Azerbaycan Onomastikasi – Afaq Qurbanov – Kiril –Baki – 1987 -115 S

Afad Qurbanov latın qrafikası əsasında yeni müstəqil əlifbamızın layihəsini Azərbaycan dilinin səs sistemi və digər xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla hazırlamış və Komissiyanın müzakirəsinə vermişdir. Sonradan televiziya və mətbuat vasitəsi ilə müasir əlifbamızın layihəsi ictimaiyyətə çatdırılmış, geniş müzakirə olunaraq 1992-ci ildə qəbul olunmuşdur.

Afad Qurbanov

Afad Qurbanov (azərb. Afad Məhəmməd oğlu Qurbanov ‎; 10 yanvar 1929 ( 1929-01-10 ) , Qızıl Şəfəq [d] , Loru mahalı – 26 sentyabr 2009 ( 2009-09-26 ) , Bakı ) — Azərbaycanın görkəmli dilçi-alimi, türkoloq, elm və təhsil təşkilatçısı, ictimai-siyasi xadimi, Azərbaycan dilçilik elmində elmi məktəb yaratmış alim, Azərbaycan Əlifba Komissiyasının sədri (1990) və hazırkı Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasısının müəllifi, Azərbaycan SSR-i Natiqlik Cəmiyyətinin sədri (1980), SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının akademiki (1989), Azərbaycan SSR-i Elmlər Akademiyasının üzvü (1983), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor (1970), Əməkdar elm xadimi (1981), Azərbaycan SSR dövlət mükafatı (1991). [1]

• Qızıl Şəfəq [d] , Loru mahalı , Ermənistan

• Bakı , Azərbaycan

• Rəşad Qurbanov [d]
• Ramin Qurbanov

• Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti

Mündəricat

• 1 Həyatı
• 2 Elmi fəaliyyəti
• 3 İstinadlar
• 4 Xarici keçidlər

Afad Qurbanov 1929-cu ildə yanvarın 10-da Borçalının Qızıl Şəfəq kəndində (indi Ermənistan Respublikasının Kalinino rayonu) anadan olmuşdur. Uşaqlığı, ilk təhsil illəri də sazlı-sözlü Borçalı elində keçib.

O, ilk illər Borçalıda məktəb direktoru vəzifəsində çalışıb. 1950-ci illərdən etibarən isə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Filologiya fakültəsinin dekan müavini, dekanı, Azərbaycan dilçiliyi kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışıb. 1981-1989-cu illərdə APİ-nin rektoru olub. 1990-1994-cü illərdə isə Milli Məclisin üzvü olmuş A. Qurbanov əlifba islahatının təşkilatçılarındandır.

XX əsrin 90-cı illərində ölkəmizdə əlifba islahatının aparılmasında Afad Qurbanovun Azərbaycan Əlifba Komissiyasının sədri və latın qrafikası əsasında hazırlanmış və bügün istifadə etdiyimiz Azərbaycanın latın qrafikalı əlifbasının müəllifi kimi böyük xidmətləri olmuşdur. O dövrdə latın qrafikalı yeni müstəqil əlifbaya keçməyin zəruriliyini elmi faktlarla əsaslandıran ilk alim məhz Afad Qurbanov olmuşdur.

Görkəmli dilçi-alim, əlifba islahatçısı, Azərbaycan SSR-i Elmlər Akademiyasının üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, Onomastika elmi məktəbinin banisi Afad Qurbanovun təşəbbüsü ilə 1990-cı il 1 avqust tarixində Azərbaycan Əlifba Komissiyası yaradılmış və əlifba mütəxəssisi olduğu nəzərə alınaraq o həmin komissiyanın sədri təyin edilmişdir.

Afad Qurbanov latın qrafikası əsasında yeni müstəqil əlifbamızın layihəsini Azərbaycan dilinin səs sistemi və digər xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla hazırlamış və Komissiyanın müzakirəsinə vermişdir. Sonradan televiziya və mətbuat vasitəsi ilə müasir əlifbamızın layihəsi ictimaiyyətə çatdırılmış, geniş müzakirə olunaraq 1992-ci ildə qəbul olunmuşdur.

XX əsrin 20-ci illərində Azərbaycanda istifadə olunan latın qrafikalı əlifba böyük mütəfəkkir M.F.Axundovun ideyası əsasında yaradıldığı halda, hazırda istifadə etdiyimiz latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası Afad Qurbanovun adı ilə bağlıdır. [2]

Ümumxalq sərvətimiz olan bügünkü əlifba bu yorulmaz insanın, xalqını dərindən sevən fəal vətəndaşın, dilçilik elmimizin korifeyi, məşhur dilçimiz akademik Afad Qurbanovun elmi və ictimai fəaliyyətinin bəhrəsi kimi Azərbaycan xalqına ən böyük töhfələrindən biridir.

Elmi fəaliyyəti

Aspirantlıqdan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvülyünə qədər şərəfli bir tədqiqatçı yolu keçən A.Qurbanov 1962-ci ildə professor Əbdüləzəl Dəmirçizadənin rəhbərliyi ilə “Səməd Vurğunun “Vaqif pyesinin dili və üslubu” mövzusunda namizədlik, 1968-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.

Azərbaycan dilçiliyində fonetika Ə.Dəmirçizadə və A.Axundovun, leksikologiya S.Cəfərovun, dialektologiya M.Şirəliyevin, morfologiya M.Hüseynzadənin, sintaksis Ə.Abdullayevin, dil tarixi H.Mirzəzadə, Ə.Dəmirçizadə və T.Hacıyevin, morfologiya F.Cəlilovun, onomalogiya isə A.Qurbanovun adı ilə bağlıdır. Onun onomalogiyaya dair 100-ə qədər məqaləsi “Azərbaycan onomastikası” (1986), “Azərbaycan onomalogiyası məsələləri” (1986), “Poetik onomastika” (1988), “Azərbaycan dilinin onomalogiyası” (1988) kimi sanballı monoqrafiyaları çap olunmuşdur. Bu əsərlərdə onomastik vahidlərin tədqiqi tarixi, onomastik mənbələr, onomalogiyanın elmi-nəzəri məsələləri kompleks və sistemli şəkildə tədqiq edilmişdir. Azərbaycan dilçiliyi tarixində ilk dəfə olaraq antroponimlərin inkişafı dövrlərini müəyyənləşdirən, hər bir dövrün səciyyəvi cəhətlərini konkret dil faktları ilə əsaslandıran da A.Qurbanovdur.

Elmi yaradıcılığa “Şagirdlərin yazılı və şifahi nitqlərindəki yerli şivə və qalıqlarına qarşı mübarizə” (1956) adlı məqalə ilə başlayan yorulmaz tədqiqatçı Azərbaycanda və bütün türk dünyasında “Dilçiliyin sistemi” (1976), “Dilçiliyin tarixi” (1976), “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” (1967, 1985), “Bədii mətnin linqvistik təhlili” (1986), “Azərbaycan onomastikası” (1986), “Azərbaycan dilinin onomalogiyası” (1988), “Ümumi dilçilik”, I-II cildlər (1989-1993), “Dünyanın dil ailələri” (1994) və s. kimi sanballı əsərləri ilə məşhurdur [3] .

Azərbaycan ədəbi dilinin fonetika, qrafika, leksikologiya, semasiologiya, frazeologiya və digər sahələri A.Qurbanovun 1967-ci ildə çap etdirdiyi “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” kitabında sistemli şəkildə, həm də sinxronik prizmadan tədqiq edilmişdir. Əsər barədə akademik A.N.Kononovun fikri maraqlıdır: “A.M.Qurbanovun kitabı yalnız Azərbaycan dili materiallarını deyil, həm də başqa türk dillərinin materiallarını əhatə edən mövzuları işıqlandırır”.

A.Qurbanovun əsərləri Almaniya, Rusiya, İran, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və s. ölkələrdə yayılıb. Görkəmli dilçi son 50 ildə dünyanın bir sıra böyük şəhərlərində dilçiliyə, xüsusilə türkologiyaya aid keçirilən konfransların əksəriyyətində aktual və orijinal məruzələrlə çıxış edib.

Görkəmli alim Azərbaycan elmindəki rolu və nüfuzu sayəsində 1981-1983-cü illərdə APİ-də (ADPU-da) filologiya və pedaqogika elmləri üzrə müdafiə şurasının sədri olmuşdur.

Afad Qurbanov 26 sentyabr 2009-cu ildə vəfat edib.

İstinadlar

Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

1. ↑ “Qurbanov Afad Məmməd oğlu”. 2018-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-09 .
2. ↑ ATV (10.01.2021). “Alim türkoloq və ictimai xadim Afad Qurbanovun doğum günüdür” (azərb.). Youtube.com . İstifadə tarixi: 2021-01-11 .
3. ↑ Şöhrətli xalq dilçisi

Xarici keçidlər

• Akademik Afad Qurbanovun rəsmi veb saytı 2011-11-24 at the Wayback Machine
• YENİ BİBLİOQRAFİYA NƏŞR OLUNUB 2008-06-15 at the Wayback Machine
• Azərbaycanın görkəmli dilçi alimi Afat Qurbanov vəfat edib 2009-09-28 at the Wayback Machine

Avqust 04, 2021
Ən son məqalələr

2009 Voleybol üzrə qadınlararası Avropa Çempionatı

200 (ədəd)

201

2013–14 CEV Qadınlar Çempionlar Liqası

2013 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi

2013 Futbol üzrə Azərbaycan Superkuboku

2013 FİFA Konfederasiyalar Kuboku

2013 KONKAKAF Qızıl Kuboku

2013 Taksim Gəzi parkı etirazları

2010

Ən çox oxunan

İnqilab Qədirov

İnqilab tribunu (film, 1934)

İnqilab İsmayılov

İnqilab Şəmiyev

İnqilab Əhmədov

afad, qurbanov, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, azərb, afad. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Afad Qurbanov azerb Afad Mehemmed oglu Qurbanov 10 yanvar 1929 1929 01 10 Qizil Sefeq d Loru mahali 26 sentyabr 2009 2009 09 26 Baki Azerbaycanin gorkemli dilci alimi turkoloq elm ve tehsil teskilatcisi ictimai siyasi xadimi Azerbaycan dilcilik elminde elmi mekteb yaratmis alim Azerbaycan Elifba Komissiyasinin sedri 1990 ve hazirki Latin qrafikali Azerbaycan elifbasisinin muellifi Azerbaycan SSR i Natiqlik Cemiyyetinin sedri 1980 SSRI Pedaqoji Elmler Akademiyasinin akademiki 1989 Azerbaycan SSR i Elmler Akademiyasinin uzvu 1983 Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu filologiya elmleri doktoru professor 1970 Emekdar elm xadimi 1981 Azerbaycan SSR dovlet mukafati 1991 1 Afad QurbanovAfad Mehemmed oglu QurbanovAkademik Afad QurbanovDogum tarixi 10 yanvar 1929 1929 01 10 Dogum yeri Qizil Sefeq d Loru mahali ErmenistanVefat tarixi 26 sentyabr 2009 2009 09 26 80 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanVetendasligi AzerbaycanMilliyyeti AzerbaycanliUsagi Resad Qurbanov d Ramin QurbanovElm sahesi DilcilikElmi derecesi Professor Filologiya elmleri doktoru AkademikElmi adi Professor AMEA nin uzvuIs yeri V I Lenin adina Azerbaycan Pedoqoji Institutunun Rektoru Azerbaycan Elifba Komissiyasinin SedriTehsili Azerbaycan Dovlet Pedaqoji UniversitetiTaninmis yetirmeleri Nizami Ceferov Nizami Xudiyev Ezizxan Tanriverdi Sayali Sadiqova Buludxan XelilovMukafatlari Dovlet Mukafati Laureati Azerbaycan SSR emekdar elm xadimiwww afadgurbanov az Mundericat 1 Heyati 2 Elmi fealiyyeti 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteAfad Qurbanov 1929 cu ilde yanvarin 10 da Borcalinin Qizil Sefeq kendinde indi Ermenistan Respublikasinin Kalinino rayonu anadan olmusdur Usaqligi ilk tehsil illeri de sazli sozlu Borcali elinde kecib O ilk iller Borcalida mekteb direktoru vezifesinde calisib 1950 ci illerden etibaren ise Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universitetinde Filologiya fakultesinin dekan muavini dekani Azerbaycan dilciliyi kafedrasinin mudiri vezifesinde calisib 1981 1989 cu illerde API nin rektoru olub 1990 1994 cu illerde ise Milli Meclisin uzvu olmus A Qurbanov elifba islahatinin teskilatcilarindandir XX esrin 90 ci illerinde olkemizde elifba islahatinin aparilmasinda Afad Qurbanovun Azerbaycan Elifba Komissiyasinin sedri ve latin qrafikasi esasinda hazirlanmis ve bugun istifade etdiyimiz Azerbaycanin latin qrafikali elifbasinin muellifi kimi boyuk xidmetleri olmusdur O dovrde latin qrafikali yeni musteqil elifbaya kecmeyin zeruriliyini elmi faktlarla esaslandiran ilk alim mehz Afad Qurbanov olmusdur Gorkemli dilci alim elifba islahatcisi Azerbaycan SSR i Elmler Akademiyasinin uzvu filologiya elmleri doktoru professor emekdar elm xadimi Dovlet mukafati laureati Onomastika elmi mektebinin banisi Afad Qurbanovun tesebbusu ile 1990 ci il 1 avqust tarixinde Azerbaycan Elifba Komissiyasi yaradilmis ve elifba mutexessisi oldugu nezere alinaraq o hemin komissiyanin sedri teyin edilmisdir Afad Qurbanov latin qrafikasi esasinda yeni musteqil elifbamizin layihesini Azerbaycan dilinin ses sistemi ve diger xususiyyetlerini nezere almaqla hazirlamis ve Komissiyanin muzakiresine vermisdir Sonradan televiziya ve metbuat vasitesi ile muasir elifbamizin layihesi ictimaiyyete catdirilmis genis muzakire olunaraq 1992 ci ilde qebul olunmusdur XX esrin 20 ci illerinde Azerbaycanda istifade olunan latin qrafikali elifba boyuk mutefekkir M F Axundovun ideyasi esasinda yaradildigi halda hazirda istifade etdiyimiz latin qrafikali Azerbaycan elifbasi Afad Qurbanovun adi ile baglidir 2 Umumxalq servetimiz olan bugunku elifba bu yorulmaz insanin xalqini derinden seven feal vetendasin dilcilik elmimizin korifeyi meshur dilcimiz akademik Afad Qurbanovun elmi ve ictimai fealiyyetinin behresi kimi Azerbaycan xalqina en boyuk tohfelerinden biridir Elmi fealiyyeti RedakteAspirantliqdan Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin muxbir uzvulyune qeder serefli bir tedqiqatci yolu kecen A Qurbanov 1962 ci ilde professor Ebdulezel Demircizadenin rehberliyi ile Semed Vurgunun Vaqif pyesinin dili ve uslubu movzusunda namizedlik 1968 ci ilde ise Muasir Azerbaycan edebi dili movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir Azerbaycan dilciliyinde fonetika E Demircizade ve A Axundovun leksikologiya S Ceferovun dialektologiya M Sireliyevin morfologiya M Huseynzadenin sintaksis E Abdullayevin dil tarixi H Mirzezade E Demircizade ve T Haciyevin morfologiya F Celilovun onomalogiya ise A Qurbanovun adi ile baglidir Onun onomalogiyaya dair 100 e qeder meqalesi Azerbaycan onomastikasi 1986 Azerbaycan onomalogiyasi meseleleri 1986 Poetik onomastika 1988 Azerbaycan dilinin onomalogiyasi 1988 kimi sanballi monoqrafiyalari cap olunmusdur Bu eserlerde onomastik vahidlerin tedqiqi tarixi onomastik menbeler onomalogiyanin elmi nezeri meseleleri kompleks ve sistemli sekilde tedqiq edilmisdir Azerbaycan dilciliyi tarixinde ilk defe olaraq antroponimlerin inkisafi dovrlerini mueyyenlesdiren her bir dovrun seciyyevi cehetlerini konkret dil faktlari ile esaslandiran da A Qurbanovdur Elmi yaradiciliga Sagirdlerin yazili ve sifahi nitqlerindeki yerli sive ve qaliqlarina qarsi mubarize 1956 adli meqale ile baslayan yorulmaz tedqiqatci Azerbaycanda ve butun turk dunyasinda Dilciliyin sistemi 1976 Dilciliyin tarixi 1976 Muasir Azerbaycan edebi dili 1967 1985 Bedii metnin linqvistik tehlili 1986 Azerbaycan onomastikasi 1986 Azerbaycan dilinin onomalogiyasi 1988 Umumi dilcilik I II cildler 1989 1993 Dunyanin dil aileleri 1994 ve s kimi sanballi eserleri ile meshurdur 3 Azerbaycan edebi dilinin fonetika qrafika leksikologiya semasiologiya frazeologiya ve diger saheleri A Qurbanovun 1967 ci ilde cap etdirdiyi Muasir Azerbaycan edebi dili kitabinda sistemli sekilde hem de sinxronik prizmadan tedqiq edilmisdir Eser barede akademik A N Kononovun fikri maraqlidir A M Qurbanovun kitabi yalniz Azerbaycan dili materiallarini deyil hem de basqa turk dillerinin materiallarini ehate eden movzulari isiqlandirir A Qurbanovun eserleri Almaniya Rusiya Iran Turkiye Qazaxistan Turkmenistan Ozbekistan ve s olkelerde yayilib Gorkemli dilci son 50 ilde dunyanin bir sira boyuk seherlerinde dilciliye xususile turkologiyaya aid kecirilen konfranslarin ekseriyyetinde aktual ve orijinal meruzelerle cixis edib Gorkemli alim Azerbaycan elmindeki rolu ve nufuzu sayesinde 1981 1983 cu illerde API de ADPU da filologiya ve pedaqogika elmleri uzre mudafie surasinin sedri olmusdur Afad Qurbanov 26 sentyabr 2009 cu ilde vefat edib Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Qurbanov Afad Memmed oglu 2018 09 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 05 09 ATV 10 01 2021 Alim turkoloq ve ictimai xadim Afad Qurbanovun dogum gunudur azerb Youtube com Istifade tarixi 2021 01 11 Sohretli xalq dilcisiXarici kecidler RedakteAkademik Afad Qurbanovun resmi veb sayti Arxivlesdirilib 2011 11 24 at the Wayback Machine YENI BIBLIOQRAFIYA NESR OLUNUB Arxivlesdirilib 2008 06 15 at the Wayback Machine Azerbaycanin gorkemli dilci alimi Afat Qurbanov vefat edib Arxivlesdirilib 2009 09 28 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Afad Qurbanov amp oldid 6086345, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Azerbaycan Onomastikasi – Afaq Qurbanov – Kiril –Baki – 1987 -115 S

Onomastik , dilbiliminin özel isimleri inceleyen bir dalıdır.

Azərbaycan onomalogiyasının təşəkkülü və inkişafında Afad Qurbanovun rolu və «Azərbaycan onomalogiyası» elmi məktəbi

Azərbaycan dilçilik tarixində elmi məktəb yaratmış az sayda dilçilərimiz mövcuddur. XX əsrin ikinci yarısı Azərbaycan dilçiliyinin inkişafında xüsusi mərhələ hesab olunur və bu mərhələdə Azərbaycan onomalogiyasının müstəqil nəzəri dilçilik şöbəsi – elmi məktəb kimi formalaşması bilavasitə akademik Afad Qurbanovun adı və fəaliyyəti ilə bağlıdır.

Müasir Azərbaycan ədəbi dili zəngin lüğət tərkibinə malik, inkişaf etmiş dillərdən biridir. Bu dilin lüğət tərkibinin böyük bir qatını onomastik leksika – xüsusi adlar silsiləsi təşkil edir. Onomastik leksikaya daxil olan söz qrupları müəyyən ictimai tarixi inkişafın məhsulu olub, mənsub olduğu xalqın həyatını əks etdirən əvəzsiz söz sərvətidir. Onomastik leksikanın hərtərəfli tədqiqi müasir dil, dialektologiya, dil tarixi və s. sahələrin öyrənilməsi üçün çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan dilçiliyində uzun müddət tədqiqatdan kənarda qalmış onomastik leksikanın öyrənilməsinə təxminən XX əsrin 50-ci illərindən başlanılmışdır. Lakin bu tədqiqatlar birtərəfli aparılmış, xüsusi adlar qrupunun linqvistik cəhətdən hərtərəfli tədqiqinə meyl təsadüfi xarakter daşımış, onomastik leksikanın öyrənilməsində sistemsizlik, natamamlıq özünü göstərmiş, fundamental araşdırmalar aparılmamış, yalnız etimoloji ehtimallar irəli sürülmüşdür. Bu isə, hər şeydən əvvəl, həmin elm sahəsinin nəzəri və praktik problemlərini özündə əks etdirən əsərlərin olmaması ilə bağlı idi.

Ümumi dilçilik və Azərbaycan dilçiliyinin müxtəlif problemlərinə həsr edilmiş fundamental elmi-tədqiqat əsərlərinin və dərsliklərinin müəllifi, nəzəri və praktik məsələlər üzrə ən məhsuldar alimlərimizdən olan professor Afad Qurbanov öz tədqiqatlarını, əsasən, dilçiliyimizin az öyrənilmiş sahələrinə həsr etmişdir.

Alim uzun illər ərzində onomastika məsələləri ilə daha çox maraqlanmış, tədqiqatlar aparmış, yeni-yeni nailiyyətlər əldə etmişdir. A.Qurbanovun onomalogiyaya dair ilk əsəri 1956-cı ildə Tbilisidə çap olunan «Azərbaycan şəxs adlarının xüsusiyyətləri» məqaləsi olmuşdur. Sonradan tədqiqatçı bir-birinin ardınca «Müasir Azərbaycan ədəbi dili» (1985, «Onomalogiya» bölməsi), «Azərbaycan onomastikası» (1986), «Azərbaycan onomalogiyası məsələləri» (1986), «Poetik onomastika» (1988), «Onomalogiyaya dair elmi-metodik göstərişlər» və s. kimi kitablarını nəşr etdirərək dilimizin bu sahəsinin öyrənilməsinə düzgün elmi istiqamət vermiş, Azərbaycan onomalogiyasının müstəqil bir şöbə kimi formalaşmasının əsasını qoymuşdur.

Professor A.Qurbanov yazmışdır: «Hər bir söz geniş araşdırılmalıdır. Dildə mənasız söz yoxdur və ola da bilməz, hər bir söz və ifadə müəyyən məna daşıyır. Bununla belə, bəzi sözlər bir deyil, bir neçə məna ifadə edə bilər. Dilimizdəki şəxs adlarının, demək olar ki, hamısı apelyativ mənalı leksik vahidlərdir. Apelyativ söz onomastik vahid olandan sonra o, xüsusi ada çevrilir».

Afad Qurbanovun «Onomalogiya məktəbinin yaradıcısı» kimi formalaşmasında, təbii ki, onomalogiyaya həsr etdiyi əsərləri xüsusi rol oynamışdır. Onun onomalogiya məsələlərinə dair 100-ə qədər məqaləsi, onlarca kitabı və bir neçə monoqrafiyası çap olunmuşdur.

Alimin bu sahədəki ən böyük müvəffəqiyyəti 1988-ci ildə nəşr edilmiş və 1989-cu ildə Dövlət mükafatına layiq görülmüş «Azərbaycan dilinin onomalogiyası» adlı mükəmməl və əhatəli monoqrafiyası olmuşdur. Əsərdə Azərbaycan dilçiliyində ilk dəfə olaraq onomastika problemləri elmi-nəzəri aspektdən şərh edilmişdir.

Professor A.Qurbanov onomalogiya problemlərinə xüsusi əhəmiyyət verərək 2004-cü ildə onomastika məsələlərinə dair 2 cilddən ibarət böyük fundamental monoqrafiya («Azərbaycan onomalogiyasının əsasları», I və II cildlər) nəşr etdirmişdir. Yüksək elmi səviyyədə və səlis dildə yazılan bu ikicildlik Azərbaycan onomalogiyasının nəzəri əsaslarının tədqiqinə həsr edilmiş fundamental monoqrafiyadır. Əsər Türkiyə və Rusiyada da çap edilmişdir.

Bu əsərlər Azərbaycan dilçiliyində və ümumiyyətlə, türkoloji dilçilikdə ilk dəfə olaraq xüsusi adların hərtərəfli linqvistik tədqiqinə həsr olunmuşdur. Afad Qurbanov bu əsərlərində fundamental onomastik təlimin nəzəri əsaslarını şərh etmiş, Azərbaycan dilində və bütövlükdə dünya dillərində xüsusi adların qruplarını müəyyənləşdirmişdir. Hazırda bu sahədəki bütün tədqiqatlar Afad Qurbanovun müəyyənləşdirdiyi qruplaşma əsasında aparılır. Bundan başqa, tədqiqatçı-alim onomastik dil vahidlərinin yaranması və dəyişməsi, poetik və üslubi xüsusiyyətlərinin, orfoqrafik və orfoepik problemlərinin də nəzəri əsaslarını işləmişdir.

Əlavə olaraq, 1988-ci ildən bəri alimin «Dünyada türk adları» (2000), «Azərbaycanlı adları: uşağa necə ad seçməli» (1993), «Ad və insan» (2002), «Azərbaycanlı adları lüğəti» (2002), «Türk xalqlarında advermə ənənələri» (2002) və s. kimi kitabları, onomastikaya dair yüzlərcə məqaləsi çap olunmuşdur.

Professor Afad Qurbanovun yaratdığı onomastika məktəbinin və yazdığı elmi əsərlərin nəinki Azərbaycan dilçiliyinin, həm də türkoloji dilçiliyin sürətlə inkişafında xüsusi rolu olmuşdur. Onun onomastika sahəsindəki elmi fəaliyyəti həm yerli, həm də xarici görkəmli dilçilər, akademiklər tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilmişdir.

Akademik M.Şirəliyev «Azərbaycanda onomastika məktəbi və onun gələcəyi» adlı məqaləsində yazır: «A.Qurbanovun «Azərbaycan dilinin onomalogiyası» adlı əsəri təkcə bizim dilçiliyimiz üçün deyil, dünya türkoloji dilçiliyi üçün də çox qiymətlidir. Mən tam məsuliyyətlə deyə bilərəm ki, Afad Qurbanov bu əsəri ilə Azərbaycan onomastika məktəbinin əsasını qoymuşdur».

1989-cu ildə İstanbulda nəşr edilən «Türk dünyası araşdırmaları» adlı sanballı elmi məcmuənin bir neçə səhifəsi bu əsərin təhlilinə həsr olunmuşdur. Rəyçi Xəlil Açıqgöz yazır: «Möhtərəm professor Afad Qurbanov illərdən bəri gözlədiyimiz türk və Azərbaycan onomastikasının nəzəri və əməli problemlərini böyük bir diqqətlə işləmişdir. Ona nə qədər təşəkkür etsək azdır. Kitabın qısa zamanda Türkiyə türkcəsilə nəşrini təmənna edirik. Əsər ölkəmizdə də nəşr edilərsə, türk onomastik araşdırmaları daha aydın işıqlandırılar».

Həmin kitab haqqında Almaniyanın Münhen şəhərində yaşayan tədqiqatçı Yasin Aslanın rəyi də diqqəti cəlb edir: «Bir azərbaycanlı olaraq Azərbaycan xalqına və elminə göstərdiyiniz xidmətlər üçün Sizi təbrik edir, müvəffəqiyyətlərinizin davam etməsini arzu edirəm. Vətən Sizin kimi övladları ilə fəxr etməlidir».

Afad Qurbanovun onomastika sahəsindəki sanballı işlərindən biri də Azərbaycan Ensiklopediyası xətti ilə təşkilatçılığı və redaktorluğu ilə 7 minə yaxın coğrafi adı əhatə edən «Azərbaycanın Toponimlər Lüğəti»ni ortaya çıxarmasıdır.

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Azərbaycan Onomastika Cəmiyyətinin və Onomastika Elmi Mərkəzinin yaradılması, «Onomastika» elmi-onomastik jurnalının və 25 oktyabr Onomastika Gününün təsis olunması, onomastika problemlərinə həsr edilmiş genişmiqyaslı respublika konfranslarının keçirilməsi də bilavasitə Afad müəllimin adı ilə bağlıdır.

Professor Afad Qurbanovun yaratdığı «Azərbaycan onomalogiyası» elmi məktəbi bütün dünyada (ABŞ, Kanada, Finlandiya, Fransa, Belçika, Norveç, Türkiyə, Rusiya, İran və s.) tanınmışdır. Bir çox xarici ölkələrdə A.Qurbanovun rəhbərliyi ilə onomastik tədqiqatlar aparılmışdır. Məhz A.Qurbanovun rəhbərliyi ilə onomalogiyanın problemlərinə dair müxtəlif mövzularda onlarca namizədlik və doktorluq dissertasiyası müdafiə edilmişdir.

Onun şəxsi təşəbbüsü, təşkilatçılığı və gərgin əməyi nəticəsində 1986-cı ildən başlayaraq Azərbaycan onomastikası problemlərinə həsr olunan 13 respublika konfransı keçirilmişdir. Konfranslar əhatə miqyasına görə çox geniş olmuşdur. Burada keçmiş Sovetlər İttifaqının, demək olar ki, əksər müttəfiq respublikalarının elmi ictimaiyyət nümayəndələri iştirak etmişlər. Konfransların materialları tez bir zamanda kitab şəklində çap edilmişdir. Sonralar isə bu konfranslar ənənə xarakteri alaraq iki ildən bir keçirilməyə başlanmışdır.

Eyni zamanda, A.Qurbanovun təşəbbüsü ilə sədr müavini olduğu SSRİ Elmlər Akademiyasının Sovet Türkoloqları Komitəsinin tərkibində Türk onomastikası bölməsi yaradılmış və onomastik araşdırmalar bütün SSRİ-nin türkdilli respublikalarında aparılmağa başlanılmışdır.

Afad Qurbanov Azərbaycan dilçiliyi sahəsində elə bir ənənə qoyub getmişdir ki, bu ənənə hələ uzun tarixlər boyu yaşayacaq və onu da yaşadacaqdır.

Azərbaycan dilçiliyində ilk dəfə onomastik vahidlərin tədqiqi Afad Qurbanovun adı ilə bağlıdır VİDEO

Bu gün görkəmli dilçi-alim, professor, türkoloq, ictimai-siyasi xadim Afad Qurbanovun anadan olmasından 94 il ötür. Azərbaycan dilçiliyi ilə yanaşı, dünya və türkoloji dilçiliyinin inkişafına öz töhfəsini verən elm və təhsil təşkilatçısı haqqında Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyası sədrinin müavini professor Sayalı Sadıqova fikirlərini AZƏRTAC ilə bölüşüb.

“Afad Qurbanov geniş yaradıcılıq istiqamətlərinə, zəngin erudisiyaya, dərin biliyə malik alim, xalqa və onun mədəniyyətinə dərin məhəbbət bəsləyən fədakar ictimai xadim, sadə, təvazökar və humanist bir insan idi. O, bütün mənalı həyatını, sonsuz, tükənməz elmi istedadını, yaradıcılıq qüvvəsini Azərbaycan dilçiliyinin inkişafına sərf edən, öz xalqına sədaqətlə və namusla xidmət göstərən, bütün varlığını elmin, təhsilin və mədəniyyətin inkişafına, Azərbaycan dilinin saflığının təmin olunmasına həsr edən əvəzsiz şəxsiyyətlərimizdəndir. Dilçilik elminin elə bir sahəsi yoxdur ki, bu məhsuldar və əməksevər alim oraya nüfuz etməsin. A.Qurbanovun adı dilçilik elminin korifeyi kimi görkəmli dilçilər Kononov, Şerbak, Tenişev, Baskakov, Budaqova, Şirəliyev, Dəmirçizadə və başqaları ilə bir sırada çəkilir”.

Professor A.Qurbanovun elmi məktəb yaratdığını və yazdığı çoxsaylı elmi əsərlərə görə dövlət təltiflərinə layiq görülmüş nadir dilçilərimizdən olduğunu söyləyən professor onun Azərbaycan dilçiliyinin inkişafında mühüm xidmətlərini qeyd edib: “O, “Azərbaycan ədəbi və danışıq dili” (1965), “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” (1967), “Ümumi dilçilik” (I, II cildlər -1988, 1993), “Türkoloji dilçilik” (5 cilddə), “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” (2 cildlik), “Azərbaycan dilçiliyi problemləri” (3 cildlik), “Azərbaycan onomastikası”, “Antroponim nəzəriyyəsi, “Poetik onomastika” (1988), “Azərbaycan dilinin anomalogiyası” (1988), “Azərbaycan onomastika məsələləri” (1986), “Dünyanın dil ailələri” (1994), “Müasir Azərbaycan ədəbi dili” (2003), “Azərbaycan dilçiliyi problemləri” (Bakı, 2004), “Azərbaycan anomalogiyasının əsasları, (2 cilddə, Bakı, 2004) və bir sıra monoqrafiya və dərsliklərin, 500-dən çox elmi məqalənin müəllifidir. Bu monoqrafiyalar müəllifin uzunmüddətli gərgin elmi araşdırmalarının uğurlu nəticəsidir”.

Bu əsərlərdə dilçilikdə aktual məsələlər, problemlər, elmi anlayışlar dəqiqləşdirilmiş dil və dilçilik tarixi ilə əlaqədar yeni təsniflər verilib.

Aspirantlıqdan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvlüyünə qədər şərəfli bir tədqiqat yolu keçən A.Qurbanov 1959-cu ildən ömrünün sonuna qədər – əlli il ADPU-da müəllim, dekan, kafedra müdiri, filologiya və pedaqogika elmləri üzrə müdafiə şurasının sədri, 1990-1994-cü illərdə Milli Məclisin üzvü, Əlifba Komissiyasının sədri olub.

S.Sadıqova qeyd edib ki, müasir əlifbanın yaradılması və ona verilən tələblərin Əlifba Komissiyasında geniş şəkildə müzakirə olunmasına Afad Qurbanov rəhbərlik edib. Afad Qurbanov Azərbaycan dilinin səs sistemi və digər xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla yeni müstəqil əlifba layihəsini latın qrafikası əsasında hazırlayıb, daha sonra Komissiyanın müzakirəsinə təqdim edib. Afad Qurbanov ölkəmizdə hazırda istifadə olunan Azərbaycan əlifbasının tərtibçisidir. Onun hazırladığı əlifba layihəsində müasir əlifbanın yaradılması və ona verilən tələblər nəzərə alınıb. Qəbul edilən əlifbada yazı üçün 32 hərf öz əksini tapır. Afad Qurbanov latın qrafikalı yeni əlifbaya keçilməsi dövründə Azərbaycan Əlifba Komissiyasının sədri vəzifəsində (1990) əlifba islahatçısı kimi xüsusi rolu olub, hazırladığı əlifba layihəsi geniş ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilərək qəbul edilib və istifadəyə verilib.

Azərbaycan dilçiliyində ilk dəfə onomastika məsələlərinin sistemli şəkildə həlli, tədqiqinin də məhz A.Qurbanovun adı ilə bağlı olduğunu söyləyən Sayalı xanım elm xadiminin bu sahəyə ayırdığı xüsusi diqqətdən söz açıb: “Azərbaycan dilindəki şəxs adlarının spesifik xüsusiyyətlərini, onların mahiyyətini, sistemini, əmələ gəlməsini, mənşəyini, məna əsasını, yayılma regionunu, quruluşunu, inkişaf tarixini, təkmilləşməsini, üslubi imkanlarını, bir dildən başqa bir dilə transliterasiyası antrotoponimikanın əsas problemləri kimi ilk dəfə onun yaradıcılığında araşdırılıb. Bu əsərlərdə onomastik vahidlərin tədqiqi tarixi, onomastik mənbələr, anomalogiyanın elmi-nəzəri məsələləri kompleks və sistemli şəkildə tədqiq edilib. Azərbaycan dilçiliyi tarixində ilk dəfə antroponimlərin inkişafı dövrlərini müəyyənləşdirən, hər bir dövrün səciyyəvi cəhətlərini konkret dil faktları ilə əsaslandıran A.Qurbanov olub”.

Ona görə də Azərbaycan dilçiliyində fonetika Ə.Dəmirçizadə və A.Axundovun, leksikologiya S.Cəfərovun, dialektologiya M.Şirəliyevin, morfologiya M.Hüseynzadənin, sintaksis Ə.Abdullayevin, dil tarixi H.Mirzəzadə, Ə.Dəmirçizadə və T.Hacıyevin, morfonologiya F.Cəlilovun, ümumi dilçilik, türkoloji dilçilik, anomalogiya və müasir Azərbaycan əlifbası A.Qurbanovun adı ilə bağlıdır.

Alimliklə insanlığın vəhdətini özündə birləşdirən görkəmli türkoloq alimin xatirəsi qəlbimizdə həmişə yaşayacaq.