi v dvltin thsil siystinin prinsiplri 16. Tdris proqramlarnn tiplri v trtibin veriln pedaqoji tlblr.
• 59 17. Drslik v trtibin veriln pedaqoji tlblr. 18. Fnn Kurikulumlar: mahiyyti v mqsdi. 19. Mnimsm prosesinin pedaqoji-psixoloji saslar. 20. Tlim prssinin funsiylr (vziflri). 21. Thsilin formalar, nvlri v thsil sahlri. 22. Azrbaycan Respublikasnda mumi Thsilin Konsepsiyasnn (Milli Kurikulum) mahiyyti v mzmunu. 23. Milli Kurikulumun hazrlanmas prinsiplri. 24. Thsil standartlar. 25. Thsil sahsind dvlt siyastinin prinsiplri. 26. Azrbaycan ali thsilind Bolonya prosesi. 27. Azrbaycan ali thsilind kredit sisteminin ttbiqi 28. Azrbaycanda ali thsilin quruluu. 29. Tlimin prinsiplri v tsnifat. 30. Tlimin tkili formalarnn tarixin bir bax. 31. Masir dvrd tlimin tkili formalar. 32. Drs tlimin sas tkil formasdr. 33. Drsin tiplri, mrhllri v drs veriln pedaqoji tlblr. 34. Tlimin digr tkili formalar (ev taprqlar, ekskursiyalar v s.). 35. Tlim metodlarnn tsnifat. 36. Yeni tlim texnologiyalar. 37. nteraktiv v fal tlim metodlar. 38. agird nailiyytlrinin monitorinqi v qiymtlndirilmsi. 39. Monitorinqi xarakteriz edn chtlr: diaqnostika, proqnozladrma, korreksiya. 40. agirdlrin tlim faliyytin nzartin forma v metodlar.
• 60 41. agirdlrin tlim mvffqiyytinin qiymtlndirilmsinin forma v metodlar. 42. Mktbd metodik iin tkili formalar. 43. Trbiynin mahiyyti, mqsdi v vziflri. 44. Masir dvrd trbiynin qanunlar v qanunauyunluqlar. 45. Trbiynin yaranmas v inkiaf . 46. Orta sr Qrb v rq trbiysinin xarakterik xsusiyytlri. 47. Azrbaycan xalq pedaqogikasnda trbiy msllri. 48. Trbiy prosesin tsir dn millr. Trbiyy kompleks yanama. 49. Trbiynin pedaqoji prinsiplri. 50. girdlrl prln sinifdnxaric trbiyvi ilrin sciyyvi susiyytlri. 51. siyytin inkiaf v trbiysi haqqnda klassik pedaqoqlarn fikirlri. 52. xsiyytin inkiaf haqqnda biogenetik, sosiogenetik v biososial konsepsiya. 53. Kollektivin agird xsiyytinin formalamasna tsiri. 54. mumthsil mktbind trbiynin sas mzmunu,. 55. Trbiynin tkili formalar. 56. Trbiynin metodlar. 57. Mktblilrin xlaq trbiysi. 58. girdlrin mnvi trbiysinin hyata keirilmsi. 59. Qloballama v mktblilrin milli-mnvi ruhda trbiysi. 60. Mktblilrin qli trbiysinin balca mqsd v vziflri. 61. Mktblilrin mk trbiysi. 62. mk trbiysinin nvlri v hyata keirilmsi yollar.
• 61 63. Mtbd girdlrin pynm iinin tili susiyytlri. 64. Mktblilrin estetik trbiysinin hyata keirilmsi 65. Mktblilrin fiziki trbiysi. 66. Bdn trbiysi drslri fiziki trbiynin mhm trkib hisssi kimi. 67. girdlrin iqtisdi trbiysi zr bililrin frmldrlms. 68. Mtbd girdlrin iqtisdi trbiysi zr mtlif tdbirlrin hyt irilmsi. 69. Mtbd lji trbiy ilrinin prlms. 70. Trbiy ilrinin tkili il laqdar agirdlrin ya drclrinin nzr alnmas. 71. Trbiyd inandrma metodlar 72. Trbiyd aldrma metodlar 73. Trbiy prosesind rbtlndirm v czalandrma metodlarnn ttbiqi metodikas. 74. Cmiyytimizd mllimlik pesi, mllimin pedaqoji mrifti v mllimlik pesin veriln pedaqoji tlblr. 75. Pdqji prssd mllimin pdqji mrifti v mllimin pedaqoji qabiliyytlri. 76. Mllim agird mnasibtlrinin pedaqoji saslar. 77. Mllim agird mnasibtlrinin formalar v mxtlif yanamalar. 78. Pedaqoji faliyytin sciyyvi xsusiyytlri 79. Qloballama v thsilin milli zmin zrind qurulmas. 80. Qloballama v milli-mnvi dyrlrimiz. 81. Sinif rhbrinin faliyytind trbiy iinin sas istiqamtlri.
• 62 82. Sinif rhbrinin mllimlrl, valideynlrl apard iin mzmunu. 83. Sinif rhbrinin Sinif saat. 84. Mktbd trbiy ilri zr tilt sinifdnxaric v mtbdnnr trbiy ilrinin sas tilts v rhbridir. 85. Mktbd Mktbd valideyn komitsi v Valideyn universitetlrinin faliyyti. 86. Mtbd q qp gnlri. 87. Valideynlrin pedaqoji chtdn maariflndirilmsi yollar. 88. gird znidr orqanlarnn sinif rhbrlri v fnn mllimlri il qrlql faliyyti. 89. Sinifdnxaric trbiy ilrinin sas formalar 90. Trbiyvi shbtlrin tili v prlms . 91. Disputlrn v mzirlrin tili v irilmsi . 92. sursiylrn tili v irilmsi mrhllri. 93. Mktblilrin asud vaxtnn smrli tkili yollar. 94. Mtbdnnr trbiy mssislrin tsnifat, funksiyalar v faliyytlrinin sas mzmunu. 95. Mtbdnnr trbiy mssislrind girdlrin asud vaxtnn tkili v onlarla prln trbiyvi ilrin mzmunu . 96. Grkmli xsiyytlrin, siyas xadimlrin, filosof v pedaqoqlarn mllimlik pesi, mllim myi haqqnda fikirlri. 97. Mktbd trbiy ilrinin mxtlif planladrlmasnn forma v sullar. 98. Mktb kitabxanasnn apard trbiy iinin mzmunu
• 63 99. Valideynlr arasnda maariflndirici tdbirlr, pedaqoji tbliatn yollar 100. Mktblilrin trbiysind mktb, ail v ictimaiyytin birg ii.
• 64 STFAD EDLN V MSLHT GRLN DBYYTIN SYAHISI 1. Heydr liyev. Mstqil Azrbaycan Respublikas Gnclrinin birinci Forumunda nitq. Azrbaycan qzeti, 1996, 6 fevral. 2. Azrbaycan Respublikasnn Thsil Haqqnda Qanunu. Bak:Hquq dbiyyat, 2009. 3. zrbycn Rspublisnd mumi thsilin Milli urriulumu. Bak: 2009. 4. zrbycn Rspublisnn Thsil shsind slht Prqrm. B: 1999. 5. bbsv ., Pyv T., Mmmdv Y. zrbycn trii v mdniyyt bidlrinin mtblilr yrdilmsinin mtdis. Bak: 1996. 6. Abbasov . Yeni kurikulumlarn sciyyvi xsusiyytlri. Kurikulum jurnal, 2008, 1. 7. bbsv .N., lizd H.. Pdqgi. Bak: Rnsns, 2000 8. Aayev . . Pedaqogika. Bak: Adilolu, 2006 9. Aayev .. Azrbaycan ictimai-pedaqoji fikrind xsiyytin formalamas problemi. Bak: Avrora, 2005. 10. Aayev .. Mktblilrd vtndalq borcunun trbiy edilmsi. Bak: Maarif, 1975.
• 65 11. yv .. Mtblilrin mnvi trbiysi gnmzn rllqlr bmnd. zrbycn mtbi jurn. 2001, 5. 12. Aayev .. Heydr liyev irsind vtnda trbiysi msllri. Azrbaycan mktbi jurn. 2005, 3. 13. Aayev .. Tlim prosesi: nn v masirlik. Bak: Adlolu, 2006 14. Aayev .. v baq. Sosial peadqogika. Bak: 2008. 15. Aayev M.H. Tlim-trbiy prosesind Heydr liyev irsindn istifad. (Metodik vsait). Bak: ADPU, 2009. 16. bdullyv N., Msimv N. Uqlrn lji trbiysi. B: 1987. 17. Abdinova N.C. N.Tusinin trbiy qaydalar v tlim- trbiy prosesind ondan istifad imkanlar. Azrbaycan Mllimlr nstitutu Elmi srlr blleteni, 2003, 10. 18. undv S., Hsnv . ild uqlrn lq trbiysi. B: 1989. 19. Azrbaycan Respublikasnda mumi thsilin Konsepsiyas(Milli Kurrikulum). Kurrikulum jurnal, 2008 1. 20. Azrbaycan Respublikasnda mumi orta thsilin dvlt standartlar. Azrbaycann thsil siyasti (1998-2004), I kitab. Bak: aolu, 2005. 21. Azrbaycan Respublikas mumi thsil sistemind Qiymtlndirm Konsepsiyas. Azrbaycan mllimi qzeti, 28 iyul, 2006-c il. 22. Bakxanov A.A. Seilmi srlri. Bak: 1984 23. Bektai .H. F.Krlinin yaradclq yolu. Bak: 1986 24. Bdlova .S. Azrbaycan xalq pedaqogikas. Bak: Mllim, 2009
• 66 25. Dtsn V. S. Uqlrl mtbdnnr i. B: 1973. 26. Eminova G. T. gird siyytinin frmlmsnd nmunnin rlu. M-nin lmi srlr blltni, 2003, 12. 27. hmdov H.M. XIX sr Azrbaycan mktbi. Bak: Thsil, 2006. 28. hmdov H.M. Azrbaycan mktb v pedaqoji fikir tarixi. Bak: Thsil, Elm, 2001. 29. hmdov H.M. Uaqlarn trbiysind valideynlrin xsi nmunsi. Bak: 1962. 30. hmdov H.H.Pedaqogika.(Eksperimental drs vsaiti). Bak: ABU, 2006. 31. liyev P.B., hmdov H.H. Thsil mssislrind trbiy iinin tkili. Bak: ABU, Thsil, 2006. 32. liyev R.. xsiyyt v onun formalamasnn etnopsixoloji saslar. Bak: 2000. 33. liyev R.. Gnclrin milli-mnvi dyrlr sasnda trbiysi. Bak: Thsil, 2006. 34. liyev .. Azrbaycan etnopedaqogikas. Bak: Nurlan, 2010 35. liyev .Z., Cfrov C.M. Avropada Bolonya prosesi v onun Azrbaycanda perspektivlri. Bak: Ulu, 2009. 36. lizd . . Msir zrbycn mtbinin psilji prblmlri. B : Pedaqogika, 2004. 37. lizad .. Yeni pedaqoji tfkkr. Bak: Adilolu, 2001 38. lizad H.. Trbiynin demoqrafik problemlri. Bak: 1993. 39. lizad . lizad H.. Pedaqoji psixologiya. (I v II kitab). Bak: ADPU, 2010
• 67 40. lizad H. Qasmova L.N, liyev B.H. Mktbd trbiy iinin metodikas. Bak: BDU nriyyat, 1990. 41. liyev Hmz. Pedaqoji ustaln saslar(Drs vsaiti). Bak: 1999. 42. liyev R. . xsiyyt v onun formalamasnn etnopsixoloji saslar. Bak: Araz, 2000. 43. liyev R.. Trbiy psixologiyas. Bak: Nurlan, 2006. 44. Himv .. Pdqgi ursunun tdrisind lq himtlrindn istifd. B: 1991. 45. Hsnov A.M. Mktbqdr pedaqogika. Bak: Nasir, 2000 46. Hsnov M.M., Bhmnova C. btiadi siniflrd fal v interaktiv metodlardan istifadnin nzri praktik msllri (Metodik vsait). Bak, ADPU, 2009. 47. Hsnv .Q. Diyrnslq mtrillrndn drslrd istifd dilmsi girdlrin mnvi trbiysinin vsitsi imi. N.Tusi dn DPU-nun lmi srlri, Bak, 1992. 48. Hsynzd R.L. Qdim v rt srlr dvrnd zrbycnd trbiy, thsil v pedaqoji fikir. Bak: Nurlar, 2007. 49. Hseynzad R.L. Magistr dissertasiyas. Bak: Nurlar, 2010. 50. Hseynzad R.L. Sinif saat v onun tkili metodikas. AM-nin Elmi srlri. 1999, 7 51. Hseynzad R.L. Thsilin humanistldirilmsi v demokratikldirilmsi. Bak: 1997. 52. Hseynzad R.L. Heydr liyev nmunsi gnc nslin trbiysind n mhm rnkdir. Azrbaycan Mllimlr nstitutunun Elmi srlri. Xsusi buraxl. Bak: 1998. .
• 68 53. Xac Nsirddin Tusi. xlaqi Nasiri. Bak: Elm, 1989. 54. Xlilov V.C. mumthsil mktblrind estetik trbiynin inkiaf yollar. Bak: Maarif, 1991. 55. lysv M. Mtbd pynm iinin sistmi. B: 1997. 56. sayev .N., Rstmov F.A. M.V.Vidadinin , M.P.Vaqiifin, Q.B.Zakirin tlim-trbiy haqqnda fikirlri. Bak: ADPU-nun nri, 1994. 57. nteraktiv Kurrikulum.: Mahiyyt v nmunlr. Bak: Adilolu, 2005. 58. nteqrativ Kurrikulum: Mahiyyt v nmunlr. Bak: Adilolu, 2005. 59. Krimov Y.. Seilmi srlri. I-V cild. Bak: Pedaqogika, Kvsr, 2007-2010. 60. Krimov Y.. Pedaqoji nzriyy v tcrbnin qarlql laqsi//ARTP-nin Elmi srlri, 2003, 1. 61. Krimov Y.. Kurikulum islahat thsilimizn sasdr// btidai mktb v mktbqdr trbiy. 2008, 1. 62. Krimov Y..Pedaqoji tdqiqat metodlar. Bak: Azrnr, 2009. 63. Krimova Z.M. sud vtlrd girdlrin vtnprvrli ruhund trbiy dilmsind diyrnslq mtrillrndn istifdnin imn v yllr. Mtdi tvsiy. Bak: DPU, 2003. 64. Krimova Z.M. Heydr liyev mllim nfuzu haqqnda. Azrbaycan Mllimlr nstitutunun Elmi srlri. Xsusi buraxl. Bak: 1998. 65. Kurikulumlarn hazrlanmas v ttbiqi msllri.(Metodik tvsiy). Trtib ednlr: Aydn hmdov, nvr Abbasov. Bak: Kvsr, 2008.
• 69 66. Qaralov Z. . Trbiy: prinsiplr, mzmun, metodika. (3 cildd). Bak: Pedaqogika, 2003. 67. Qasmova L.N., Mahmudova R.M. Pedaqogika. Bak: BDU-nun nri, 2003. 68. Quliyev S.M. Mktblilrin mnvi trbiysind ail, mktb v ictimaiyytin birg faliyyti. Bak: Maarif, 1987. 69. Quliyev S.M., Quliyeva M.A. rq mtfkkirlrinin srlrind aild vlad trbiysi. Bak: 2008. 70. Mahmudov M.C. Bolonya prosesi: Problemlr, perspektivlr, reallqlar. Bak: Elm v thsil, 2010. 71. Musyv .V. Mllimin v sinif rhbrinin p fliyytinin susiyytlri. B: 1996. 72. Musayev .V. agird xsiyytinin hrtrfli inkiafna fiziki trbiy prosesinin tsiri. Bak: Maarif, 1993. 73. Mrdanov M.C. Azrbaycan thsili yeni inkiaf mrhlsind. Bak: aolu, 2009. 74. Mrdanav M.C. Azrbaycan thsil sistemi: real vziyyt, problemlr v islahat istiqamtlri. Bak: Thsil, 2005. 75. Mrdanav M.C. Davaml inkiaf v thsil. Bak: aolu, 2007. 76. Mrdanov M.C., .Q.Quliyev. Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Rmzlri. Bak: aolu, 2001. 77. Mrdanov M.C., .Q.Quliyev. Thsil milltin glcyidir. Bak: Thsil, 2002. 78. Mhmmd Ta Sidqi. srlri. Toplayan, trtib edni Azrbaycan MEA-nn hqiqi zv ..Hbibbyli. Bak: 2004. 79. Mmmdv F.M., lsgrv F.M.Pdqgidn msl v sullr. B: Mrif, 1993.
• 70 80. Mehrabov A.O. v b. Pedaqoji texnologiyalar. Bak: 2006. 81. Mehrabov A.O. Azrbaycan thsilinin masir problemlri. Bak: Mtrcim, 2007. 82. Mehrabov A.O. agird intellektinin inkiaf. Bak: 2006. 83. Mehrabov A.O. Masir thsilin konseptual problemlri. Bak: Mtrcim, 2010 84. Mehrabov A.O. , Cavadov .A. mumthsil mktblrind monitorinq v qiymtlndirm . Bak: Mtrcim, 2007. 85. Mehrabov A.O., Abbasov . mumi thsilin mzmun islahatlar: real standartlara doru// Azrbaycan mktbi, 2005 4. 86. Mehrabov A.O., liyev R.. Qloballama, millilik v thsil siyasti// Thsil, mdniyyt, incsnt, 2006 3-4. 87. Mehrabov A. O. Azrbaycan thsil sisteminin masir problemlri. Bak: Mtrcim, 2007. 88. Mehrabov A.O. Layihlr metodu: mahiyyti v ttbiqi xsusiyytlri// Azrbaycan mktbi , 2007, 3 89. Mollayeva E.. Tlim prosesind agirdlrin gender trbiysinin imkan v vasitlri (Metodik tvsiy). Bak: Mllim, 2009. 90. Mollayeva E.. Azrbaycan xalq pedaqogikasnda gender brabrliyin mnasibt. (Metodik vsait).Bak: ADPU , 2010 91. Naxvanl A.H. Heydr liyevin siyasi v mnvi dyrlrinin sinergetik konsepsiyas. Bak: 2005. 92. Naxvanl A.H., Qasmova Y. Gender thsilinin interaktiv metodikas. Bak: 2008.
• 71 93. Nzrov A.M. Mmmdov R.. Pedaqoji ustalq. Bak: Mllim, 2008. 94. Nvvab M.M. Nsihtnam. Bak: 1987. 95. Paayv . X. , Rstmv F. A. Pdaqgika. Bak: Nurlan, 2010. 96. Rstmov F. A., Dadaova T.Y. Ali mktb pedaqogikas. Bak: Nurlan, 2007. 97. Rstmv F.. rqd pdqgi trii. B: Nsir, 2002. 98. Rstmv F. . Pdqgi trii. B: Nurlan, 2006. 99. Rstmov F.A., Y.T.Rzayeva, T.M.Hseynova, T..Vahabova. Pedaqogikadan kurs v buraxl ilrin dair metodik gstri. Bak: ADPU, 2007. 100. Rstmov F.A. Pedaqoji oerklr. Slflrim v masirlrim. Bak: Nurlan, 2010
• 72 Nriyyatn direktoru: Hseyn Hacyev Texniki redaktor: Raya liyeva Dizayn: Mfiq Hacyev Cildi: Azad Hmzyev Operator: fiq Abbasova Montaj: Elmira smaylova apa imzalanm 3.12.2010-cu il Kaz format 60×84 1/16, ap vrqi 5 Sifari 244, say 200, qiymti srbst ADPU-nun mtbsi Bak, .Hacbyov ksi, 34 Tel: 493-74-10

Pedaqogika

Ad: Nİlufər soyad: Əlİzadə FAKÜLTƏ: TArİX İxtİSAS: Tarix müəllİMLİYİ MÖVZU: Yenİ yeTMƏLİK DÖVRÜNÜN SƏCİYYƏSİ ( ANATOMİK-FİZİOLOJİ,SOSİAL-MƏNƏVİ) mÜƏLLİM: GÜLNAR əLİYEVA

Yeniyetmələrin sosial psixoloji problemlərinin araşdırılması və həlli yollar.

3. Yeniyetmələrin sosial psixoloji problemlərinin araşdırılması və həlli yolları

2. Yeniyetmələrdə olan problemlər

1. Yeniyetməlik dövrünün xüsusiyyətləri

İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı

Ağahüseyn Həsənov və Əjdər Ağayev “Pedaqogika”

Əmrulla Paşayev və Fərrux Rüstəmov “Pedaqogika”

Yeniyetməlik dövrünün problemləri və onların həll yolu.

YAZAR: Psixoloq Rzazadə Səbinə.

Yaş dövrləri içərisidə уеniуеtməlik özünün pedaqoji psixoloji xüsusiyyətinə görə daha çox seçilir. Yeniyetməlik dövrü 11-13 уаşdаn 14-15 yaşadək müddəti əhatə edir. Bu уаş orta məktabin v-ıх sinif şаgirdlərini əhatə edir. Yeniyetməlik dövrü özünün pedaqoji çətinlikləri, çevikliyi, psixoloji vəziyyəti ilə diqqəti cəlb edir.

Вu аdlаrın уаrаnmаsı təbii qəbul edilir. Belə ki, uşaq öz həyatının bir mərhələsindən digərinə-kiçik məktəb yaşından, uşaqlıqdan-yaşlılığa, orta məktəb yaşına keçir, digər tərəfdən, yeniyetmənin fiziki və psixoloji cəhətdən sürətlə inkişaf etməsi həm müəllimlər, həm də vаlidеуnlər üzərinа daha böyük məsuliyyət qoyur

ilk növbədə şagirdin məktəbdə yeni şəraitə düşməsi, təlim materiаlının mürəkkəbləşməsi, həcminin genişlənməsi, öz yaşıdları və уаşlılаrlа ünsiyyəti

ikincisi, yeniyetmə özünü müstəqil hesаb etdiyindən həyat tərzini öz imkаnlаrınа uyğun deyil, xeyli geniş şəkildə qurmağa саn atması

üçüncüsü, təlim fəaliyyatinin digər növlərini dərk edib оnu həssasıqla, yüksək qavraması, dərs zamanı müstəqil iş fогmаlаrının həyata kеçirməуə hazır olması

Yeniyetməlik yaşının formalaşmasında bir sıra xüsusiyyətlər özünü göstərir

l. Özünü yaşlı adam kimi aparmaq hissi və ya meylinin fоrmаlaşması;

2. Yeni tip qarşılıqlı münasibətlərin уаrаnmаsı

3. Sərvət meylinin təşəkkülü.

4. Özünü qiymətləndirmənin fоrmаlаşmаsı.

5. Mənlik şüurunun inkişafa başlaması.