TRANSFORMATORLAR VA ULARNING ISHLASH PRINSIPI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

elektr va magnetizm / transformator / texnik talablar / fizik kattaliklar / asbobning shartli belgisi. / electricity and magnetism / transformer / technical requirements / physical quantities / device symbol.

Təlim prinsiplərinin səciyyəsi və vəhdəti

Təlimin həyatla əlaqələndirilməsi prinsipi. Bu prinsip təlimi təkcə məktəb divarları arasında və ancaq kitab üzrə deyil, həyatla sıx əlaqəli şəkildə qurmağı nəzərdə tutur. Məktəb insanı həyata hazırlamalıdır. Təlimi həyatla əlaqələndirmədən bu vəzifəni yerinə yetirmək olmaz. Təlimin həyatla və əməklə əlaqələndirilməsi həm təlimə, həm də əməyə şüurlu xarakter verir, fənnə marağı artırır.
Bu prinsip bir neçə istiqamətdə tətbiq edilir:
– təlimin məzmununun həyatla, cəmiyyət quruculuğu təcrübəsi ilə əlaqələndirilməsi;
– öyrənilən biliyin şagirdlərin şəxsi təcrübəsi və müşahidələri ilə, oyun və digər fəaliyyət növləri ilə əlaqələndirilməsi;
– nəzəri biliklərin müxtəlif növ praktik işlərə tətbiq edilməsi;
– təlimin əmək və istehsalatla əlaqələndirilməsi.
Təlimin təhsilverici, tərbiyəedici və inkişafetdirici prinsipi. Bu prinsip təlimdə öyrətmə, tərbiyə və inkişaf vəzifələrini vəhdətdə həyata keçirməyi nəzərdə tutur. Təlim qüvvətli tərbiyə vasitəsidir. K.D.Uşinski təlimi tərbiyənin olduqca qüdrətli üzvü hesab edir və deyirdi ki, bu üzvdən məhrum olan müəllim uşaqlar üzərində ən gerçək təsir vasitəsini itirmiş olur.
Bu prinsip bir neçə istiqamətdə özünü göstərir:
– şagirdlərdə elmi dünyagörüşü və ideya inamı formalaşdırmaq;
– yüksək mənəvi keyfiyyətlər (vətənpərvərlik, humanizm, xeyirxahlıq, düzlük, doğruçuluq və b.) aşılamaq;
– təlim prosesində şagirdlərdə nəcib hisslər (yoldaşlıq, dostluq, milli iftixar, borc və məsuliyyət hissi və s.) formalaşdırmaq;
– şəxsiyyətin psixi proseslərini, zehni qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək. Təlim özlüyündə tərbiyə və inkişaf vəzifələrini yerinə yetirə bilməz. Bu məqsədlə müəllim təlim prosesini xüsusi istiqamətləndirməlidir. Hər bir konkret dərsdə təlim, tərbiyə və inkişafetdirici vəzifələri kompleks planlaşdırıb həyata keçirmək lazımdır.
Təlimdə elmilik prinsipi. Bu prinsip təlimdə şagirdləri elmi biliklərlə, elmi dünyagörüşü ilə silahlandırmağı nəzərdə tutur. Təlim elə qurulmalıdır ki, şagirdlər cisim və hadisələrin zahiri, müşahidə olunan əlamətlərindən tədricən daxili xüsusiyyətlərinə, yəni hadisədən mahiyyətə keçə bilsinlər.
Elmilik prinsipi zehni qüvvə və qabiliyyətləri inkişaf etdirməkdə, təbiət və cəmiyyət hadisələrinə elmi baxışlar aşılamaqda, elmi biliklərə maraq və tələbat yaratmaqda böyük əhəmiyyətə malikdir.
Elmilik prinsipi bir neçə cəhətdə özünü göstərir:
– ətraf aləm haqqında düzgün təsəvvürlər formalaşdırmaq, şagirdləri müşahidəçiliyə alışdırmaq;
– qazanılmış təsəvvürləri, faktiki materialları ümumiləşdirmək əsasında nəticələr çıxartdırmaq;
– nəzəri biliklərin, anlayış və qanunların şüurlu başa düşülməsinə, onların əsasında duran həyat hadisələrinin dərk edilməsinə nail olmaq;
– fənlərarası əlaqə yaratmaq yolu ilə dünyaya bitkin baxış, elmi dünyagörüşü formalaşdırmaq;
– şagirdləri tədricən elmi idraka yaxınlaşdırmaq: müstəqil problemlər qoyub, onların həlli yollarını tapmağa istiqamətləndirmək.
Elmilik prinsipi təlimin təşkilinə bir sıra tələblər verir. O, təlimin bütün sahələrində – həm onun məzmununda (proqram və dərsliklərdə) və metodlarında, həm də şagirdlərin təlim fəaliyyətinin təşkilində gözlənilməlidir.
Təlim metodları, xüsusən müəllimin şərhi, müsahibəsi, şagirdlərin müstəqil fəaliyyəti elmiliyə əsaslanmalıdır.
Təlimdə sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi. Bu prinsip təlimdə elmin sistemini mühafizə etməyi, bilik və bacarıqların mənimsənilməsində müəyyən ardıcıllıq gözləməyi nəzərdə tutur. Sistematiklik elmin öz məntiqindən irəli gəlir: elm biliklər sistemi deməkdir. Belə sistem yoxdursa, elm də yoxdur; sadəcə müəyyən təsəvvürlər, məlumatlar vardır. Odur ki, bilikləri ciddi sistemdə öyrətmək lazımdır.
K.D.Uşinski sistemsiz başı qarmaqarışıq anbara bənzədirdi; burada lazımi anda anbar sahibinin özü də heç bir şey tapa bilmir.
Təlimdə sistematiklik prinsipi bir neçə cəhətdə özünü göstərir:
– təhsilin məzmununun (proqram və dərsliklərin) ciddi sistemdə qurulması;
– bilik və bacarıqların ciddi sistemdə, məntiqi ardıcıllıqda təqdim olunması (şagirdlərin şüurunda biliklərin sistemli olması);
– öyrənilən biliklərin əlaqələndirilməsi (yeni biliklərin məlum biliklərlə əlaqəli şəkildə mənimsədilməsi);
– şagirdlərin sistemləşdirmə işinə cəlb edilməsi (müxtəlif fənlər üzrə fakt və hadisələrin müəyyən əlamətlərə görə sistemə salınması);
– bütün təlim prosesinin sistemli əsasda təşkili.
Sistematiklik prinsipi təlim prosesinə rəhbərlikdə müəyyən tələblər irəli sürür. Hər fənn üzrə biliklər ciddi sistemdə öyrədilməlidir. Müəllimin şərhində sistem və ardıcıllıq gözlənilməli, yeni keçilən mövzular plan əsasında öyrədilməlidir. Şagirdə verilən suallarda, çalışmalarda, təkrarlarda da müəyyən sistem gözlənilməlidir. Bir sözlə, sistematiklik bütün təlim prosesinə nüfuz etməlidir.
Təlimdə əyanilik prinsipi. Bu prinsip təlimi mücərrəd sözlər üzərində deyil, uşaq tərəfindən, bilavasitə qavranılan konkret şeylər və hadisələr üzərində qurmağı nəzərdə tutur. Əyanilik prinsipi idrak prosesinin öz təbiətindən irəli gəlir: idrak prosesi canlı müşahidədən – fakt və hadisələrin qavranmasından başlanır. Ətraf aləm haqqında təsəvvürlərimiz nə qədər dolğun və dürüst olarsa, bu əsasda yaranan anlayış və qanunlar da daha şüurlu mənimsənilər.
Bu cəhət mənimsəmə prosesində əyaniliyin böyük rolunu yaxşı göstərir. Y.A.Komenski əyaniliyi təlimdə “qızıl qayda” adlandıraraq, ona geniş yer verməyi lazım bilirdi.
Əyanilik öyrənilən mövzunu tez, asan və şüurlu mənimsəməyə, möhkəm yadda saxlamağa, habelə şagirdləri fəallaşdırmağa kömək edir. Əyanilik konkretdən mücərrədə keçməkdə – ümumiləşdirmə bacarığının inkişafında mühüm rol oynayır.
Əyanilik müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilir: a) təbii (natural) əyanilik: təbii halda əşya və proseslərin nümayiş etdirilməsi; b) təsviri əyanilik: əşyanın şəkli, maketi, diafilm, kino, televiziyadan istifadə; c) sxematik əyanilik: sxem, cədvəl, diaqram və s. üzrə iş; ç) obrazlı əyanilik: şagirdlərin şəxsi təcrübəsi, təsəvvürləri, müəllimin sözü, ədəbiyyat və incəsənət vasitəsilə canlı obrazlar, təsəvvürlər yaratmaq; d) simvolik əyanilik: qlobus, xəritə və s. üzrə iş.
Əyanilikdən mənimsəmənin bütün pillələrində – yeni mövzunun mənimsənilməsi, möhkəmləndirilməsi və tətbiqi zamanı istifadə edilə bilər. Lakin əyaniliyi universallaşdırmaq olmaz: əyanilikdən həmişə yox, zəruri hallarda keçilən mövzu üzrə şagirdlərin təsəvvürü olmadıqda və ya çox zəif olduqda istifadə etmək faydalıdır.
Təlimdə şüurluluq, fəallıq və müstəqillik prinsipi. Bu prinsip təlim prosesində şagirdlərin fəaliyyətini – mənimsəmənin xarakterini, onların təlimə münasibətini əks etdirir: hər bir şagird təlimə şüurlu, fəal və müstəqil surətdə yanaşmalıdır.
Təlimdə şüurluluq və fəallıq formalizmə, əzbərçiliyə qarşı mübarizədə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Formalizm, əzbərçilik beyni şikəst edir, fikir süstlüyü doğurur, zehni inkişafa mane olur.
Şüurlu mənimsəmənin bir neçə əlaməti vardır: biliyin başa düşülməsi, düzgün (həm də insanın öz sözləri ilə) ifadə olunması, onun tətbiqi, yeni fakt və misalların tapılması, biliyin yoxlanması və səhvlərin düzəldilməsi.
Bu əlamətlər həm şagirdin, həm də müəllimin fəaliyyətində öz əksini tapmalıdır.
Şüurluluq fəallıqla sıx bağlıdır: təlimə şüurlu yanaşan şagird həm də fəal olur. Fəallıq qarşıda duran təlim vəzifələrinin uğurlu icrası üçün şagirdin səy göstərməsində ifadə olunur. Fəallığın daxili (zehni) və zahiri (əməli) cəhətləri ayırd edilir.
Bu prinsip təlimin təşkilinə müəyyən tələblər irəli sürür. Müəllim şagirdlərin fəallığı, şüurluluğu və müstəqilliyi üçün əlverişli şərait yaratmalı, şagirdlərin fəallıq və müstəqilliyini stimullaşdırmalı, onları müxtəlif növ müstəqil işlərə – zehni və əməli xarakterli məsələlərin, problemlərin həllinə geniş cəlb etməlidir.
Təlimin optimal təşkili prinsipi. Bu prinsip məqsəddən və konkret şəraitdən çıxış edərək, ən münasib (optimal) təlim variantı seçib tətbiq etməklə mümkün olan yüksək nəticəyə nail olmağı nəzərdə tutur.
Təlimin optimal təşkili müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilir:
– təlimin (dərsin) qarşısında duran vəzifələrin (təhsil, tərbiyə və inkişaf) kompleks müəyyən edilməsi;
– təlimin optimal məzmununun müəyyən edilməsi;
– təlimin (dərsin) məqsəd və məzmunundan çıxış edərək optimal vasitə, metod və formaların seçilib tətbiq edilməsi;
– nəticələrin optimallıq baxımından təhlil edilib düzgün qiymətləndirilməsi.
Müəllim pedaqoji nəzəriyyəyə və qabaqcıl təcrübəyə yiyələnməklə təlimin optimal təşkilinə nail ola bilər.
Təlimdə müvafiqlik prinsipi. Bu prinsip təlimi şagirdlərin gücünə, yaş və anlama səviyyəsinə uyğun qurmağı nəzərdə tutur. Bunsuz elmi biliyi lazımi dərəcədə mənimsətmək olmaz. Təlim gücə uyğun olmadıqda şagirddə özünə inamsızlıq baş qaldırır, müəllimin zəhməti, səyi hədər gedir.
Təlimin müvafiqlik prinsipinə iki cür baxış mövcuddur. Birinci baxışa görə, təlim uşağın səviyyəsinə tam uyğun olmalı, ikinci baxışa görə isə təlim uşağın inkişafından irəli getməli və onu öz arxasınca aparmalıdır. İkinci mövqe inkişafetdirici təlim baxımından daha yararlıdır.
Müvafiqlik prinsipi bir neçə qaydada həyata keçirilir: a) asandan çətinə; b) məlumdan məchula (məchulu məlum əsasında öyrətmək); c) ümumidən xüsusiyə (obyekt haqda ümumi təsəvvür verdikdən sonra onun xüsusi hallarına keçmək); ç) sadədən mürəkkəbə (sadə məsələlərdən tədricən mürəkkəbə keçmək).
Müvafiqlik prinsipi təlimin təşkilinə bir sıra tələblər verir: müəllim şagirdlərin yaş və anlama xüsusiyyətlərindən çıxış edərək materialın həcmini, çətinlik dərəcəsini, təlimin vasitə və metodlarını tənzim etməlidir.
Təlimdə fərdi yanaşma prinsipi. Bu prinsip təlimdə şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almağı, hər kəsin inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmağı və təlimdə uğurlu fərdi cığırını tapmağı tələb edir.
Təlimdə fərdi yanaşmanın vacibliyi onunla bağlıdır ki, sinifdəki şagirdlərin qüvvə və imkanları eyni deyildir. Bəziləri materialı tez qavrayıb möhkəm yadda saxlaya bildikləri halda, başqaları gec öyrənir, tez də unudurlar.
Təlimdə fərdi fərqlər müxtəlif sahələrdə özünü göstərir:
– zehni proseslərin cərəyan-etmə xarakteri (şagirdin təfəkkürünün, hafizəsinin, diqqətinin və s. xüsusiyyətləri);
– bilik və bacarıqların səviyyəsi (tamlığı, dərinliyi);
– şagirdin işgüzarlığı (səyi, iş tempi, işin asan və ya çətinliyi, diqqətliliyi, yorğunluğu);
– zehni və əməli müstəqilliyin səviyyəsi;
– təlimə münasibəti (müsbət, biganə, mənfi);
– iradi inkişaf səviyyəsi (yüksək, orta, aşağı) və s.
Bu göstəricilər üzrə hər bir şagirdin fərdi xüsusiyyətlərindən çıxış edərək müəllim təlimdə fərdi yanaşmanı həyata keçirir.
Müəllim təlim prosesində şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini öyrənməli, hər bir uşaq üçün konkret təlim-tərbiyə vəzifələri müəyyən etməli, hər kəsə fərdi yanaşma vasitələri, fərdi pedaqoji təsirlər sistemi tapıb tətbiq etməyə çalışmalıdır.
Təlim üçün zəruri şəraitin yaradılması prinsipi. Bu prinsip təlim üçün lazımi şərait yaratmaqla onun səmərəsini yüksəltməyi nəzərdə tutur. Qeyri-normal şəraitdə cərəyan edən təlimdə yüksək nəticə əldə etmək mümkün deyildir. Məsələn, sinif otağının temperaturu normadan artıq isti və ya soyuq olduqda şagirdlərin iş qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir.
Təlim üçün zəruri şərait dedikdə dörd qrup şərait nəzərdə tutulur:
– tədris-maddi şərait (təlimin müvafiq dərslik və dərs vəsaitləri ilə, əyani və texniki vasitələrlə, təlim avadanlıqları ilə təmin edilməsi);
– gigiyenik şərait (sinif otaqlarının, tədris avadanlıqlarının zəruri gigiyenik tələblərə uyğun qurulması – sinif otağının sahəsi, hava tutumu, temperaturu, partaların uşaqların boyuna uyğunluğu və s.);
– mənəvi-psixoloji şərait (məktəbdə sağlam mənəvi-psixoloji iqlim yaradılması, müəllim-şagird münasibətlərində humanizm, demokratik üslub gözlənilməsi, pedaqoji etikaya əməl edilməsi);
– təlimdə estetik şərait (məktəbin və sinfin estetik tərtibi, müəllimin gözəl danışığı, estetik tələblərə uyğun davranışı, geyimi, münasibət estetikası).
Müəllim təlim prosesində zəruri şərait yaratmağa və bu əsasda təlim-tərbiyə vəzifələrinin həllinə nail olmalıdır.
Bilik və bacarıqların möhkəmləndirilməsi prinsipi. Bu prinsip təlimdə şagirdlərə əsaslı biliklər verməyi, onların hafizədə uzun müddət saxlanmasını təmin etməyi nəzərdə tutur. Bunun fizioloji mexanizmini beyin qabığında biliklərin dərin iz salması prosesi təşkil edir: bilik izləri nə qədər dərin olarsa, öyrənilən material bir o qədər möhkəm yadda qalar.
Bilik və bacarıqların möhkəmliyi təlimin səmərəsinin mühüm şərtidir: əgər öyrənilən bilik tez unudulursa, təlimdə irəli getmək, əvvəlki biliklərə əsaslanan yeni bilikləri mənimsəmək mümkün olmaz. Y.A.Komenski biliyi möhkəmlətmək qeydinə qalmayan müəllimin işini xəlbirlə su daşımağa bənzədirdi. K.D.Uşinski isə belə müəllimi yükü arabada pis bağlamış, lakin atları qovaraq mənzil başına tez çatmağa çalışan kefli arabaçıya bənzədirdi. Bilikləri möhkəmlətməyən müəllim, belə arabaçı kimi, ilin sonuna şagirdlərin boş başı ilə gəlib çatar.
Bilik və bacarıqların möhkəmliyi təlim prosesinin bütün gedişi ilə təmin olunur. Burada üç amil xüsusi rol oynayır:
a) biliklərin ilkin mənimsədilməsinin düzgün təşkili, bu zaman əyanilik, fəallıq və şüurluluğun təmin edilməsi: yeni materialın qavranılması nə qədər aydın və şüurlu olarsa, bu zaman şagird nə qədər çox fəallıq və müstəqillik göstərərsə, biliklər bir o qədər möhkəm yadda qalar;
b) nəzəri biliklərin həyata və çalışmalara tətbiqi: öyrənilən biliklər həyatda, təcrübədə, əməli işdə, çalışmalarda tətbiq edildikdə uzun müddət yadda qalır. Tətbiq edilməyən biliklər beyində “ölü yük”ə çevrilir və tez unudulur;
c) biliyin təkrarı möhkəmlətmə vasitəsidir: o, unutmanın qarşısını alır, şagirdin öz qüvvəsinə inamının artmasına kömək göstərir. Biliyin ilk izləri tez silinməyə meylli olduğu üçün ilk vaxtlar (mövzu keçiləndən sonrakı həftə ərzində) təkrara da çox diqqət yetirmək lazım gəlir. Hər bir mövzunun öyrənilməsini əvvəlki biliklərlə əlaqələndirmək, yeni keçilən və əvvəlki qaydaları birlikdə tətbiq etmək təkrara və möhkəmlətməyə kömək edir. Təkrar zamanı təfəkkürə istinad etmək, yaradıcı müstəqil işə geniş yer vermək səmərəlidir.
Müəllim möhkəmlətmənin vacibliyini nəzərə alaraq, təlimdə müxtəlif vasitələri əlaqələndirməyə, bilik və bacarıqları möhkəmlətməyə nail olmalıdır.
Nəzərdən keçirilən təlim prinsipləri real təlim prosesində qarşılıqlı vəhdətdə tətbiq olunur və bir-birini şərtləndirir. Belə ki, təlimin həyatla əlaqələndirilməsi, sistematiklik, əyanilik prinsipləri biliyin şüurluğu, möhkəmliyi və şagirdlərin fəallığı üçün əlverişli zəmin yaradır. Eləcə də biliklərin möhkəmləndirilməsi prinsipini öz növbəsində yalnız əyanilik, sistematiklik, şüurluluq və fəallıq prinsiplərinə istinad edildikdə təmin edilə bilər. Digər prinsiplər də bir-biri ilə sıx bağlıdır. Odur ki, hər hansı prinsipə laqeyd münasibət bəsləmək digər prinsiplərin də təsir gücünü zəiflədə bilər. Deməli, bütün prinsipləri həmişə müəyyən sistem və vəhdətdə tətbiq etmək lazımdır. Yalnız bu əsasda təlimi səmərəli qurmaq, bilik və bacarıqların yüksək keyfiyyətini təmin etmək olar.

• Teqlər:
• təlimin prinsipləri

TRANSFORMATORLAR VA ULARNING ISHLASH PRINSIPI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

elektr va magnetizm / transformator / texnik talablar / fizik kattaliklar / asbobning shartli belgisi. / electricity and magnetism / transformer / technical requirements / physical quantities / device symbol.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — S. Hamidova, S. Bekniyozov, D. Kamalova

Ushbu maqolada transformator , uning turlari va ishlash prinsipi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — S. Hamidova, S. Bekniyozov, D. Kamalova

Avtotransformatorlar ish rejimlari tahlili
ELEKTR TOKI VA UNING XARAKTERISTIKASI
YARIM O‘TKAZGICHLARDA TERMOELEKTRIK XODISALAR
Quvvat koeffisiyentini oshirib elektr energiya tejamkorligiga erishish
O’RTA TA’LIMDA “O’ZGARUVCHAN TOK VA UNI ISHLAB CHIQARISH” MAVZUSINI O’QITISHNING ZAMONAVIY USLUBLARI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRANSFORMERS AND PRINCIPLE OF THEIR WORK

This article provides information about the transformer , its types and the principle of operation.

Текст научной работы на тему «TRANSFORMATORLAR VA ULARNING ISHLASH PRINSIPI»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

TRANSFORMATORLAR VA ULARNING ISHLASH PRINSIPI

Fizika va astronomiya ta’lim yo’nalishi talabasi, Navoiy davlat pedagogika instituti

Fizika va astronomiya ta’lim yo’nalishi talabasi, Navoiy davlat pedagogika instituti Ilmiy rahbar: t.f.d. (DSc), dots. D.I.Kamalova

Annotatsiya. Ushbu maqolada transformator, uning turlari va ishlash prinsipi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.

Kalit so’zlar: elektr va magnetizm, transformator, texnik talablar, fizik kattaliklar, asbobning shartli belgisi.

ТРАНСФОРМАТОРЫ И ПРИНЦИП ИХ РАБОТЫ

Аннотация. В данной статье представлена информация о трансформаторе, его видах и принципе работы.

Ключевые слова: электричество и магнетизм, трансформатор, технические требования, физические величины, условный знак устройства.

TRANSFORMERS AND PRINCIPLE OF THEIR WORK

Abstract. This article provides information about the transformer, its types and the principle of operation.

Keywords: electricity and magnetism, transformer, technical requirements, physical quantities, device symbol.

Turmushda foydalaniladigan jihozlarning hammasi ham ayni bir 220 V kuchlanishga mo’ljallangan emas. Bu elektr asboblaridan foydalanish uchun kuchlanishni o’zgartirish kerak bo’ladi. Bunday vazifani odatdan transformatorlar bajaradi. O’zgaruvchan kuchlanishni o’zgartirib beruvchi qurilmaga transformator deyiladi. Transformator umumiy po’lat o’zakka kiydirilgan ikkita izolyatsiyalangan sim cho’lg’amli g’altakdan iborat (1-rasm).

G’alataklarni birini birlamchi cho’lg’am, ikkinchisini ikkilamchi cho’lg’am deyiladi. Birlamchi cho’lg’am yuzasida hosil bo’lgan magnit oqimi ikkilamchi cho’lg’amda ham hosil bo’lishi uchun o’zaklar odatda magnit singdiruvchanligi yuqori bo’lgan ferromagnit materiallardan tayyorlanadi. Bu ferromagnit o’zaklarda aylanma Fuko toklari hosil bo’lib, o’zak qizib ketmasligi uchun o’zak bir – biri bilan ajratilgan plastinalar shaklida tayyorlanadi.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Birlamchi cho’lg’amdagi o’ramlar soni N1s kuchlanish U1s tok kuchi I1 bo’lsa, ikkilamchi cho’lg’amda esa o’ramlar soni N2, kuchlanish U2, tok kuchi I2 bo’ladi.

Cho’lg’amlardagi kuchlanishlar nisbati mos holda o’ramlar soni nisbatiga teng bo’lib, bu nisbatga transformatsiya koeffitsiyenti deyiladi.

Transformatorlar uchun k koeffitsiyent muhim ahamiyatga ega. Kuchlanishni qancha o’zgartirish kerakligiga qarab k ning qiymati tanlanadi. Ayniqsa transformatsiya koeffitsiyentining birdan katta yoki kichik bo’lishiga q arab transformator kuchaytiruvchi yoki pasaytiruvchi bo’lishi mumkin.

Agar k=1 bo’lsa, u holda U2=U1 bo’lib, bunday transformatorda o’zgarish bo’lmaydi.

Agar kU1 bo’lib, bunday transformator kuchaytiruvchi hisoblanadi.

Transformatorning foydali ish koeffitsiyenti. Transformator ikkilamchi cho’lg’amidagi quvvatning birlamchi cho’lg’amdagi quvvatga nisbatiga transformatorning ish rejimidagi quvvati deyiladi.

= P2 = № q ~ Pj ~ \1\J1

Odatda transformatorning foydali ish koeffitsiyenti 100% ga juda yaqin bo’lib, u q=98-99,5% oraliqda bo’ladi.

Transformator kuchlanishni necha marta oshirib bersa, tok kuchini shuncha marta kamaytiradi. Cho’lg’amlarning qizishini hisobga olmaganda ikkala cho’lg’amdagi quvvat deyarki bir xil bo’ladi.

Transformatorning ikkilamchi cho’lg’ami iste’molchiga ulanmagan holda ishlashiga transformatorning salt ishlashi deyiladi. Transformatorning salt ishlash rejimida energiya isrofi faqat birlamchi cho’lg’amda sodir bo’ladi, ya’ni bu rejimda faqat birlamchi cho’lg’amda qizish kuzatiladi.

Transformator yordamida elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish:

Transformatorlardan o’zgaruvchan tokni o’zgartirish uchun foydalanishdan tashqari o’zgaruvchan toklarni uzoq masofalarga uzatib berishda ham foydalaniladi. Elektr energiyasini ular ishlab chiqiladigan GES, IES va AESlaridan uzoq masofalarga – yuzlab, minglab kilometrlarda joylashgan aholi punktlariga, zavod, fabrika va boshqa iste’molchilarga isrofsiz yetkazib berish katta ahamiyatga ega. Elektr energiyasini uzoq masofalarga imkon qadar yo’qotishlarsiz, isrof qilmasdan uzatish kerak bo’ladi, ya’ni tok uzatuvchi liniya simlaridagi isrof bo’ladigan elektr energiyasi mumkin qadar kamaytirilishi talab etiladi. Buning uchun Joul-Lens qonuni Q = I2RAt ga ko’ra liniyadagi tok kuchi iloji boricha kamaytiriladi.

Agar ikkilamchi cho’lg’amdagi kuchlanish n marta oshirils a (yoki undagi tok kuchi n marta kamaytirilsa), elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n2 marta kamayadi.

Agar elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n marta kamaygan bo’lsa, ikkilamchi cho’lg’amdagi kuchlanish Vñ marta oshirilgan (yoki undagi tok kuchi Vñ marta kamaytirilgan) bo’ladi.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1. Ismatullayev P., Qodirova Sh., G’oziyev G’. “Elektr o’lchashlar va o’lchash asboblari”. Toshkent. “Sharq”. 2007.

2. Turabova L.X. “Fizik asboblar, ularning turlari va ishlash prinsipi” mavzusining elektron o’quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasi mavzusidagi dissertatsiya ishi. Navoiy. 2022.

3. Камалова Д.И., Камолов И.Р., Турабова Л.Х. «Физик асбоблар, уларнинг турлари ва ишлаш принципи» электрон укув кулланмаси. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги хузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги. №DGU 10305. 03.03.2021.

Dövlət idarəetməsi

Hüquq bir sahəsinin muxtariyyəti yalnız o zaman təmin edilir ki, o, öz prinsiplərini işləyib hazırlaya bilsin və prinsiplərin öyrənilməsinin İnzibati Qanunun özünü metodoloji cəhətdən müəyyənləşdirmək üçün əsas mülahizəni təşkil etdiyini göstərsin.

Dövlət İdarəetməsinin konstitusiya prinsipləri daha geniş təməl prinsiplər daxilində yerləşdirilmişdir. Bunlar, başqa sözlə desək, inzibati fəaliyyətin əsaslarını və ya başqa sözlə, ictimai fəaliyyətin əsasını təşkil edirlər.

Qanunun öyrənilməsi üçün iki ən vacib prinsip, İdarəetmədə yerləşmiş bəndlərin növləri kimi qəbul edilən və bütün məzmunu və məqsədini ümumiləşdirən ictimai maraqların mülkiyyət üzərində üstünlüyü və İdarə tərəfindən mövcud olmamasıdır.

Konstitusiya prinsiplərindən bəhs edərkən qanuni pozitivizm və etik pozitivizm anlayışlarını xatırlatmaq olmaz. Bu məzhəb doktrinada yoxdursa, bununla yanaşı, qanunçuluq, əxlaq və legitimlik prinsiplərini barışıq şəklində bir araya gətirmək cəhdi var. Əslində, Qanuniyyət və əxlaq prinsipləri, İdarəetmə Qanununun öyrənilməsində daha çox aktuallıq qazanır, çünki Dövlət Hakimiyyətləri tərəfindən ilk növbədə saf formalizm sevgisinə deyil, etik dəyərlərə hörmət edilməsinə yönəlmiş bir fəaliyyət tələbi var. Qanunçuluğun da qanuni olmalı və dövlət əmlakını alanlar arasında konsensus əldə etməsi lazımdır. Dövlət hərəkəti Konstitusiyada qəbul edilmiş öhdəlik ilə onun icrası arasında uyğunsuzluq yaratdıqda qanunilik azalır, legitimliyini itirir.

1988 Konstitusiyasına görə, sənət. 37, birbaşa və dolayı şəkildə Dövlət İdarəçiliyi, qanunçuluq, şəxsiyyətsizlik, əxlaq, aşkarlıq və səmərəlilik prinsiplərinə tabe olacaqdır.

İdarəetmə hüququ eyni zamanda bir sıra spesifik, təməl sektor təklifləri ilə – inzibati hüququn məlumatverici prinsipləri ilə məlumatlandırılır.

1.1.2 – Dövlət İdarəetməsinin Əsasları:

1.1.2.1 – Konstitusiya:

• 1) HÜQUQ
• 2) ŞƏXSİYYƏTSİZLİK
• 3) Əxlaq
• 4) REKLAM
• 5) SƏMƏRLİK

1.1.2.2 Digər Prinsiplər:

• 6) MƏQSƏD
• 7) İCTİMAİ XİDMƏTİN DAVAMI
• 8) ÖZÜNÜ TUTELA
• 9) ağlabatan
• 10) KİŞİLİK
• 11) XÜSUSİYYƏTLƏRƏ XALQ FAİZLƏRİNİN TARİXİ
• 12) ƏLAQƏSİZLİK

2 – İNKİŞAF

2.1 – Dövlət İdarəetməsinin Konstitusiya Əsasları:

2.1.1 – QANUNLUQ:

Bu prinsip İdarəetmə Mühakimə nəzarəti ilə birlikdə Qanunun aliliyi olaraq ortaya çıxdı və fərdi hüquqlara hörmətin əsas təminatlarından birini təşkil edir. Çünki qanun, onları müəyyənləşdirdiyi ilə eyni zamanda, cəmiyyətin xeyrinə bu cür hüquqların həyata keçirilməsinə məhdudiyyət qoyan inzibati fəaliyyət hüdudlarını da müəyyənləşdirir. Bütün İctimai Qanunun əsas prinsipidir.

Doktrinada ümumiyyətlə aşağıdakı ifadə istifadə olunur: özəl fəaliyyətdə qadağan olunmayan hər şeyə icazə verilir, Dövlət İdarəetməsində isə əksinə, yalnız qanunun icazə verdiyi şeyi edə bilər, buna görə də icazə verilməyən hər şey qadağandır. Hər bir inzibati fəaliyyət qeyri-qanuni bir fəaliyyətdir, çünki yalnız qanunun icazə verdiyi şeyi etməyə icazə verilir, yəni Dövlət İdarəetməsinin iradəsi qanundan irəli gələn bir şeydir.

Dövlət İdarəetməsində nə azadlıq var, nə də şəxsi iradə. Xüsusi idarədə qanunun qadağan etmədiyi hər şeyi etmək halal olduğu halda, dövlət idarəçiliyində yalnız qanunun icazə verdiyi şeyi etməyə icazə verilir. Xüsusi qanun “bunu edə bilərsiniz” deməkdir; dövlət administratoru üçün “bunu etməlidir” deməkdir.

Qanunilik, idarəetmə prinsipi olaraq (CF, maddə 37, başlıq), dövlət idarəçisinin bütün funksional fəaliyyətində qanunun əmrlərinə və ümumi rifahın tələblərinə və onlardan tabe olması deməkdir. etibarsız bir hərəkət etmək cəzası ilə məsafədən uzaqlaşa və ya kənara çıxa bilməz və vəziyyətə görə intizam, mülki və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilməz.

Hər hansı bir inzibati fəaliyyətin effektivliyi qanuna uyğun olmalıdır. “İdarə etmək Rəsmi Qanunu tətbiq etməkdir”. İdarəçi qanunla sərt şəkildə bağlıdır. İdarəçinin rolu qanunla qarşı-qarşıya qoyulmalıdır.

Bu prinsip, öz məqsədi olmadan, ancaq qanunla qoyulmuş məqsədə hörmətlə yanaşan və qanuni qaydanın qorunması zərurəti ilə hərəkət edən bir qanunun icraçısı olaraq inzibati funksiyanın özü ilə uyğundur.

2.1.2 – ŞƏXSİYYƏTSİZLİK:

1988-ci il Konstitusiyasında bəhs edilən şəxsiyyətsizlik prinsipi (maddə 37, başlıq), dövlət idarəçisinə bu hərəkəti yalnız qanuni məqsədi ilə tətbiq etməyi tapşıran klassik yekunluq prinsipindən başqa bir şey deyildir. Və qanuni məqsəd yalnız qanunun aliliyinin şəxsiyyətsiz bir şəkildə hərəkətin məqsədi olaraq açıq və ya praktik olaraq göstərdiyi şeydir. Bu o deməkdir ki, administrator şəxsi meyarlara əsaslanaraq fərq qoymamaqla obyektiv meyarları rəhbər tutmalıdır.

Rəhbərlik fərdlərə və ya qruplara zərər vermək və ya onlara fayda vermək məqsədi ilə hərəkət etməməlidir və bu səbəbdən davranışı şəxssizdir. Bu mənada təbliğat prinsipi bütün inzibati fəaliyyətlərə rəhbərlik etməsi lazım olan ictimai məqsədlə əlaqədardır. İdarəetmə ilə administrator arasında kimlik olmamalıdır.

Məqsəd hər zaman hər hansı bir inzibati aktdan silinə bilməyən müəyyən bir hədəfə sahib olacaq: ictimai maraq. Bu hədəfdən uzaqlaşan hər hansı bir hərəkət, məqsədin kənara çıxması səbəbindən etibarsızlığa məruz qalacaqdır və bu, sinif fəaliyyət qanunumuzda agentin “səlahiyyət dairəsində” açıq və ya dolayısı ilə nəzərdə tutulandan başqa məqsəd “kimi konsepsiya edilmişdir. 4.717 / 65, maddə 2, yeganə bənd, “və”).

Bu prinsip inzibati nailiyyətləri ilə əlaqədar səlahiyyətli şəxslərin və ya dövlət qulluqçularının fərdi yüksəldilməsini istisna etmək üçün də başa düşülməlidir (CF, maddə 37, bənd 1º).

Məhz bu prinsipin nəticəsidir: tender və təklif.

Dövlətin ciddi məsuliyyəti şəxssizlik prinsipindən irəli gəlir.

2.1.3 – Əxlaq:

Bütün müəlliflər bu prinsipin mövcudluğunu qəbul etmirlər; bəziləri inzibati əxlaq anlayışının qeyri-müəyyən və qeyri-dəqiq olduğunu və ya bunun qanunilik anlayışı ilə mənimsənildiyini başa düşürlər. Hauriou deyir – ortaq əxlaq deyil, “İdarəetmə daxili intizamından götürülmüş davranış qaydaları” olaraq başa düşülən hüquqi bir əxlaqdır. Ortaq əxlaq, nəticədə Hauriou, insanın xarici davranışına görə tətbiq olunur; inzibati əxlaq, xidmət etdiyi qurumun tələblərinə və hərəkətinin məqsədinə görə ictimai davranışına görə ictimai agentə tətbiq edilir: ümumi rifah.

Əxlaq qanuni bir prinsipə çevrildi. İdarəetmə hüququ ümumi əxlaqdan fərqli olaraq öz əxlaq konsepsiyasını inkişaf etdirdi. İdarə əxlaqı, administratorun təkcə qanuna rəsmi şəkildə əməl etmək deyil, həm də rəhbərlik üçün hər zaman ən yaxşı nəticəni axtarmaq kimi əsaslı şəkildə əməl etmək vəzifəsi deməkdir. Danılmaz olan budur ki, inzibati əxlaq Qanunu tətbiqində və məqsədində ayrılmaz bir element kimi birləşdirir.

İdarə əxlaqı prinsipinə görə, inzibatçı ciddi qanunauyğunluqla ciddi şəkildə riayət etməklə kifayətlənməyəcək və ictimai funksiyasını yerinə yetirərkən, ağlabatanlıq və ədalətin etik prinsiplərinə hörmət etməlidir, çünki əxlaq 1988-ci il Konstitusiyasından hər bir dövlət idarəçiliyi aktının etibarlılığı.

İdarəçinin hər bir performansı ictimai maraqdan ilhamlanır. İnzibati əxlaq heç vaxt qanunla toqquşa bilməz. Bu prinsipə görə, idarəçi yalnız qanunu tətbiq etmir, həm də mahiyyətini tətbiq edərək kənara çıxır. İdarəçi, ictimai funksiyasını həyata keçirərkən, əsaslı və ədalətli etik prinsiplərə hörmət etməlidir, çünki əxlaq Dövlət İdarəetməsinin hər bir hərəkətinin etibarlılığı üçün bir şərtdir.

1988-ci il Konstitusiyası inzibati əxlaqı vurğulayaraq, “qeyri-qanuni hərəkətlər siyasi hüquqların dayandırılmasına, dövlət xidmətinin itirilməsinə, varlıqların əlçatmazlığına və xəzinəyə qanunla nəzərdə tutulmuş formada və dərəcədə zərər vurulmadan geri qaytarılmasına səbəb olacaqdır” tətbiq olunan cinayət qanunu ”.

Xülasə olaraq, inzibati məsələlərdə İdarəetmə və ya qanuni olaraq onunla əlaqəli olan administratorun davranışının qanuna uyğun olmasına baxmayaraq əxlaqı, yaxşı adətləri, yaxşı idarəetmə qaydalarını, ədalət prinsiplərini və bərabərlik, dürüstlüyün ortaq fikri, əxlaq prinsipinə qarşı bir günah olacaqdır.

Əxlaq prinsipi dövlət idarəçisinin xas vəzifəsi olan ehtimal ideyası ilə sıx bağlıdır.

2.1.4 – REKLAM:

İndi Konstitusiyanın 37-ci maddəsində yer alan təbliğat prinsipi, qanunla nəzərdə tutulan məxfilik halları xaricində Dövlət İdarəçiliyi tərəfindən tətbiq olunan hərəkətlərin geniş yayılmasını tələb edir. Tanıtım, aktın ictimaiyyət üçün rəsmi şəkildə açıqlanması və xarici təsirlərinin başlanğıcıdır. Dövlət rəhbərliyinin davranışı ilə bağlı tam şəffaflıq tətbiq edir. Bu səbəbdən, onları çıxartan orqanların xaricində hüquqi nəticələr yaradan qanunlar, aktlar və inzibati müqavilələrin, ümumdünya etibarlılığını, yəni tərəflərin və üçüncü şəxslərin qarşısında aşkarlığını tələb edir. Bir tərəfdən inzibati aktların xarici təsirlərini meydana gətirmək nəzərdə tutulur. Xarici təsirlər yaratmağı düşündükləri üçün administrasiyanın daxili mühiti ilə məhdudlaşmayan hərəkətlər var – bu səbəbdən təbliğata ehtiyac var. Reklam, səlahiyyətli inzibati müraciətlərə və məhkəmə əməliyyatlarına imkan verən, özbaşına məxfi məhkəmə prosesində mövcud olan narahatlıqların qarşısını alır. Bu prinsip, hər kəsin inzibati aktları yoxlamasına icazə verilməsi ilə əsaslandırılır və bu da Xalq Fəaliyyəti üçün istifadə edilə bilən sertifikatlar əldə etmək imkanını yaradır.

İdarə aktlarının və müqavilələrin aşkarlıq prinsipi, xarici təsirlərini təmin etməklə yanaşı, maraqlı tərəflər və ümumiyyətlə insanlar tərəfindən konstitusiya vasitələri ilə _ mandamus yazısı (maddə 5, LXIX) ilə məlumat və nəzarət təmin etməyi hədəfləyir. qanun ərizəsi (maddə 5, XXXIV, “a”), sinif hərəkəti (maddə 5, LXXIII), habeas məlumatları (maddə 5, LXXII), inzibati səbəbsizliyə görə siyasi hüquqların dayandırılması (maddə 37, maddə 4).

Federal Konstitusiya, maddə 5, XXXIV, b bəndində, hüquqların müdafiəsi və ya vəziyyətlərin aydınlaşdırılması üçün hər hansı bir şəxs tərəfindən tələb olunan İdarəetmə sənədlərinin ərizədə göstərilməli olduğunu təsdiq edir. Əsas Hüquqlar və Zəmanətlər Sərlövhəsinə daxil edilmiş yuxarıda göstərilən qaydalar mümkün qədər açıq şəkildə şərh olunmalıdır, belə ki, hər şeydən əvvəl sertifikatı əldə etmək hüququ ilə bağlı açıqlama prinsipini nəzərə alaraq hüquqa dair məhdudiyyətlər yaradılmamalıdır. birbaşa və dolayı İdarəetmənin bütün sektorlarının fəaliyyəti.

2.1.5 – SƏMƏRLİK:

06/04/98 tarixli 19 saylı Konstitusiya Dəyişikliyi, 37-ci maddədə nəzərdə tutulmuş Dövlət İdarəetmə konstitusiya prinsipləri arasında səmərəlilik prinsipini tətbiq etmişdir. 9,784 / 99 saylı Qanun, bu maddənin 2-ci maddəsində də yazılmışdır.

MAURÍCIO ANTÔNIO RIBEIRO LOPES (İnzibati İslahata dair Şərhlər) bunun sadəcə ritorik bir prinsip olduğunu bildirir. Bununla birlikdə Administratorun mülahizəsini məhdudlaşdırmaq üçün onu çağırmaq və onu ən yaxşı variantı seçməsinə səbəb ola bilər. Effektivlik, vasitələrin rasional istifadəsi ilə ən yaxşı nəticəni əldə etməkdir. Hal-hazırda, Dövlət İdarəetməsində, nəticələrə nəzarət vasitələrin nəzarətindən üstün olma meyli.

Hely Lopes Meirelles, Dövlət İdarəetməsinin vəzifələrindən biri kimi səmərəlilikdən bəhs edir və bunu “bütün dövlət agentlərindən öz vəzifələrini sürətli, mükəmməl və funksional bir şəkildə yerinə yetirmələri üçün tələb olunan şey” olaraq təyin edir. Artıq yalnız qanuni olaraq icra edilməklə kifayətlənməyən, ictimai xidmət üçün müsbət nəticələr tələb edən və cəmiyyətin və üzvlərinin ehtiyaclarını ödəyən inzibati funksiyanın ən müasir prinsipidir ”.

Səmərəlilik prinsipi əslində iki cəhəti təqdim edir: ən yaxşı nəticələr əldə etmək üçün vəzifələrini ən yaxşı şəkildə yerinə yetirməsini gözlədikləri dövlət agentinin fəaliyyət rejimi ilə əlaqəli hesab edilə bilər: Dövlət idarəsinin təşkili, quruluşu və nizam-intizamı, eyni zamanda dövlət xidmətinin göstərilməsində ən yaxşı nəticələrin əldə edilməsi məqsədi ilə.

İnzibati fəaliyyət ictimai maraqlar naminə bir nəticə əldə etməyə yönəldilməlidir. Dövlət idarəedicisinin səmərəli olması lazımdır, yəni istədiyi effekti yaradan, yaxşı nəticələr verən, fəaliyyətini qanun qarşısında hamının bərabərliyi altında aparan, obyektivliyi və qərəzsizliyi təmin edən şəxs olmalıdır.

3- Dövlət İdarəetməsinin digər prinsipləri:

3.1 – MƏQSƏD:

1988-ci il Konstitusiyası açıq şəkildə yekunluq prinsipinə istinad etməmiş, ancaq şəxsiyyətsizlik prinsipi adı altında qəbul etmişdir (maddə 37). İdarəçinin hər bir hərəkəti ictimai maraqlara xidmət etmək məqsədi daşıyır, bunlar aşağıdakılar ola bilər:

Birincil – bütün icma ilə eyniləşdirilir. Bu kollektiv maraq.

İkincisi – İctimai Qanunun hüquqi şəxsinə aiddir. Məsələn: Birlik, serverlərinə daha az pul ödəməkdə ikinci dərəcəli bir marağa sahibdir.

Bu fərq mülki mühakimə prosesində vacibdir, çünki yalnız birinci dərəcəli maraq olduqda, Dövlət Nazirliyinin müdaxiləsi zərurətə çevrilir. Dövlət İdarəçiliyi öz fəaliyyətini əsas ictimai maraqlara çatmaq üçün istiqamətləndirməlidir. Dövlət İdarəetməsinin əldə edəcəyi marağı göstərəcək QANUN. Qanunla yönəldilən ictimai məqsəd inzibatçı tərəfindən həyata keçirilməli olan yeganə məqsəddir.

İctimai Məqsəd konsepsiyası, İdarəedicinin bu əməli yerinə yetirmək səriştəsi verən Qanunda xüsusi olaraq nəzərdə tutulmuşdur. İctimai Məqsəd anlayışı ümumi deyil, spesifikdir. Qanun, səlahiyyətləri Administratora aid etməklə, müəyyən bir ictimai məqsədi daşıyır. İdarəetmə, standartda açıq və ya dolayısı ilə göstərilən məqsədlər xaricində əməli həyata keçirərək MƏQSƏDİN BÜTÜNLÜĞÜNÜ tətbiq edir.

3.2 – İCTİMAİ XİDMƏTİN DAVAMLIĞI:

Beləliklə bildirildi: “İdarəetmə fəaliyyəti fasiləsizdir, dövlət xidmətlərinin dayandırılmasını qəbul etmir.” Bu prinsipə görə başa düşülür ki, dövlət cəmiyyət üçün vacib və ya zəruri funksiyaları yerinə yetirmə yolu olan dövlət xidməti dayana bilməz. Dövlət xidməti sosial ehtiyacları ödəmək məqsədi daşıyır. Bu prinsipə əsaslanır ki, inzibati müqavilələrdə, yerinə yetirilməyən müqavilə istisna olmaqla, şəxs tərəfindən istənilməsinə icazə verilmir. İcazəsiz müqavilənin istisnası, qarşı tərəfin müvafiq öhdəliyi yerinə yetirmədiyi üçün öhdəliyin yerinə yetirilməməsidir. İkitərəfli mülki müqavilələrdə yerinə yetirilməyən müqavilə istisna olmaqla, öhdəlikdən azad olmaq üçün müraciət edilə bilər. Ancaq İdarə ilə müqavilə bağlayanlar üçün ictimai xidmətlərin həyata keçirilməsini hədəf götürən müqavilələrdə istisna adimpleti müqaviləsinə müraciət etmək mümkün deyil.

Bu gün qanunvericilik onsuz da fərdi yerinə yetirməyən bir müqavilə – 8666/93 saylı Qanun – Müqavilələr və Tenderlər istisna olmaqla, yalnız İdarə tərəfindən ödənişlərin 90 gündən çox gecikməsi halında müraciət etməyə icazə verir.

Bu bəndin mövcudluğu Dövlət Xidmətinin Davamlılıq Prinsipinə itaətdən irəli gəlir.

3.3 – ÖZÜNÜ İSTƏMƏK:

Beləliklə belə ifadə edildi: “İdarə ictimai malları və inzibati sənədləri polisə borcludur.” Məhz bu prinsipin nəticəsidir ki, dövlət əmlakının inzibati polisi onların zədələnməsinin qarşısını alacaq, eyni zamanda administratorun qanunsuz (ləğv edildikdə), uğursuz və ya digər hallarda inzibati aktların ləğvi ilə davam edə bilməsi bu prinsipdə əsasdır. əlverişsiz (ləğv). İdarə öz hərəkətlərinin qanuniliyini və səmərəliliyini təmin etmək borcudur. Bu səbəbdən İdarə Qanunu pozaraq həyata keçirdiyi əməllərin etibarsız olduğunu elan etmək səlahiyyətinə sahib olaraq tanınır, özünümüdafiə yolu ilə, qanunsuz olanları ləğv etmək və ləğv etmək ehtimalı ilə idarəetmənin öz hərəkətləri üzərində nəzarət həyata keçirilir. Narahatçılığa və ya uyğunsuzluğa, Məhkəməyə müraciətindən asılı olmayaraq.

Bu Özünümüdafiə prinsipinin nəticəsi olaraq İdarə:

a) öz əməllərinin boşluğunu tanımaq üçün təhrik edilməsinə ehtiyac yoxdur;

b) öz hərəkətlərinin etibarsızlığını tanımaq üçün Məhkəmə Hakimiyyətinə müraciət etmək lazım deyil.

İdarəetmənin bu gücü STF-nin iki xülasəsində öz əksini tapmışdır. 346-cı sayda “dövlət rəhbərliyi öz hərəkətlərinin etibarsız olduğunu elan edə bilər”; və 473-cü nömrəyə qədər, “dövlət rəhbərliyi, hüquqlarını onlardan qaynaqlandığı üçün, qanunsuz edən pisliklərə qapıldıqda, öz hərəkətlərini ləğv edə bilər; ya da rahatlıq və ya fürsət səbəbi ilə onları ləğv edin. Əldə edilmiş hüquqlara hörmət və bütün hallarda məhkəmə baxışına tabedir. ” İdarə öz hərəkətlərini izləyir.

Həm də özünümüdafiə nəticəsində İdarəetmənin artıq qanuni olmasına baxmayaraq ictimai məqsədlərə cavab verməyən – əlverişsiz və ya əlverişsiz olmasına baxmayaraq inzibati aktları ləğv etməsi ehtimalı mövcuddur. Bir sözlə, özünümüdafiə İdarəçiliyə zəmanət vermək üçün əsaslandırılır: hərəkətlərinin qanuniliyinin və hərəkətlərinin səmərəliliyinin qorunması.

Self-tutele, Dövlət İdarəetməsinin, Mühakimə tərəfindən verilən bir ad tələb etmədən, əmlakını təşkil edən varlıqlara baxması məcburiyyətini təyin etmək üçün də istifadə olunur. Bu, inzibati polis tədbirləri sayəsində bu varlıqların qorunmasını təhlükə altına alan hərəkətlərin qarşısını ala bilər.

3.4 – ağlabatan:

İnzibati qanuna tətbiq olunan, inzibati mülahizəyə məhdudiyyətlər qoymağa cəhd edən, inzibati aktı Məhkəmə tərəfindən qiymətləndirmə əhatəsini genişləndirən bir prinsipdir. İdarəetməyə verilən səlahiyyətlər, şiddətlənmədən, kollektiv mənafeyi təmin etmək üçün lazımi dərəcədə həyata keçirilməlidir. Məlumdur ki, İdarəetmə Qanunu ictimai mənfəətin özəllik üzərində üstünlüyünü təmin edir, lakin bu üstünlük yalnız ictimai maraqlara xidmət edildiyi müddətdə qanuni olur.

Ağlabatanlıq prinsipinə görə, nəzərdə tutulan məsələ, Dövlət orqanına aid edilmiş bir qərarın öz standartlarına uyğun bir şəkildə tətbiq edilməsinin, ictimai maraqların qənaətbəxş xidmətinə təsirli bir şəkildə təsir edib etməyəcəyini düşünməkdir.

3.5 – KƏSALLIQ:

Ağlabatanlığın bir qoludur. İstədiyiniz ictimai marağı əldə etmək üçün lazımi tədbiri görən İdarəçi mütənasibliklə hərəkət edir. Və bu mütənasiblik menecerin şəxsi meyarları ilə deyil, yaşadığı cəmiyyətdəki ortaq standartlara görə ölçülməlidir; və qanunun soyuq şərtləri ilə deyil, konkret işlə ölçülür. Həqiqətən, qanuni norma inzibati qərar vermək üçün sərbəst bir yer qoymasına baxmayaraq, fürsət və rahatlıq meyarlarına görə, bu sərbəstlik bəzən konkret halda azalır, burada faktlar administratoru ən yaxşı həll yoluna yönəldə bilər. Qərar açıq şəkildə qanuni məqsədə çatmaq üçün qeyri-kafi olarsa, İdarə mülahizə həddini aşmış olacaq və Məhkəmə Hakimiyyəti qanunsuzluğu düzəldə biləcəkdir.

3.6 – ÖZƏLLİK ÜZRƏ İCTİMAİ FAİZİN TƏLİMATI:

Bu prinsip 1988-ci il Federal Konstitusiyasının 1-ci maddəsinin yeganə bəndində elan edildiyi kimi xalqı hakimiyyətin əsas depoziti kimi təsbit etmişdir. Dövlət maraqlarının şəxsi maraqlardan üstün olması dövlətin yalnız müəyyən sosial təbəqələrin mənafelərinə xidmət edə bilməməsi deməkdir. . Fərdi hüquqlar və mülkiyyət daimi və ya müvəqqəti olaraq qurban verilməsinə baxmayaraq cəmiyyətin rifahı təqib edilməlidir. İnzibati hüquq rejiminin mahiyyətidir.

3.7 – ƏLAQƏSİZLİK:

Beləliklə açıqlandı: “İdarə nə ictimai xidmətlər, nə də təsirə məruz qalan ictimai mallar barəsində sərəncam verə bilməz”. Bu prinsip müəyyən tələbləri yerinə yetirmədən ictimai malların satışının qanunsuzluğu ilə nəticələnir, həmçinin tenderin məcburi xarakteri müəyyən dövlət idarələrinin doldurulması. Tender təklifinin inzibati müqavilədən əvvəl qoyulması əlçatmazlıq prinsipinə görədir.

4 – NƏTİCƏ

İdarəetmə hüququ kodlaşdırılmadığından, prinsiplər bu hüquq sahəsində müvafiq rol oynayaraq, İdarə və Məhkəmə İdarəsinə tətbiq olunanların hüquqları ilə İdarəetmə səlahiyyətləri arasında lazımi tarazlığı yaratmağa imkan verir.

Əsas konstitusiya prinsipləri normativ miqyasda ən yüksək yeri tutur. Qanunların təfsir və inteqrasiya missiyasına rəhbərlik edir, “qanunun harada yerləşdiyini və qanunun haradan gəldiyini göstərirlər. Qanun sisteminin alfa və omeqasına çevrilirlər. ”

Dövlət İdarəetməsinin rəhbər prinsiplərinin, idarəetmənin optimal fəaliyyətinin əhatə dairəsi olduğu qənaətinə gələ bilərik. Prinsipləri geri götürmək, ictimai işlərin idarə edilməsini təhrif etmək və sosial maraqların yaxşı qorunması və qayğısı üçün ən vacib olanı unutmaqdır.

BİBLİOQRAFİYA

• DI PIETRO, Maria Sylvia Zanella. İnzibati hüquq. São Paulo: Atlas, 2005.
• MEİRELLES, Hely Lopes. Braziliya İnzibati Qanunu. San Paulo: Malheiros, 1996.
• PEIXINHO, Manoel Messias. 1988 Konstitusiyasının prinsipləri. Rio de Janeiro: Lúmen Júris, 2001.
• MEDAUAR, Odete. Müasir İnzibati Qanun. São Paulo: RT, 2001.
• DE MORAES, Alexandre. Konstitusiya hüququ. São Paulo: Atlas, 2004.
• CRETELLA JÚNIOR, José.İnzibati Hüquq Kursu. Rio de Janeiro: Ədliyyə, 2003.
• BRAZILIYA FEDERATİV RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASI.

Başına: Silvana Soares